Emancipatie en ouderschap - van den Berg & Duijvendak - Artikel

Inleiding

In de Nederlandse samenleving is er een interessante situatie, omdat de emancipatie van vrouwen daar hand in hand gaat met de rol van de vrouw in de familie als moeder. Het beleid in Nederland met betrekking tot ouderschap wordt geconceptualiseerd als vormen van hedendaagse beschavingsoffensieven. Een beschavingsoffensief is een min of meer geplande poging om bepaalde vormen van beschaving aan te leren aan mensen waarvan wordt gedacht dat zij die tekortkomen. Hedendaagse beschavingsoffensieven hebben twee kenmerken. Ten eerste focussen zij disproportioneel op (migranten) vrouwen. Ten tweede focussen ze tegelijkertijd op de emancipatie en de rol die vrouwen hebben als moeders.

Emancipatie door moederschap

De emancipatie van vrouwen wordt vaak beschouwd als een primaire conditie voor een goede integratie in de Nederlandse samenleving. Bepaalde huwelijksvormen worden beschouwd als zijnde traditioneel en die zouden niet thuishoren in de hedendaagse samenleving. Van de families en mannen van immigrante vrouwen die het traditionele huwelijk stimuleren wordt gezegd dat zij de persoonlijke vrijheid van de vrouwen beperken. Aan de hand van beleid probeert de overheid om deze vrouwen ‘progressieve waarden’ aan te leren, zodat zij zullen emanciperen en goed integreren.

Moederschap in Nederland

Seksegelijkheid betekent niet automatisch een gelijke verdeling tussen arbeid en zorg. In Nederland bestaat er een sterke traditie waarbij de moeder meestal voor het huishouden en de kinderen zorgt terwijl de vader gaat werken. Dit betekent echter niet dat Nederlandse vrouwen geen macht hebben, en zij hebben vaak evenveel autonomie.

Idealen in het ouderschap

Het huidige ideaal voor families bestaat uit drie elementen. Ten eerste bestaat er een voorkeur voor de eigen zorg, wat inhoudt dat de overheid ouders stimuleert om zelf voor hun kinderen te zorgen. Ten tweede heeft men een voorkeur voor de nucleaire familievorm. Ten derde prefereert men een gedeelde zorg voor de kinderen, waarbij zowel de vader als de moeder voor de kinderen zorgt. De overheid probeert dit te stimuleren aan de hand van beleid, bijvoorbeeld door vaders de mogelijkheid geeft om minder te werken. De realiteit is echter dat vaders meestal fulltime werken en dat de moeders parttime werken. Deze parttime banen hebben vaak een lagere sociale status en bieden minder carrièremogelijkheden.

Geschiedenis van de Nederlandse ouderschapsidealen

Cultureel gesproken bestaat er in Nederland een continuïteit met betrekking tot de ouderschapsidealen en vrouwen hebben vrijwel altijd de prioriteit gegeven aan hun rol als huisvrouw en moeder. Voor Nederlandse vrouwen betekent een arbeidsverdeling gebaseerd op geslacht niet meteen ongelijkheid. Binnen de huiselijke sfeer hebben de vrouwen evenveel macht als de mannen en deze autonomie is zeer belangrijk voor de moederschapsideologie. De vrouwenemancipatie in Nederland gaat meer over een autonomie in algemene zin.

Paternalisme

Het ontstaan van de Nederlandse verzorgingsstaat ging gepaard met een toenemende supervisie door de overheid op het gedrag van zijn burgers. Paternalistisch beleid betreft sociaal beleid dat gericht is op het overzien en dirigeren van de burgers als vereiste voor de hulp die hen wordt aangeboden. In de jaren vijftig was dit volledig geaccepteerd. Pas vanaf de jaren zestig werd er aan dit beleid getwijfeld doordat het ideaal van autonome zelfontwikkeling ontstond. Het anti-paternalisme was populair tot aan het midden van de jaren negentig, toen er meer ambigue meningen over het paternalisme ontstonden. Het paternalisme nu richt zich op geselecteerde mensen waarvan men vind dat ze nog niet volledig geïntegreerd zijn. Het beleid stelt zij door professionelen moeten worden geholpen om autonome, moderne en progressieve burgers te worden. Het type mensen dat volgens het beleid moet worden geholpen zijn in dit artikel moeders met een andere etniciteit.

Slechte conceptualisering in overheidsbeleid

In veel van het emancipatiebeleid vindt men slechte conceptualisaties. De woorden emancipatie en integratie, en ouderschap en moederschap worden continu door elkaar heen gebruikt alsof zij synoniemen voor elkaar zijn.

Emancipatie en integratie

Veel conceptualisaties van migrantenintegratie bevatten geslachtsnormen. In een nationaal beleidsstuk wordt een gebrek aan integratie gedefinieerd als het niet hebben van contact met mensen buiten de eigen (etnische) groep, en de traditionele normen van de mannen zouden daar gedeeltelijk de oorzaak van zijn. De vrouwenemancipatie wordt in dit stuk beschouwd als een onderdeel van de integratie in de Nederlandse samenleving.

Ouders en moeders

In een Rotterdams beleidsprogramma dat allochtone ouders moet helpen integreren worden de woorden ouderschap en moederschap de hele tijd door elkaar heen gebruikt. Het beleid zegt allochtone ouders te willen helpen, terwijl het zelf ook letterlijk zegt als doel te hebben gesteld om allochtone vrouwen te helpen integreren.

Integratie, burgerschap en moederschap

Het overheidsbeleid maakt de assumptie dat wanneer de moeder een goede ouder is, de hele familie en de samenleving daar baat bij hebben. Het idee is dat vrouwen en de rol die zij hebben als moeders belangrijk zijn voor de ontwikkeling van de grotere groep. Deze beleidsaanpak ziet men niet alleen in Nederland. Goed moederschap speelt volgens het beleid een belangrijke rol bij integratie.

Emancipatie en moederschap

Het beleid richt zich op moeders om zo invloed te kunnen uitoefenen op de emancipatie en integratie. Er worden drie vormen van emancipatie gevonden in het analyseren van het overheidsbeleid. Ten eerste focust het beleid zich op vrouwen die de programma’s nodig hebben om zich te emanciperen van hun mannen, families en tradities. Deze vrouwen komen echter samen in het programma door het feit dat zij moeders zijn, en het ‘vrouw-zijn’ wordt dus geconceptualiseerd als ‘moeder-zijn’. Ten tweede richt het beleid zich op vrouwen die zich moeten emanciperen in hun rol als moeder. Het beleid wil dat zij autonome moeders worden. Ten derde stelt het beleid dat vrouwen de manier zijn om de ontwikkeling van de kinderen te beïnvloeden doordat de moeders hen helpen met een goede integratie.

Subjectiviteit in de beleidsuitvoering

Op basis van het etnografisch onderzoek dat is verricht kwamen verschillende situaties naar voren die met de subjectiviteit van de uitvoerders beladen waren. Het werpt licht op de spanningen die ontstaan bij het uitvoeren van heterogeen beleid aan de ene kant en de aanmoediging voor autonomie aan de andere kant. In het beleid werden vrouwen aangemoedigd om als moeder autonoom te zijn en niet van de vader van de kinderen afhankelijk te zijn. Terwijl tegelijkertijd men wil dat vaders ook betrokken zijn bij de opvoeding, en de cursus gericht is op het helpen van “ouders”, waarmee blijkbaar alleen moeders worden bedoeld. Dit is volgens de auteurs een ongebruikelijke definitie van autonomie (het kunnen reguleren van het gedrag van de kinderen zonder hulp van de vader). De daadwerkelijke doelgroep van deze cursus zijn moeders die nog steeds moeten opstaan tegen hun mannen.

Conclusie

Drie invloeden van de tweede feministische golf is in het hedendaagse beleid terug te zien: vrouwen als autonome personen (ook al worden ze voornamelijk als moeders benaderd), als geëmancipeerde moeders en als rolmodellen voor hun families en de samenleving. Het beleid dat in dit artikel werd besproken richt zich expliciet op het moederschap om zo het gedrag en de integratie van hun kinderen te kunnen beïnvloeden, en om uiteindelijk gedeelde normen en waarden in de samenleving te bewerkstelligen.

Matroesjka

Hier maken de auteurs een vergelijking met de moeder, het kind en de samenleving en matroesjka poppen. De moeder representeert de eerste matroesjka pop. De tweede matroesjka pop representeert het kind dat de subjectiviteit van zijn moeder overneemt. De derde matroesjka pop representeert de samenleving van autonome personen.