Er is weinig onderzoek gedaan naar de manier waarop emoties het denken en de besluitvorming van de mens beïnvloed. In dit artikel wordt er gekeken hoe emoties kunnen worden geïntegreerd in de bounded rationality theory (BR; begrensde rationaliteit). Door de invloed van emoties op cognitieve en fysiologische activiteiten speelt het een grote rol bij onze besluitvorming.

Filosofische richtlijnen

Een verklarend deel van het keuzegedrag vereist ons om te ontdekken welke mentale processen of mechanismen de oordelen en besluitvorming bepalen. Veel filosofen zijn het er niet over eens wat er schuil gaat achter het begrip ‘mechanismen’. De onderzoekers zien een mechanisme voor een gedraging als een systeem bestaande uit processen die op elkaar inwerken om een niet random (gedragsmatige) uitkomst te krijgen. Harré’s werk (1970) over causale krachten wordt gebruikt om uit te leggen hoe besluitvorming werkt.

Emoties spelen een belangrijke rol in het besturen van onze aandacht. De aandacht wordt weggenomen van de perifere aspecten en richt zich op de objecten die direct onze aandacht nodig hebben. De amygdala is een belangrijke hersenkern die de betekenis van een binnenkomende stimulus bepaalt. Emoties zijn ook betrokken bij leren. De affectieve component van een emotie en de bijbehorende lichamelijke respons stelt de mens in staat te leren van zijn/haar ervaringen. Dit staat in lijn met de somatische marker hypothese van Damasio die stelt dat de gevoelscomponent van emoties de conclusie vormt over de verwachte consequenties van een verschillende opties. Emoties hebben een rol bij het activeren en reguleren van activiteiten betrokken bij coderen, opslaan en ophalen van informatie over belangrijke gebeurtenissen. Oftewel, emoties zijn betrokken bij het geheugen. Mensen die in een vrolijke bui zijn gebracht kunnen beter leuke gebeurtenissen ophalen uit het geheugen dan minder leuke gebeurtenissen. Dit wordt ook wel mood congruency recall genoemd. Onderzoek heeft uitgewezen dat de activiteit van de amygdala het geheugen verbetert als een functie van het niveau van emotionele intensiteit. Emotionele verwerking zorgt voor veranderingen in mentaal en fysiek functioneren die nodig zijn voor effectieve reacties. Emoties kunnen alleen deze veranderingen teweeg brengen als ze voldoen aan bepaalde eisen, zoals een trigger (een mechanisme dat ee proces in gang zet).

De triggers van een emotie programma zijn sensorische en conceptuele processen, die men informatie geven over de herkenning en categorisatie van een binnenkomende stimulus. Rond 1980 begon Harré te twijfelen aan het feit of er causale mechanismen ten grondslag liggen aan psychologische verklaringen voor gedrag. Harré was van mening dat sociale uitwisseling en onderhandeling, gevormd door de regels van conversatie, ten grondslag liggen aan psychologische fenomenen. De onderzoekers van dit artikel zijn hier niet van overtuigd en merken dat veel wetenschappers onderzoek doen naar neurale processen als de bron van informatie over cognitieve processen. Hierdoor is er nu bewijs voor beide veronderstellingen van het Lazarus-Zajonc debat. Een cognitie gaat vooraf aan een emotionele respons (Lazarus) en bepaalde basis emoties zorgen ervoor dat een individu direct kan reageren op zijn/haar omgeving zonder daar eerst over na te denken (Zajonc). LeDoux (1996) veronderstelde dat er twee neurale paden zijn die betrokken zijn bij de herkenning van gevaarlijke stimuli: de korte route (thalamus-amygdala) en de lange route (thalamus-neocortex—amygdala). De aard van de input bepaalt of het emotionele systeem de overhand neemt.

Emotie in de BR theorie

Het BR concept wordt op verschillende manieren gebruikt en geïnterpreteerd. Onder economen wordt de theorie van BR vergeleken met optimalisatie onder beperkingen (besluitvorming staat onder beperkingen als tijd, beperkte kennis et cetera). Een andere interpretatie van de BR is dat het vergelijkbaar is met menselijke irrationaliteit, cognitieve fouten. De visie op de BR als twee complementaire routes is bedacht door Gigerenzer en zijn collega’s (1999). Hier heb je de geest en de omgeving. Deze interpretatie valt binnen een theoretisch perspectief die de toolbox of fast and frugal heuristics (gereedschapskist van snelle en zuinige heuristieken) wordt genoemd. Dit model heeft psychologische plausibiliteit, domein specificiteit en ecologische rationaliteit. Uit het model volgt dat beslissers heuristieken gebruiken bij besluitvorming, die 3 functies bieden; (1) een zoek regel, (2) een stop regel, en (3) een beslis regel.

Het voorbeeld van walging wordt nu gebruikt om de logica en functionaliteit van emoties uit te leggen. Een binnenkomende stimuli die wordt gezien als een mogelijk gevaar van het binnendringen van gevaarlijk voedsel zal een ‘walging’ programma activeren. Dit programma heeft zich ontwikkeld om een informatie verwerkingsprobleem op te lossen (hoe gezond voedsel van gevaarlijk voedsel te onderscheiden en voorkomen dat men vergiftigd wordt). Mensen waarbij dit programma geactiveerd wordt en de emotie van walging ervaren zullen een hoger reproductief succes hebben. Bepaalde emotionele programma’s zijn gevormd door natuurlijke selectie om op adaptieve problemen te kunnen reageren.

Volgens Marr (1982) zijn er drie niveaus van analyse bij een evolutionaire verklaring van de menselijke geest. Dit bestaat uit het algoritme, de hardware implementatie en de rekenkundige analyseniveaus. De eerste twee zijn proximale oorzaken. Het laatste niveau houdt zich bezig met ultieme mechanismen. De betekenis van emoties bij beperkte rationaliteit is op het niveau van algoritme. Emoties functioneren namelijk als op cues gebaseerde heuristische processen die oplossingen geven op bepaalde keuzetaken. Recentelijk hebben onderzoekers emoties onderzocht op een hardware leven door te kijken naar neurale processen.

Theoretische implicaties

Er is nog geen volledig inzicht in de voorwaarden die ervoor zorgen dat emoties de rationaliteit van menselijke oordelen en keuzes verhogen of ondermijnen. Daarnaast worden prestaties niet beoordeeld op basis van interne consistentie, maar op een soort van externe correspondentie. Tenslotte wordt rationele besluitvorming hier op een andere manier geïnterpreteerd. In plaats van nutsmaximalisatie gaat het hier om een volgorde van cognitieve en emotionele processen.