Inleiding in de persoonlijkheidspsychologie
Hendriks, M. P. H. & van der Heijden, P. T (2016)
Hoofdstuk 6
Intelligentie

Wat is intelligentie?

Menselijke intelligentie wordt doorgaans het meest gerelateerd aan het cognitief functioneren.
Het hangt samen met de mate en snelheid waarmee we informatie verwerken.

Relatie persoonlijkheid en intelligentie

Persoonlijkheid en intelligentie zijn beide belangrijke kenmerken om individuele verschillen tussen mensen te beschrijven.
Er is relatief weinig onderzoek verricht naar het verband tussen intelligentie en persoonlijkheidskenmerken.
In beide definities van persoonlijkheid en intelligentie wordt er verwezen naar de wijze waarop individuen zich aanpassen aan hun omgeving.

De belangrijkste verschillen tussen persoonlijkheid en intelligentie

• Onderscheid tussen cognitieve en non-cognitieve trekken
  Intelligentie wordt gezien als iets cognitiefs
  Persoonlijkheid wordt gezien als iets niet-cognitiefs.
• De wijze waarop persoonlijkheid en intelligentie wordt gemeten
  Intelligentie wordt gemeten met prestatietests
  Persoonlijkheid wordt gemeten met tests voor gedragswijze
• Intelligentie verwijst naar een maximale prestatie en persoonlijkheid naar kenmerkend of typisch gedrag

Verband tussen persoonlijkheid en intelligentie

• Persoonlijkheidskenmerken zijn wel degelijk cognitieve processen
• Als iets verschillend gemeten wordt zegt dat niet dat het anders is
• Het verschil tussen maximale prestatie en kenmerkend gedrag lijkt niet houdbaar
  Iemands intelligentie of capaciteiten kunnen zijn kenmerkende gedrag voorspellen

Een assessment center: een combinatie van een aantal tests, oefeningen en rollenspellen waarbij zowel persoonlijkheidskenmerken als intelligentie gemeten worden.

Over het algemeen zijn gevonden verbanden tussen het Five-Factor model en intelligentie klein.
Er is een kleine correlatie tussen intelligentie en openheid voor ervaringen.

De definitie van intelligentie

Over intelligentie bestaat een groot aantal definities.
Sommigen leggen vooral een samenhang met de mate waarin mensen kunnen leren.

Er zijn twee belangrijke stromingen in de theorievorming over intelligentie

• Een generieke capaciteit
• Een verzameling specifieke vaardigheden

Dit boek gaat er vanuit dat intelligent gedrag van beide aspecten afhangt.
Om de complexiteit van het dagelijks leven te begrijpen en je daaraan aan te passen moeten de specifieke vaardigheden worden geïntegreerd.
Deze integratie hangt in sterke mate af van de generieke capaciteit.

Intelligentietests en IQ

Vooral vanuit een maatschappelijke behoefte zijn onderzoekers vanaf het begin van de twintigste eeuw begonnen met het ontwikkelen van tests om intelligentie te meten.

• De Binet-Simon schaal was een belangrijke doorbraak voor de ontwikkeling van intelligentietests. – William Stern introduceerde in 1912 het intelligentiequotiënt of IQ (mentale leeftijd/chronische leeftijd)x100.
• Wechsler bedacht het deviatie-IQ. (gemeten score/verwachte score op bepaalde leeftijd)x100.
  Hiervoor is het belangrijk dat intelligentietests genormeerd worden.

Het normeren van psychologische tests dient te gebeuren door een representatieve steekproef uit een welomschreven populatie te nemen.

Het gemiddelde IQ in de populatie is 100 en de standaarddeviatie is 15.

Door de samenhang van scores op twee of meer intelligentietests met elkaar te correleren, kun je onderzoeken of deze hetzelfde meten.
Intelligentietest correleren doorgaans hoog met elkaar.
Maar elke tests meet een belangrijke hoeveelheid specifieke vaardigheden, waardoor ze niet uitwisselbaar zijn.
Doordat intelligentietests uit verschillende onderdelen bestaan die allerlei cognitieve vaardigheden meten, is de betekenis van het IQ als totaalscore gering.

Doorgaans is met tevreden over de predictieve validiteit van intelligentietests.

Al zijn de voorspellende waarde en de betrouwbaarheid van intelligentietests redelijk goed, het is nog moeilijk om iemands exacte IQ te bepalen.
Het gemeten IQ is niet de intelligentie, maar een schatting op basis van een selectie van specifieke functies die niet volledig is.
Deze selectie is aan verandering onderhevig en er kunnen fouten worden gemaakt in afname van de test.

Flynn-effect

Het Flynn-effect impliceert dat gemiddeld de scores op een intelligentietest stijgen.

Testafname en interpretatie in de klinische praktijk

Een testleider dient gekwalificeerd te zijn om psychologisch onderzoek naar intelligentie te verrichten.
Ten aanzien van deze kwalificatie moet onderscheid worden gemaakt tussen de afname en het scoren van een psychologische test en de interpretatie van de resultaten.
Theoretische kennis over de problematiek en klachten van een cliënt kunnen leidend zijn en richting geven aan de keuzen van testmateriaal en gebruikte methoden.
De onderzoeker is verantwoordelijk voor de interpretatie van de verzamelde scores in het licht van de individuele vraagstelling en de rapportage aan de cliënt.

Enkele veelgebruikte intelligentietests in Nederland

De Wechsler-schalen voor het meten van intelligentie

De Wechsler-schalen zijn wereldwijd de meest gebruikte intelligentietests.
Er is er ook een voor kinderen.

De WAIS-IV-NL

De WAIS-IV-NL bestaat uit vijftien subtests.
Tien kernsubtests en vijf aanvullende subtests.
De subtests zijn georganiseerd in vier indexen

• Verbaal begrip (VBI)
  Reflecteerd het verwerven van gekristaliseerde kennis en het vermogen om deze (op verbaal abstract niveau) te begrijpen
• Perceptueel redeneren (PRI)
• Werkgeheugen (WgI)
  Of de proefpersoon voor korte tijd onder bewuste aandacht een beperkte hoeveelheid verbale informatie kan houden en mentaal manipuleren
• Verwerkingssnelheid (VsI)
  De snelheid waarmee mentale verwerkingen worden uitgevoerd op visuele stimuli door gebruik te maken van grafomotorische vaardigheden

Aan de hand van de scores op de tien kernsubtests is een betrouwbaar totaal IQ te bepalen.
De vijf aanvullende subtests kunnen optioneel of in plaats van de kernsubtests worden afgenomen.

De WAIS-IV-NL is een goed genormeerde en gevalideerde test om het intelligentieniveau te meten.
De afname is zeer gestandaardiseerd en tevens voldoende flexibel.

De Wechsler Nonverbal Scale of Ability (WNV-NL)

Om deze test te kunnen maken is het beheersen van de taal geen voorwaarde.
De intelligentiescore wordt niet bepaald door items die een bepaald begrip van de taal vereisen.
Deze test is voor mensen tussen de 4 en 22 jaar.

Zes subtests.
Bij afname moet gebruik gemaakt worden van standaardgebaren die in de afnamehandleiding worden toegelicht en vooraf moeten worden geoefend.
Bij de scoring wordt gebruikgemaakt van meerkeuzeantwoorden en bij sommige ook van een tijdscore.

Ravens progressive matrices (RPM)

Een niet-verbale test waarmee het cognitieve vermogen om deductief, abstract te redeneren onderzocht kan worden.
Drie vormen

• Standard progressive matrices (SPM)
• Coloured PM (CPM)
• Advanced PM (APM)

De COTAN heeft de normen van de SPM met een onvoldoende beoordeeld.
De CPM scoort op alle criteria voldoende tot goed.
De APM is niet beoordeeld.

Bij alle versies van de PRM worden visuele patronen gepresenteerd, waarvan ene deel ontbreekt.
De items zijn toenemend abstract.

Snijders-Oomen niet-verbale intelligentietest (SON)

Voor deze test hoeft zowel de testleider als de proefpersoon geen taal te gebruiken bij de afname.
Twee varianten

• SON-R 2,5-7
• SON-R 6-40

Beide varianten bestrijken samen een leeftijdsbereik van 2.5 tot 40 jaar.

De SON 6-40 bestaat uit vier onderdelen die met name beroep doen op de fluïde en niet gekristalliseerde intelligentie.
De scores geven één totaal IQ.
Bij de afname geeft de testleider feedback op de antwoorden en de proefpersoon mag deze corrigeren.
Bij een bepaald aantal fouten wordt overgestapt op eenvoudigere items.

Groninger intelligentie test (GIT)

Een voorwaarde voor afname is dat de proefpersoon de Nederlandse taal goed beheerst.

De GIT-2 kan worden ingezet bij het routinematig bepalen van het intelligentie-niveau, naar de vraag of er sprake is van verstandelijke beperkingen of achteruitgang van het intelligentieniveau.
Ook voor adviseren over studie en beroepskeuze.

Nederlandse leestest voor volwassenen (NLV)

Bedoeld om in een korte tijd een schatting te kunnen maken van de premorbide intellectuele capaciteiten van mensen met een hersendisfunctie.
Er kan een schatting worden gemaakt van de intelligentie voordat de beschadiging optrad.

Volgens de COTAN heeft het een onvoldoende op criteriumvaliditeit.

Intelligentieverschillen tussen groepen

Leeftijd

Met het ouder worden neemt neemt de intelligentie globaal af.
Verschillende soorten intelligentie hebben hun pieken op verschillende leeftijden.

Geslacht

Er is zijn geen verschillen tussen mannen en vrouwen ten aanzien van de g-factor.
Gemiddeld scoren mannen beter op sommige aspecten en vrouwen beter op andere, waardoor er uiteindelijk geen verschillen bestaan.

Rassen

Er zijn geen directe aanwijzingen dat eventuele verschillen in intelligentie worden veroorzaakt door genetische verschillen tussen het gekleurde en het blanke ras.
Groepsverschillen in IQ tussen sociaal gedefinieerde rassen kunnen het best worden begrepen vanuit verschillen in omgevingsfactoren.

Psychiatrische patiënten

Er is een verband tussen intelligentie en psychische stoornissen.

• Een verstandelijke beperking gaat samen met een verhoogde kwetsbaarheid voor het krijgen van psychische stoornissen.
• Psychische stoornissen kunnen de intelligentie aantasten.
• Intelligentie kan de uitingsvorm, het beloop en de prognose van een stoornis beïnvloeden.

Neurologische patiënten

Vele mentale functies kunnen beperkingen laten zien na een hersenbeschadiging of hersendisfunctie.
Omdat intelligentie geen specifieke cognitieve functie is maar een verzameling van cognitieve vaardigheden, en deze daarom ook niet op een specifieke plaats in de hersenen kan worden gelokaliseerd, zijn intelligentietests niet specifiek gevoelig voor hersenbeschadiging.