HC2: Regeling van de voortplanting

Algemene informatie

• Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?
  • In dit college wordt de menstruele cyclus en storingen in de cyclus besproken
• Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?
  • Alle onderwerpen in dit college worden ook behandeld in de literatuur
• Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?
  • Er zijn geen recente ontwikkelingen besproken
• Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?
  • Er zijn geen opmerkingen over het tentamen gemaakt
• Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?
  • Er zijn geen mogelijke vragen behandeld

Menstruele cyclus

De voortplanting begint met een eicel en een zaadcel. Een vrouw heeft al voor de geboorte het maximaal aantal follikels (eicellen). Deze beginnen tijdens de puberteit te rijpen → elke maand is er slechts één eicel die kan worden bevrucht. Als de eicel niet wordt bevrucht, gaat de vrouw menstrueren. Ca. 400 primordiale follikels worden gerekruteerd voor 1 dominante follikel.

Er zijn verschillende organen betrokken bij de menstruele cyclus:

• Uterus (baarmoeder)
• Eierstokken (ovarium)
• Hypofyse (voorkwab/adenohypofyse)
• Hypothalamus

Ovulatie:

Een gemiddelde menstruele cyclus bestaat uit 28 dagen. Het start met de rijping van een follikel:

1. De hypothalamus produceert GnRH → de hypofyse wordt geactiveerd
2. De hypofyse produceert FSH en LH
3. FSH (follikel stimulerend hormoon) stimuleert de mitose van granulosacellen
   • Granulosacellen liggen in het ovarium (eierstok)
4. De granulosacellen gaan oestradiol produceren
   • Oestradiol heeft een negatieve feedback op de productie van FSH → er wordt maar één follikel gerijpt
     • Dit voorkomt dat meerlingen worden geboren → hebben een verhoogde kans op complicaties

Als er een follikel is gerijpt, start het ovulatieproces:

5. Als de drempelwaarde van oestradiol wordt bereikt ontstaat er positieve feedback naar de hypofyse → grote hoeveelheden LH worden aan de circulatie afgegeven → het ovulatieproces wordt in gang gezet
6. Granulosacellen gaan als ze met LH in aanraking zijn gekomen ook progesteron produceren → granulosacellen worden geluteïniseerd
7. De reductiedeling in de eicel gaat verder
   • De eicel zit in de wand van de follikel vat
8. De wolk granulosacellen (cumulus) rondom de eicel maakt zich los van de granulosacellen in de follikelwand
9. Prostaglandines en het complementsysteem van de follikel worden gestimuleerd → mede dankzij de toenemende druk van het follikelvocht ontstaat er een gat in de follikelwand
10. De eicel kan de follikel en het ovarium verlaten
11. In de tuba wordt de eicel door de fimbriae opgenomen
12. In de eileider kan de eicel een zaadcel vinden → bevruchting

Endometrium

Het endometrium (baarmoederslijmvlies) ondergaat verschillende fases:

1. Proliferatieve/folliculaire fase: oestradiol zorgt voor proliferatie van het basale endometrium
2. Secretoire fase: onder invloed van progesteron wordt het geschikter gemaakt voor innesteling → het verbindt meer
3. Luteale fase: de fase waarin er naar het ovarium wordt gekeken → er zit een corpus luteum in het ovarium
   • Een restant van de follikel waarin oestradiol en progesteron geproduceerd wordt
   • Progesteron zorgt door negatieve feedback voor productie en afgifte van LH
   • Om erachter te komen of een vrouw een eisprong heeft gehad wordt gekeken naar het progesterongehalte
     • Dit wordt een week na de ovulatie gedaan
4. Innesteling: als dit plaatsvindt verandert het endometrium in deciduaal endometrium

Menstruatie

Als de bevruchting uitblijft ontstaat er geen bèta-hCG signaal naar het corpus luteum. Bèta-hCG is een hormoon dat erg op LH lijkt → heeft dezelfde functie en bindt aan dezelfde receptoren. Als er geen bèta-hCG signaal is, stopt de productie van progesteron. Dit heeft gevolgen:

1. De spiraal arteriën trekken zich terug in het stratum basale van het endometrium
2. Het opgebouwde endometrium wordt niet meer voorzien van bloed en voedingsstoffen → sterft af
3. Prostaglandines komen vrij en zetten het myometrium (baarmoederspier) aan tot contractie
   • Dit zijn de menstruatiekrampen
4. Het necrotische endometrium wordt de baarmoeder uitgewerkt → de menstruatie

Als progesteron in stand blijft, blijft het baarmoederslijmvlies bestaan. Dit is het geval bij zwangerschap.

Irregulaire cycli

Een normale menstruatiecyclus duurt 21 tot 35 dagen. De kans op ovulatie bij een vrouw wiens menstruatiecyclus zo lang duurt is >95%. De luteale fase (fase van de eisprong tot de menstruatie) is een vaste periode: altijd 14 dagen. Het verschil in cyclusduur zit dus in de folliculaire fase.

In het geval van een irregulaire of afwezige cyclus kan onderscheid gemaakt worden tussen:

• Oligomenorrhoe
  • De cyclus duurt langer dan 42 dagen en korter dan 6 maanden
• Amenorrhoe
  • De cyclus duurt langer dan 6 maanden

Beide soorten kunnen primair of secundair zijn:

• Primair: de menstruatie is nooit (regelmatig) geweest
• Secundair: de menstruatie blijft uit, terwijl deze eerst wel plaatsvond

Annuvolatie, het niet hebben van de eisprong, kan verdeeld worden in 3 groepen:

• WHO 1: probleem centraal gelegen
  • Prevalentie: 10%
  • De hypothalamus of hypofysevoorkwab functioneren niet goed
  • Kan vastgesteld worden met een bloedtest op gonadotrofines (LH en FSH) → deze zullen verlaagd zijn
  • De oestrogene status is ook verlaagd
  • Komt vaak voor bij topsporters en vrouwen met anorexia
• WHO 2: disbalans hypofyse-ovarium-as
  • Prevalentie: 85%
  • Het gonadotropinegehalte is normaal → normogonadotrope status
  • Het oestrogeen gehalte is normaal → normo-oestrogene status
• WHO 3: in het ovarium gelegen probleem door geen of nauwelijks follikelvorming
  • Prevalentie: 5%
  • Wordt met een bloedtest vastgesteld
  • Het gonadotropinegehalte is hoog → hypergonadotrope status
  • Het oestrogeen gehalte is laag → hypo-oestrogene status
  • Komt voor bij mensen in de menopauze (overgang)

Casuïstiek:

Er kunnen dus meerdere problemen optreden in de menstruatiecyclus:

• Geen goed werkende hypothalamus → geen aansturing van de hypofyse en daarmee geen aansturing van het ovarium
  • Te behandelen met een GnRH pomp of toediening van LH/FSH
  • WHO1 van anovulatie
• Geen goed werkende hypofyse → geen aansturing van het ovarium
  • Te behandelen met toediening van LH/FSH
  • WHO1 van anovulatie
• Geen goed werkend ovarium → wel aansturing vanuit centraal, geen perifere reactie → oestradiol en progesteron zijn laag
  • Hoog FSH
  • POF (prematuur ovarieel falen) → overgang
  • Zwangerschap is alleen nog mogelijk met eiceldonatie
  • WHO3
• BMI van 35 kg/m²→ testosteron wordt in vetcellen o.i.v. van aromatase omgezet in oestradiol → negatieve feedback op FSH
  • Onvoldoende testosteron → geen follikelrijping
  • Te behandelen door dieet of met anti-oestrogenen

De man

Een man heeft ook LH en FSH nodig om de testes te stimuleren testosteron en zaadcellen te produceren.

Casuïstiek:

Ook bij mannen kunnen er problemen optreden:

• Een man van 32 jaar blijkt bij semenanalyse azoöspermie te hebben, zijn voorgeschiedenis vermeldt dat hij in verband met M. Hodgkin chemotherapeutische behandelingen heeft ondergaan
  • Er is een perifeer probleem: de cellen voor de zaadproductie in de testis zijn aangedaan door de chemotherapie
  • Als iemand geen goed functionerende testis heeft, is ook de testosteronproductie laag en treedt er een verhoging van FSH op
• Bij een man wordt bij semenanalyse een azoöspermie gevonden, aanvullend hormoononderzoek laat een hypogonadotrope status zien → het testosteronniveau is hoog normaal
  • Wordt veroorzaakt door het toedienen van exogene testosteron (steroïdengebruik)
  • Te behandelen door stoppen met het toedienen van testosteron of met FSH en LH stimulatie