Wat zijn de concepten van de kindertijd? - Chapter 2

Wat zegt Artikel 1 van het Verdrag inzake de Rechten van het Kind?

Als je de definitie van een kind wil weten, is het belangrijk om naar VN-Verdrag inzake de rechten van het kind te kijken. Artikel 1 van dit Verdrag zegt dat een kind inhoudt dat je jonger bent dan 18, tenzij de wet die van toepassing is al eerder volwassenheid toekent. Kinderen hebben deels andere rechten dan volwassenen maar ook deels dezelfde die bijvoorbeeld in de Universele Verklaring van Mensenrechten uit 1948 naar voren komen. Maar wanneer begint de kindertijd? En hebben kinderen al rechten voor ze geboren zijn? Er zijn eigenlijk drie soorten gevoelens over het "ongeboren kind": 

- De eerste gaat het om wat er echt bestaat voor de geboorte, namelijk het wezen in utero. Dit wezen heeft dan dezelfde morele status als het geboren kind, en abortus is dan bijvoorbeeld even erg als een kind na de geboorte doden. 

- Bij het tweede idee gaat het ook om het wezen in utero, maar gaat het om consequenties voor het toekomstige kind. Dus een rokende moeder wordt dan als slecht gezien omdat het het toekomstige kind beschadigt. Het gaat dus meer om het beschermen van het toekomstige kind dan om het beschermen van het wezen in utero, waar het bij de eerste meer direct om gaat.

- En bij de derde gaat het om het "mogelijke" kind, eentje die gaat bestaan als hij geboren wordt. En vanuit dit idee wordt vaak gedacht dat als het nieuwe leven maar over het algemeen beter is, ook al is het maar een klein beetje beter, dan niet bestaan, dan is er niks fout. Maar sommigen geloven dat een kind toch wel meer verdient dan alleen een leven dat in elk geval beter is dan niet bestaan. Daarom is Feinberg gekomen met het idee dat elk toekomstig kind een "geboorterecht" heeft: het recht op het kunnen genieten van verschillende voordelen tijdens het leven. 

En wanneer eindigt de kindertijd? Dat kan toch niet per wet verschillend zijn, zoals het Verdrag in principe toe lijkt te laten? Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat kindsoldaten toch beschermd moeten worden. Het Verdrag moet dan soms boven andere wetten staan. 

De kindertijd kan ook worden opgesplitst in subdivisies, zoals kleuters, adolescenten etc. Ook deze groepen kunnen weer speciale rechten hebben. 

Wat is de stelling van Ariès?

L’enfant et la vie familiale sous l’ancien régime (1960, in het Engels Centuries of Childhood): zeer invloedrijk boek van Philippe Ariès. Het was de eerste algemene, historische studie naar de kindertijd.

De algemene stelling in het boek is: alleen in moderne tijden kan een goed begrip van de kindertijd worden bereikt.

Volgens Ariès bestond het idee van de kindertijd niet in de middeleeuwen. In de huidige maatschappij is men wel bewust van de kindertijd. De 15e, 16e en vooral 17e eeuw waren cruciale perioden bij deze verandering. Het niet bewust zijn van de kindertijd vroeger, bleek volgens Ariès uit het volgende: individuen onder de 7 jaar oud werden gezien als kinderen. Hoewel zij werden gezien als kwetsbaar en fragiel, waren ouders over het algemeen onverschillig en gingen ze nonchalant om met de dood van een kind. Boven de 7 jaar werd iemand gewoon gezien als een andere, hoewel wat kleinere, volwassene. Er zijn meerdere bronnen die bewijs leveren voor deze stelling:

• Op schilderijen werden kinderen alleen weergegeven als verkleinde volwassenen.

• Kinderen droegen dezelfde kleding als volwassenen, aangepast aan hun lengte.

• Kinderen speelden spellen die ook werden gespeeld door volwassenen.

• Uit een dagboek van de dokter van Henri IV blijkt dat kinderen in aanraking kwamen met onfatsoenlijk, seksueel taalgebruik van volwassenen.

Twee onduidelijkheden in de stelling:

1. De stelling van Ariès wordt verward met de stelling van andere historici over de kindertijd. Hun stelling hield namelijk in dat kinderen vroeger slachtoffer waren van wrede behandeling en mishandeling en dat dit in die tijd als normaal werd gezien. Ouders hadden een koude en onverschillige houding naar hun kinderen toe. Deze ‘wreedheidsstelling’ is niet hetzelfde als de stelling van Ariès. Ariès beweert dat kinderen simpelweg niet meetelden.

2. De terminologie die gebruikt wordt is lastig. Het Franse woord dat Ariès gebruikt, is sentiment. Dit is vertaald als concept. Sentiment bevat zowel ‘bewustzijn’ als ‘gevoel’. Deze term heeft dus twee betekenissen. Ook het gebruik van ‘kindertijd’ en ‘kinderen’ is iets om op te letten. Een samenleving kan zich bijvoorbeeld bewust zijn van de bijzondere aard van kinderen, zonder te beschikken over een ‘concept’ van kindertijd.

Kritiek op de stelling van Ariès:

1. De kracht van het bewijs is betwistbaar

• Critici suggereren alternatieve interpretaties van het bewijs. Bovendien is er ook bewijs gevonden tegen de stelling.

• De stelling staat bekend om de tegenstrijdigheden. De moderne neiging om bezorgd te zijn over je baby leidde niet tot een duidelijke daling van de kindersterfte, terwijl de hoge kindersterfte volgens Ariès kwam door onverschilligheid van de ouders.

• De stelling is chronologisch gezien onnauwkeurig. Het ontstaan van een schoolsysteem wordt gezien als gevolg van het bewust zijn van de kindertijd, terwijl het ook gezien kan worden als een voorwaarde voor het ontstaan van dit bewustzijn.

2. Ariès kent een waarde toe aan gebeurtenissen. Hij maakt gebruikt van ‘presentisme’, wat wil zeggen dat hij het verleden interpreteert aan de hand van huidige opvattingen.

• Volgens Ariès ontbrak er een concept van kindertijd. Wat er echter werkelijk ontbrak was ons concept van kindertijd.

• Ariès doet de aanname dat het moderne concept van kindertijd juist is.

Wat wordt er gezegd over moderniteit?

Ariès heeft het in zijn stelling over ‘moderniteit’. De moderne tijd werd altijd gezien als het industriële en kapitalistische tijdperk. Ook werd het geassocieerd met intellectuele en culturele vooruitgang. In de tweede helft van de 19e eeuw begonnen sommigen liever te spreken van postmoderniteit omdat ze sceptisch werden over de vermeende successen van moderniteit. Ariès ziet moderniteit als het eindpunt van een lange weg naar morele verlichting. Het heden is het einde en hoogste doel van de geschiedenis. Maar het woord modern zorgt soms voor misverstanden en wordt soms bijvoorbeeld ook gebruikt om verschil tussen westerse en niet-westerse ideeën aan te geven. Maar eigenlijk zou modern moeten weergeven dat het nieuwe, andere ideeën zijn, niet per se betere zoals vaak wordt aangenomen, en niet altijd westers. 

Wat wordt er gezegd over sociale constructie?

Sommigen hebben beweerd dat de kindertijd een sociale constructie is. Deze visie is erg invloedrijk geweest bij het ontstaan van de jeugdsociologie. Deze bewering steunt op het contrast tussen het biologische of natuurlijke aan de ene kant, en het culturele, kunstmatige of sociale aan de andere kant, wat te maken heeft met menselijke activiteit. Sommigen zeggen zelfs dat deze niet echt bestaan, maar dit ligt genuanceerd. De onvolwassenheid van kinderen is een natuurlijk gegeven, net zoals bijvoorbeeld de sekse. De kindertijd is echter geen natuurlijk fenomeen, het is een ‘sociale constructie’, net als bijvoorbeeld gender.

Kritiek:

• Het zou een fout zijn om het biologische of het natuurlijke te zien als een groep onveranderlijke feiten.

• Biologische factoren kunnen veranderen door de tijd heen en tussen verschillende culturen. Kinderen zijn nu bijvoorbeeld minder onvolwassen dan vroeger, de puberteit treedt eerder in.

• Het gevaar dat het één het ander uitsluit: ‘De kindertijd is geen biologisch fenomeen, maar een sociale constructie.’ Het bestaat echter uit beide. Een ander gevaar hiervan is idealisme (een ideaalbeeld hebben). Sociaal constructionisme onderschat een belangrijk, maar simpel punt, namelijk dat we kindertijd op verschillende manieren (kunnen) begrijpen.

Wat is het verschil tussen concepten en opvattingen?

Het onderscheid tussen concept en opvatting werd gemaakt door Rawl. Het concept van kindertijd stelt dat kinderen worden onderscheiden van volwassenen met betrekking tot een aantal niet-gespecificeerde eigenschappen. Een opvatting van kindertijd is een specificatie (nauwkeurige beschrijving) van deze eigenschappen, en deze kunnen verschillen per cultuur of tijd en wat dan ook.
Ariès sprak van een sentiment van kindertijd als een bewustzijn van de bijzondere aard van de kindertijd. Als met ‘bijzondere aard’ wordt bedoeld dat er erkend wordt dat kinderen zich onderscheiden van volwassenen, dan gaat het dus om een concept. Voor zover Ariès suggereert of verwijst naar wat deze ‘bijzondere aard’ inhoudt, gaat het om een opvatting.

Met dit onderscheid is het mogelijk om de fundamentele kritiek op Ariès’ stelling te herformuleren: Ariès beweert dat er vroeger geen concept van kindertijd was. Hij veronderstelt hierbij echter dat het hebben van een concept van kindertijd hetzelfde is als het hebben van de moderne opvattingen van kindertijd.

Wat wordt er gezegd over Rousseau?

1. In de eerste plaats verdedigt Rousseau het begrijpen en de waarde van het hebben van een concept van kindertijd: het erkennen van het kind als kind.

2. In de tweede plaats heeft Rousseau een bepaalde opvatting over het kind. Hij ziet het kind namelijk als moreel onschuldig en dicht bij de natuur. Volgens hem verdient het kind vrijheid om zichzelf te uiten, maar wordt dit standaard bedorven door sociale tussenkomsten.

Rousseau vindt dat onderwijs de identiteit en bijzondere aard van het kind moet erkennen. Volgens zijn orthodoxe interpretatie zou educatie de ongestuurde, vrije en spontane ontwikkeling van het (van nature goede) kind moeten zijn: waarbij het kind denkt dat het zelf de meester is, terwijl eigenlijk wel de meester de macht heeft.

Wat zijn verschillen tussen opvattingen over de kindertijd?

Er zijn drie belangrijke aspecten waarin opvattingen over de kindertijd kunnen verschillen:

• De grens: het punt waar de kindertijd (begint en) ophoudt. Waar ligt de grens tussen kindertijd en volwassenheid? In veel culturen wordt hier een bepaalde leeftijd voor gegeven.

• De dimensies: de kindertijd kan op verschillende manieren worden gezien. Er zijn meerdere punten waar verschillen te ontdekken zijn tussen kinderen en volwassenen. Voorbeelden: moraliteit, verantwoordelijkheid, voortplanting, zelfredzaamheid.

• De divisies: de periode van geboorte tot volwassenheid kan weer worden onderverdeeld in een aantal verschillende periodes en de categorie ‘kindertijd’ kan verschillende relaties hebben tot elke periode. De ene cultuur hecht een andere waarde aan een bepaalde periode dan de andere cultuur. De Romeinse wet onderscheidde bijvoorbeeld drie leeftijdsperioden in de kindertijd: infantia (kinderen konden niet praten), tutela impuberes (kinderen hadden een mentor nodig voorafgaand aan de puberteit) en cura minoris (na de puberteit, kinderen vereisten nog zorg).

Een belangrijke periode in de moderne opvatting van kindertijd is de adolescentie. Volgens Ariès werd deze periode voor het eerst erkend in de 19e eeuw, maar uiteindelijk was Hall hierover in de afgelopen eeuw vooral invloedrijk. De kleutertijd duurde volgens hem tot de leeftijd van 7 jaar. Vanaf hun 7e levensjaar ontwikkelden kinderen volgens Piaget een nieuwe cognitieve competentie: concreet operationeel denken. Voor Freud was de leeftijd van 5 à 6 jaar tot aan de puberteit de ‘latente fase’. Dus de leeftijden van 5-7, het begin van de middelbare leeftijd van het kind, lijken erg belangrijk.

Een kind aan het einde van middelbare leeftijd is ongeveer 12 jaar oud en staat op de drempel van zijn/haar voorbereiding op volwassenheid. Ariès kritiek op premoderne opvattingen was dat zij dit achterwege lieten, zij zagen dit niet meer als een kind. Een moderne opvatting hebben, betekent dat je iemand van 7 tot 12 jaar ook nog als een kind ziet, het kind voor de adolescentie. Al met al blijft het erg belangrijk onderscheid te maken tussen een concept van kindertijd hebben en opvattingen erover hebben, want die opvattingen blijven verschillend per persoon/cultuur en wat juist is niet altijd makkelijk vast te stellen.

Stampvragen

1. Wat is de stelling van Ariès?

2. Waar baseert Ariès zijn stelling op?

3. Wat is de wreedheidsstelling?

4. Hoe verschillen de stelling van Ariès en de wreedheidsstelling van elkaar?

5. Wat is het presentisme?

6. Wat wordt bedoeld met ‘de kindertijd als sociale constructie’ en wat is de belangrijkste kritiek op deze visie?

7. Wat is het concept kindertijd?

8. Wat is een opvatting over kindertijd?

9. Wat is in termen van concepten en opvattingen de kritiek op de stelling van Ariès?

10. Op welke drie onderwerpen verschillen opvattingen over kindertijd?