Waarheidsvinding is een heel belangrijk onderdeel in een zaak. Volgens sommige sociologen en filosofen is het vinden van de waarheid in een zaak het belangrijkste onderdeel van procedures in de rechtbank. Zonder de feiten te vinden die leiden tot de waarheid is het onmogelijk om het doel van het recht te bereiken. Burgers zullen onzeker worden omdat de rechtszekerheid niet gewaarborgd kan worden.
Formele juridische waarheid is dat gene wat door de rechter gevonden en aangemerkt is als feit, of dat nou in overeenstemming met de werkelijkheid of niet. In een goed rechtssysteem zal de formele juridische waarheid overeenkomen met de materiële waarheid. Toch zijn er situaties waarin de formele juridische waarheid niet overeenkomt met de materiële waarheid.

Waarheidsvinding

Waarheidsvinding is een heel belangrijk onderdeel in een zaak. Volgens sommige sociologen en filosofen is het vinden van de waarheid in een zaak het belangrijkste onderdeel van procedures in de rechtbank. Zonder de feiten te vinden die leiden tot de waarheid is het onmogelijk om het doel van het recht te bereiken. Burgers zullen onzeker worden omdat de rechtszekerheid niet gewaarborgd kan worden.
Formele juridische waarheid is dat gene wat door de rechter gevonden en aangemerkt is als feit, of dat nou in overeenstemming met de werkelijkheid of niet. In een goed rechtssysteem zal de formele juridische waarheid overeenkomen met de materiële waarheid. Toch zijn er situaties waarin de formele juridische waarheid niet overeenkomt met de materiële waarheid. Hier zijn twee mogelijke typen verklaringen voor:

1. Het eerste type heeft geen betrekking op het beleid. Er is wel degelijk sprake van een afwijking tussen de formele juridische waarheid en de materiële waarheid, maar dit is toe te schrijven aan de omstandigheden van de zaak. In dit geval kunnen een groot aantal factoren dit verschil verklaren zoals ongelijkheid in de bronnen die de partijen tot hun beschikking hebben, toevallige gebeurtenissen zoals de dood van de getuigen vlak voor de zitting, vooringenomenheid enz.

2. Het tweede type heeft betrekking op een andere reden waarom de formele juridische waarheid niet overeenkomt met de materiële waarheid. Soms zijn de bewijsregels of procedures in de rechtbank niet alleen gericht op het vinden van de waarheid, maar hebben zij ook andere doeleinden die een rol kunnen spelen in een bepaald geval. Zo mag een bewijsregel niet gebruikt worden wanneer de beschuldigde heeft bekend omdat de politiek hem geslagen heeft. Dit kan er toe leiden dat de rechtbank, doordat het bewijs niet meer gebruikt mag worden, uiteindelijk faalt om de juiste feiten te achterhalen.

Hierboven is uiteengezet dat het belangrijk is om de waarheid te vinden. Echter, deze aanname brengt ook een paradox met zich mee. Het is namelijk mogelijk om het falen van de rechtbank om de waarheid te vinden te rechtvaardigen. Dit hangt samen met het belang van het beleid tegen criminaliteit en het beleid ten gunste van rechtvaardigheid.

Geen bewijs beschikbaar

Wanneer relevant bewijs uitgesloten is, is er een grote kans dat de formele juridische waarheid niet overeenkomt met de materiële waarheid. Er is bijvoorbeeld sprake van uitsluiting van relevant bewijs, in het geval de regel dat sommige getuigen het voorrecht hebben niet te hoeven getuigen, is opgenomen in de wet. Zo is een man niet verplicht te getuigen tegenover zijn vrouw omdat dit de harmonie in het huwelijk ten slechte zou zijn. Echter, door deze regel gaat het beschikbare bewijs verloren.
Gebleken is dus dat de formele juridische waarheid gevormd wordt door verschillende uitsluitingen van bewijsregels in de doctrine. Daarnaast is het ook mogelijk dat de beschuldigde uit zichzelf weigert om mee te werken aan de zaak. In dat geval is er sprake van een zwijgplicht en is de verdacht die wordt verhoord niet verplicht te antwoorden.

Hij behoeft zichzelf verbaal niet te belasten. Hij heet de vrijheid om dit zelf te beslissen. In sommige rechtssystemen zijn advocaten in een civiele procedure niet verplicht om al het bewijs op tafel te leggen als dit nadelig is voor zijn cliënt. Dit zou namelijk de geest van hoor en wederhoor verstoren. Hoor en wederhoor heeft betrekking op de rechter die het openbaar ministerie en de verdachte de gelegenheid moet geven hun strandpunten naar voren te brengen. De rechter kan daarvan dan kennisnemen wat de kwaliteit van zijn beslissing ten goede kan komen. Zo voorkomt de rechter dat een procespartij zich achteraf tekort gedaan voelt omdat zijn standpunt niet is gehoord. Echter, deze regel doet ook de zoektocht naar de waarheid geen goed.
Ook is het mogelijk dat de waarheid niet gevonden kan worden door de gelimiteerde

tijd die aan het proces van waarheidsvinding verbonden is. Het waarheidsvinden kan niet eeuwig doorgaan. Het gevolg hiervan is dat een verhoor soms te vroeg of soms te laat plaatsvindt waardoor bijvoorbeeld getuigen nog niet gevonden zijn.

Zelf als al het relevante bewijs beschikbaar is kunnen er nog factoren zijn die verklaren en rechtvaardigen waarom de formele juridische waarheid niet overeenkomt met de materiële waarheid. Sommige feiten worden formeel gevonden of niet gevonden, maar toch is de materiële waarheid niet in overeenstemming met deze bevindingen. Meerdere factoren kunnen eraan bijdragen dat er niet genoeg bewijs is om een feit vast te stellen ook al is het bewijs beschikbaar. Als een feit niet bewezen kan worden, ook al is hij in werkelijkheid wel gebeurt, dan zal dit feit niet aangenomen worden als de waarheid. Echter, zijn wij wel op zoek naar de waarheid? Gaat het er niet juist om dat er een winnaar van de zaak aangewezen kan worden?

In sommige rechtssystemen geldt de regel: hoe meer er op het spel staat bijvoorbeeld strafrechtelijke schuld of schade met straffe bedreigd, hoe hoger de vereisten met betrekking tot bewijs zijn.

Dus afhankelijk van de mate van waarheid leiden dezelfde feiten in de ene zaak wel tot bewijs, en in de ander zaak niet. In strafzaken accepteren wij bijvoorbeeld een hoger risico op onjuiste vrijspraken om zo het risico op onjuiste veroordelingen te minimaliseren. Echter, dit zou er dus wel toe kunnen leiden dat er juist meer onjuiste uitspraken zullen zijn.

Veel gevonden feiten in juridische procedures zijn vaak helemaal niet zo feitelijk. Deze gevonden feiten kunnen namelijk evaluatieve vaststellingen zijn die maar gedeeltelijk gebaseerd zijn op de waarheid. Deze feiten zijn gebaseerd op opvattingen en meningen van mensen. In het recht is de grens tussen het feitelijke en het evaluatieve niet scherp. Voorbeelden hiervan zijn: een verweerder die nalatig is geweest, een verweerder is zijn belofte niet nagekomen of de verweerder is onderdruk gezet. Deze ‘feiten’ zijn niet precies waar te nemen maar berusten op datgene wat mensen ervaren als het niet nakomen van een belofte.

Uit bovenstaande is gebleken dat het gezien de aard van het recht onoverkomelijk is dat formele juridische waarheid en materiële waarheid niet met elkaar overeenstemmen. In sommige gevallen is dit zelfs te rechtvaardigen.