Constructivisme is een zeer dominante kijk op het huidige leren en les geven, maar is niet zozeer een toetsbare psychologische theorie of epistemologisch onderbouwd. Er zijn vele verschillende vormen en varianten van constructivisme.

De zes centrale beweringen van constructivisme samengevat

Volgens de algemene bewering van constructivisme wordt kennis verkregen of opgenomen door een proces van bouw en constructie. Deze algemene bewering kan worden opgedeeld in zes beweringen:

• Leren als een actief proces

• Kennis wordt opgebouwd en is niet aangeboren of passief verkregen

• Kennis wordt niet ontdekt, maar uitgevonden

• Kennis is persoonlijk, karakteristiek en een sociaal construct

• Leren is noodzakelijk om iets te betekenen in de wereld

• Voor effectief leren is het oplossen van problemen op een zinvolle, vrijblijvende en een uitdagende manier van groot belang

Kritiek op de centrale beweringen van het constructivisme

• Mensen en dieren kunnen ook op een passieve manier leren. Denk dan aan het leren door het aanpassen aan de omgeving en het leren door handelen en reageren.

• De mogelijkheid om kennis op te nemen en te leren wordt ook bepaald door erfelijke factoren. De menselijke soort is geëvolueerd tot een wezen met een onderscheidend cognitief systeem en is mede door het menselijke zenuwstelsel in staat te redeneren, te spreken, te leren en waar te nemen.

• Kennis heeft een subjectief karakter en is geen weerspiegeling van een onafhankelijke realiteit. Het grootste deel van de kennis bestaat uit menselijke representaties van hoe wij de wereld zien. Dit is een zeer beperkte kijk op de wereld. Het constructivisme vindt dat menselijke representaties een aanpassende functie hebben en kennis is dus een construct van de wereld.

• Deze bewering lijkt zichzelf tegen te spreken; als kennis persoonlijk en karakteristiek is, kan kennis niet tegelijkertijd een sociaal construct zijn. Voor een leraar is het belangrijk om te beseffen dat elke leerling dezelfde stof en lesmethode anders en dus persoonlijk (en karakteristiek) oppakt. Toch wordt leren steeds vaker als een sociaal construct gezien, waarbij alle individuele kennis ontstaat uit sociale communicatie over en weer.

Beide beweringen zijn extremen van elkaar en het is waarschijnlijk dat leren een samenspel is van beiden. Als alle kennis persoonlijk en karakteristiek is, dan wordt daarmee het overbrengen en delen van kennis met andere mensen ontkend. Als kennis een sociaal construct is, dan wordt kennis dus enkel en alleen gevormd door sociale invloeden en factoren. Hiermee wordt de individuele invloed van een persoon ontkend die met zijn gedachtegoed de meningen van andere mensen beïnvloed.

Een andere veelgebruikte variant op deze bewering is dat kennis is gebaseerd op taal en linguïstische representaties. Echter, hierdoor zou er geen kennis mogelijk zijn bij baby´s in de pre-linguale periode of bij dieren. Deze bewering suggereert dat leren ophoudt bij het begrijpen van de stof en dat motivatie niet van belang is bij het leren. Leren kent drie aspecten; leren moet betekenis hebben, leren moet niet te lastig zijn en leren moet bevredigend zijn.

Er zijn meer factoren die nodig zijn voor de effectiviteit van leren dan enkel actief met de stof bezig zijn. De kennis moet ook interessant en innemend zijn.