Sociale contexten en interpersoonlijke relaties dragen significant bij aan de processen die vorm geven aan de seksualiteit van adolescenten. Met name vrienden spelen een belangrijke rol en worden steeds belangrijker tijdens de adolescentie. In dit onderzoek focust men op de gelijkheden in het seksueel gedrag van adolescenten en hun vrienden.

Theorieën en mechanismen over similariteit

Adolescenten en hun vrienden hebben zeer overeenkomstig gedrag. Er zijn verschillende theorieën die dat proberen te verklaren. Volgens de ‘social learning theory’ wordt nieuw gedrag aangeleerd door observatie van het gedrag van gewaardeerde sociale referenties, zoals vrienden. Dit proces wordt rolemodeling, imitatie of observationeel leren genoemd. Volgens identiteit-gebaseerde theorieën draagt conformiteit bij aan een positief zelfbeeld. Deze theorieën kunnen worden samengevoegd in de ‘social norm theory’.

Social Norm Theory

Volgens deze theorie hebben mensen een natuurlijke neiging om hun eigen gedrag aan te passen aan hun percepties van welk gedrag veel voorkomt, geaccepteerd of gewenst is door belangrijke sociale referenties/sociale normen. Er zijn verschillende typen sociale normen. Descriptieve normen zijn daadwerkelijke of waargenomen gedragingen van sociale referenties. Injunctieve normen zijn daadwerkelijke of waargenomen gedragingen van sociale referenties met betrekking tot het deelnemen in bepaalde gedragingen. Makkelijker gezegd: descriptieve normen beschrijven hoe we ons gedragen, terwijl injunctieve normen beschrijven hoe we ons zouden moeten gedragen. Conformiteit aan descriptieve normen kan worden verklaard aan de hand van imitatie en role-modeling. Conformiteit aan injunctieve normen is afhankelijk van de mate van steun die deze injunctieve normen geven aan de eigen normen van de adolescent. De theorie identificeert nog een derde type sociale norm, namelijk groepsdruk. Groepsdruk is de actieve en expliciete aanmoediging van vrienden om bepaald gedrag te vertonen. Mensen zijn gevoelig voor sociale druk. Dit komt doordat zij waarnemen dat conformiteit leidt tot potentiële sociale winsten, zoals acceptatie, respect en populariteit.

Dit onderzoek

In voorgaand onderzoek zijn descriptieve en injunctieve normen en groepsdruk afzonderlijk wel allemaal onderzocht, maar nog nooit samen in één model. Dat gebeurt hier wel. Er wordt onderzocht hoe descriptieve normen, injunctieve normen en groepsdruk gerelateerd zijn aan seksueel gedrag van adolescenten.

Typen seksueel gedrag

Een eerste type van seksueel gedrag is seksuele activiteit. Dit wordt gedefinieerd aan de hand van een aantal factoren, namelijk incidentie (e.g. het hebben van seks), timing (e.g. leeftijd bij het hebben van seks), intensiteit (e.g. het aantal partners). Een tweede type van seksueel gedrag is seksueel risicogedrag. Dit wordt gedefinieerd als het hebben van onbeschermde seks, of het hebben van ervaringen met seksueel overdraagbare aandoeningen of tienerzwangerschap.

Moderatoren

Factoren die de relaties tussen peer normen en seksueel gedrag van adolescenten zouden modereren zijn onderverdeeld in drie groepen. Individuele factoren betreffen geslacht en leeftijd. Interpersoonlijke factoren betreffen de sterkte van de vriendschap. Er werd onderscheid gemaakt tussen goede vrienden, schoolvrienden en algemene vrienden. Tot slot zouden socio-culturele factoren de relaties kunnen beïnvloeden. Er werd gekeken of het land een individuele of een collectieve cultuur heeft, en naar de etniciteit van de adolescent.

Resultaten

Er zijn vier meta-analyses gedaan om de relaties tussen de drie sociale normen en het seksueel gedrag van adolescenten te onderzoeken. Het bestaan van deze relaties werd bevestigd. Adolescenten die dachten dat hun vrienden meer seksueel actief waren, seks meer acceptabel vonden en meer groepsdruk ervaarden om seksueel actief te zijn, waren zelf ook meer seksueel actief.

Peer normen en seksuele activiteit

Seksuele activiteit in de adolescentie is sterker gerelateerd aan indirecte normen dan aan directe normen en groepsdruk. Seksuele activiteit is sterker gerelateerd aan wat adolescenten denken wat hun vrienden doen, dan aan wat zij denken wat hun vrienden daarvan vinden. Waarom dit zo is, is nog niet duidelijk.

Peer normen en seksueel risicogedrag

Descriptieve normen hebben maar een klein effect op seksueel risicogedrag. Dit zou kunnen komen doordat adolescenten hun seksueel risicogedrag weinig met hun vrienden bespreken. Adolescenten weten dus van hun vrienden niet in hoeverre zij zich hiermee bezig houden.

Moderatoren

Er werd onderzocht of de relaties tussen sociale normen en seksueel gedrag varieerden per leeftijdsgroep, geslacht, vriendentype, landtype en etniciteit. Ook werd er gekeken naar selectie- en socialisatie-effecten. De resultaten kunnen als volgt worden samengevat:

• De verbanden tussen descriptieve en injunctieve normen en seksuele activiteit werden sterker naarmate adolescenten ouder worden. Dit bevestigd de ‘problem behavior theory’ die stelt dat verbanden tussen seksuele normen en seksueel gedrag sterker worden naarmate seksueel gedrag normatiever wordt.

• Met betrekking tot geslacht werd er maar één resultaat gevonden. Descriptieve risiconormen waren sterker gerelateerd aan seksueel risicogedrag in samples waar meer meisjes in zaten. Jongens worden vaker door hun vrienden aangemoedigd om seks te hebben, terwijl meisjes het elkaar vaak afraden. ‘Peer similarity’ betekent dan voor jongens en voor meisjes iets anders.

• Seksuele activiteit was sterker gerelateerd aan het seksuele gedrag van goede vrienden dan van andere vrienden. Ook was het seksuele risicogedrag van adolescenten sterker gerelateerd aan het seksuele risicogedrag van algemene vrienden dan van goede vrienden. Dit zou kunnen komen omdat seksueel risicogedrag niet met goede vrienden wordt besproken.

• Individualisme en collectivisme verklaarde voor een significant aandeel de variantie tussen landen. Descriptieve normen en groepsdruk waren sterker gerelateerd aan seksuele activiteit in collectivistische landen. Injunctieve normen en descriptieve risiconormen waren sterker gerelateerd aan seksueel risicogedrag in de meer individualistische landen.

• Met betrekking tot etniciteit konden geen belangrijke conclusies worden getrokken.

• De selectie-effecten waren significant sterker dan de socialisatie-effecten. Er is meer bewijs voor het feit dat adolescenten meer en meer omgaan met vrienden die gelijke seksuele normen hebben, dan voor het feit dat adolescenten hun seksuele gedrag aanpassen aan de seksuele normen van hun vrienden.

Discussie

Uit dit onderzoek blijkt dat seksuele activiteit sterker is gerelateerd aan descriptieve normen dan aan injunctieve normen of groepsdruk. Vergeleken met de uitkomsten voor seksuele activiteit, is het effect van descriptieve normen op seksueel risicogedrag kleiner. Leeftijd, geslacht, vriendentypen en socio-culturele context modereerden deze relaties. Extra analyses lieten zien dat selectie-effecten sterker zijn dan socialisatie-effecten.