Psychose of djinn: verklaringsmodellen en interculturele communicatie in de GGz - Hoffer - 2005

Het is van belang om te inzicht te krijgen in de manier waarop cliënten in de praktijk omgaan met verschillende opvattingen over gezondheid en ziekte. Op deze manier kunnen hulpverleners beter aansluiten bij de belevingswereld van hun cliënten, wat cruciaal is om het vertrouwen te winnen en voor het slagen van de behandeling. In dit artikel wordt aandacht besteed aan alternatieve geneeswijze in de sunnitische islam, waar ongeveer 90 % van de moslims tot behoort. Ongeveer vijf tot tien procent van de Turkse en Marokkaanse moslims in Nederland maakt weleens gebruik van die diensten van islamitische genezers.

Er wordt door de imams en schriftgeleerden onderscheidt gemaakt tussen de officiële islam, het sunnitische geloof, en het volksgeloof. Dit volksgeloof bestaat uit pre-islamitische elementen, lokale tradities en overleveringen. Voor de gewone moslims bestaat hier echter geen verschil tussen en vormen deze dingen tezamen dé islam. Dit volksgeloof is gebaseerd op de Arabisch- islamitische geneeskunde, welke ook van invloed is geweest op de ontwikkeling van de westerse geneeskunde. De islamitische genezers die onder volksgeloof, maken onderscheid tussen ziekten met een natuurlijke en bovennatuurlijke oorzaak. Drie bovennatuurlijke oorzaken worden onderscheiden: magie, het boze oog en boze geesten. Magie: is een poging van andere mensen om gebeurtenissen en relaties te beïnvloeden met bovennatuurlijke middelen, door middel van het uitspreken van formules of het uitvoeren van rituelen. Amuletten bestaande uit een handgeschreven Korantekst die op het lichaam gedragen wordt, bieden bescherming tegen magie. Soms worden Koranteksten met saffraan op papier geschreven en opgelost in water. Mensen drinken dit water dan op of wassen zich ermee, wat de werking van de magie zou neutraliseren. Het boze oog houdt in dat iemand door te kijken naar iemand of diens bezit de kracht heeft om diegene schade toe te brengen. Het boze oog wordt meestal geassocieerd met jaloezie. Bescherming komt van amuletten en blauwe kralen. Boze geesten ook wel djinns genoemd, zijn onzichtbare wezens die de gedaante van een mens of dier kunnen aannemen. De meeste djinns zijn kwaadaardig, wispelturig en wraakzuchtig en kunnen mensen allerlei ziekten en problemen bezorgen. Om zich te beschermen tegen djinns dragen mensen amuletten of gebruiken ze stoffen waar djinns niet tegen kunnen, zoals zout en knoflook. Islamitisch genezers gebruiken verschillende technieken om mensen te behandelen. Ze voeren gesprekken met cliënten en hun familieleden en voeren rituelen uit. Het gebruik van Koranteksten staat centraal in de behandeling omdat men uitgaat van een helende werking van deze teksten. Meestal worden gebeden ritueel uitgesproken of wordt er gereciteerd uit de Koran. Soms wordt dit nog gecombineerd met handoplegging of met magnetisme.

De cliënten van islamitisch genezers komen uit alle lagen van de bevolking en 80% zegt eerste en reguliere hulpverlener geraadpleegd te hebben. Ze kiezen voor een islamitisch genezer ter verlichting van pijn of omdat ze teleurgesteld zijn door de reguliere zorg. De klachten van deze mensen kunnen fysiek, psychosomatisch of psychisch van aard zijn. De meeste klachten lijken samen te hangen met sociaal psychische problemen en situaties, maar een deel betreft levensvragen. Kracht van de behandelingen van de islamitisch genezers ligt vooral op het gebied van de levensvragen.

De genezers sluiten op twee niveaus aan bij de belevingswereld van hun cliënten. Op symbolisch niveau interpreteren de genezers klachten op een manier die aansluit bij de culturele begrippen van de cliënt. De ziekten worden verklaart in termen van bovennatuurlijke krachten, en manipuleert die vervolgens. Daarnaast worden rationele argumenten gegeven voor gedragsveranderingen, worden geneeskrachtige kruiden en of een dieet voorgeschreven. De combinatie van symbolische en rationele handelingen heeft soms tot gevolg dat de klachten verdwijnen of verminderen, of het gedrag van de cliënt veranderen zodat deze de situatie accepteert.

Verklaringsmodellen

Antropologen gebruiken de termen disease en illness. Waarbij de eerste term verwijst naar de visie van de behandelaar en de tweede term naar het perspectief van de cliënt. Kleinman heeft het in dit verband over verklaringsmodellen van ziekten en problemen. De communicatie tussen behandelaars en cliënten verloopt op basis van deze verklaringsmodellen. Wanneer deze verklaringsmodellen te veel van elkaar verschillen ontstaan er problemen in de communicatie. Soms bezoeken behandelaars in dit soort situaties alternatieve genezers met hun cliënten. Het is hierbij van belang dat er vooraf overleg plaatsvindt tussen de reguliere hulpverleners en alternatieve genezers. Verder is het belangrijk dat hulpverleners leren omgaan met de verschillende verklaringsmodellen die cliënten kunnen hebben en dat ze actief leren vragen naar hun belevingswereld. Hulpverleners moeten twee drempels nemen om er achter te komen hoe de cliënt naar zijn of haar eigen hulpvraag kijkt. De eerste drempel betreft het expliciet aan de orde stellen van culturele en religieuze aspecten van de hulpvragen. De tweede drempel houdt in dat hulpverleners meer vraaggericht moeten werken in plaats van aanbodgericht.