Noodweer en noodweerexces - Arrest

Noodweer en noodweerexces (HR 22-03-2016, ECLI:NL:HR:2016:456)

Relevante wetsartikelen en beginselen

Noodweer. Noodweerexces. Art. 41 Sr.

Casus

Verdachte heeft op 2 mei 2013 te Rotterdam opzettelijk een slachtoffer van het leven beroofd. Het slachtoffer werd opzettelijk gestoken met een mes, als gevolg waarvan deze overleed. Verdachte beroept zich hiervoor op noodweer.

De precieze feiten worden als volgt vastgesteld. In mei 2013 handelde de verdachte in verdovende middelen. Het slachtoffer was klant bij verdachte en had nog 10 euro schuld. Verdachte is naar de woning van het slachtoffer gegaan. Het slachtoffer had samen met een andere in de woning aanwezige persoon bedacht dat zij de verdachte een lesje wilden leren. Verdachte en slachtoffer raakten in gevecht, waar de andere persoon zich ook in mengde. De deur van de woning was op slot. Verdachte kon deze deur niet openen. Hij werd geslagen met een fles en bedreigd met een mes en is zowel door verdachte als door de andere persoon geschopt. Verdachte werd onder bedreiging van een mes en een fles gedwongen zich uit te kleden en zijn spullen, waaronder de verdovende middelen, af te geven. De andere persoon liep de woonkamer uit. Hij zei dat hij zo terug zou komen en verdachte dan zou vermoorden. Het slachtoffer legde het mes, waarmee hij verdachte had bedreigd, op tafel en liep weg. Verdachte pakte het mes en stak zestien keer op het slachtoffer in.

Hoge Raad

De rechter zal moeten toetsen of aan art. 41 Sr (noodweer) is voldaan. Het moet hierbij gaan om de verdediging van eigen of een anders lijf, eerbaarheid of goed tegen een ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding, waaronder onder omstandigheden mede is begrepen gevaar voor een aanranding. Voor de toetsing aan deze voorwaarden moet worden gekeken naar de omstandigheden van het geval.

De bedreiging van het slachtoffer en de andere persoon aan het adres van verdachte is aan te merken als een ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding van het lijf van verdachte. Deze aanranding eindigde niet zodra het slachtoffer het mes op tafel legde. De deur van de woning zat immers op slot, wat de derde persoon ging doen was onbekend. Bovendien had het slachtoffer verdachte kort tevoren nog met een mes bedreigd.

Het enkele feit dat verdachte handelde in drugs staat niet in de weg van een beroep op noodweer of noodweerexces. Het Hof meent echter wel dat de verdediging van verdachte niet in verhouding staat tot de aanranding. Hij had immers het mes in handen en kon daarmee ook het slachtoffer bedreigen of de woning op een andere manier proberen te verlaten. Het feit dat hij het slachtoffer zestien keer heeft gestoken is niet proportioneel te noemen. Tevens is het bewezen verklaarde strafbaar. Verdachte heeft verklaard dat hij bang was, dat hij zichzelf niet was en dat hij niets voelde of dacht. De gemoedsbeweging van verdachte is daarom niet als hevig aan te merken. Het Hof oordeelt dat het steken van het slachtoffer geen onmiddellijk gevolg is geweest van de gemoedsbeweging van verdachte. Het beroep op noodweerexces wordt daarom door het Hof verworpen.

De Hoge Raad zelf zet eerst de eisen voor noodweer en noodweerexces uiteen. De gedraging verdachte mag niet als aanvallend worden gezien, bijvoorbeeld gericht op confrontatie. Bovendien strekt noodweer verder dan de enkele zelfverdediging alleen. Het moet gaan om een ogenblikkelijke en wederrechtelijke aanranding, of de dreiging hiervoor. Als de aanranding is geëindigd is een beroep op noodweer niet langer mogelijk. De handeling van verdachte moet geboden zijn door noodzakelijke verdediging. Dit hangt nauw samen met de persoon van de verdachte. Van de ene persoon kan meer worden gevergd op het vlak van proportionaliteit dan van de ander.

Er moet tevens een noodzaak zijn tot verdediging. Als verdachte zich aan de aanranding had kunnen onttrekken dan had hij dat moeten doen. Dit moet dan wel van verdachte kunnen worden gevergd. De verdediging moet in proportie staan tot de aanranding.

Bij noodweerexces zijn de grenzen van noodzakelijke verdediging overschreden. Er moet dan wel een noodzaak tot verdediging zijn (geweest). De gedraging moet een gevolg zijn van een hevige gemoedsbeweging die veroorzaakt wordt door een aanranding. De mate waarin de grenzen van de verdediging zijn overschreven kan van belang zijn, evenals de aard en de intensiteit van de gemoedsbeweging en het tijdsverloop tussen de aanranding en de verdediging.

Soms kunnen gedragingen van de verdachte voorafgaand aan de aanranding aan een beroep op noodweer(exces) in de weg staan. Dit kan alleen onder bijzondere omstandigheden, bijvoorbeeld als verdachte de aanranding heeft uitgelokt. Bij het putatieve noodweer moet worden beoordeeld of bij verdachte sprake was van verontschuldigbare dwaling, bijvoorbeeld omdat hij de situatie verkeerd heeft ingeschat.

Uitspraak

De middelen kunnen niet tot cassatie leiden. Verdachte is ver buiten de noodzakelijke grenzen van verdediging getreden door het slachtoffer, dat ongewapend was, zestien keer met een mes te steken. Dit gebeurde nadat slachtoffer een beweging maakte alsof hij verdachte wilde aanvallen. Hieruit blijkt dat de wijze waarop de verdachte zich verdedigde niet in verhouding staat tot de aanranding vanuit het slachtoffer. Het beroep op noodweerexces moet worden verworpen.

De redelijke termijn is in casu overschreden. Dit maakt dat de gevangenisstraf met vier jaren dient te worden verminderd. Verdachte krijgt een straf opgelegd van drie jaren en tien maanden. Het beroep wordt voor het overige verworpen.