Discussievragen

Vraag 1

De ontwikkeling van de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie kan, zeker in relatie tot het burgerschap, een “stap-voor-stap” benadering worden genoemd. Kunt u, met behulp van de zaken die deze week behandeld zijn, uitleggen wat onze collega hiermee bedoeld?

Vraag 2

Zoals de heer Lindeboom ook in zijn hoorcolleges heeft belicht, is Burgerschap een soort overgang tussen de harde kern economische aard van de Europese Unie, en het begin van een meer sociaal idee van de Europese Unie. Omdat dit politiek precair is, trekt zowel het Hof als Richtlijn 2004/38 een lijn, die de sociale belangen van de Lidstaten en de belangen van de EU afbakent. Kunt u die schetsen?

Vraag 3

Het Hof heeft nu een aanzienlijke catalogus aan zaken waarin fundamentele rechten en de fundamentele vrijheden schijnbaar met elkaar in botsing komen. Kiest het Hof voor een hiërarchische benadering (vrij verkeer > recht of recht > vrij verkeer), of komt zij met een andere oplossing? Licht uw antwoord toe met verwijzingen naar rechtspraak in zowel het vrij verkeer als het EU-burgerschap.

Vraag 4

Het Handvest geeft nu eindelijk wat concrete handvatten (pun intended) aangaande de rechten die wij als EU burger bezitten na de jaren van onduidelijkheid. Vind u dat het eenvoudig genoeg is om daadwerkelijk uw rechten in te roepen? Zo ja, is dit in alle relaties het geval? Zo nee, waar ziet u de grootste problemen?

Casus

Het is 1998 als Anna De Vries in het romantische licht van de Blauwe Engel tijdens haar studie in Groningen een leuke Canadees tegen het lijf loopt. Ze valt als een blok voor Pieter De Jong, en na het afronden van haar studie Sociale Geografie in 2001 verhuist ze samen met hem naar het altijd opwindende Alberta in Canada, waar ze dat jaar ook bevalt van haar dochter, Evelien. Op 1 maart 2007 verkrijgt ze naast de Nederlandse ook de Canadese nationaliteit.

Het gezin is lange tijd gelukkig, maar helaas komt er in 2018 een einde aan het huwelijk van Anna en Pieter. Door de scheiding blijven Anna en Evelien berooid achter in Alberta. Ondertussen is Evelien zich aan het beraden op een studie, aangezien ze klaar is met High School. Anna deelt haar mede dat ze nu feitelijk geen geld hebben om Evelien naar een goede Canadese Universiteit te sturen. Ze ziet echter wanneer ze door al het promotiemateriaal van de universiteiten heen bladert dat haar alma mater hoog staat in meerdere toonaangevende universitaire rankings. Anna heeft Evelien ooit als Nederlandse moeder ook netjes via de ambassade in Canada geregistreerd als Nederlands staatsburger. In Nederland zou Evelien voor veel minder geld kunnen studeren en studiefinancering kunnen ontvangen, of ze zou als Unieburger zelfs ergens anders in Europa kunnen studeren. Het besluit is snel genomen, en een re-migratie wordt in gang gezet. Anna haalt haar oude paspoort uit de la. Deze is echter sinds 1 april 2007 verlopen. Dat is onder meer een probleem omdat Evelien nu nog in haar moeder’s paspoort stond bijgeschreven, terwijl dit tegenwoordig niet meer mogelijk is, zo weet Anna van familie.

Echter, in het proces van aanpassen aan Canada en het genieten van de vele culturele en sociale uitspanningen die Alberta biedt, is het haar volledig ontschoten hier zorg voor te dragen. Anna en Evelien melden zich dan ook in februari 2018 bij de Ambassade in Ontario. Daar worden ze na een paar minuten wachten in een kantoor geleid waar ze een mok roodmerk krijgen met een stroopwafel, maar ook het nieuws dat hun paspoort niet verlengd kan worden omdat Anna sinds 1 april 2017 op basis van Artikel 15 lid 1 sub c Rijkswet op het Nederlanderschap, niet langer het Nederlanderschap bezit. Voor Evelien geldt dat dientengevolge Artikel 16, lid 1 sub d RWN in werking treedt, waardoor ook zij haar Nederlanderschap verliest. Anna en Evelien zijn verslagen. Ze hadden nooit durven denken dat ze hun identiteit op deze wijze konden verliezen. Navraag bij het ambassade personeel leert dat ze dit verlies had kunnen stuiten door op elk willekeurig moment haar affectieve band met Nederland duidelijk te maken door middel van, bijvoorbeeld, het invullen van een webform op de site van Binnenlandse zaken, of het verlengen van haar paspoort. Evelien vind het niet enkel vervelend dat zij haar kans op een goedkope studie verliest, maar vind het ook raar dat het Nederlanderschap haar wordt ontnomen zonder een echte keuze. Haar droom om door de EU heen te reizen als Unieburger valt mede in duigen. Het initiële bezwaar van Anna en Evelien jegens de Minister de Minister van Buitenlandse Zaken wordt verworpen en de zaak wordt vervolgd voor de Rechtbank Den Haag.

Hoe zou deze volgens u, in lijn met Europees Recht, de zaak dienen te beslechten?

Casusvragen

Vraag 1

Valt dit binnen de reikwijdte van het Unierecht?

Vraag 2

En zo ja, is dat evenredig?

Antwoordindicatie discussievragen

Vraag 1

Art 19 VWEU. Niemand weet echt wat dat betekent, het stelt het Hof in staat om uit te leggen wat het recht is. Je zegt dan eigenlijk dat het recht meer is dan de verdragen, er zijn daarom ook meer beginselen dan het Unierecht. Zij hebben daarom wel een positie om te zeggen wat het recht is en dat dat verder gaat dan wat lidstaten in de verdragen hebben opgenomen. Ze willen ook niet geconfronteerd worden met hun eigen uitspraak in latere rechtspraak. Voorbeelden:

Zhu en Chen: is eigenlijk ook al een extra stapje op de rechtspraak, want er is geen grensoverschrijdend effect. Grensoverschrijdend element is dat ze er wel heeft gewoond, maar de nationaliteit heeft van een ander land.

Arresten Zhu en Chen en Zambrano gaan allebei over afgeleide verblijfsrechten. Verschil is hoe het Hof stelt dat er sprake is van de reikwijdte.

Arrest Rottmann: gaat het Hof over  iemand dat staatloos wordt? Is dat niet gewoon internationaal publiekrecht? Dus moeten ze ervoor zorgen dat deze zaak onder de reikwijdte van het Hof valt, dat doen ze door te zeggen dat hij ook het Unieburgerschap verliest.

Zambrano: kinderen verliezen niet hun nationaliteit. In Zambrano en Rottman verliezen ze beiden de rechten die de Unie hen geeft, als ze hun nationaliteit kwijtraken. Je wordt juridisch gedwongen en Zambrano is het feitelijk verliezen van je Unieburgerschap.

Wat is de extra stap in McCartney? Zij wil met het gezin op één plek blijven. Ro. 42 Zambrano. Tenzij een recht op gezinsleven het belangrijkste onderdeel is van de status van Unieburgerschap ontleende rechten, mag een lidstaat dat niet wegnemen. Niet alleen vrijheid van reizen en diensten, maar ook recht van gezinsleven. Hof zegt dat gaan we niet doen. Als ze dat wel zouden doen is de soevereiniteit voorbij. Dit is een interpretatie van Ro. 42 van Zambrano, een restrictieve interpretatie.

Art 6 VEU en 51 HV fundamentele rechten zijn van toepassing als de werking plaatsvindt in Unierecht. Valt de situatie van McCartney binnen het Unierecht? Recht van gezinsleven alleen van toepassing als het onder Unierecht valt. Dit is een cirkelredenering. McCartney doet ook een beroep op Zhu en Chen arrest.

Vraag 2

Sociaal betekent solidariteit hebben. Dat is politiek gevoelig. Art 24 lid 1 Richtlijn 2004/38 betekent als je een verblijfsrecht hebt dat je dan ook gelijke behandeling geniet. Als je 5 jaar ergens bent, dan heb je in principe totaal gelijke behandeling. Artikel 7 van de Richtlijn. Je mag geen belasting zijn voor het sociale bijstandsstelsel. . Je kan dan wel na 3 jaar een beroep doen op de bijstand. Richtlijn is de balans tussen de verschillende belangen. Bidar was in de tijd voor de richtlijn. Je moet voldoende zijn geïntegreerd in de lidstaat. Individuele omstandigheden van het geval spelen een rol en je moet de evenredigheid toetsen.

Grezelcyck: Is een student, werkte eerst en nam ontslag en vroeg toen bijstand aan. Lidstaten hebben ook een plicht tot financiële solidariteit. Er mag geen onbeperkte financiële solidariteit zijn.  Art 24 lid 2 Richtlijn 2004/38 zegt dat studenten die nog geen 5 jaar in het land wonen geen bijstand krijgen.

Het Hof trekt een lijn en de richtlijn trekt een lijn. Welke rechtspraak is er over sociale belangen en vrijeverkeersrecht? De arresten Grezelyck en Bidar gaan over studenten, arrest Dano gaat over een werknemer en voor werknemers is de regel duidelijk dat je niet gediscrimineerd mag worden. Art 7, 14, 16 en 24 van de Richtlijn 2004/38 moet je kennen! Dano valt onder de reikwijdte van de Richtlijn en is dus begunstigde,  maar ze heeft geen verblijfsrecht omdat ze niet valt onder art 7 a, b, c, d van de Richtlijn. Werkzoekenden vallen in principe ook onder het begrip werknemer, maar zij had nog nooit een sollicitatiebrief gestuurd dus dan ben je ook geen werkzoekende.

Aan de ene kant moeten EU-burgers vrij kunnen rondreizen en verblijven maar ze moeten niet een te grote aanslag maken op de sociale voorzieningen van de lidstaten. Daarom zijn er eisen gesteld als je in een ander lidstaat wilt verblijven, zoals dat je economisch actief moet zijn of dat je over voldoende bestaansmiddelen moet beschikken. Art 7 lid 1 van de Richtlijn.

Vraag 3

Schmiddberger, Spielhallen, Viking, Laval zijn de belangrijkste arresten hierover. Schmiddberger: Ro. 51 tm 60 vrije verkeer van goederen is heel belangrijk.  Ro. 61 tm 64 het is een belemmering van vrije verkeer van goederen. Vrije verkeer van goederen kan je rechtvaardigen met een beroep op vrije verkeer van meningsuiting. Het zijn allebei primaire rechten, maar dat is niet de benadering die het Hof neemt. Het Hof vindt vrijheid van goederen belangrijker. Zie Ro. 70, 71 en 78 vrijheid van goederen, maar in bepaalde omstandigheden kan het beperkt door het algemeen belang.  In Ro. 81 worden de belangen van elkaar afgewogen. In  Ro. 79 en 80 zegt het Hof dat dat niet anders is voor grondrechten dan voor andere rechten. Het moet een  legitiem doel hebben en noodzakelijk en geschikt zijn. Grondrechten van EVRM zijn ook niet absoluut. Ro. 82 is iets wat ze in andere zaken niet zeggen, dus belangrijk. Ze doen in principe hetzelfde, maar grondrechten wegen net iets zwaarder. Omega Spielhallen: belemmering vrijheid verkeer van diensten, maar je kan dat rechtvaardigen door het algemeen belang. Noodzakelijk en geschikt? Als Duitsland zegt dat het noodzakelijk is dan zal het wel zo zijn. Deze arresten goed kennen! Hof past in principe dezelfde structuur toe, bij de evenredigheid kan de toets minder intensief zijn.

Vraag 4

Burgers kunnen zich ook beroepen op het Handvest, maar er moet wel een situatie zijn dat gaat over EU-recht. En die kans is niet zo groot, het is veel makkelijker is  om op het EVRM te beroepen.

Antwoordindicatie casusvragen

Vraag 1

Rottmann: gaat ook over de nationaliteit verliezen. Het verschil is dat Rottmann een grensoverschrijdend karakter heeft, maar deze zaak niet.  Als je de nationaliteit kwijtraakt, ben je ook geen Unieburger meer. In Zambrano was er ook geen grensoverschrijdend element. Die kinderen werden die kinderen feitelijk gedwongen, hier is het vrijwillig. Ze raken beiden hun Unieburgerschap kwijt via artikel 24 Richtlijn 2004/38. Aan de ene kant is dat voldoende omdat ze een recht hebben als Unieburger en die verliezen ze, dan zou je kunnen zeggen dat ze daarover gaan. Aan de andere kant is de beslissing wie onderdaan is aan de lidstaten. Ro 38 en Ro 42 van arrest Rotmann  zegt het Hof dat het wel onder de reikwijdte van het EU-Recht valt (ook al is het intern geregeld). Besluit tot intrekking volgens de aard en de gevolgen onder het Unierecht. Gevolg: je bent geen Unieburger meer. Wat is de aard van beslissing tot intrekking naturalisatie? Aard is hetzelfde, je was een onderdaan maar nu niet meer. Naturalisatie is heel wat anders dan automatisch het burgerschap hebben. Je moet dus goed beredeneren waarom het onder het Unierecht valt, erg belangrijk! We gaan van eruit dat het onder de reikwijdte van het Unierecht valt.

Vraag 2

Heeft een rechtvaardiging nodig. Waarom bestaat de regel dat je paspoort verloopt als je tien jaar lang niks doet? Je moet wel een affectieve band hebben met Nederland. Je hebt een stemrecht als Nederlander. Als je heel lang in een ander woont, moet je niet mee kunnen beslissen in het land waar je vandaan komt. Is dat ook evenredig? Waarschijnlijk is dit wel onevenredig, Hof durft dat waarschijnlijk niet te zeggen. Hoe gemakkelijk is dat om dat te stuiten? Je kan ook nog onderscheid maken tussen moeder en dochter, omdat dochter niet zelf het paspoort kon aanvragen. Zie het verdere antwoord op nestor.