Deze samenvatting is gebaseerd op collegejaar 2012-2013.

Hoorcollege 8 18 juni 2013

Deze week zal het hoorcollege gaan over beperkte rechten in de context van het fiduciaverbod. Het pand en hypotheekrecht worden hierbij besproken. Verder zal dit hoorcollege gaan over het verhaalsrecht en over het retentierecht.

Numerus clausus.

Samen met het fiduciaverbod is de numerus clausus zeer belangrijk voor het goederenrecht. De numerus clausus houdt in dat het goederenrecht een gesloten systeem is. Het omvat twee aspecten, terug te vinden in artikel 3:81 BW. ‘Hij aan wie een zelfstandig en overdraagbaar recht toekomt, kan binnen de grenzen van dat recht de in de wet genoemde beperkte rechten vestigen.’ Allereerst bestaan er dus alleen beperkte rechten die de wet ons aanreikt en ten tweede moet de inhoud van deze rechten binnen de grenzen van de wet zijn. De wet is dus richting gevend.

Hypotheek

Het hypotheekrecht is een zekerheidsrecht. Het is terug te vinden in artikel 3:227 BW. Het hypotheekrecht is een beperkt recht( 3:8 BW), op registergoederen(3:10 BW) , strekkende tot verhaal van een geldvordering(3:7 BW) en het heeft voorrang op andere schuldeisers(artikel 3:279 BW). Het hypotheekrecht is een afhankelijk recht, omdat het afhankelijk is van een geldvordering. De hypotheekhouder heeft het recht van parate executie, te vinden in artikel 3:268 BW. Ook heeft een hypotheekhouder een separatistenpositie in een faillissement, artikel 57 lid 1 Fw.

Voor het vestigen van een hypotheekrecht zijn er vestigingsformaliteiten. Deze zijn te vinden in artikel 3:260 BW. Allereerst moet er een tussen partijen opgemaakte notariële hypotheekakte zijn, die wordt ingeschreven in de openbare registers. Dit is een constitutief vereiste. Een hypotheekrecht kan ook worden gevestigd op een toekomstige vordering en voor er een toekomstige vordering is. Dit is te vinden in artikel 3:231 BW.

Erfpacht

Erfpacht is terug te vinden in artikel 5:85 BW. ‘Erfpacht is een zakelijk recht dat de erfpachter de bevoegdheid geeft eens anders onroerende zaak te houden en te gebruiken.’ Erfpacht wordt gebruikt voor de overdracht van grond door lagere overheden. De inhoud van erfpacht is te vinden in artikel 5:89 lid 1 BW. ‘Voor zover niet in de akte van vestiging anders is bepaald, heeft de erfpachter hetzelfde genot van de zaak als een eigenaar.’ Een in de akte opgenomen bevoegdheid of verplichting heeft goederenrechtelijke werking, als deze niet in strijd komt met de wet of het wezen van het beperkt recht.

Fiduciaverbod

Het fiduciaverbod is te vinden in artikel 3:84 lid 3 BW. Er staat in : ‘Een rechtshandeling die ten doel heeft een goed over te dragen tot zekerheid of die de strekking mist het goed na de overdracht in het vermogen van de verkrijger te doen vallen, is geen geldige titel van overdracht van dat goed.’

Fiducia is het Latijnse woord voor ‘vertrouwensafspraken’ betreffende goederenrechtelijke bevoegdheden. Deze kunnen zekerheid of beheer zijn. Het meest omvattend recht op een goed is er echter niet voor zekerheid. Wanneer men een beperkt recht wil vestigen voor zekerheid, moet men kiezen voor de vestiging van een pand of hypotheek.

Het fiduciaverbod is er sinds 1992. Sindsdien kunnen alleen pand of hypotheek voor zekerheid worden gevestigd en kan er geen sprake meer zijn van een fiduciaire overdracht. Voorbeelden van arresten bij het fiduciaverbod zijn Keereweer/Sogelease en Hollanders Kuikenboerderij.

Verhaalsrecht

De kwestie over hoe de verdeling van de opbrengst plaatsvindt indien meerdere schuldeisers zich trachten te verhalen op hetzelfde goed en de executieopbrengst van dat goed onvoldoende is om al die schuldeisers volledig te betalen is van belang bij het verhaalsrecht.

De hoofdregel is dat de netto-opbrengst wordt verdeeld naar evenredigheid van ieders vordering, te vinden in artikel 3:277 BW. Een voorbeeld bij een netto-opbrengst is van 100. A heeft vordering van 150 en ontvangt 75. B heeft vordering van 50 en ontvangt 25.

Er zijn echter door de wet erkende redenen van voorrang of contractueel overeengekomen achterstelling. Uit artikel 3:278 BW blijkt dat voorrang voortvloeit uit pand, hypotheek en voorrecht en uit de andere in de wet aangegeven gronden. Het gaat hier dus ook om een gesloten systeem van voorrangsrechten.

Deze voorrechten zijn:

• Door de wet aan een vordering verbonden voorrang bij verdeling van de executie opbrengst.

• Bijzondere voorrechten. Deze hebben voorrang bij de verdeling van de opbrengst van een bepaald goed

• Algemene voorrechten. Deze hebben voorrang bij de verdeling van de opbrengst van alle goederen

• Andere in de wet aangegeven gronden. Een voorbeeld hiervan is het retentierecht.

Tussen schuldeisers die een andere vorm van voorrang kunnen inroepen geld een bepaalde rangorde. In het algemeen moet men kijken naar de artikelen 3:279-281 BW:

1. Pand en hypotheek

2. Bijzondere voorrechten. Deze zijn onderling van gelijke rang.

3. Algemene voorrechten. Deze nemen onderling rang naar de volgorde waarin de wet hen plaatst.

De positie van de fiscus.

De fiscus heeft een algemeen voorrecht voor fiscale vorderingen bij verhaal op goederen van de belastingschuldige. Dit is te vinden in artikel 21 van de Invorderingswet 1990. De voorrang gaat boven alle andere voorrechten. Het gaat ook boven een stil pandrecht, in het geval van bodemzaken. Zij hebben dan de mogelijkheid om op andermans eigendom wat zich op de bodem van de schuldenaar bevindt beslag te leggen.

Retentierecht

Het retentierecht is een opschortingrecht. Het wordt vaak gebruikt door aannemers. Het is de bevoegdheid die in de bij de wet aangegeven gevallen aan een schuldeiser toekomt, om de nakoming van een verplichting tot afgifte van een zaak aan zijn schuldenaar op te schorten totdat de vordering wordt voldaan. Dit is te vinden in artikel 3:290 BW. Het is een verhaalsrecht met voorrang. Dit is te vinden in artikel 3:292 BW:

‘De schuldeiser kan zijn vordering op de zaak verhalen met voorrang boven allen tegen wie het retentierecht kan worden ingeroepen.’

Het retentierecht is geen beperkt zakelijk recht als in artikel 3:8 BW. Een beperkt recht is een recht dat is afgeleid uit een meer omvattend recht, hetwelk met het beperkte recht is bezwaard. Dat is hier niet het geval.

De vereisten voor het retentierecht zijn dat het gaat om zaken, artikel 3:1 BW. Ook kan er alleen een verplichting tot afgifte worden opgeschort als er sprake is van houderschap.

Een schuldeiser kan, voor zover hier van belang, slechts retentierecht op een zaak uitoefenen, indien hij houder van die zaak is - dat wil zeggen daarover direct of indirect de naar verkeersopvatting, wet en uiterlijke omstandigheden te beoordelen feitelijke macht uitoefent - in dier voege dat, in de terminologie van het huidige art. 3:290 BW, afgifte nodig is om de zaak weer in de macht van de schuldenaar of de rechthebbende te brengen. Dit is te vinden in het arrest HR 23 juni 1995, NJ 1996, 216 Deen/Van der Drift.

Het retentierecht kan ook alleen maar worden ingeroepen bij de bij de wet genoemde gevallen, zoals 3:120 lid 3 bezitter , 3:205 vruchtgebruiker , 5:100 erfpachter, 5:105 lid 3 opstaller en door artikel 6:52 BW in te roepen, over de algemene bevoegdheid.

Deze algemene bevoegdheid houdt in, volgens artikel 6:52 lid 1: ‘Een schuldenaar die een opeisbare vordering heeft op zijn schuldeiser, is bevoegd de nakoming van zijn verbintenis op te schorten tot voldoening van zijn vordering plaatsvindt, indien tussen vordering en verbintenis voldoende samenhang bestaat om deze opschorting te rechtvaardigen.’

De inroepbaarheid jegens derden van het retentierecht is te vinden in artikel 3:291. Jegens derden met een jonger recht is te vinden in lid 1. Jegens derden met een ouder recht is te vinden in lid 2.