Opvoeden als netwerken in de multi-etnische wijk - De Haan - Universiteit Utrecht

De Haan

Opvoeden als netwerken in de multi-etnische wijk

Over het onderzoek ‘Onderzoek naar het Opvoedkapitaal van Pedagogische Gemeenschappen in de Multi-etnische Wijk

Doel: inzicht krijgen in de vraag hoe opvoeders na migratie hun opvoeding opnieuw vormgeven en hoe zij dit doen binnen zogenaamde pedagogische gemeenschappen op wijkniveau of daarbuiten. Gewerkt met perspectief dat recht doet aan ontwikkelingen van ‘binnenuit’: vanuit migrantengemeenschap zelf ontwikkelde kennis en strategieën om om te gaan met problematiek van het opvoeden in Nederlandse context > Groepen meer benaderen vanuit ‘eigen kracht’.

Opvoeders met een niet-westerse achtergrond ontwikkelen hybride opvoedingspraktijken die zowel elementen bevatten van opvoedingstradities van het land van herkomst als die van het land van aankomst. Verwachting: deze hybride patronen stellen opvoeders in staat een brug te slaan tussen twee culturen. Opvoedkapitaal: het kapitaal dat ouders zelf ontwikkelen wanneer zij ervaring opdoen met het oplossen van opvoedingsproblematiek.

Ondanks verregaande individualisering op het gebied van opvoeding, blijken ouders ook kennis/attitudes/hulp te verwerven van anderen. Ouders zijn echter wel selectief in welke hulp/informatie zij aannemen. Bridging capital: visies, praktijken en steunnetwerken die deze gemeenschappen in staat stellen om vanuit het door hen ontwikkelde cultureel kapitaal bruggen te slaan naar andere gemeenschappen in de Nederlandse samenleving. Dit bridging capital (intercultureel opvoedkapitaal) is tot stand gekomen door het aanpassen van eigen tradities van opvoeding.

Doel project: versterken van pedagogische netwerken in multi-etnische wijken (bridging capital toegankelijk maken).

• Door bewustzijn te creëren van nieuw gevormde opvoedkapitaal, en te laten zien dat dit kapitaal het resultaat is van het ‘werk’ dat zij verricht hebben als  opvoedgemeenschap kunnen ouders zelfbewuster optreden en hun expertise verder vormgeven.
• In kaart brengen van netwerken van ouders en strategieën die ouders gebruiken om netwerken in te zetten > ouders kunnen deze netwerken hierdoor nog bewuster inzetten.

Onderzoeksvragen:

• Wat is de aard van opvoedingsproblematiek van opvoeders met een niet-westerse achtergrond in de multi-etnische wijk?
• Welk cultureel kapitaal is reeds ontwikkeld door opvoeders met een niet-westerse achtergrond in termen van opvoedingsvisies, ‘good practices’ en steunnetwerken?
• Welke mogelijkheden zijn er vanuit het gegenereerde culturele kapitaal om pedagogische, inter-etnische ‘civil societies’ te versterken?

Deze vragen zijn onderzocht door MZO’s in te schakelen (Migranten Zelf Organisaties) > focusinterviews (good practices, dilemma’s, interculturele opvoedingssituaties, opvoeden als gemeenschapstaak). Opvoednetwerk: het netwerk van mensen waarmee een opvoeder over opvoeding praat, dan wel waarmee hij/zij de opvoeding deelt.

• MZO: speelt steeds grotere rol van betekenis in multi-etnische wijken en zijn gespecialiseerd in thema’s zoals integratie, emancipatie, burgerschap en opvoeding.

Resultaten

              Het opvoedkapitaal van migranten verandert

Opvoedkapitaal: opvoedingsvisies en -praktijken die opvoeders zich eigen hebben gemaakt door het leven tussen verschillende culturen.

1. Nieuwe invulling geven aan waarden en normen

Bepaalde waarden en normen vanuit traditie bijbrengen, maar ook manieren vinden om kinderen te laten participeren in de Nederlandse maatschappij. Op deze manier geven opvoeders kinderen vrijheden. Daarnaast stellen zij echter ook grenzen (bijv. vanuit religie).

2. Het bewuster stellen van ontwikkelingsdoelen

Opvoeders geven aan dat het stimuleren van de ontwikkeling bewuster gebeurt in het land van herkomst (m.n. ontwikkeling schoolse vaardigheden en zelfstandigheid). In land van herkomst is rol van school meer gescheiden van opvoeding thuis. Opvoeders geven hun kinderen meer zelfstandigheid in vergelijking met eigen ouders, zodat kinderen zich goed kunnen voorbereiden op die vrijere maatschappij. Een ander ontwikkelingsdoel is het behalen van goede schoolprestaties van hun kinderen: was in land van herkomst al zo, maar in Nederland nog hogere druk door sociaaleconomische achterstandspositie. Ouders proberen ook thuis het kind te stimuleren voor school. De kennis die zij hiervoor nodig hebben, werven zij actief bij verschillende contacten.

3. Het aanbrengen van structuur in de opvoeding

Opvoeders ervaren dat opvoeding meer structuur heeft in Nederland. Zo hebben bepaalde activiteiten een vaste tijd. Dit zou voor rust in huis zorgen en kinderen weten wat er van hen wordt verwacht. Dit principe kan echter in strijd zijn met principes uit eigen traditie: bijv. gastvrijheid (altijd gasten ontvangen).

4. Disciplinering

Opvoeders vinden het heel belangrijk dat kinderen hen respecteren en naar hen luisteren, dit kan lastig zijn omdat waarden en normen buiten de deur vrijer zijn. Ouders kunnen hierop inspringen door duidelijke afspraken met het kind te maken om zo toch het kind te kunnen laten participeren.

5. Communiceren

Opvoeders geven aan dat het heel belangrijk is om veel met hun kinderen te praten, terwijl zij dit in hun eigen opvoeding minder hebben meegekregen. Deze ervaren nabijheid staat echter wel op gespannen voet met de autoritaire verhoudingen in de opvoeding zoals zij die van huis uit kennen. Opvoeders communiceren steeds meer op een gelijkwaardige manier met hun kinderen terwijl zij tegelijkertijd de waarden respect en beleefdheid hanteren > opvoeders weten hier de balans te vinden tussen twee opvoedvisies (gelijkwaardigheid en hiërarchie).

              Hoe zien de opvoednetwerken eruit?

Er is gekeken naar specifieke samenstelling van het netwerk en welke functie elk contact/groepen contacten hebben bij de opvoeding. Opvoeders hebben gemiddeld 14 contacten waarmee zij opvoeding delen (de meeste zijn vrouw, dezelfde leeftijd en dezelfde etnische achtergrond). Opvallend is dat opvoeders ook steun ontvangen van familie in het buitenland. Grootste deel van contacten komt meestal uit dezelfde stad/buurt als de moeder. Door de fysieke nabijheid is er meer begrip voor de situatie. Ook contacten met een Nederlandse achtergrond hebben impact op hoe opvoeders hun opvoeding vormgeven (dit werkt vooral doordat Marokkaanse moeders zien hoe het eraan toegaat in de Nederlandse opvoeding).

Ook gaan opvoeders met bepaalde vragen naar Nederlandse professionals. Deze worden vooral gewaardeerd vanwege hun specifieke vakkennis. Opvoeders ervaren echter ook problemen met professionals: vooral met oudere generatie (zij zouden het gênant vinden), en ook spelen ervaringen van discriminatie, schaamte een rol.

              Welke contacten helpen met het opvoeden in de Nederlandse context?

Verschil ‘bonding’ en ‘bridging capital’:

• Bonding capital: de contacten van een persoon die dichtbij staan en veel overeenkomsten hebben met de persoon in kwestie, zoals vaak het geval is bij familie en goede vrienden, de sterke relaties.
• Bridging capital: contacten van een persoon die wat verder van de persoon afstaan en waarmee die persoon minder overeenkomsten heeft, de zwakke relaties.

Algemene opvatting: Bridging capital helpt migranten bij het integreren in een nieuwe samenleving. Bonding capital wordt vooral gezien als van belang bij emotionele steun. Maar uit resultaten blijkt: juist de contacten die dichtbij staan, helpen de Marokkaanse moeder om haar opvoeding te plaatsen in de Nederlandse context. Deze contacten hebben een belangrijke functie bij het integratieproces van opvoeders in de Nederlandse samenleving vanwege hun ervaring met opvoeden in Nederland vanuit een niet-Nederlandse achtergrond. Toch blijven relaties buiten eigen kringen (bridging capital) ook belangrijk.

              Strategisch omgaan met je netwerk: hoe zetten opvoeders hun opvoednetwerk in?

Uit analyses bleek dat niet alle opvoeders hun netwerken op dezelfde wijze inzetten. Typen opvoeders:

1. Opvoeden tussen twee werelden: de navigerende opvoeder

Opvoeders met een groot netwerkdeel met meer traditioneel georiënteerde familieleden en personen van dezelfde etnische afkomst in combinatie met een netwerkdeel waarin allerlei andere contacten een rol spelen. Moeilijkheid bestaat er voor hen uit om raad uit beide netwerken te combineren.

2. Zelfstandig opvoeden vanuit het ‘anders’ zijn: de onafhankelijke opvoeder

Opvoeders met een zelfregulerende strategie zijn voorzichtig in het toelaten van support van buitenaf, omdat zij zich competent genoeg ervaren om de opvoeding individueel aan te pakken.

3. Selectief gebruiken van steun bij opvoeden: de ‘specialist’

Deze opvoeders gebruiken hun netwerk op een selectieve manier en zijn, net als opvoeders met een navigerende strategie, actief op zoek naar steun in hun netwerk bij problemen in de opvoeding. Opvoednetwerk is klein, hecht familienetwerk afwezig. Deze opvoeders zijn bereid andere opvoedingsvisies en -praktijken te onderzoeken en hebben uit deze culturele confrontaties oplossingsstrategieën ontwikkeld en delen deze kennis en good practices met hun netwerk.

Opvoeden in de publieke ruimte in een multi-etnische context

Uit het project Allemaal Opvoeders blijkt dat de meeste opvoeders opvoeden een privéaangelegenheid vinden waarmee anderen zich niet teveel moeten bemoeien. Het gaat dan met name om opvoeding in de privésfeer. Ouders vinden wel dat anderen mogen helpen bij opvoeding wanneer het gaat om corrigeren/toezicht houden in publieke ruimte, of wanneer het gaat om krijgen van advies/praktische steun.

Uit focus- en diepte-interviews blijkt dat opvoeders het jammer vinden dat het delen van opvoeding hier minder vanzelfsprekend is. Tegelijkertijd vinden zij het in de Nederlandse context niet altijd prettig om opvoeding te delen met opvoeders die niet dezelfde visie uitdragen.

Uit de resultaten van Allemaal Opvoeders blijkt dat ouders wel positief staan tegenover andere volwassenen die kinderen corrigeren die zich misdragen in de publieke ruimte, bijvoorbeeld bij vandalisme of ander negatief gedrag. Zij vinden echter dat andere opvoedingstaken bij de ouders zelf liggen.

              Gezamenlijke opvoedingsondersteuningsactiviteiten

Uit het project Allemaal Opvoeders blijkt dat westerse en niet-westerse ouders m.b.t. gezamenlijke opvoedingsactiviteiten met name geïnteresseerd zijn in ontspannende activiteiten met andere ouders en kinderen. Niet-westerse ouders zijn meer geïnteresseerd dan westerse ouders in het deelnemen aan informele en formele activiteiten > dit is te verklaren vanuit een grotere behoefte aan het opnieuw richting geven aan opvoeding in een situatie waar opvoedtradities opnieuw gewogen en a.h.w. opnieuw uitgevonden moeten worden.