Blaauboer/Berlips (HR 03-03-1905, W 1905, 8191)

Casus

D. Blaauboer, een makelaar woonachtig in Amsterdam, kocht in 1881 een aantal percelen bouwterrein. Bij de koop had hij met de verkoper, de heer Berlips, afgesproken dat er een weg zou worden aangelegd op de daarvoor bedoelde strook land. Toen die weg na een aantal jaren nog niet was aangelegd, besloot D. Blaauboer de heer Berlips hierop aan te spreken. De heer Berlips gaf aan dat hij de bedoelde strook land een aantal jaren geleden al had verkocht, waardoor de afspraak was overgegaan naar de nieuwe eigenaar.

De Hoge Raad moest dus bepalen of de vordering ook daadwerkelijk mee over is gegaan naar de nieuwe eigenaar, waardoor D. Blaauboer de vordering kan verhalen bij de koper van de bedoelde strook land. De Hoge Raad oordeelde dat als er sprake is van een persoonlijke afspraak, alleen de actieve zijde van de vordering mee overgaat naar de nieuwe eigenaar. De actieve zijde betreft in casu het vorderingsrecht. De passieve zijde gaat daarentegen niet mee over naar de nieuwe eigenaar, wat in casu de schuld betreft. Dit betekent dat de nieuwe eigenaar van de strook land geen verplichting heeft tot het aanleggen van een weg op dat land. Aangezien de schuld niet mee over is gegaan, is Berlips nog altijd verplicht om de weg aan te leggen op de daarvoor bedoelde strook land.

Rechtsvraag

Wanneer gaat een verbintenis met het eigendomsrecht mee over?

Rechtsartikelen

Artikel 6:252 BW

Feiten

Berlips verkoopt en levert aan Blaauwboer een stuk grond, waarbij Berlips zich verplicht de aangrenzende grond op te hogen en te bestraten. Berlips houdt zich echter niet aan de bestratingsbepaling maar verkoopt daarentegen de aangrenzende grond aan de weduwe Maks. Als Blaauwboer Berlips aanspreekt wegens niet nakoming werpt Blauwboer tegen dat hij niet meer is gebonden aan de bestratings-bepaling, omdat Maks inmiddels eigenaresse is geworden.

Kern

De HR wilde met dit arrest weer een scherp zwart-wit onderscheid maken tussen persoonlijke rechten en goederenrechtelijke rechten. De bestratingsbepaling werd gekwalificeerd als een persoonlijke verbintenis. De HR bepaalde dan ook dat Berlips ondanks de overdracht van de aangrenzende grond, gebonden bleef aan de bestratingsbepaling. Een verbintenis uit overeenkomst, ook dan wanneer zij wordt aangegaan m.b.t. een goed, is een persoonlijke verbintenis, zodat:

1. zal moet blijven gelden, wat in de verbintenissen is bepaald.

2. zij niet van rechtswege op de nieuwe eigenaar overgaan, want persoonlijke verbintenissen kunnen het eigendomsrecht niet beperken.

Na dit arrest van 3 maart 1905 zijn er talloze nuances aangebracht op de zeer strenge scheidingsleer van Blaauwboer / Berlips. Er zijn grofweg drie manieren om het stricte onderscheid ietwat te nuanceren zodat ook persoonlijke verbintenissen goederenrechtelijke trekjes krijgen:

1. het kettingbeding. ( art. 6: 253-256 )  

2. een onrechtmatige daad door in te stemmen een beding te negeren.  

3. buitenrechtelijke rechtsgevolgen zoals contracten en exoneraties.

Ondanks bovenstaande ontwikkeling in de jurisprudentie blijft een zwart-wit onderscheid tussen goederenrechtelijke rechten en persoonlijke rechten nog steeds het juiste

Coface Finanz/Intergamme (HR 21-03-2014, ECLI:NL:HR:2014:682)

Casus

Deze zaak betreft in cassatie de vraag of een in algemene inkoopvoorwaarden opgenomen cessieverbod moet worden uitgelegd als een onoverdraagbaarheidsbeding (met goederenrechtelijke werking) in de zin van artikel 3:83 lid 2 BW.

Hoge Raad

In zijn arrest van 17 januari 2003, NJ 2004, 281 (Oryx/Van Eesteren) heeft de Hoge Raad geoordeeld (kort gezegd) dat een verpandingsverbod zoals in die zaak aan de orde, ingevolge artikel 3:83 lid 2 BW niet leidt tot beschikkingsonbevoegdheid van de gerechtigde tot de vordering, maar tot niet-overdraagbaarheid van de vordering zelf. Een handeling in strijd met zo’n beding levert niet slechts wanprestatie van de schuldeiser tegenover zijn schuldenaar op, maar kan bovendien niet leiden tot een geldige overdracht of verpanding van die vordering. Noch het feit dat de cessionaris dan wel de pandnemer niet op de hoogte was van dat verbod, noch het bepaalde in artikel 3:36 BW, doet eraan af dat het verbod in de weg staat aan een rechtsgeldige overdracht respectievelijk verpanding. Dit oordeel komt erop neer dat partijen goederenrechtelijke werking kunnen geven aan een contractueel overdraagbaarheids- of verpandingsverbod. De Hoge Raad ziet onvoldoende aanleiding tot heroverweging van zijn rechtspraak.

Een uitlegregel die ertoe strekt dat een contractueel verbod tot overdracht of verpanding, bij gebreke van aanwijzingen voor het tegendeel, zo moet worden uitgelegd dat daarmee goederenrechtelijke werking is beoogd, is niet aanvaard in genoemd arrest en is bovendien onjuist.

Een beding inzake een verbod tot overdracht of verpanding dat naar zijn aard mede is bestemd om de rechtspositie te beïnvloeden van derden die de bedoeling van de contracterende partijen niet kennen, en dat ertoe strekt hun rechtspositie op uniforme wijze te regelen, dient te worden uitgelegd naar objectieve maatstaven, met inachtneming van de Haviltexmaatstaf (zie HR 20 februari 2004, NJ 2005, 493 (DSM/Fox)). Als uitgangspunt bij de uitleg van bedingen die de overdraagbaarheid van een vorderingsrecht uitsluiten, moet worden aangenomen dat zij uitsluitend verbintenisrechtelijke werking hebben, tenzij uit de –naar objectieve maatstaven uit te leggen– formulering daarvan blijkt dat daarmee goederenrechtelijke werking als bedoeld in artikel 3:83 lid 2 BW is beoogd.

De Hoge Raad vernietigt het arrest van het hof en verwijst het geding ter verdere behandeling en beslissing.

Dépex/Curatoren van Bergel e.a. (HR 15-11-1991, NJ 1993, 316)

Relevante artikelen

Art. 3:4 lid 1/lid 2 BW.

Rechtsvraag

Wanneer kan apparatuur worden aangemerkt als bestanddeel van een onroerend goed?

Casus

Bergel BV koopt van Dépex BV diverse apparatuur voor haar farmaceutische fabriek. In de leveringsvoorwaarden heeft Dépex zich een eigendomsvoorbehoud toebedeeld: "De apparatuur blijft eigendom van Dépex, totdat Bergel BV volledig aan haar verplichtingen heeft voldaan". Als Dépex de apparatuur op een gegeven moment wil terugnemen, krachtens haar eigendomsvoorbehoud, verweert Bergel zich door te stellen dat de apparatuur door natrekking tot onzelfstandig onderdeel van de fabriek zijn geworden.

Kern

Het gaat erom wanneer de apparatuur kan worden aangemerkt als bestanddeel van het gebouw waarin de fabriek gevestigd is. Het gebouw moet worden aangemerkt als hoofdzaak. Bestanddelen van een hoofdzaak volgen namelijk goederenrechtelijk deze hoofdzaak, maar òòk met betrekking tot eigendomskwesties.

De critéria voor bestanddeelvorming blijken uit artikel 3:4 lid 1 & 2: òf verband volgens verkeersopvatting òf verband wegens hecht fysiek verband.

Voor beide criteria geldt dat er een voldoende verband moet zijn tussen de apparatuur en het gebouw. Apparatuur en gebouw moeten naar verkeersopvatting als een geheel worden gezien.

Met betrekking tot een fabrieksgebouw kunnen de bestanddelen als bedoeld in artikel 3:4-1 in drie groepen worden ingedeeld:

• 'Logische' onzelfstandige onderdelen: Als deze zaken in een gebouw ontbreken, zou het fysiek zin - als gebouw - niet compleet zou zijn. ( deuren, ramen, goten etc.)

• Onderdelen zonder welke het fabrieksgebouw niet compleet zou zijn: dit in verband met het gegeven dat het gebouw een fabriek is. ( sanitaire voorzieningen, verwarmingsapparatuur ).·

• Als het gebouw dermate bijzondere kenmerken (extreme afmetingen of unieke vormen ) vertoont dat het in zijn functioneren van de aanwezigheid van bepaalde apparatuur afhankelijk is.

Aldus kunnen machines en andere apparaten slechts in uitzonderingsgevallen worden gerekend tot bestanddelen van de fabriek waarin zij zijn geplaatst. Namelijk indien er sprake is van:

1. Specifieke onderlinge afstemming .
2. Apparatuur die niet of nauwelijks buiten dit gebouw toepassing kan vinden.

Dertiende penning (HR 20-02-2015, RvdW 2015, 346)

Feiten

In dit geschil speelt de vraag of de eisers op grond van het recht op de dertiende penning jegens verweerders aanspraak kunnen maken op betaling daarvan. Dit recht stamt uit de Middeleeuwen. De rechthebbende op de dertiende penning had bij iedere verkoop van grond aanspraak op een deel van de waarde van het grondstuk; de dertiende penning die moest worden betaald door de koper. In 1984 is bepaald dat het recht per 1 januari 2015 zou vervallen.

I.c. hebben de verweerders in 2009 grond gekocht waarop het recht van de dertiende penning van eisers rust. Om de betaling van de dertiende penning te omzeilen, zijn de verweerders met de verkoper overeengekomen dat de levering van de grond na opheffing van het recht op de dertiende penning plaats zou vinden. In de zaak die volgt claimen de eisers betaling van de dertiende penning. Zij voeren aan dat de penning is verschuldigd op het moment van koop en niet pas bij de levering. Ook voeren zij aan dat deze wijze van ontlopen van de betaling van de dertiende penning door de verweerders, misbruik van recht oplevert.

De zaak wordt zowel door de rechtbank als door het hof niet toegewezen. Het recht van de dertiende penning is een beperkt zakelijk recht op een onroerende zaak, op grond waarvan de koper of verkrijger van de zaak verplicht is de dertiende penning te betalen. Een eigenaar behoeft een met de onroerende zaak verbonden zakelijke last alleen te dulden vanaf het moment dat hij eigenaar is. Volgens het hof past het in het goederenrechtelijk systeem beter dat het recht van de dertiende penning eerst bestaat op het moment van eigendomsovergang. Ook uit de gewoonte valt af te leiden dat de dertiende penning na levering wordt geheven. Het hof concludeert dat er geen sprake is van misbruik van recht. De Hoge Raad moet daarna oordelen wanneer de dertiende penning verschuldigd wordt: bij koop of bij levering?

Hoge Raad

De Hoge Raad stelt dat oude zakelijke rechten zoals dat van de dertiende penning worden beheerst door het gewoonterecht. Deze rechten zijn namelijk niet wettelijk geregeld.

Kennelijk heeft het hof bij zijn oordeel tot uitgangspunt genomen dat niet vaststaat wat met betrekking tot de kwestie die partijen verdeeld houdt, de gewoonte is in de streek waarin de onderhavige percelen zijn gelegen. Dat is niet onbegrijpelijk, nu hierover niets is gesteld of gebleken. Het hof heeft daarom bij zijn oordeel mede betekenis mogen toekennen aan het huidige goederenrechtelijke systeem waarin beter past dat de dertiende penning eerst bij de eigendomsovergang is verschuldigd. Ook heeft het hof om deze reden, zijn oordeel daarop mogen gronden dat eisers de afgelopen jaren de dertiende penning steeds pas na levering in rekening hebben gebracht en dat de daadwerkelijke uitoefening van het recht door eisers dus erop wijst dat de dertiende penning eerst bij de eigendomsovergang is verschuldigd. In de praktijk wordt de dertiende penning steeds pas na levering in rekening gebracht. Dus de koper

Gestolen caravan (Uitslag/Wolterink) (HR 14-11-1997, NJ 1998, 147)

Relevante artikelen

Art. 3:86 lid 3 sub a BW.

Rechtsvragen

Komt Wolterink bescherming toe op basis van art. 3:86 lid 3 sub a BW? Kortom: was hij daardoor beschikkingsbevoegd en heeft hij daardoor eigendom over kunnen dragen aan Uitslag?

Casus

Uitslag heeft een caravan gekocht van Wolterink. Wolterink had deze caravan daarvóór gekocht van Koster. Koster is een caravanhandelaar die handelde vanaf een bedrijfsterrein met daarop een twintigtal te koop staande caravans en een in een caravan gevestigd kantoortje. Er is in 1994 bekend geworden dat de bedoelde caravan is gestolen van E. Buitenhuis. Diens schadeverzekeraar heeft de caravan bij Uitslag opgeëist en deze heeft aan de vordering voldaan.  Uitslag wil de overeenkomst met Wolterink nu ontbinden op grond van het niet verschaffen van de eigendom door Wolterink.

Rechtbank

De rechtbank vindt het te ver voeren om Wolterink de bescherming niet te geven enkel omdat de caravan niet duurzaam met de grond verenigd is. De continuïteit is niet van belang voor de zaak.
De rechtbank wijst de vordering af.

Hof

Grieven:

• Ten onrechte overweegt de rechtbank dat de goede trouw van Wolterink niet ter discussie staat.
• Ten onrechte vindt de rechtbank het te ver voeren om de beslissing af te laten hangen van de vraag of de caravan duurzaam verbonden is met de grond
• Ten onrechte heeft de rechtbank de vordering van Uitslag afgewezen.

Het Hof wijst de grieven alle af.

Hoge Raad

De HR oordeelt dat voor Wolterink geen reden bestond om er niet op te mogen vertrouwen dat het hier ging om normale handel, waarbij hij geen gestolen zaken behoefte te verwachten; Er is dan ook geen reden om de transactie tussen Koster en Wolterink van de bescherming van art. 3:86 BW lid 3 uit te sluiten. De caravan hoefde derhalve niet duurzaam met de grond te zijn verbonden, omdat het een voor deze handel een normale bedrijfsruimte betrof. De vordering van Uitslag kan dus niet slagen, aangezien Wolterink beschermd werd, dus beschikkingsbevoegd was en de eigendom van de caravan aan Uitslag heeft kunnen overdragen.

De Hoge Raad verwerpt het beroep.

Het Eilandgebied Curaçao/Erven Boyé (HR 17-05-1985, NJ 1986/760)

Casus

AR-CU N.V. had een stuk grond op Curaçao verworven en had daarbij zich jegens de erven Boyé contractueel verplicht om voor bepaalde grondstoffen, indien uit de grond gewonnen, een vergoeding te betalen en bij doorverkoop van de grond dezelfde verplichting op te leggen aan haar koper en tevens te bedingen dat deze koper ditzelfde beding weer aan een latere koper zou opleggen (een zgn. ‘kettingbeding’). AR-CU N.V. verkocht vervolgens de grond aan het Eilandgebied Curaçao, zonder dit beding op te leggen en pleegde daarmee wanprestatie jegens de erven Boyé; Curaçao trok daarvan profijt.             

In de onderhavige zaak heeft Curaçao een verklaring voor recht gevorderd dat het niet eerbiedigen bedoelde beding rechtmatig is. 

Hoge Raad

Volgens de Hoge Raad heeft het hof ten onrecht geoordeeld dat Curaçao onrechtmatig heeft gehandeld door te profiteren van de wanprestatie van AR-CU N.V. Of er sprake is van een onrechtmatige daad c.q. Curaçao verplicht was het beding te eerbiedigen kan slechts worden vastgesteld aan de hand van de verdere omstandigheden van het onderhavige geval, zoals het antwoord op de vragen of Curaçao bij de aankoop van de plantage het beding kende en zich van de strekking van het beding bewust was; of toen op Curaçao een onderzoeksplicht rustte; de ernst van het nadeel dat de erven Boyé als gevolg van doorbreking van het beding lijden; de voorzienbaarheid van dit nadeel op het moment van de aankoop; de mate waarin Curaçao de wanprestatie van AR-CU N.V. heeft beïnvloed en de rol die de mogelijkheid van het profiteren daarvan bij de aankoop van het goed voor het Eilandgebied heeft gespeeld.       

Zou dit anders zijn, dan zou aan een kettingbeding een zekere mate van goederenrechtelijke werking worden toegekend. Omdat het beding niet was doorgeven, is er tussen Curaçao en de erven Boyé geen verbintenis ontstaan.        

Hollander's Kuikenbroederij (HR 24-03-1995, NJ 1996, 158)

Relevante artikelen

Art. 5:16 BW.

Rechtsvragen

1. Bestaat het eigendomsvoorbehoud op de eieren nog nadat deze zijn uitgebroed tot kippen?

2. Dubbele levering bij voorbaat van de kippen. Welke levering bij voorbaat gaat voor?

Casus

Probleem in casus betreft Hollander's Kuikenbroederij, dat een bedrijf is dat eieren uitbroedt, kuikens fokt en deze ouder geworden beesten verkoopt. Daarvoor heeft Hollander een krediet gekregen bij de bank, waar tegenover de overdracht staat van het huidige en toekomstige pluimvee. Euribrid levert Hollander de eieren en tot zekerheid van betaling heeft Euribrid alle bestaande en toekomstige hennen in eigendom gekregen. Tevens heeft Euribrid een eigendomsvoorbehoud gemaakt op de eieren.

Hollander gaat echter failliet en het probleem dat zich voordoet is wie de eigendom van het pluimvee, en meer precies de hennen toebehoort. Euribrid richt samen met andere crediteuren een stichting op, die ter behartiging van hun belangen de bank voor het gerecht roept. Uiteindelijk zal over het geding in cassatie worden geoordeeld en wel over de volgende stellingen van de stichting:

• De aanwezige kippen waren niet van de bank, maar van de stichting doordat de leveringen jegens hen bij voorbaat waren gedaan;

• Door de eigendom van de broedeieren en moederkippen zijn de uit de eieren ontstane kippen eigendom van Euribrid;

• Aangezien de vorderingen van de voederleverancier als kosten tot behoud gelden en derhalve een hoge voorrang hebben dienen de opbrengst van de kippen toe te komen aan de voederleverancier.

Hoge Raad

De Hoge Raad bepaalt over de eerste stelling dat de levering van een toekomstig goed bij voorbaat niet werkt tegen iemand die het goed door een eerdere levering bij voorbaat heeft verkregen.

Dus doordat de bank de aanwezige kippen door een eerdere levering bij voorbaat heeft verkregen, zal de levering bij voorbaat ten opzichte van Euribrid niet ingeroepen kunnen worden. In het huidige recht zal dit probleem zich niet meer voordoen aangezien art. 3:84 lid 3 BW het zogenaamde fiduciaverbod verkondigt, wat inhoudt dat eigendomsoverdracht tot zekerheid niet meer mogelijk is.

Ten aanzien van de tweede stelling bepaalt de HR dat de uit de eieren voortgekomen kippen moeten worden beschouwd als nieuwe zaken, aangezien er hier sprake is van een gedaanteverwisseling die naar verkeersopvattingen een eigen identiteit heeft. Doordat het hier een kuikensbroederij betreft is er sprake van zaaksvorming, namelijk de nieuwe kuikens; deze vallen in het eigendom van Hollander en derhalve heeft Euribrid de eigendom verloren.

Ook de derde stelling faalt. De HR geeft aan dat het begrip 'kosten tot behoud' beperkt zullen moeten worden opgevat. Kosten tot onderhoud zullen slechts zijn de kosten die zijn gemaakt ter behoud van de zaak in fysieke zin en niet de onderhoudskosten.

Immun’Âge/Neo-River  (HR 21-02-2014, ECLI:NL:HR:2014:415)

Casus

Neo-River fabriceert sinds 1993 het voedingssupplement FPP, dat in Europa wordt verkocht onder de naam “Immun’Âge”. Neo-River is in een distributieovereenkomst met Osata overeengekomen dat Osata het exclusieve recht van distributie van FPP toekomt. Op 1 maart 2003 heeft Osata een ‘subdistributieovereenkomst’ gesloten met Immum’Âge Europe ltd (IAE) voor het hele gebied waarvoor zij zelf tot distributeur was benoemd.

Neo-River heeft de distributieovereenkomst met Osata voortijdig beëindigd wegens wanprestatie van Osata. Osata heeft die beëindiging betwist en Neo-River aansprakelijk gesteld voor de schade die zou voortvloeien uit de niet-nakoming van de overeenkomst. Door de beëindiging kon Osata haar verplichtingen onder de overeenkomst met IAE namelijk niet nakomen. Osata heeft daarom, ter verzekering van de vordering die IAE op haar had, een stil pandrecht aan IAE verleend op de vordering die Osata op Neo-River had wegens haar vermeende wanprestatie. In 2010 is van de verpanding mededeling gedaan aan Neo-River.

Osata, IAE en Neo-River hebben over en weer schadevergoeding gevorderd wegens wanprestatie. De rechtbank heeft de vorderingen van Osata en IAE afgewezen en die van Neo-River (deels) toegewezen. Het hof heeft het vonnis van de rechtbank bekrachtigd met de overweging dat er geen sprake was van wanprestatie van Neo-River ten opzichte van IAE, omdat er tussen hen geen contractuele relatie bestond.

In cassatie stelt IAE dat door de mededeling van het pandrecht aan de schuldenaar de pandgever onbevoegd wordt om afstand van de verpande vordering te doen. Het pandrecht heeft een absoluut karakter, waardoor latere beschikkingshandelingen van de pandgever volgens IAE niet aan de pandhouder kunnen worden tegengeworpen, ook niet door derden.

Hoge Raad

Het pandrecht is een beperkt recht dat in beginsel teniet gaat door het tenietgaan van het recht waaruit het is afgeleid (bijv. door afstand, art. 6:160 BW). Volgens de Hoge Raad gaan de schuldeisersbevoegdheden die verbonden zijn aan vordering door het vestigen van een beperkt recht op die vordering niet zonder meer over op de beperkt gerechtigde. Of dat het geval is, hangt af van de wettelijke regeling van het betreffende beperkte recht. Art. 3:246 BW houdt in dat de pandhouder nakoming van de vordering kan eisen wanneer het pandrecht is medegedeeld aan de schuldenaar. Ook is de pandhouder in dat geval bevoegd tot opzegging als de vordering niet opeisbaar is, maar door opzegging opeisbaar is gemaakt. De Hoge Raad stelt dat andere schuldeisersbevoegdheden bij de pandgever blijven rusten, zoals het verlenen van kwijtschelding of het treffen van een afbetalingsregeling. Ook blijft de pandgever bevoegd tot ontbinding en beëindiging van de overeenkomst waaruit de vordering voortspruit. De bevoegdheden moeten bij de pandgever blijven nu deze zijn rechten en belangen diepgaand treffen en de pandhouder alleen in het verpande is geïnteresseerd, voor zover zijn vordering daardoor wordt gewaarborgd. De pandgever kan immers groot belang hebben bij het uitoefenen van zijn bevoegdheden in zijn verhouding tot zijn schuldenaar, zonder daarbij afhankelijk te zijn van de toestemming van de pandhouder. De pandhouder is volgens de wetgever voldoende beschermd tegen benadeling in het belang dat

Sogelease (HR 19-05-1995, NJ 1996, 119)

Relevante artikelen

Art. 3:84 lid 3, art. 3:92, art. 3:235, art. 3:237, art. 7A:1576h-1576x, art. 398 Rv.

Rechtsvraag

Is een ‘sale and leaseback-constructie nietig vanwege eventuele strijd met het fiduciaverbod?

Casus

Drukkerij De Zaaiers koopt in 1991 een aantal drukpersen van Mahez bv. De aankoop wordt gefinancierd door Sogelease door middel van een "sale and leaseback-constructie". Sogelease zou namens De Zaaiers de koopprijs aan Mahez BV betalen. Op 20 januari 1993 failleert De Zaaiers. De curator van De Zaaiers vindt nu dat de drukpersen geen eigendom zijn van Sogelease, daar er hier sprake is van zekerheidscessie. Dit kon onder het oude recht, doch in verband met artikel 3:84 lid 3 BW is dit in het nieuwe recht verboden.

Procesverloop: De curator heeft Sogelease voor de rechtbank van Amsterdam gedagvaard met als eis dat Sogelease slechts een bezitloos pandrecht op de drukpersen heeft. De rechtbank wijst de vordering af. De curator gaat direct in cassatie.

Hoge Raad

De bepaling van artikel 3:84 lid 3 BW (Fiduciaverbod) voorkomt dat een schuldeiser zich met voorrang boven andere schuldeisers op het goed kan verhalen, zie artikel 3:235 BW. Indien een rechtshandeling strekt tot werkelijke overdracht, dan is hier wettelijk gezien verder niets mis mee.

Ook indien de zaak weer aan de vervreemder in gebruik gegeven onder zodanige omstandigheden dat de verkrijger in geval van wanprestatie slechts de overeenkomst hoeft te ontbinden om zodoende weer vrijelijk over de zaak te kunnen beschikken. Dit geldt eveneens terzake van financiering, zoals bij sale and lease-back aan de orde is.

De strekking van art. 3:84 lid 3 BW is namelijk, dat beoogt te voorkomen, dat er, naast het gesloten stelsel van beperkte rechten, andere, niet in de wet voorziene rechten kunnen ontstaan. Er moet, kort gezegd, sprake zijn van een daadwerkelijke overdracht, en niet slechts tot een zekerheidsoverdracht. Heeft de overdracht de strekking om het goed zonder beperking op de verkrijger te doen overgaan? Indien dit zo is, dan staat 3:84 lid 3 BW niet aan een sale and leaseback-constructie in de weg.

De Hoge Raad beslist dat de maatstaf van artikel 3:84 lid 3 BW niet toepasbaar is op de Sale and Lease back-overeenkomst. Het gaat in casu namelijk niet om een zuiver zekerheidsrecht. Bij een Sale and Lease back overeenkomst, heeft een partij ( i.c. Sogelease ) de volledige eigendom en een andere partij ( i.c. De Zaaiers) slechts een persoonlijk gebruiksrecht en een persoonlijke verplichting om de lease termijnen te betalen met recht van koop.
Dat in de praktijk meestal van de koopoptie gebruik wordt gemaakt is niet van belang. De rechtshandeling (overdracht tussen De Zaaiers en Sogelease) strekt tot werkelijke overdracht en is niet een zekerheidsrecht. Artikel 3:84 lid 3 BW vindt dus geen toepassing op Sale and Lease Back-constructies.

Love-Love (Hinck/Van der Werff & Visser) (HR 14-02-1992, NJ 1993, 623)

Relevante artikelen

Art. 3:91, art. 3:92, art. 5:16 BW.

Rechtsvragen

Rechtsvraag 1: maakt het simpele feit dat een zaak bestemd is voor doorlevering, de vervreemder beschikkingsbevoegd?
Rechtsvraag 2: Indien er sprake is van een eigendomsvoorbehoud op een casco, gaat dit dan teniet door de afbouw van dit casco tot schip doordat er sprake is van zaaksvorming?

Casus

Het gaat om de eigendom van een schip. Een Duits bedrijf heeft opdracht gegeven voor de bouw van het casco.  Het casco van het zeiljacht is gebouwd door de verweerster in cassatie. Het casco is opgehaald bij verweerster en ergens anders naar toe gebracht om het af te maken. Het schip is nu in bezit van Hinck.

Verweerster heeft het casco gemaakt onder Smecoma-voorwaarden. Zij krijgen geen geld en zij beroepen zich op haar eigendomsvoorbehoud. Zij vorderen het schip van Hinck terug.

De rechtbank wijst de vordering af. Zij stelt dat er sprake is van zaaksvorming en dat de eigendom van de verweerster verloren is gegaan.

Het Hof vernietigt het vonnis en gaat uit van natrekking. Hinck gaat in cassatie.

Hoge Raad

De Hoge Raad stelt, dat het casco van een schip, een schip dat niet af is, al wordt aangemerkt als schip. Die identiteit verandert niet doordat het wordt afgebouwd en voorzien van voortbewegingswerktuigen en navigatieapparatuur. Er is dan ook geen sprake van zaaksvorming.

De verweerster doet tevens een beroep op het feit dat er een eigendomsvoorbehoud gemaakt is. Dit volgt uit de rechtsverhouding tussen de verkoper en koper. De Hoge Raad stelt, dat ook al is de zaak bestemd tot doorlevering, dit de koper, hier degenen die het schip afmaakten, niet automatisch beschikkingsbevoegd maakt.

Mulder q.q./CLBN (HR 17-02-1995, NJ 1996, 471)

Casus

De casus van dit arrest betreft de rechtspositie van de stille pandhouder ten opzichte van de curator in faillissement. Rocco Mulder is in dit arrest de eisende partij en curator in faillissement van Connection Technology BV tegen de Credit Lyonnais Bank Nederland NV (CLBN).

Het probleem dat zich voordoet, is dat het failliete Connection Technology BV stil vorderingen heeft verpand aan CLBN, terwijl er hiervan geen mededeling is gedaan aan de schuldenaar.

Hoge Raad

Zolang geen mededeling van de verpanding aan de schuldenaar van de verpande vorderingen is gedaan, ontleent een pandgever – en in diens faillissement, de curator – aan artikel 3:246 lid 1 BW de bevoegdheid om ten behoeve van zichzelf de nakoming van stil verpande vorderingen te eisen en betaling daarvan in ontvangst te nemen. De pandhouder heeft geen aanspraak op afdracht van hetgeen de pandgever (curator) in ontvangst neemt. De pandhouder ontleent ook aan artikel 57 lid 1 Fw niet de bevoegdheid zich buiten de afwikkeling van het faillissement om te verhalen op hetgeen de curator op de voet van artikel 3:246 lid 1 BW heeft geïnd.

Door betaling van een stil verpande vordering aan degene die bevoegd is de betaling in ontvangst te nemen, gaat de vordering teniet en daarmee ook het op de vordering rustende pandrecht. Het pandrecht komt niet te rusten op het geïnde.

Weliswaar kan een pandhouder zijn rechten uitoefenen alsof er geen faillissement was en staat het hem op grond van artikel 57 lid 1 Fw vrij de verpanding mee te delen aan de schuldenaar van de verpande vordering met als gevolg dat de bevoegdheid tot inning op de pandhouder overgaat, maar genoemde bepaling verleent hem geen aanspraak op afdracht van hetgeen de curator op de voet van artikel 3:246 lid 1 BW heeft geïnd. Een dergelijke aanspraak komt de pandhouder immers ook buiten faillissement van de pandgever niet toe.

Wanneer de curator een stil verpande vordering heeft geïnd, waardoor de verpande vordering en daarmee het pandrecht is tenietgegaan, behoudt de pandhouder zijn voorrang op het geïnde. Hij moet weliswaar wachten tot de uitdelingslijst verbindend is geworden en hij draagt op de voet van artikel 182 lid 1 Fw bij in de algemene faillissementskosten, maar hij heeft er aanspraak op bij de uitdeling overeenkomstig zijn aan het pandrecht ontleende voorrang te worden voldaan.

Wat de mogelijkheden tot verrekening door de bank betreft, de Hoge Raad overweegt dat in zijn rechtspraak weliswaar is aanvaard dat bankinstellingen zich ter zake van op een rekening van hun debiteur gedane girale betalingen niet op verrekening kunnen beroepen, indien deze betalingen zijn ontvangen op een tijdstip (i) waarop de bankinstelling wist dat diens faillissement was te verwachten dan wel (ii) ná diens faillietverklaring, maar er bestaat geen goede grond deze strenge regels mede van toepassing te oordelen op de mogelijkheid van verrekening door een bankinstelling van girale betalingen die op tijdstippen (i) en (ii) zijn gedaan ter voldoening van aan haar stil verpande vorderingen ter zake waarvan

Nebula (HR 03-11-2006, Nj 2007, 155)

Casus

Nebula B.V. had een bedrijfsruimte met twee bovenwoningen in de Goudbloemstraat 91 in eigendom. Bij onderhandse akte verkocht Nebula de economische eigendom van het pand op 24 december 1991 aan Donkelaar Supermarkt B.V.

Donkelaar verkocht daarna (met toestemming van Nebula) enkele dagen later de economische eigendom weer door aan een ander bedrijf, te weten Walton B.V.

Nebula ging op 24 maart 1999 failliet en tijdens het faillissement, verhuurde op 1 juli 2000 Walton de bovenwoning.

Gedurende de afwikkeling van het faillissement komen de curatoren er in 2001 achter dat de bovenwoning tot de boedel behoort. Daarom richten de curatoren zich tot Walton en verzoeken om de huurovereenkomst te kunnen inzien. De curatoren eisen dan dat de huurpenningen die vanaf 24 maart 1999 zijn ontvangen worden gestort op de faillissementsrekening. Daarnaast vorderen zij ontruiming van de bovenwoning omdat zij stellen dat de huidige huurders niet over een geldige titel voor de bewoning beschikken.

De rechtbank Amsterdam gaat mee met de argumentatie van de curatoren en oordeelt dat de huurders de bovenwoning moeten verlaten. Tijdens het hoger beroep stelt het Hof echter dat de onderhandse overeenkomst tot economische eigendomsoverdracht door het faillissement van Nebula niet wordt geraakt. Walton mocht de woning dus verhuren. Het Hof oordeelde dat er wel een geldige titel van bewoning was en Walton mocht de inkomsten uit huur houden.

Hoge Raad

Tijdens het hoger beroep oordeelt de Hoge Raad dat het gegeven dat het beginsel dat het bestaan van een wederkerige overeenkomst door het faillissement niet wordt beïnvloed, niet betekend dat de schuldeiser van een duurovereenkomst wiens wederpartij failliet gaat, de rechten uit die overeenkomst kan blijven uitoefenen alsof er geen faillissement is. De Hoge Raad overweegt dat hierdoor het beginsel van de gelijkheid van schuldeisers (“paritas creditorum”) op onaanvaardbare wijze doorbroken zou worden. Dat een schuldenaar niet een actieve prestatie hoefde te verrichten (slechts passief het gebruik van zijn eigendom moest dulden) maakte dit niet anders. In zijn uitspraak stelt de Hoge Raad dat als de wederpartij van de gefailleerde van de curator zou kunnen eisen dat deze het voortgezet gebruik van de betreffende zaak duldt, zou deze wederpartij dan feitelijk bevoegd zijn het faillissement te negeren. Dit is alleen in uitzonderlijke gevallen toegestaan. Daarnaast zou door aanvaarding van zo’n regel een goed beheer ten behoeve van de gezamenlijke schuldeisers van de tot de boedel behorende zaken ten aanzien waarvan langlopende overeenkomsten bestaan, heel erg moeilijk maken.

Het faillissement van Nebula (de juridische eigenaar) bracht met zich mee dat de economische eigenaar niet langer meer het gebruiksrecht kon tegenwerpen aan de curator van Nebula, en dat dit ook gold voor de huurder die zijn rechten aan de economisch eigenaar ontleende.

Met andere woorden, de curator (juridische eigenaar) van onroerend goed is niet gebonden aan na faillissementsdatum gemaakte afspraak gemaakt door economisch eigenaar inzake gebruik van onroerende zaak door derde.

Ontvanger/De Jong (HR 20-02-2009, ECLI:NL:HR:2009:BG7729)

Casus

In de onderhavige zaak zijn beslagen gelegd op machines, die vervolgens zijn verkocht en geleverd. Zowel de vervreemder als de verkrijger gaat failliet. De Ontvanger heeft in zijn hoedanigheid van executoriaal beslaglegger op grond van artikel 481 Rv verzocht om benoeming van een rechter-commissaris voor het treffen van een rangregeling.

Gerechtshof

Het hof heeft dit verzoek verworpen omdat het van oordeel is dat de Ontvanger door het faillissement van de beslagenen aan zijn bevoegdheid van beslaglegger niet langer de bevoegdheid kan ontlenen om een rangregeling te verzoeken en eventuele rechten van de Ontvanger als crediteur van de beslagenen daarom nog slechts door de curator van de beslagenen kunnen worden uitgeoefend.
In cassatie wordt dit oordeel bestreden met een beroep op de blokkeringsregel van artikel 453a lid 1 Rv en een beroep op artikel 3:90 lid 2 BW.

Hoge Raad

Een beslag als het onderhavige leidt niet tot beschikkingsonbevoegdheid van degene ten laste van wie dat beslag is gelegd en staat dus ook niet in de weg aan overdracht van de beslagen zaak aan een derde.

De regel van artikel 453a lid 1 Rv dat een na de inbeslagneming tot stand gekomen vervreemding niet tegen de beslaglegger kan worden ingeroepen, brengt mee dat de beslaglegger bevoegd blijft zijn door de inbeslagneming ingeleide uitoefening van zijn recht zich op de in beslag genomen zaak te verhalen voort te zetten, ook al maakt die zaak geen deel meer uit van het vermogen van de schuldenaar.

De beslaglegger behoudt die bevoegdheid ook indien de schuldenaar in staat van faillissement wordt verklaard, omdat de niet meer tot het vermogen van de schuldenaar behorende zaak niet door het algemene faillissementsbeslag wordt getroffen en het beslag van de schuldeiser dan ook niet op de voet van artikel 33 lid 2 Fw vervalt.

Indien de derde-verkrijger in staat van faillissement wordt verklaard en de beslagen zaak daarmee in de boedel van dat faillissement valt, heeft het bepaalde in artikel 33 lid 2 Fw tot gevolg dat de beslaglegger die zaak niet meer met een beroep op artikel 453a lid 1 Rv zelf kan uitwinnen alsof er geen faillissement was. Zijn uit deze bepaling voortvloeiende verhaalsbevoegdheid is weliswaar niet tenietgegaan, maar kan nog slechts door de curator worden uitgeoefend.

De beslaglegger kan, ook al is de gefailleerde niet zijn schuldenaar, in het faillissement opkomen voor zijn vordering uitsluitend om daarin naar de hem toekomende rang te worden erkend als bevoorrecht op de opbrengst van de zaak.

Dit brengt mee dat de beslaglegger, nadat de curator de zaak te gelde heeft gemaakt, geen aanspraak heeft op afzonderlijke uitkering van de opbrengst of verdeling daarvan op de voet van artikel 481 e.v. Rv, maar het hem toekomende langs de weg van de uitdelingslijst zal ontvangen.

Het algemene voorrecht van de Ontvanger kan niet worden aangemerkt als een ‘ouder recht’ als bedoeld in artikel 3:90 lid 2 BW. 

Postgirodienst (HR 10-01-1975, LJN AB4313; NJ 1976/249)           

Door in artikel 53 de woorden ‘voortvloeien uit handelingen vóór de faillietverklaring verricht’ te gebruiken, heeft de wetgever weliswaar de mogelijkheid van verrekening geopend voor het geval een schuldeiser van de boedel aan deze een schuld heeft die, hoewel zij niet vóór de faillietverklaring is ontstaan, uit de afwikkeling van een vóór de faillietverklaring tot stand gekomen rechtsbetrekking voortvloeit, maar hieraan mag niet een zo ruime strekking worden toegekend, dat zij van toepassing zouden zijn in alle gevallen, waarin een schuld die ontstaan is na de faillietverklaring ‘enig verband’ met een voordien gesloten overeenkomst houdt. Met name kan van toepassing geen sprake zijn, indien de rechtstreekse oorzaak van het ontstaan van de schuld ligt in een na de faillietverklaring verrichte rechtshandeling van een derde – zoals in het onderhavige geval de opdrachten tot overschrijving aan de Girodienst – welke zelf geen verband houdt met de vóór de faillietverklaring gesloten overeenkomst waarop de vordering is gegrond. Mutatis mutandis heeft hetzelfde te gelden voor artikel 234 Fw (surséance van betaling).           

Rabobank/Knol q.q. (HR 12-07-2002, ECLI:NL:HR:2002:AE3387)

Casus

I.c. gaat het om aanspraken van een stil pandhouder op hetgeen buiten of voorafgaande aan faillissement is betaald op een rekening van de pandgever.

Op 31 augustus 1993 is aan Veil Interaktieve televisie B.V. surséance van betaling verleend, welke surséance is gevolgd door een faillietverklaring op 14 september 1993. Mr. Knol is tot bewindvoerder onderscheidenlijk curator benoemd.

De curator heeft de Rabobank gedagvaard voor de Rechtbank te Utrecht en gevorderd dat voor recht wordt verklaard dat de bank onbevoegd de bij haar aangehouden bankrekening van Veil IT heeft gedebiteerd en derhalve aan de curator verschuldigd is een bedrag gelijk aan het totaal van de debiteringen, vermeld op afschrift nummer 16 van 30 augustus 1993, althans een door de Rechtbank in goede justitie te bepalen bedrag verschuldigd is, en dat tevens voor recht wordt verklaard dat de bank aan de curator de wettelijke rente verschuldigd is.

De Rabobank heeft de vorderingen bestreden. De Rechtbank heeft in haar eindvonnis de vorderingen toegewezen. Op het door de curator ingestelde hoger beroep heeft het Hof het eindvonnis vernietigd voorzover het meer of anders gevorderde is afgewezen

Hoge Raad

De Hoge Raad oordeelt dat de regels uit Mulder q.q./CLBN met betrekking tot de aanspraken op het geïnde niet van overeenkomstige toepassing zijn. “3.5 Onderdeel 2.7 richt zich met een rechts- en motiveringsklacht tegen rov. 4.11. Het voert aan dat, ook wanneer buiten faillissement een stil verpande vordering bevoegd door de pandgever wordt geïnd, de (ex)pandhouder (ABN AMRO bank) zijn voorrang op het geïnde behoudt. Het onderdeel wordt tevergeefs voorgesteld. Anders dan het onderdeel betoogt, is er geen grond de door de Hoge Raad in zijn arrest van 17 februari 1995, nr. 15743, NJ 1996, 471 gegeven regel, dat wanneer de faillissementscurator een stil verpande vordering heeft geïnd, waardoor de verpande vordering en daarmee het pandrecht is tenietgegaan, de pandhouder zijn voorrang op het geïnde behoudt, ook toe te passen buiten faillissement in een geval als het onderhavige, dat wil zeggen een geval van inning van een stil verpande vordering door de pandgever. De rechtsklacht faalt derhalve.”

Voorop staat dat het pandrecht door de betaling teniet is gegaan. Bij gebreke van een concursus van schuldeisers ten tijde van de betaling kan de (voormalig) pandhouder zich niet beroepen op voorrang met betrekking tot het geïnde, ook niet indien het faillissement later alsnog intreedt.

Voor hetgeen voorafgaande aan faillietverklaring van de pandgever is betaald op een rekening bij de pandhouder, geldt de regel uit Mulder q.q./CLBN dat verrekening is toegestaan

De Hoge Raad oordeelt dat een stil pandhouder, na inning van de verpande vordering door de pandgever, geen voorrang heeft bij verhaal op het geïnde.

Texeira De Mattos (HR 12-01-1968, NJ 1968, 274)

Onderwerp

Indvidualiseerbaarheid: het aantonen op welke individuele zaak je een recht pretendeert (een van de kernmerken van goederenrechtelijke rechten). Eigendom art. 5:1 BW

Casus

Vier aandeelcertificaten waren door eisers in bewaring gegeven aan de bank. Bij het faillissement van die bank werd eenzelfde aantal aandeelcertificaten aangetroffen. Ze hadden echter deel uitgemaakt van een telkens wisselende effecten voorraad zonder dat er nummers waren genoteerd. De revindicatie van de bewaargevers mislukte, omdat ze niet konden bewijzen dat de aangetroffen certificaten ook daadwerkelijk de in bewaring gegeven certificaten waren. Slechts een concurrente vordering resteerde.

Rechtsvragen

Hadden bepaalde personen eigenaarsrechten kunnen doen gelden m.b.t. toondereffecten, die zich onder een failliete bank of commissionair bevinden, kan men onderscheiden aan de hand van verschillende, elkaar deels doorkruisende criteria, namelijk:

• Heeft de bank het effect van de revindicerende cliënt in bewaring gekregen of heeft zij het in zijn opdracht voor hem gekocht?

• Is het aantal effecten van een bepaalde soort, dat zich onder de bank bevindt, gelijk aan het aantal effecten van die soort waarop de cliënten rechten geldend kunnen maken of heeft de bank meer/minder effecten onder zich?

• Is er maar één cliënt of zijn er meerdere die rechten geldend maken op de effecten van een bepaald soort?
   

Hoge Raad

Beslissing van de HR:

• Wie een roerende zaak revindiceert, draagt de bewijslast van zijn eigendomsrecht, ook als de zich onder gedaagde zelfde hoeveelheid van dezelfde soort zaken bevindt als eiser aan de gedaagde had toevertrouwd (r.o. 3 van de HR).

• Ter zake van slechts naar de soort bepalende zaken is geen zakelijke rechtsvordering mogelijk (r.o. 4 de vierde alinea van de HR).

• Wil A eigenaar worden van zaken die B niet als onmiddellijk vertegenwoordiger verkrijgt, dan is het niet voldoende dat B tegenover A de verplichting had om die zaken voor A te gaan houden, maar hij moet ze ook in feite kenbaar voor A zijn gaan houden. Dat geldt voor een vervangingsplicht en voor een opdracht tot aankoop.

Conclusie

Wanneer bij een faillissement van een bank een effectenbezitter niet kan aantonen dat de aandelen van hem zijn – bijvoorbeeld door een goede nummeradministratie wat in casu niet het geval was – dan kan de effectenbezitter de aandelen niet opeisen als zijn wettige eigendom. Met andere woorden, de aandelen waren niet individualiseerbaar, de effectenbezitter kon de effecten niet als zijn eigendom opeisen omdat hij niet kon aantonen welke individuele effecten uit de door de bank aangehouden voorraad hem toebehoorden.

WUH-Emmerig q.q. (HR 30-01-1987, NJ 1987, 530)

Casus

In 1983 wordt het faillissement van de commanditaire vennootschap Onex uitgesproken en Mr. Emmerig wordt tot curator benoemd. Tot de boedel behoort onroerend goed, die Onex aan derden verhuurde, en waar een hypotheek op is gevestigd bij WUH (bank). Onex had vóór het faillissement het recht op de huurpenningen aan WUH overgedragen.

De curator Emmerig en WUH hebben nu een meningsverschil over de vraag of de huurpenningen die na de faillissementsdatum verschijnen, in het faillissement vallen of aan WUH toekomen.

Rechtsvraag

Moeten na faillissement te verschijnen huurtermijnen als toekomstig worden beschouwd?

Hoge Raad

Volgens de Hoge Raad is het ontstaan: 'afhankelijk van toekomstige, vooralsnog onzekere, gebeurtenissen waaronder in het bijzonder de daadwerkelijke verschaffing van het huurgenot, onderscheidenlijk het na de faillietverklaring nog resterende deel van het huurgenot, waarvoor de betreffende termijn de tegenprestatie vormt.'

Naast huurtermijnen vallen hieronder ook vorderingen uit een pacht-, arbeids- en agentuurovereenkomst onder. Het ontstaan van die vorderingen hangt namelijk af van het daadwerkelijk verrichten van de tegenprestatie.

De Hoge Raad komt dus tot de conclusie dat het verschaffen van huurgenot een onzekere toekomstige omstandigheid is. Er is volgens de rechter dus samenhang tussen verschaffen van het huurgenot door de verhuurder (dat is een onzekere omstandigheid) en het betalen van de huur, dat ook onzeker is, omdat dat weer afhankelijk is van het verschaffen van dat huurgenot.

Zeeland Aluminium Company (HR 14-08-2015, ECLI:NL:HR:2015:2192)

Onderwerp

Het aanwijzen van een hoofdzaak en het ontstaan van een nieuwe zaak bij vermenging van verpande en niet-verpande zaken.

Relevante wetsartikelen

Artikel 5:14 jo 5:15 BW.

Casus

Glencore heeft een stil pandrecht gevestigd op een voorraad aluminium van Zalco. Zalco wordt failliet verklaard. De curatoren hebben met ZSP, UTB en NB (hierna: NB c.s.) een overeenkomst gesloten met betrekking tot de verkoop van een aantal bedrijfsonderdelen van Zalco. Glencore wil haar pandrecht op de voorraad aluminium executeren, maar NB c.s. stelt dat het op het aluminium rustende pandrecht teniet is gegaan, dan wel door natrekking door de ovens waarin het aluminium zich bevond, dan wel door vermenging met het nadien geproduceerde, niet-verpande, aluminium, waarbij het niet-verpande aluminium als hoofdzaak moet worden aangemerkt.

Hoge Raad

Artikel 5:15 jo 5:14 BW zijn enkel van toepassing als één van de vermengde zaken als hoofdzaak kan worden aangemerkt. Indien dit het geval is, zal het pandrecht dat rustte op de hoofdzaak, ook de bestanddelen daarvan omvatten. Indien het pandrecht echter rustte op de zaak die door vermenging bestanddeel wordt van de hoofdzaak, vervalt dit pandrecht.

Een zaak kan als hoofdzaak worden aangewezen indien de waarde van één van de zaken die van de andere aanmerkelijk overtreft, of indien één van de vermengde zaken naar verkeersopvatting als hoofdzaak kan worden beschouwd. Als sprake is van vermenging van gelijksoortige zaken is uitsluitend beslissend of één van de vermengde zaken de ander aanmerkelijk in waarde overtreft. Er mag niet te snel worden aangenomen dat een dergelijk waardeverschil ‘aanmerkelijk’ is.

Indien geen van de zaken als hoofdzaak kan worden aangewezen, ontstaat mede-eigendom van een nieuwe zaak. Dit brengt mee dat van rechtswege een pandrecht ontstaat op een aandeel in de nieuwe zaak, ten behoeve van degene die het pandrecht op de door vermenging tenietgegane zaak had gevestigd. Omdat dit rechtsgevolg van rechtswege intreedt, staat het fixatiebeginsel niet in de weg aan het ontstaan van een nieuw pandrecht op dit aandeel in de nieuwe zaak.