• Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

Hoorcollege 4

We gaan het vandaag hebben over de plek van de Nederlandse staat te midden van de internationale rechtsorde. De hoofdonderwerpen van vandaag zijn:

• Parlementaire zeggenschap over verdragen
• Doorwerking in de nationale rechtsorde
• Europese integratie en nationale ambten

Parlementaire zeggenschap over verdragen

Tot aan 1922 stond in de Grondwet dat de meeste verdragen door de regering werden gesloten en het parlement hier niks over te zeggen had. In de Grondwetswijziging van 1922 worden de rollen omgedraaid, dat zien we in art. 91 nog altijd terug. Parlementaire goedkeuring is groen licht geven aan de regering om op het internationale toneel iets te doen. We praten steeds over twee schaakborden; nationaal (daarop zijn de regels van de Grondwet van toepassing) en internationaal (daar is de regering actief met verdragen sluiten naar internationaal verdragenrecht). Per 31 december 2018 is de regering bezig met 270 verdragen, daar heeft het parlement niks mee te maken, dit speelt zich internationaal af.

Goedkeuring is de handeling op het nationale schaakbord die nodig is voor de regering om een volgende zet te maken op het internationale schaakbord. Goedkeuring is vereist, tenzij de wet zegt dat dit niet nodig is. Op jaarbasis worden er ongeveer negentig verdragen goedgekeurd, bijna de helft daarvan valt onder de uitzonderingen waar geen goedkeuring voor is vereist.

Stel dat je een verdrag wil aangaan die op gespannen voet staat met de Grondwet. De Grondwet gaan we niet aanpassen, want dat duurt te lang. In het derde lid van art 91 Gw is daarvoor een oplossing gegeven; indien een verdrag afwijkt of zal gaan afwijken van de Grondwet kan het parlement enkel uitdrukkelijk goedkeuren met een twee derde meerderheid van de stemmen in beide kamers. Alleen de Kamerontbinding mist in deze procedure, vergeleken met de grondwetsherziening. Dit is tot op heden slechts drie keer gebeurd.

Doorwerking in de rechtsorde

Het effect geven aan regels van internationaal recht binnen de nationale rechtsorde speelt zich slechts op het nationale schaakbord af. Het internationale recht heeft namelijk geen regels over doorwerking. Die norm die internationaal is afgesproken heeft pas effect in de nationale rechtsorde als die is omgezet in een nationale norm, transformatie.

In een transformatiestelsel pas je per definitie nationaal recht toe.

In een incorporatiestelsel lijf je die internationale norm in, in het geheel van regels.

In het grenstractaat Aken-arrest is bepaald dat een verdrag een dubbelde werking heeft; aan onderdanen rechtstreeks rechten en plichten te verschaffen en er wordt vanuit gegaan dat de wetgever dat verdrag zal willen respecteren. Met ander woorden; latere wetten zijn vermoedelijk niet bedoeld als afwijking van dat verdrag. Latere weten hebben de schijn verenigbaar te zijn met dat verdrag, tenzij het tegendeel blijkt. Vanaf dit arrest weten wij hoe volkenrecht doorwerkt in onze rechtsorde. In 1953/65 is de grondwet herzien om dit voor een deel zichtbaar te maken, nu terug te zien in art 93 en 94 Gw. Die artikelen verkleinen het effect van Aken. 

Art 93: Verdragen die naar hun inhoud eenieder verbinden, hebben die kracht pas als ze zijn bekendgemaakt.

 Art 94: Bevat een regel voor de vraag wat te doen als een verdragsnorm en de nationale norm niet met elkaar rijmen. Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen eenieder verbindende en niet eenieder verbindende verdragsnorm. Bij eenieder verbindende verdragsbepalingen heeft het verdrag voorrang boven de nationale wet.

Toetsingsgebod: geen toepassing van de wet samen met toepassing van het verdrag Toetsingsverbod: wettelijke voorschriften wijken niet door ongeschreven volkenrecht.

Als die normen niet blijken te matchen, zien we in de praktijk dat er betere remedies zijn:

• Verdragsconforme interpretatie, de rechter legt nationale normen uit in het licht van volkenrechtelijke verdragen.
• Buiten toepassing laten.
• Terme de Gràce, de wetgever genadetijd verlenen. Vaststellen dat er een strijd is en tijd geven om dat op te lossen.
• Schadevergoeding, ‘zakgeld maakt veel ellende goed’.

Eenieder verbindend is al een paar keer gevallen. Er wordt ook wel gesproken over rechtsreeks werkend. Die termen worden door elkaar gebruikt. We hebben het tot nu toe vooral gehad over verdragsbepalingen die eenieder verbindend zijn. Wat hebben we dan aan niet een ieder verbindende normen? Die binden de staat gewoon, maar burgers kunnen zich hier niet op beroepen. 

Europese integratie en nationale ambten

Parlement

In de Grondwet kan je niks over Europa vinden. Dat is eigenlijk best vreemd, omdat de Europese integratie vergevorderd is, veel Nederlands recht wordt beïnvloed door Europa. Het parlement heeft slechts minimale zeggenschap over de Europese Unie. Het parlement kan alleen primair unierecht goedkeuren, niet het secundaire unierecht. Maar dit beeld is aan het kantelen sinds 2005. Nationale parlementen worden betrokken in de naleving in het subsidiariteitsbeginsel. Nationale parlementen kunnen als het ware aan de noodrecht trekken als de Europese instituties te ver gaat. Hoe meer parlementen remmen, hoe meer er moet worden geremd. 

In het nationale recht hebben wij in de goedkeuringswet Verdrag van Lissabon afgesproken dat er in sommige gevallen goedkeuring gevraagd moet worden aan het parlement (art 3) en dat ze kunnen vragen om extra inlichtingen (art 4). 

Regering

De regering doet aan simultaan schaken, dat is terug te zien in art 4 van het reglement voor de orde van de ministerraad. Standpunten moeten worden overlegd binnen de ministerraad. De minister-president wordt steeds dominanter, hij kan iets willen en daarbij gedekt worden door de Europese Raad. Door die Europese Raad neemt de minister-president een sterkere positie in. 

Rechter

In Nederland hebben we een incorporatiestelsel wat het Unierecht toegankelijk maakt. Rusttijden-arrest: geding van een Europese Unie verordening is niet gebaseerd op het stelsel van art 93 en 94 Grondwet. 

Decentrale overheden

Decentrale overheden hebben de zogenaamde Costanzo-verplichting. Besturen moeten op eigen titel in de gaten houden welke richtlijnen er zijn uitgevaardigd en daar rekening mee te houden in hun taken. Tot slot is de Wet NErpe onlangs geïntroduceerd, als de gemeente in gebreke blijft omtrent Europese richtlijnen, kan de minister een aanwijzing geven, tenzij indeplaatsstelling.

• Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Alle stof is terug te vinden in het voorgeschreven handboek.

• Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken.

• Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gemaakt met betrekking tot het tentamen.

• Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?

Er worden geen vragen behandeld die gesteld zouden kunnen worden op het tentamen.