Sheetnote hoorcollege 1

• Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

Het college gaat voornamelijk over drie begrippen; democratie, rechtsstaat en mensenrechten. Aan het einde zal duidelijk worden wat deze met elkaar te maken hebben en hoe deze met elkaar in verband staan.

Staat

We beginnen als inleiding met het begrip staat. Bij staatsrecht I is hier al eens op ingegaan, maar bij staatsrecht II kijken we op een andere manier naar de staat. De kernvraag die we gaan behandelen is: waarom zouden je accepteren dat een overheid al het gezag heeft? Om deze vraag te beantwoorden, kijken we naar drie auteurs die daar iets over hebben gezegd.

De eerste auteur is Jean Bodin. Hij schreef eind 16^e eeuw een boek. De zestiende eeuw was een tijd van godsdiensttwisten. De vraag die in die tijd op kwam zetten was aan wie gezag ontleend moest worden, aan de vorst of aan de kerk. Bodin vond dat je gehoorzaam moest zijn aan een vorst. Ongeacht of deze hetzelfde geloof uitoefende.

Bodin: het algemeen belang vergt dat je gehoorzaam bent aan een vorst, geloof speelt hierbij geen rol.

De tweede auteur waar we naar kijken is Thomas Hobbes. Hobbes schreef halverwege de zeventiende eeuw een boek over zijn visie. De zeventiende eeuw was een tijd van burgeroorlogen, opstanden en machtsgrepen. Hobbes dacht na over de vraag waarom je gehoorzaam moest zijn aan een staat. Bij dit denken beredeneert hij voor het eerst van onder naar boven. Hij kwam met de theorie dat het gezag van een overheid iets is dat voortkomt uit een bevolking, hij dacht dus vanuit het individu. Hij deed een experiment en kwam tot de slotsom dat overheidsgezag voortvloeit uit een convenant, nu spreken we van een sociaal contract.

Hobbes: het overheidsgezag vloeit voort uit een bevolking. Het gezag van de overheid wordt getolereerd omdat zij jou beschermen, het is een soort ruil. Een wederkerige relatie.

De derde auteur is Jean Jacques Rousseau. In de achttiende eeuw gaf hij zijn visie over waarom burgers gezag van de overheid zouden moeten aannemen. Rousseau ging in zijn theorie uit van het vrije individu. Hij vond dat een mens vrij was geboren en daarom aan niemand gehoorzaam zou moeten zijn. Maar dit is lastig vol te houden, omdat er altijd een vorm van gezag moet zijn. Rousseau gaf dit toe, maar zocht naar een manier waarop dit het vrije individu aan de ene kant kon rijmen met het overheidsgezag aan de andere kant. Hij kwam tot het idee dat burgers een sociaal contract aangingen, ze deden dit omdat dit de enige manier is waarop zij hun vrijheid konden behouden. Burgers gehoorzaamden enkel aan wetten waarmee ze zelf habben ingestemd, hier zie je de democratie. Het gaat nu om de meerderheid. Als er een minderheid was die het oneens

• Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

Wetgeving, regulering en de rol van de rechter

Vandaag staat de verhouding tussen de wetgever en de rechter centraal.

Terugblik

De eerste week ging over de idealen van rechtsstraat en democratie. De boodschap was dat deze niet altijd even goed rijmen. Voorspelbaarheid en draagvlak. De tweede week ging over hoe binnen de idealen van de democratie het bestuur zich verhoudt tegenover de volksvertegenwoordiging. Vandaag gaan we kijken naar hoe de wetgever zich verhoudt tot de derde staatsmacht; de rechter.

Regelgevende bevoegdheid

In de essentie gaat de regelgevende bevoegdheid over de vraag; wie doet wat? Welke onderwerpen horen bij de wetgever thuis en welke onderwerpen moet je aan anderen overlaten, al was het maar om praktische redenen.

De eerste vraag is: wanneer is de wetgever aan zet? De eerste logische stap is om te kijken in de Grondwet. Maar daar kwamen we in Nederland niet veel verder mee, omdat de Grondwet in 1815 zweeg over de verdeling tussen de wetgever en de andere regelgevende instanties. Omdat de Grondwet zich vooral bezighield met de verhouding tussen centraal en lokaal. Het houvast moest daarom vroeger gevonden worden in het wetboek van Strafvordering. Er moer een norm kunnen aanwijzen om iets strafbaar te kunnen stellen en de sanctie moet daarin staan. Motiveringseis: in de wet in de formele zin moet de sanctie van een bepaalde gedraging zijn terug te vinden. Dit was een beperking van de overheid m gedrag te reguleren. Als je gedrag wil reguleren moet je op een overtreding een straf stellen, maar als je de straf alleen kan opleggen als daar een wet in de formele zin voor is, ben je afhankelijk van die wet in formele zin.

Dat probleem wordt in 1818 verholpen met de Blanketwet. Die wet past een truc toe, die zegt: voor alle gevallen waarin er geen bijzondere wettelijke bepaling is aan te wijzen op grond waarvan een sanctie is op te leggen; geldt de volgende algemene sanctie. Die blanketwet zorgt ervoor dat er altijd een manier is om een sanctie te handhaven.

Het parlement werd buiten spel gezet, omdat de regering op grote schaal reglementen kon maken, zonder dat het parlement er mee had ingestemd. Het parlement geeft steeds meer tegenslag.

1879: Meerenberg-arrest. De Hoge Raad gaat nu mee in het koor van critici van het parlement naar aanleiding van een AMVB over het beheer van een verzorgingstehuis. Een AMVB werd overtreden, er werd iemand op grond van de Blanketwet bestraft. Maar bij de Hoge Raad kwam de vraag opzetten of er wel een norm was. ‘Bepalend voor de regelgevingsbevoegdheid van de regering is niet de vraag of die ergens is ontkend, maar of die ergens is toegekend.’ Als de wetgever de regelgevende bevoegdheid niet heeft overgedragen aan de regering komt er geen geldige AMvB tot stand. De regering is niet bevoegd, tenzij bevoegd gemaakt.

• Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

Hoorcollege 4

We gaan het vandaag hebben over de plek van de Nederlandse staat te midden van de internationale rechtsorde. De hoofdonderwerpen van vandaag zijn:

• Parlementaire zeggenschap over verdragen
• Doorwerking in de nationale rechtsorde
• Europese integratie en nationale ambten

Parlementaire zeggenschap over verdragen

Tot aan 1922 stond in de Grondwet dat de meeste verdragen door de regering werden gesloten en het parlement hier niks over te zeggen had. In de Grondwetswijziging van 1922 worden de rollen omgedraaid, dat zien we in art. 91 nog altijd terug. Parlementaire goedkeuring is groen licht geven aan de regering om op het internationale toneel iets te doen. We praten steeds over twee schaakborden; nationaal (daarop zijn de regels van de Grondwet van toepassing) en internationaal (daar is de regering actief met verdragen sluiten naar internationaal verdragenrecht). Per 31 december 2018 is de regering bezig met 270 verdragen, daar heeft het parlement niks mee te maken, dit speelt zich internationaal af.

Goedkeuring is de handeling op het nationale schaakbord die nodig is voor de regering om een volgende zet te maken op het internationale schaakbord. Goedkeuring is vereist, tenzij de wet zegt dat dit niet nodig is. Op jaarbasis worden er ongeveer negentig verdragen goedgekeurd, bijna de helft daarvan valt onder de uitzonderingen waar geen goedkeuring voor is vereist.

Stel dat je een verdrag wil aangaan die op gespannen voet staat met de Grondwet. De Grondwet gaan we niet aanpassen, want dat duurt te lang. In het derde lid van art 91 Gw is daarvoor een oplossing gegeven; indien een verdrag afwijkt of zal gaan afwijken van de Grondwet kan het parlement enkel uitdrukkelijk goedkeuren met een twee derde meerderheid van de stemmen in beide kamers. Alleen de Kamerontbinding mist in deze procedure, vergeleken met de grondwetsherziening. Dit is tot op heden slechts drie keer gebeurd.

Doorwerking in de rechtsorde

Het effect geven aan regels van internationaal recht binnen de nationale rechtsorde speelt zich slechts op het nationale schaakbord af. Het internationale recht heeft namelijk geen regels over doorwerking. Die norm die internationaal is afgesproken heeft pas effect in de nationale rechtsorde als die is omgezet in een nationale norm, transformatie.

In een transformatiestelsel pas je per definitie nationaal recht toe.

In een incorporatiestelsel lijf je die internationale norm in, in het geheel van regels.

In het grenstractaat Aken-arrest is bepaald dat een verdrag een dubbelde werking heeft; aan onderdanen rechtstreeks rechten en plichten te verschaffen en er wordt vanuit gegaan dat de wetgever dat verdrag zal willen respecteren. Met ander woorden; latere wetten zijn vermoedelijk niet bedoeld als afwijking van dat verdrag. Latere weten hebben de schijn verenigbaar te zijn met dat verdrag, tenzij het tegendeel blijkt. Vanaf dit arrest weten wij hoe volkenrecht doorwerkt in onze rechtsorde. In 1953/65 is de grondwet herzien om dit voor een deel zichtbaar te maken,

• Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

Gelijke behandeling, vrijheid van meningsuiting en onderwijsvrijheid

Gelijke behandeling

Grondrechten worden door verdragen beschermd. Gelijke behandeling wordt gewaarborgd in artikel 14 EVRM en art. 1 Twaalfde protocol. Beide beschermen ze een vorm van gelijke behandeling, maar ze zijn niet hetzelfde. Artikel 14 verbiedt discriminatie en moet samen gelezen worden met andere artikelen. Het twaalfde protocol is een algemene bepaling voor de gelijke behandeling.

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft criteria gesteld aan de gelijke behandeling. Er is sprake van een ontoelaatbare ongelijke behandeling als vergelijkbare gevallen, ongelijk worden behandeld, zonder objectieve en redelijke rechtvaardiging. Deze uitleg is terug te vinden in ons artikel 1 van de Grondwet. Het gaat om een verticale verhouding tussen burger en overheid.

Algemene wet gelijke behandeling

De algemene wet gelijk behandeling is een gesloten stelsel van gronden en relaties. De regeling gaat over het aanbieden van werk, producten, scholing en diensten. Alles wat hier niet onder valt, valt ook niet onder het bereik van de wet algemene behandeling. De awgb geeft gronden waarop geen onderscheid mag worden gemaakt, andere gronden dan zijn aangegeven zijn wel toegestaan. We kunnen ongelijke behandeling opdelen in twee vormen; direct en indirect onderscheid. Direct onderscheid is altijd verboden. Indirect onderscheid is in beginsel verboden, behoudens dat er sprake is van een objectieve rechtvaardiging.

Vrijheid van meningsuiting

In art. 10 van het EVRM wordt de vrijheid van meningsuiting gewaarborgd. Dit artikel is één van de belangrijkste artikelen, omdat het artikel vaak een uitgangspunt is in situaties waar vele uitlatingen moeten worden gehoord.

Verfbomarrest

In het verfbom-arrest staan de protesten centraal die plaatsvonden toen Willem-Alexander en Maxima in het huwelijksbootje stapten. Er werd gegooid met een verfbom, de Hoge Raad oordeelde dat dit een daad van agressie is en niet van meningsuiting.

Het EHRM oordeelde dat uitlatingen enigszins ‘offending, shocking en disturbing’ mogen zijn, dit geeft meer ruimte aan de vrijheid van meningsuiting.

In de arresten Hannover I en II werd bepaald dat waakhonden (serieuze kranten en tijdschriften) meer bescherming mogen genieten. Met andere woorden zij mogen meer zeggen dan de gemiddelde Nederlander, hun vrijheid is ruimer. Dit geldt ook voor mensen bekleed met een politieke functie.

Beperkingen

Er zijn natuurlijk altijd beperkingen. Deze beperkingen noemen we ook wel de Sunday Times-criteria. De Sunday Times wilde iets publiceren wat van de rechter niet mocht, de vraag of hun grondrecht beperkt mocht worden staat in dit arrest centraal. Dit Grondrecht mag beperkt worden, maar moet bij wet zijn voorzien en er moet een legitiem doel zijn.

Nederlandse wetgeving

In Nederland is de vrijheid van meningsuiting neergelegd in art. 7 van de Grondwet. Het