Begrippenlijst Kernvak Staats- en Bestuursrecht I

Deze samenvatting is gebaseerd op het studiejaar 2013-2014.

A

Absolutisme Alle overheidsbevoegdheden zijn rechtens in één ambt geconcentreerd of gaan uit van één ambt, eventuele andere ambten zijn hieraan ondergeschikt.

Attributie Het creëren en toekennen van een bevoegdheid.

B

Beleidsregels (1) voorschriften (circulaires/richtlijnen) die een ambt (bijvoorbeeld minister) krachtens zijn bevelsbevoegdheid aan zijn ondergeschikten richt inzake de toepassing van wettelijke voorschriften en (2) regels waaraan een ambt zichzelf bindt inzake de uitoefening van discretionaire/anderszins open bevoegdheden (zie artikel 1:3 lid 4 Awb).

Besluit Een schriftelijke beslissing van een bestuursorgaan, inhoudende een publiekrechtelijke rechtshandeling.

C

Checks and balances Voorkomt dat de ambten geheel zelfstandig en ongecontroleerd op hun eigen gebied te werk gaan.

Constitutionalisme Spreiding en verdeling van overheidsbevoegdheden over meerdere ambten.

Cultus en rite Het alleen hetzij met anderen zowel in het openbaar als privé zijn godsdienst te belijden in erediensten.

D

Decentralisatie Naast de ambten van het centrale overheidsverband staan ambten van één of meer andere overheidsverbanden, die door de constitutie bevoegdheden krijgen geattribueerd.

Deconcentratie Een ambtelijke dienst wordt territoriaal of functioneel binnen een overheidsverband gespreid.

Delegatie Een ambt, de delegans, draagt één of meer van zijn bevoegdheden over aan een ander ambt, de delegataris, die deze bevoegdheden onder eigen verantwoordelijkheid uitoefent.

Directe discriminatie In het gemaakte onderscheid wordt rechtstreeks verwezen naar een verboden criterium (bijvoorbeeld ras) of als het gemaakte onderscheid met zo een verboden criterium rechtstreeks is verbonden.

Discretionaire bevoegdheid Keuzevrijheid van het bestuur om naar eigen inzicht te handelen.

Dualisme Het internationale recht bindt slechts de staat, niet de burgers en de ambten. Pas na een nationaal besluit tot omzetting (transformatie), kan door burgers en ambten beroep worden gedaan op de internationale (nu nationale) norm.

Dualistisch bestuursmodel De Gemeenteraad en het college B en W functioneren (meer) gescheiden van elkaar.

E

Extraparlementaire formatiemethode De informateur/formateur vergewist zich ervan dat de meerderheid van de Tweede Kamer een nieuw kabinet zal gedogen.

F

Formeel demissionair Het kabinet heeft ontslag aangeboden.

Formeel wetsbegrip De wetgever kan in beginsel elke door hem gewenste inhoud aan een wet geven. Dit houdt in dat het begrip wet in de Grondwet niets zegt over de inhoud daarvan, maar slechts betrekking heeft op de procedure van totstandkoming.

Forum internum De vrijheid om een godsdienst te hebben of niet te hebben en van godsdienst te veranderen.

Functionele decentralisatie De gedecentraliseerde ambten zijn bevoegd bepaalde belangen te behartigen.

H

Habeas-corpus beginsel Een ieder wiens vrijheid is ontnomen heeft het recht voorziening te vragen bij een rechter opdat deze spoedig beslist over de rechtmatigheid van de vrijheidsontneming en wanneer deze onrechtmatig is de invrijheidsstelling beveelt.

I

Indirecte discriminatie Een ogenschijnlijk neutraal criterium wordt gehanteerd (bijvoorbeeld taalbeheersing) dat in zijn effect personen met een bepaald persoonskenmerk (bijvoorbeeld ras) disproportioneel raakt en daarmee qua feitelijke uitkomst hetzelfde gevolg heeft als directe discriminatie.

Ius de non evocando Niemand mag tegen zijn wil van een rechter worden afgehouden, indien de wet hem dat recht toekent

K

Klassieke grondrechten Beperking van overheidsgezag, onthouden van overheidsinmenging

L

Leer van de formele rechtskracht De burgerlijke rechter gaat niet van de rechtmatigheid van een voor beroep vatbaar besluit uit zolang de onrechtmatigheid ervan niet is vast komen te staan bij een administratieve rechter.

Legaliteitsbeginsel Het overheidshandelen moet op een wettelijke grondslag berusten, en die grondslag en het overheidshandelen moet op basis van die grondslag hogere wettelijke normen in acht nemen.

M

Machtenscheiding Bepaalde functies (de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke functies) worden gescheiden en toebedeeld aan verschillende ambten.

Mandaat De bevoegdheid om in naam van een ander te handelen.

Marginale toetsing De toetsing door de rechter van de uitoefening van de discretionaire bevoegdheden door het bestuur, met name bevoegdheden die beleidsvrijheid inhouden. Bij deze toetsing trekt de rechter rechtmatigheidsgrenzen rondom de vrijheid van het bestuur.

Materieel demissionair De verkiezingen en daarmee de ontslagaanvraag door het kabinet zitten eraan te komen.

Ministeriele verantwoordelijkheid De ministers zijn verantwoordelijk voor handelingen van de Koning.

Minister zonder portefeuille Deze minister heeft geen leiding over een ministerie.

Monisme Een verdrag wordt volkomen opgenomen in het nationale recht (interne werking). Het verdrag richt zich gelijk tot de staten, de ambten en de burgers.

Monistisch bestuursmodel Het college van B&W is te beschouwen als een commissie van de Gemeenteraad.

N

Nulla poena sine lege Geen enkele gedraging kan met terugwerkende kracht strafbaar worden gesteld.

O

Objectieve onpartijdigheid De rechter biedt voldoende waarborgen om bij de partijen elke gerechtvaardigde twijfel aan zijn onpartijdigheid uit te sluiten, ongeacht of er echt sprake is van vooringenomenheid.

Overheidsverband Een structuur waarin de verhouding tussen overheidsambten rechtens is bepaald.

P

Parlementaire formatiemethode Dit is een kabinet dat berust op een regeerakkoord tussen twee of meer fracties die samen de meerderheid in de Kamer vormen.

Parlementair stelsel Het stelsel waarin de samengestelde ambten (regering en Staten-Generaal) in een wederkerige relatie staan.

Q

Quasi-enquête Een commissie uit de Kamer doet zelf onderzoek naar een bepaalde kwestie zonder dat daaraan de bevoegdheden van een enquêtecommissie toekomen.

R

Rechterlijke onpartijdigheid De rechter heeft (in)direct een belang bij de zaak die hij moet beoordelen of bij de personen die in de zaak als partijen optreden.

Recht van enquête De Kamers en de verenigde vergadering hebben een zelfstandige bevoegdheid om een onderzoek te verrichten in een bepaalde kwestie en daarover, met de middelen van de Wet op de Parlementaire Enquête, inlichtingen in te winnen.

S

Sociale grondrechten Een opgelegde inspanningverplichting aan de overheid.

Soevereiniteit Eén ambt bezit naar nationaal staatsrecht ongenormeerde, onbeperkte bevoegdheden.

Staatsrecht Het primaire recht dat overheidsambten instelt, daaraan bevoegdheden toekent en hun onderlinge betrekkingen alsook die tot de onderdanen regelt.

Subdelegatie De delegataris kan op zijn beurt delegeren aan een derde ambt.

Subjectieve onpartijdigheid Persoonlijke instelling en overtuiging van een rechter in een bepaalde zaak.

T

Territoriale decentralisatie De gedecentraliseerde ambten zijn in beginsel bevoegd tot regeling en bestuur van alle belangen binnen een bepaald territoir.

Toetsingsverbod Art. 120 Grondwet verbiedt de rechter echter te treden in de beoordeling van de grondwettigheid van wetten.

Trias politica Leer van Montesquieu: zie machtenscheiding.

Tweekamerstelsel De Eerste Kamer en de Tweede Kamer (Staten-Generaal en regering).

V

Vertrouwensregel Eén of meer ministers/staatssecretarissen bieden ontslag aan de Koning aan indien de Tweede Kamer in meerderheid blijk heeft gegeven van onvoldoende vertrouwen in dezen.