HC5 Diagnostiek

Diagnostiek van de psychosociale problemen

Psychosociale problemen

• Problematische psychische emotionele en sociale ontwikkelingen en ernstig belemmerende opvoed-processen bij kinderen en jeugdigen. 

Sociaal-emotionele ontwikkeling

• Sociale ontwikkeling

• 

• Emotionele ontwikkeling

• 

Sociale ontwikkeling en onderzoek bij kinderen zonder psychopathologie

• Relaties

• Gehechtheid

• Relaties met andere kinderen

• Wenselijk gedrag

• Spel (ontwikkeld zich met de tijd, bv spelregels)

• Bewustzijn van anderen (interesse gaan tonen in anderen, sympathie/empathie ontwikkelen)

• Bewustzijn van het zelf

• Sociale cognitie

Emotionele ontwikkeling en onderzoek bij kinderen zonder psychopathologie

• Expressie van emoties

• Begrip van emoties

• Regulatie van emoties

  • Emotie als regulator van sociale interacties

  • Emotieregulatie

Ontwikkeling en onderzoek bij kinderen met internaliserende psychopathologie

• Angst  (ongeveer 5% van de kinderen)

  • Zelfrapportage: VAK4-12; ZBV-K, SAS-k, PMT-K-2 

  • Ouders als informant: CBCL of laten registreren 

• Depressie  (1% vd kinderen, hoe ouder, hoe meer kans)

  • Zelfrapportage: CDI-2, DVK, BDI-II-NL, NPDK, CASQ, PSWQ-C, PNG-k, FEEL-KJ 

  • Ouders als informant: CBCL of uitvragen concrete situaties

• Hechtingsstoornis 

  • Instrumenten voor normale gehechtheidsproblematiek 

Ontwikkeling en onderzoek bij kinderen met externaliserende psychopathologie

• ODD/CD  (5-10%, vaker bij jongens, vaker in steden, gemiddeld lager IQ, vaak samengaan met bv ADHD)

  • Ouders/leerkracht: VVGK6-16, CBCL/TRF, VFO, ECBI, SNAP-IV, MOAS 

  • Zelfrapportage liefst gestructureerd, bv. SIV-interview 

• ADHD  (5 op 100 kinderen, vaker bij jongens, sterk situatie afhankelijk)

  • Ouders/leerkracht: VVGK6-16, CBCL/TRF, VISK, SEV, AVL 

  • Observatie in natuurlijke situatie

Algemene en partiële ontwikkelingsbeperkingen

• Kinderen met verstandelijke beperkingen 

  • Vineland-Z/screener, BSA, SEO, ESSEON-R 

• Kinderen met autismespectrumstoornissen (1 op 100 kinderen)

  • CHAT, ESAT, ADI-R, ADOS-2, VABS, VISK, CCC2 

  • ToM test-R, SCVT, SIT 

• Kinderen met een visuele beperking 

  • Materiaal voor ziende kinderen, vergroot of braille 

• Kinderen met een auditieve beperking 

  • Dezelfde instrumenten als bij kinderen zonder stoornissen.

Onderzoeksinstrumenten

• Vragenlijsten (CBSA/CBSK, CDI-2, SSAT)

  • Subjectief: gaat heel erg om perceptie. 

  • Voordelen: gestandaardiseerd, efficiënt, kwantificeren

  • Soms voor screening, soms tijdens onderzoek, soms als evaluatie (of allemaal)

• Expressie Tests en projectiemateriaal

  • Vertelplaten (CAT, Columbus)

    • Kind krijgt tekening te zien waar hij/zij verhaal bij moet vertellen met begin en eind.

  • Zinaanvultesten (ZALC)

    • Aan de hand van het afmaken van de zin kijken in welke fase kind zit: impulsief, zelfbeschermend, conformistisch, zelfbewust, verantwoordelijk

  • Tekeningen (HTP, FID)

  • Spel

• Observaties

• Gesprekken en interviews

Discussie instrumenten (vooral expressie tests en projectiemateriaal is niet vaak onderzocht, want het zijn hele subjectieve onderzoeksmaterialen)

• NIP: Cotan

• Onbetrouwbaar - psychometrische kenmerken niet onderzocht

• Screeningsinstrumenten

Discussie projectiemateriaal

• Zicht op beleving en gevoelens

• Inzicht geven aan anderen

• Cross-validering

Kindertekeningen en speldiagnostiek

Tekeningen en spel geven zicht op:

• Centrale belevingsinhouden

• Coping- en afweermechanismen

  • Hoe hanteert het kind z’n gevoelens? - wegstoppen, agressie, weigering

• Relatie tussen gevoelens en realiteit

Interesse in kindertekeningen

• Ontwikkelingslijn

• Overeenkomsten in kindertekeningen

• Universaliteit

Vijf stadia

• 18 maanden tot 2 jaar (krabbelstadium)

• 2 tot 3 jaar (geen representatie)

• 3 tot 4 jaar (kopvoeters)

• 5 tot 7 jaar (intellectueel realisme)

  • lichaam wordt al vollediger

  • Tekeningen hoeven nog niet meer overeen te komen met de werkelijkheid

  • Wel meer gericht op bv bladrand

  • Ze tekenen wat ze weten (intellectueel)

• > 8 jaar (visueel realisme)

Voorbeelden

• House, Tree, Person (HTP)

• Gezinstekeningen: FID (Familie in Dieren) en Dynamische gezinstekening

Spelniveaus (Edith Vermeer)

• Sensopathisch spel

  • Sensorische kwaliteiten

  • Vormloos materiaal: klei, zand, water

  • Vroegste spelvorm

• Handelend spel

  • Functie van het materiaal

  • Dynamische: trein, hijskraan

  • Statisch: neerzetten van dieren in boerderij of inrichten huis

• Esthetisch spel

  • Gaat om de esthetische kwaliteit

    • Het moet mooi worden

  • Voorbeeld: ridders mooi op een rijtje zetten

• Illusief spel = doen alsof

  • Meest gedifferentieerde spelvorm

  • Dynamisch: verhaal dat gespeeld wordt

  • Statisch: compositie

Speldiagnostiek

• Rondleiding

• Meespelen

• Kinderen kunnen snel wisselen tussen de spelniveaus

Interpreteren van de gegevens

• Analyseren per onderdeel

• Synthetiseren van de informatie

Individueel testonderzoek

Domeinen ITO (Individueel Test Onderzoek)

• (Psycho)motorisch en neuro(psycho)logisch functioneren

• Cognitieve functioneren en taalvaardigheid

• Sociaal-emotioneel functioneren

• Aanwezigheid van symptomen van psychopathologie

Overzicht onderzoeksintrumenten

• Ontwikkelingsschalen en tests voor intelligentie 

• Instrumenten voor onderzoek naar taalontwikkeling 

• Tests voor overige specifieke vaardigheden 

• Tests voor schoolrijpheid, leervoorwaarden en leervorderingen 

• Vragenlijsten 

• Expressietests en projectieve methoden 

• Observatieschalen en vragenlijsten, in te vullen door opvoeders of verzorgers

ITO: analyse van mogelijkheden voor onderzoek bij het kind

• Leeftijd/ ontwikkelingsniveau

• Culturele achtergrond

• Zintuiglijke of motorische beperkingen

• Ernstige gedragsproblemen of psychopathologie

Aandachtspunten testafname

• Samenstellen van de testbatterij en praktische voorbereidingen

• Introductie van de testsituatie bij het kind

• Het contact in de onderzoekssituatie

• Nadere structurering van de testsituatie

Observatiepunten testafname

• Fysieke verschijning 

• Contactname 

• Socialisatie 

• Emotionele reacties 

• Taakgericht werken en voorwaarden daarvoor 

• Situatiebegrip, oriëntatie, adaptatie 

• Gok- en vermijdingsgedrag en faalangst 

• Zintuiglijk functioneren 

• Grove, fijne en mondmotoriek 

• Spraak en taal 

• Neuropsychologische problemen

Kanttekeningen ITO

• Individueel karakter

• Betekenis voor het gezin

• Communicatie tussen kind en proefleider

• Fasespecifieke behoeften kind

• Grote angst 

• Ernstige gedragsproblemen

• Beperkte kwaliteiten tests

Onderzoekscontexten

• Kind in onderzoekssituatie

• Gezinsfunctioneren

• Functioneren op school

Integratiefase

• Uitwerken onderzoeksmiddelen

• Integreren onderzoeksmiddelen

• Integreren van alle informatie

• Overleg met collega’s

• Verslaglegging en onderbouwing

• Gesprek met betrokkenen

• Hoe nu verder?