Hoorcollege 7: Strafrecht

Aantekeningen 19/20

1. Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

• Context: iets over Nederlandse criminaliteit
• Verklaring crimineel gedrag
• Efficiënte inrichting criminaliteitsbestrijding
• Verdere overwegingen
• Consequenties

Het strafrecht is een ultimum remedium. Het geldt als stok achter de deur voor het civiel- en bestuursrecht.

Context

De afgelopen jaren is de geregistreerde criminaliteit in Nederland afgenomen met 38% (over de periode 2005-2017). Het aantal feitelijk gepleegde delicten is echter hoger dan de geregistreerde delicten. Ook uit slachtofferenquêtes blijkt echter dat criminaliteit afneeemt. De jaarlijkse maatschappelijke kosten van de Nederlandse criminaliteit bedragen zo'n 37 miljard.

Verklaring crimineel gedrag

Vanuit een economische benaering houdt de potentiële overtreder rekening met zijn persoonlijke kosten en baten van zijn gedrag. Dit betekent dat schade aan anderen die hij niet hoeft te vergoeden, niet meegenomen worden. Uiteindelijk wordt het feit gepleegd als de dader vooraf verwacht er beter van te worden. Het persoonlijk gewin staat hier tegenover het strafrisico. Dit strafrisico wordt berekend door de pakkans te vermenigvuldigen met de strafmaat.

Efficiënte inrichting criminaliteitsbestrijding

Moeten strafbare feiten vanuit het efficiëntie-perspectief aangepakt worden? Ja, als de schade die zij aan derden toebrengen groter is dan het persoonlijk gewin van de daders. Voor de meeste delicten is dit het geval. Er zijn echter ook efficiënte delicten, een voorbeeld hiervan is te vinden in het Opticienarrest. De welvaart neemt door deze delicten toe.

Hoe moeten strafbare feiten aangepakt worden? Om deze vraag te beantwoorden is een maatschappelijke afweging nodig tussen enerzijds het welvaartsverlies ten gevolge van crimineel gedrag, en de kosten van criminaliteitsbestrijding anderzijds. Als de handhaving zo goed is dat de potentiële delinquent van zijn gedrag afziet, is de schade als gevolg van de criminaliteit voorkomen. 

Voor het opstellen van een optimaal criminaliteitsbeleid heeft de Amerikaanse wetenschapper Gary Becker een aantal criteria opgesteld:

• Zorg dat het strafrisico gelijk is aan de schade. De dader weegt zijn persoonlijk gewin namelijk af tegen het strafrisico. Wanneer het strafrisico te hoog is, (en gelijk is aan de schade) zal hij afzien van het plegen van het delict.
• Gebruik voor zover mogelijk geldstraffen, aan te vullen met detentie. Dit omdat het innen van boetes goedkoper is dan het opsluiten van mensen. Dit kost de maatschappij veel geld.
• Maak bij de samenstelling van het strafrisico de pakkans zo klein mogelijk, en vergroot de strafmaat evenredig. Dit verkleint de kosten van de handhaving, terwijl het strafrisico (en dus het afschrikwekkende karakter) gelijk blijft.

Aanvullende detentie is een optie als de delinquent financieel onvoldoende draagkrachtig is en een bepaalde waarde toekent aan zijn vrijheid. Dit betekent dat aan een vrijheidsstraf ook een bepaalde geldwaarde toegekend kan worden.

Verdere overwegingen

• Bij het bestrijden van criminaliteit spelen ook normen en waarden en rol. Socialisatie en sociale controle zullen al een deel van de criminaliteit tegengaan.
• Het probleem van beperkte rationaliteit: Mogelijk maken daders geen rationele kosten-batenanalyses, maar handelen zij impulsief. Dit betekent dat ze van te voren niet helemaal nagaan wat de gevolgen van hun handelen zullen zijn.
• Informatieproblemen: mogelijk schatten daders het strafrisico te laag in, omdat er een lage pakkans is. Wanneer zij echter toch gepakt worden, is de straf onverwacht hoog.
• Straftoemeting door de rechter: rechters vinden het soms onredelijk om zware straffen op te leggen. Dit vertroebelt het systeem van efficiënte criminaliteitsbestrijding.

Consequenties

De afschrikwekkende werking van het strafrecht is dus niet met alleen theorie te bepalen. In de praktijk worden delicten blijkbaar niet volledig afgeschrikt, want nog steeds vindt er criminaliteit met bijbehorende schadelijke gevolgen plaats. Er is voor het bepalen van het beleid steeds een empirische afweging nodig tussen de kosten van criminaliteitsbestrijding en de maatschappelijke kosten van crimineel gedrag.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken, behalve de hierboven genoemde ontwikkeling van de afname van de criminaliteit in Nederland.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Het tentamen bestaat uit drie opgaven, met elk vier onderdelen die allevier even zwaar wegen. Het is belangrijk om altijd gemotiveerd antwoord te geven, dus nooit slechts alleen een getal of 'ja'. In het werkboek zijn twee oude tentamens opgenomen om mee te oefenen.

5. Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?

Er worden geen vragen behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen.

Aantekeningen 15/16

Hoorcollege 7

Stof: Recht en Efficiëntie, hoofdstuk 10

Strafrecht

Strafrecht is het ultimum remedium, komt met name in beeld in drie gevallen, namelijk:

• als de dader niet bekend is of nog opgespoord moet worden

• als de compensatie schade niet mogelijk is (schade is te groot en/of de draagkracht van de dader is te klein

• als stok achter de deur bij civiel recht en bestuursrecht

Criminaliteit in Nederland

Een eenvoudige blik in het boekwerk van de cijfers van het strafrecht.

• Hoe groot is het aantal door de politie geregistreerde misdrijven?
  Er worden jaarlijks ruim 1 miljoen misdrijven in Nederland gepleegd.

• Hoe heeft de criminaliteit zich ontwikkeld in de periode 2005-2013?
  Er is een afname met bijna 20% in de afgelopen tien jaar.

Gary Becker – sinds 1968 zijn rechtseconomen met deze ontwikkeling bezig. Hij was de eerste.

1. verklaring crimineel gedrag

2. efficiëntie inrichting criminaliteitsbestrijding

3. doorkijkje naar resultaten empirisch onderzoek

1. Crimineel gedrag

Een potentiële delinquent

• houdt rekening met de private kosten en baten van zijn gedrag

• pleegt strafbaar feit als hij daar naar verwachting beter van wordt

De potentiële delinquent weegt af:

• persoonlijk gewin: saldo van opbrengsten en kosten van het delict zelf

• het gevolg van het eventuele volgtraject is het strafrisico. Dit is de gemiddelde sanctie die de delinquent tegemoet moet zien vanwege de sancties die juridisch gezien op dat delict zijn genoteerd. = pakkans x strafmaat

• de verwachte netto-opbrengst van een strafbaar feit = persoonlijk gewin – strafrisico

• wetsovertreding loont als persoonlijk gewin > strafrisico

2. criminaliteitsbestrijding

Vraag 1. Moeten strafbare feiten zo nodig worden aangepakt?

Ja, als ze afbreuk doen aan de maatschappelijke welvaart. Dit is een kwestie van een afweging maken op het niveau van de samenleving tussen de partijen die in het geding zijn, dit wil zeggen, als de delicten inefficiënt zijn. Ofwel: als de schade van derden > persoonlijk gewin dader.

Vraag 2. Hoe moeten strafbare feiten worden aangepakt?

Er is een maatschappelijke afweging nodig van

• het maatschappelijke welvaartsverlies vanwege crimineel gedrag  schade van de slachtoffers – persoonlijk gewin daders

• kosten van de criminaliteitsbestrijding

  • opsporen, vervolgen, berechten, bestraffen

Optimaal criminaliteitsbeleid

De hoofdregels van Becker

1. Zorg dat het strafrisico gelijk staat aan de schade

• de dader weegt voor zichzelf af: persoonlijk gewin > strafrisico?

• maar weegt dan tegelijkertijd af: persoonlijk gewin > schade?

2. Gebruik voor zover mogelijk geldstraffen, aan te vullen met detentie. Er zijn dan geen hoge kosten nodig voor 24 uur per dag 7 dagen per week bewaking, kosten voor de gebouwen, kosten voor het eten en onderhoud van de gevangenen en ga zo maar door.

3. Maak bij de samenstelling van het strafrisico (=pakkans x strafmaat) de pakkans zo klein mogelijk en vergroot de strafmaat evenredig.

Kortom; met een adequate strafmaat en hoge boetes op delicten is het efficiënt.

Een cijfervoorbeeld

Stel, het persoonlijk gewin is 250, de schade is 500 (inefficiënt delict). De kosten van realisatie pakkans per % is 40, het vermogen van de dader is 5000, kosten detentie is 200 per dag, en de kosten detentie door de overheid is 250 per dag.

De analyse hiervan in vijf stappen:

1. Nul-scenario, overheid doet niets

2. Retributie en proportionaliteit

3. Optimale aanpak volgens Becker, zonder vermogensrestrictie

4. Met vermogensrestrictie

5. Verdere overwegingen

1. Bij een nul-scenario : overheid doet niets

- de kosten van de criminaliteitsbestrijding is 0

- het strafrisico is ook 0

dus de dader pleegt delict. Maatschappelijk welvaartsverlies gaat dan vanwege het delict van 500-250 = 250 euro.

2. Aanpak op basis van de proportionaliteit

Retributie = strafmaat = schade = 500, pakkans is 100% .

Strafrisico = pakkans x strafmaat, is 100% x 500. De dader wordt dus afgeschrikt. Er is een maatschappelijk welvaartsverlies is 0.

De kosten vanwege criminaliteitsbestrijding 100 x 4 = 4000 euro

Bij niets doen dus 500 – 250 = 250

3. De optimale aanpak van Becker

1. strafrisico = schade = 500

2. gebruik voor zover mogelijk geldboetes, aan te vullen met detentie

3. maak de pakkans zo klein mogelijk, en vergroot de strafmaat evenredig

- Dus: strafrisico = pakkans x geldboete = 100% x 500.

4. Met vermogensrestrictie

Als de pakkans verlaagt wordt tot 1 % en een geldboete van 50.000 euro als straf hebt terwijl de dader dus een vermogen van 5000 heeft. Dit werkt natuurlijk niet, omdat het feitelijke strafrisico blijft steken op 1% x 5000 = 50. Een oplossing hiervoor is het aanvullen van de geldboete met detentie. De kosten voor de uitvoering hiervan is 250 euro per dag. De kosten voor de dader zijn 200 euro per dag voor detentie.

Wat kunnen we dan doen? De straf een gecombineerde invulling geven. De straf een stuk geldboete en een stuk vrijheidsstraf. Strafrisico = pakkans x (geldboete + geldwaarde vrijheidsstraf)  500 = 1% x (5000 + 45.000), = 1% x (5000 + 225 x 200)

Verdere overwegingen

• Normen en waarden

  • Socialisatie en sociale controle vormen op zichzelf al drempels.

• Beperkte rationaliteit

  • Wellicht handelt (een deel van de) potentiële delinquenten wel impulsief. Zijn wij in Nederland altijd volledig irrationeel? Als dat zo is valt er voor de overheid niets aan het gedrag te sturen. Maar als er in ons gedrag en dat van criminelen een rode draad zit, kunnen we daar het economische verhaal op proberen te baseren

• Informatieproblemen

  • Wellicht wordt het strafrisico onderschat bij een lage pakkans

• Straftoemeting door de rechter

  • Wellicht willen rechters geen (onredelijk) hoge straffen opleggen

Consequenties

• Afschrikwekkende werking van strafrisico’s is niet alleen met theorie te bepalen, hiervoor is ook empirisch onderzoek nodig.

• In de praktijk worden delicten niet allemaal afgeschrikt, dus:

  • is er schade vanwege crimineel gedrag

  • worden sommige delinquenten opgespoord

  • worden er wel degelijk vrijheidsstraffen ten uitvoer gelegd

  • Er is een empirische afweging nodig van de kosten voor de criminaliteitsbestrijding en maatschappelijk welvaartsverlies van crimineel gedrag (MKBA).

Veel empirische onderzoeken hebben betrekking op de VS. Uit onderzoek bleek dat gevangenissen afschrikwekkender zijn dan geldstraffen. Een goed alternatief voor het terugdringen van criminaliteit zou dus zijn om meer gevangenissen te maken. Nog meer politie en gevangenen in de VS, is dat nou verstandig? Is dat effect de moeite waard? Men kan er bijvoorbeeld voor kiezen om te stellen dat de baten van het oppakken van meer zware delinquenten, zoals gewelddelinquenten, en die in de plaats te laten komen voor de meer onschuldige drugscriminelen die in eenzelfde gevangenis zitten.