Ontvanger/Bartering BV (HR 505-11-1993, ECLI:NL:HR:1993:ZC1128, NJ 1994/460)

Casus

Bartering B.V. hanteert als zogenaamde 'service-organisatie' een ruileenhedenrekening (de Bartering-rekening). Dit is een rekening-courantsysteem voor haar leden, waaronder Bon Patron Partyservice, door middel waarvan zij de betalingen in Barteringeenheden tussen de diverse leden hanteert. Bartering is met andere woorden voor haar leden een bank, alleen werkt zij niet met guldens maar met Barteringeenheden. Die zijn gelijk aan ƒ 1. Leden kunnen door middel van deze Barteringeenheden goederen en/of diensten van (aan) elkaar (ver)kopen en met deze genoemde Barteringeenheden betalen. Voor dat doel beheert Bartering voor haar leden een zgn. Barteringeenheden-rekeningcourantsysteem. Het saldo daarvan kan overeenkomstig de lidmaatschapsvoorwaarden van Bartering nooit in contanten worden opgeëist. Alleen Bartering is in geval van opzegging c.q. ontzetting uit het lidmaatschap gerechtigd het negatief saldo van het betreffende lid in guldens op te eisen.

Bartering BV had ruim 75 000 Barteringeenheden van Bon Patron Partyservice onder zich. Op die waarde van circa ƒ 75 000 wilde de Ontvanger der Rijksbelastingen uit Lelystad zich verhalen. De fiscus wilde allereerst een bedrag in ‘harde’ Nederlandse guldens van ongeveer ƒ 75 000. Mocht die vordering worden afgewezen, dan zou de vordering 75 000 ruileenheden betreffen met de bepaling dat de Ontvanger gerechtigd zou zijn de ruileenheden te verkopen aan een willekeurige derde of aan een van de Bartering leden.

In de procedure die volgt gaat het om de vraag of de Barteringeenheden kunnen worden aangemerkt als vermogensbestanddelen welke voor beslag, en dus voor executie, vatbaar zijn.

Hof

Het hof heeft geoordeeld dat de Barteringeenheden op één lijn kunnen worden gesteld met geld, vatbaar zijn voor beslag en executie, in welk oordeel ligt besloten dat de (in Barteringeenheden uitgedrukte) vordering op Bartering van de schuldenaar niet aan verhaal door de schuldeisers is onttrokken. Anders dan de rechtbank heeft geoordeeld, is beslaglegging op de Barteringeenheden dus wel mogelijk. Volgens het hof kan Bartering echter niet tot afgifte in geld doch enkel tot afgifte van de Barteringeenheden worden veroordeeld.

Hoge Raad

De Hoge Raad gaat mee met het hof: 'Het hof heeft geoordeeld dat de Barteringseenheden vatbaar zijn voor beslag en executie, in welk oordeel ligt besloten dal de (...) vordering op Bartering van de schuldenaar niet aan verhaal door de schuldeiser is onttrokken'. Volgens de Hoge Raad heeft het hof terecht gesteld dat de eenheden niet als zaken buiten de handel kunnen worden aangemerkt, en dat geen sprake is van wetsontduiking. De belangen van de ontvanger blijven niet zonder bescherming. Hij heeft de bevoegdheid voor zover hij in zijn verhaalsrechten wordt benadeeld, vernietiging van de uit de lidmaatschapsvoorwaarden van Bartering voortvloeiende bedingen ex art. 3:45 BW te vorderen als aan de door deze bepaling gestelde voorwaarden is voldaan.

Kern

Zijn Barteringeenheden vermogensbestanddelen waarop beslag kan worden gelegd? De Hoge Raad kijkt naar de overeenkomst tussen geld en Barteringseenheden: beide zijn ruilmiddel en moeten niet op verschillende wijze worden behandeld. Het is niet van belang dat de Barteringleden de eenheden niet in contant kunnen opeisen of dat het alleen binnen de organisatie kan worden gebruikt. Als de fiscus geen beslag zou mogen leggen dan zou iedereen door het creëren van een eigen ruilmiddel zich kunnen onttrekken aan de gemeenrechtelijke regels.