Wat voor rol speelt de wet bij het bepalen en naleven van kinderrechten? - Chapter 9

Hoe zit het met wettelijke rechten bij kinderen?

De wet en moraliteit gaan niet altijd perfect samen, als in: kinderen kunnen wettelijke rechten hebben waarvan niet iedereen het erover eens dat dat moreel klopt. Maar die wettelijke rechten hebben wel invloed over hoe we over kinderen denken.

Hoe gaat het met kinderen bij de wetgeving?

Wettelijke rechten geven kinderen een wettelijke status. Maar kinderen hebben ook op andere manieren een juridische status:

• Er bestaan maatregelen voor kinderbescherming

• Kinderen mogen verschijnen bij burgerlijke zaken, ze kunnen bijvoorbeeld iemand aanklagen voor contactbreuk.

• Kinderen mogen getuige zijn in een rechtszaak.

• Kinderen kunnen beschuldigd worden van het plegen van een strafbaar feit.

De centrale vraag is vanaf welke leeftijd een kind strafrechtelijke aansprakelijkheid heeft.

1. Van belang is consistentie. De vastgestelde leeftijd in een bepaalde wettelijke zaak, en de redenen die hiervoor worden gegeven, moeten overeen komen met de vastgestelde leeftijd in elke andere zaak. Ook moet de vastgestelde leeftijd overeenkomen met het verwachte competentieniveau van het kind.

2. Het vaststellen van een leeftijd wordt niet enkel en alleen bepaald door overwegingen over de capaciteit van het kind. Een andere zeer belangrijke factor is het belang van het kind en andere partijen. Als een kind van 10 bijvoorbeeld in staat is om te getuigen in een rechtszaak, moet er ook gekeken worden of dit niet schadelijk is voor het kind en welk belang de verdachte erbij heeft.

Een zaak die veel discussie losmaakte, was de Bulger-zaak (Verenigd Koninkrijk, 1993). Twee kinderen van 10 jaar oud ontvoerden de 2-jaar oude Jamie Bulger, sloegen hem dood en legden zijn lichaam op een treinspoor. Dit bracht veel discussie op gang over hoe kinderen te berechten en dergelijke.

Er is een belangrijk onderscheid in hoe we de leeftijd van strafrechtelijke aansprakelijkheid kunnen opvatten. De eerste manier is als een leeftijd waarop het kind de capaciteit heeft om het verschil tussen goed en fout te begrijpen en hiernaar de handelen. De tweede manier is als een leeftijd waarop kinderen mogen worden onderworpen aan bepaalde vormen van juridische processen. Hoewel wordt gedacht dat dit hetzelfde zou moeten zijn (als iemand verantwoordelijk kan worden gehouden voor bepaalde daden, zouden ze ook de consequenties moeten nakomen), maar dit werkt niet altijd zo, want ook al is een kind verantwoordelijk voor de daden, kunnen juridische processen nog steeds niet passend zijn voor het kind. Bijvoorbeeld omdat het te zwaar is voor het kind of dat het kind het nog niet goed genoeg kan volgen.

Een rechtbank doet twee dingen:

• Het doet een uitspraak over de waarheid. Heeft het kind deze daad begaan?

• Het legt een passende straf op. Hoe moet het kind gestraft worden als het schuldig is?

Het ontdekken van de waarheid kan moeilijk zijn. Als het kind bijvoorbeeld geen verdachte is maar getuige, kan het geven van een getuigenis een zeer stressvolle ervaring zijn waarbij het kind moeite heeft alles juist en eerlijk te vertellen. Het blijft een controversieel onderwerp, hoe dit te werk moet gaan om zowel in het kinds belang als in het belang van de rechtszaak te handelen.

Centraal in de Westerse rechtsspraak staat het idee dat criminele aansprakelijkheid (straf mogen krijgen voor een misdaad) twee aspecten vereist met betrekking tot de misdaad:

1. De actus reus: het uitvoeren van een handeling die in wet als strafbaar feit wordt gezien.

2. De mens rea: de intentie, motivatie en houding van de verdachte.

Hele jonge kinderen worden in de Westerse wet gewoonlijk verondersteld doli incapax te zijn: niet in staat tot het plegen van een misdaad. Dit is standaard zo als ze echt jong zijn, vanaf een wat oudere leeftijd kan soms ook worden aangetoond dat ze wel wisten dat ze fout zaten en er iets aan hadden kunnen doen en dan worden ze wel echt verantwoordelijk gehouden.

Kinderen die een misdaad plegen, moeten niet zo worden behandeld als een volwassene die dezelfde misdaad heeft gepleegd.

Argumenten voor deze stelling:

• Het kind moet het verschil weten tussen goed en fout en hiernaar kunnen handelen. Het moet verantwoordelijkheid kunnen nemen voor zijn/haar eigen daden. Als dit niet het geval is, is het oneerlijk om het kind net zo te straffen als een volwassene.

• Een kind snapt wellicht niet precies hoe een rechtszaak en alles wat erbij komt kijken werkt. Het is niet eerlijk om een kind hier in mee te nemen als het nog niet helemaal kan begrijpen wat er gebeurt.

• Het kind een zware (gevangenis)straf geven, heeft veel grotere gevolgen voor de rest van zijn/haar leven en ontwikkeling dan dat het zou hebben voor een volwassene.

• Het is gebleken dat de meeste kinderen die misdaden plegen uit slechte milieus komen, zelf slachtoffer zijn geweest van misbruik of mishandeling, of iemand hebben verloren die hen zeer dierbaar was. Het zou een dubbele straf zijn als ze dan zwaar gestraft worden voor hun misdaad.

Er zijn echter ook tegenargumenten die overwogen moeten worden:

• Soms, bij gruwelijke misdaden, is het van publiekelijk belang om kinderen te onderwerpen aan een rechtszaak zoals bij volwassenen. Dit was bijvoorbeeld het geval bij de Bulger-zaak. Het publiek wilde dit ook, dat ze duidelijk en zichtbaar zwaar gestraft werden voor de vreselijke daden.

• Juist doordat kinderen soms nog geen verantwoordelijkheid voelen, is eenzelfde straf als bij volwassenen passend. Als iemand niet het verschil ziet tussen goed en fout en zich niet gedraagt, dan moet hem/haar dit verschil en juiste gedrag aangeleerd worden, bijv. door middel van een rechtszaak en straf.
  (Het is echter niet duidelijk dat dit de beste manier is om kinderen verantwoordelijkheid bij te brengen)

Wat houdt welzijn versus rechtvaardigheid in?

Het welzijnsmodel richt zich op de behoeften van het kind en ziet deze als de bron van zijn/haar wandaden. Bij fouten moet het kind niet gestraft worden, maar behandeld. Er moet gezorgd worden voor eerherstel en hervorming van het kind.

Het rechtvaardigheidsmodel richt zich op de daden van het kind, waarbij wandaden gestraft moeten worden. Het kind moet gestraft worden, niet hervormd.

Het welzijnsmodel is in de afgelopen jaren in de Westerse rechtspraak vervangen door het rechtvaardigheidsmodel. Een verklaring hiervoor is de toenemende neiging om kinderen verantwoordelijk te houden voor hun daden.

Er moet echter onderscheid gemaakt worden tussen kinderen verantwoordelijk houden voor hun daden, en het passend vinden om kinderen aansprakelijk stellen in een juridisch proces en te straffen. Hoewel ze soms verantwoordelijk zijn betekent dat niet altijd dat juridische consequenties passend zijn of goed voor het kind zijn. Er moet gekeken worden naar wat het kind nodig heeft, maar tegelijkertijd kan dit niet altijd gebruikt als excuus, want het kind heeft natuurlijk wel iets (ernstig) fout gedaan.

Het welzijns- en rechtvaardigheidsmodel sluiten elkaar niet automatisch uit. Een rechtbank kan bijvoorbeeld een kind straf opleggen én bepalen er rekening moet worden gehouden met de behoeften van het kind.

Wat houdt plaatsvervangende ouderlijke aansprakelijkheid in?

Er is ook het idee om ouders/verzorgers aansprakelijk te houden voor de wandaden van hun kind. Maar het is toch gek dat de aansprakelijkheid kan worden verhaald op iemand anders? Je kan niet de verantwoordelijkheid voor een daad "doorgeven". Maar sommigen zien het juist ook zo dat op deze manier de ouders worden bekrachtigd om hun kind goed onder controle te houden en op te voeden. En bijvoorbeeld financiële straffen kunnen de ouders natuurlijk beter nakomen dan het kind. Maar het blijft een discussiepunt of je een ouder verantwoordelijk kan houden voor de fouten van het kind, want het hoeft niet automatisch een fout van de ouders te zijn - soms kunnen de ouders hier niets aan doen. Ook perfecte ouders kunnen kinderen hebben die misdaden verrichten en het is soms moeilijk vast te stellen wanneer slechte opvoeding oorzakelijk verband heeft met misdaden van kinderen. Plaatsvervangende ouderlijke aansprakelijkheid lijkt vrij oneerlijk en is daarnaast ook niet echt een succesvolle maatregel, het heeft meer negatieve dan positieve effecten en verbetert de opvoeding niet.

Stampvragen

1. Noem vier manieren waarop kinderen een wettelijke status hebben.

2. Welke twee opvattingen zijn er over strafrechtelijke aansprakelijkheid van kinderen?

3. Welke twee taken heeft een rechtbank

4. Wat is de actus reus?

5. Wat is de mens rea?

6. Wat betekent doli incapax?

7. Noem drie redenen waarom kinderen anders gestraft worden dan volwassenen voor hetzelfde strafbare feit?

8. Noem twee redenen waarom je kinderen niet anders zou straffen dan volwassenen?

9. Wat houdt het welzijnsmodel in?

10. Wat houdt het rechtvaardigheidsmodel in?

11. Wat is de relatie tussen het welzijnsmodel en het rechtvaardigheidsmodel in het westerse rechtssysteem?