Adoui en Cornuaille (HvJ 18-05-1982, Zaken 115 & 116/80)

Een lidstaat mag niet de onderdanen van een andere lidstaat verwijderen of de toegang tot zijn grondgebied ontzeggen krachtens het openbare orde - voorbehoud van artikel 39 EG verdrag, wegens gedragingen die, indien door onderdanen van de eerste lidstaat begaan, geen aanleiding geven tot repressieve maatregelen, noch ook tot andere daadwerkelijke, op bestrijding van zulke gedragingen, gerichte maatregelen. Nogmaals; persoonlijk gedrag is uitsluitend het bepalend aspect.

A.G.M.-COS.MET (HvJ 17-04-2007, zaak C-470/03)

Rechtsvraag

Wanneer kunnen opvattingen van een ambtenaar aan de staat worden toegerekend?

HvJ

Verklaringen van een ambtenaar die wegens hun vorm of de omstandigheden bij de adressaten ervan de indruk wekken dat het om een officieel standpunt van de staat en niet om een persoonlijke opvatting van een ambtenaar gaat, kunnen aan de staat worden toegerekend. Het doorslaggevende element om de verklaringen van een ambtenaar aan de staat te kunnen toerekenen, is de vraag of de adressaten van deze verklaringen er in de betrokken context redelijkerwijs van mogen uitgaan dat het standpunten betreft die de ambtenaar met het aan zijn ambt verbonden gezag inneemt. Voor zover zij aan de staat kunnen worden toegerekend, leveren de verklaringen van een ambtenaar waarin een als richtlijnconform gecertificeerde machine als strijdig met de desbetreffende geharmoniseerde norm en gevaarlijk wordt bestempeld, derhalve een schending op van artikel 4 lid 1 van Richtlijn 98/37/EG (Machinerichtlijn).

Een schending van artikel 4 lid 1 Richtlijn 98/37/EG kan door het gedrag van een ambtenaar niet worden gerechtvaardigd op basis van de doelstelling van bescherming van de gezondheid noch uit hoofde van de vrijheid van meningsuiting van ambtenaren, voor zover dit gedrag kan worden toegerekend aan de lidstaat waartoe deze ambtenaar behoort.

Artikel 4 lid1 van Richtlijn 98/37/EG dient aldus te worden uitgelegd dat, enerzijds, deze richtlijn rechten toekent aan particulieren en anderzijds, de lidstaten in deze richtlijn geen beoordelingsmarge wordt gelaten met betrekking tot machines die met de richtlijn overeenstemmen of waarvan wordt aangenomen dat zij daarmee overeenstemmen. De niet-eerbiediging van deze bepaling als gevolg van de verklaringen van een ambtenaar van een lidstaat vormt, voor zover deze verklaringen aan die staat kunnen worden toegerekend, een voldoende gekwalificeerde schending van het gemeenschapsrecht om de betrokken staat aansprakelijk te kunnen stellen.

Het gemeenschapsrecht staat er niet aan in de weg dat het interne recht van een lidstaat in bijzondere voorwaarden voorziet met betrekking tot de vergoeding van schade, andere dan schade aan personen of goederen, mits deze voorwaarden de verkrijging van vergoeding voor schade die het gevolg is van schending van het gemeenschapsrecht in de praktijk niet onmogelijk of uiterst moeilijk maken.

In geval van schending van het gemeenschapsrecht belet dit recht niet, maar gebiedt het evenmin, dat naast de lidstaat mede een ambtenaar aansprakelijk kan worden gesteld.

Akzo/ECS (HvJ 03-07-1991, Zaak C-62/86)

Zeer aanzienlijke marktaandelen, uitzonderingsomstandigheden daargelaten, leveren op zichzelf reeds het bewijs van een machtspositie. Dit is het geval bij een marktaandeel van (meer dan) 50%. De bewijslast van het bestaan van een machtspositie wordt dus omgekeerd.

Artikel 102 VWEU verbiedt een onderneming met een machtspositie een concurrent uit te schakelen, en dus haar positie te versterken, met behulp van ‘andere middelen dan die welke berusten op een mededinging op basis van kwaliteit’. Niet elke prijsconcurrentie kan dan ook als rechtmatig worden beschouwd.

Prijzen die beneden de gemiddelde variabele kosten (dat wil zeggen de kosten die variëren naargelang van de geproduceerde hoeveelheden) liggen en waarmee een onderneming met een machtspositie een concurrent tracht uit te schakelen, moeten worden geacht misbruik op te leveren. Een onderneming met een machtspositie heeft er namelijk slechts belang bij dergelijke prijzen te hanteren, indien zij haar concurrenten wil uitschakelen om vervolgens haar prijzen te kunnen verhogen door te profiteren van haar monopolistische positie, omdat elke verkoop voor haar verlies oplevert, te weten haar totale vaste kosten – dat wil zeggen: de kosten die constant blijven ongeacht de geproduceerde hoeveelheden – en ten minste een gedeelte van de variabele kosten van de geproduceerde eenheid.

Bovendien moeten prijzen die beneden de gemiddelde totale kosten – dat wil zeggen: de vaste plus de variabele kosten – maar boven de gemiddelde variabele kosten liggen, als onrechtmatig worden beschouwd, wanneer zij zijn vastgesteld in het kader van een plan dat ten doel heeft een concurrent uit te schakelen. Deze prijzen kunnen namelijk ondernemingen van de markt verdrijven, die misschien even efficiënt zijn als de onderneming met de machtspositie, maar die wegens hun geringere financiële armslag niet in staat zijn de hun aangedane concurrentie het hoofd te bieden.

Alpine Investments (HvJ 10-05-1995, Zaak 384/93)

Casus

Het College van Beroep voor het Bedrijfsleven heeft een aantal prejudiciële vragen gesteld over de uitlegging van art.59, die zijn gerezen in een beroep dat Alpine Investments BV heeft ingesteld tegen het haar door de Nederlandse overheid opgelegde verbod om particulieren zonder hun voorafgaande toestemming telefonisch te benaderen om verschillende financiële diensten aan te bieden ('cold calling') als gevolg van de Wet Effectenhandel, art.6, lid 1, waarin het verboden wordt om zonder vergunning bemiddeling bij effectentransacties aan te bieden.

Rechtsgang

Ten eerste wenst de verwijzende rechter te vernemen of het verbod op 'cold calling' binnen de werkingssfeer van art.59 valt.

Het Hof stelt dat voor de toepasselijkheid van de bepalingen m.b.t. het vrij verrichten van diensten niet als voorwaarde kan worden gesteld dat van te voren vaststaat ten behoeve van wie de diensten worden verricht. Vervolgens gaat het ook om het verrichten van diensten in de zin van die bepaling in het geval dat de diensten door een in een andere Lidstaat gevestigd bedrijf telefonisch worden aangeboden, dus zonder dat de Lidstaat waar hij is gevestigd te verlaten.

Daarnaast dient het Hof te beoordelen of de nationale regeling die een verbod op het telefonisch aanbieden van financiële diensten vanuit een andere lidstaat, zonder dat de potentiële opdrachtgevers hierom hebben gevraagd, een beperking van het vrij verrichten van diensten in de zin van art.59 oplevert.

Allereerst geldt voor dienstverrichters die in dezelfde lidstaat zijn gevestigd als de potentiële dienstverleners niet noodzakelijkerwijs hetzelfde, hetgeen een beperking op het vrij verrichten van grensoverschrijdende diensten kan opleveren. Ook valt het verbod op 'cold calling' niet buiten de werkingssfeer van art.59 enkel op de grond dat het is opgelegd door de staat waar de dienstverrichter is gevestigd (zie arresten van zaak C-18/93 en C-381/93).

De laatste vraag betreft of het verbod van 'cold calling' gerechtvaardigd is om dwingende redenen van algemeen belang. Hierop antwoordt het Hof dat de handhaving van de goede reputatie van de nationale financiële sector, in de vorm van bescherming van de consumenten en beroepsregels voor financiële tussenpersonen, een dwingende reden van algemeen belang kan zijn. Ook bepaalt het Hof dat het middel in de vorm van een verbod van 'cold calling' niet ongeschikt en derhalve dus evenredig kan worden geacht ter bereiking van het doel, de integriteit van financiële markten te verzekeren.

Angonese (HvJ 06-06-2000, Zaak C-281/98)

Casus

Angonese, is een Italiaanse onderdaan die in de provincie Bolzano woont. Bolzano is een regio in Noord Italië waar men tweetalig is. Angonese heeft Duits als moedertaal. In augustus 1997 solliciteerde hij naar aanleiding van een vacature bij de Cassa di Risparmio, een particuliere bankinstelling in Bolzano. Een van de voorwaarden om te worden toegelaten, was het bezit van een tweetaligheidsattest (Italiaans/Duits). Zo’n attest wordt door een overheidsdienst afgegeven na een examen dat alleen in Bolzano wordt georganiseerd.

Cassa di Risparmio deelde aan Angonese mee, dat hij niet aan het onderzoek voor de sollicitatieprocedure mocht deelnemen, omdat hij het attest niet had overgelegd.

Angonese heeft de rechter in Bolzano (Pretore di Bolzano) verzocht, de voorwaarde dat hij in het bezit moet zijn van het attest, onwettig te verklaren. Hij acht die voorwaarde van de tweetaligheidsattest immers in strijd met het communautaire beginsel van het vrije verkeer van werknemers en het verbod van discriminatie op grond van nationaliteit (art. 39 EG).

De Pretore di Bolzano ondervraagt het Hof van Justitie over de verenigbaarheid van die voorwaarde met het gemeenschapsrecht. Immers, mag een particuliere bankinstelling een voorwaarde hanteren dat een sollicitant zijn tweetaligheid alleen kan bewijzen met een speciaal attest. De prejudiciële vraag die centraal staat was of het verbod van discriminatie op grond van nationaliteit ook van toepassing is op door particulieren vastgestelde arbeidsvoorwaarden.

Hof Van Justitie

Het beginsel van het vrije verkeer van werknemers houdt in de afschaffing van elke discriminatie op grond van nationaliteit tussen de werknemers van de lidstaten. Het Hof bevestigt vervolgens, dat dit verbod niet alleen van toepassing is op het openbaar gezag, maar ook op particulieren.

Artikel 39 EG verzet zich ertegen dat een werkgever bij werving van personeel, kandidaten de verplichting oplegt hun talenkennis te bewijzen door middel van één enkel diploma dat in één enkele provincie van een lidstaat wordt afgegeven. Zo’n verplichting is namelijk nadelig

voor de onderdanen van andere lidstaten, aangezien iemand die niet in die provincie woont en niet het vereiste diploma (tweetaligheidsattest) kan behalen, dus geen kans maakt op de baan.

Het is onevenredig aan het nagestreefde doel dat het voor een kandidaat voor een betrekking onmogelijk is om de vereiste talenkennis met enig ander middel te kunnen aantonen.

Het Hof onderzocht dus of een door een particuliere werkgever opgelegde verplichting, die het krijgen van een betrekking afhankelijk stelt van het bezit van één enkel diploma, een belemmering van het vrij verkeer van werknemers oplevert. Dit was inderdaad discriminerend omdat andere onderdanen benadeeld werden omdat zij geen mogelijkheid hadden om aan die eis te voldoen. De onmogelijkheid om de talenkennis met een ander middel te bewijzen lijkt het Hof onevenredig aan het doel (nl. bekwaam personeel te kunnen aanwerven). Iemand die niet in die provincie woont, heeft bijna geen mogelijkheden om die kwalificatie te behalen en daardoor de baan dus te krijgen. In die omstandigheden worden niet alleen de Italianen die niet in die provincie wonen, maar vooral de onderdanen van

Assocation de médiation sociale (HvJ 15-01-2014, Zaak C-176/12)

Relevant artikel

Artikel 27 Handvest

Casus

De AMS is een vereniging in de Marseille, het is betrokken bij het opzetten van voorzieningen voor sociale bemiddeling en het voorkomen van criminaliteit. Er ontstaat een geschil op het moment dat de vakbond (Laboubi) een gewone werknemer van AMS aanstelt als vertegenwoordiger van de vakbondsvereniging die binnen AMS is opgericht. De AMS stelt dat dit in strijd is met de in Frankrijk geldende verenigingswet. De vraag is of deze wet in strijd is met het Unierecht. De Franse rechter stelt prejudiciële vragen aan het Hof: of de Franse regel kan worden getoetst aan het grondrecht op informatie en raadpleging van werknemers en zo ja, is de Franse regel daarmee in strijd?

Uitspraak & rechtsregel

Aangezien de in het hoofdgeding aan de orde zijnde regeling een richtlijn uitvoert, kan artikel 27 van het Handvest worden toegepast. Uit de bewoordingen van artikel 27 blijkt heel duidelijk dat dit artikel pas zijn volle werking verkrijgt nadat het nader is bepaald in Unierechtelijke en nationaalrechtelijke voorschriften. Artikel 27 van het handvest moet alleen of in samenhang met de bepalingen van de richtlijn 2002/14 aldus worden uitgelegd dat dit artikel van het handvest, wanneer een nationale bepaling ter uitvoer van de richtlijn, zoals het artikel van de Franse wet over verenigingen, onverenigbaar is met het recht van de Unie, niet kan worden ingeroepen in een geding tussen particulieren om de nationale bepalingen buiten werking te laten.

Baumbast (HvJEG 17-09-2002, zaak 413/99)

Drie prejudiciële vragen

Als eerste werd besloten dat kinderen van een burger van de Europese Unie die zich in een lidstaat hebben gevestigd terwijl hun ouder in die lidstaat rechten van verblijf als migrerende werknemer uitoefende, volgens art. 12 van verordening nr. 1612/68 aldaar mogen verblijven om er algemeen onderwijs te volgen. Het feit dat de ouders inmiddels zijn gescheiden, dat slechts één van hen burger van de Unie is en die ouder in het gastland niet langer migrerende werknemer is of dat de kinderen zelf geen burger van de Unie zijn heeft daarop geen enkele invloed.

Ten tweede werd besloten dat wanneer kinderen overeenkomstig art. 12 een recht van verblijf in een gastland genieten teneinde aldaar algemeen onderwijs te volgen, dit artikel aldus moet worden uitgelegd dat het de ouder die deze kinderen daadwerkelijk verzorgt, ongeacht zijn nationaliteit, toestaat bij hen te verblijven om de uitoefening van dat recht te vergemakkelijken, ondanks het feit dat de ouders inmiddels geschieden zijn of dat de ouder die de hoedanigheid van burger van de Unie bezit in het gastland niet langer migrerende werknemer is.

Bij de derde vraag stelde het hof allereerst vast dat het recht om op het grondgebied van een lidstaat te verblijven (art. 18 lid 1 EG), door een duidelijke en nauwkeurige bepaling van het EG-verdrag rechtstreeks wordt toegekend aan iedere burger van de Unie. Dit verblijfsrecht wordt toegekend onder voorbehoud van de beperkingen en voorwaarden die bij het EG-verdrag en de bepalingen ter uitvoering daarvan zijn vastgesteld, welke vatbaar zijn voor rechterlijke toetsing. Toegepast op de casus zegt het hof dat het in die omstandigheden een onevenredige inbreuk op de uitoefening van het recht van art. 18 lid 1 EG zou vormen indien de heer Baumbast, krachtens de bepalingen van richtlijn 90/364, het recht op de uitoefening van het verblijfsrecht wordt ontzegd op grond dat de ziektekostenverzekering waarover hij beschikte geen spoedeisende zorg in het gastland dekt.

Belgische houtzaak (HvJ 05-05-1970, Zaak 77/69)

Feiten

Dit betreft een inbreukprocedure uit 1970. De Europese Commissie had deze procedure ingesteld tegen België. In België werd belasting geheven op ingevoerd hout. In beginsel was deze belasting hetzelfde als voor binnenlands hout, echter het berustte op een andere grondslag. De Europese Commissie meende dat België de verplichtingen op grond van artikel 95 van het EEG-Verdrag (nu art. 110 VWEU) inzake het verbod op discriminerende binnenlandse belastingen had geschonden.

Nadat de Europese Commissie navraag had gedaan, had België in juni 1967 een wetsontwerp ingediend om genoemde inbreuk op te heffen. Wegens nationale aangelegenheden, had die procedure vertraging opgelopen. Een jaar later werd het wetsontwerp opnieuw ingediend. Toen had de Commissie al een met redenen omkleed advies uitgebracht (art. 258 VWEU). Het termijn werd verlengd omdat er een wetsontwerp liep. Toen in juni 1969 het ontwerp nog niet was aangenomen heeft de Commissie bij het Hof een beroep aanhangig gemaakt wegens schending van een verplichting van artikel 95 van het EEG-Verdrag. Volgens België was het wetsontwerp niet op tijd door het parlement gekomen, omdat het tussentijds ontbonden was. Volgens België was er daarom sprake van overmacht.

Hof van Justitie

Het Hof stelt dat verplichtingen als bedoeld in artikel 95 EEG-Verdrag voor de lidstaten in hun hoedanigheid van lidstaat gelden, ongeacht welk orgaan daadwerkelijk uitvoering geeft aan deze verplichtingen. Het maakt dus niet uit welk orgaan het verzuim veroorzaakt. Ook al gaat het om een constitutioneel onafhankelijk orgaan zoals het parlement. Het door België aangevoerde verweer van overmacht wordt daarom niet gehonoreerd.

Het Hof concludeert dat België zijn verplichtingen niet is nagekomen.

Kern: de aansprakelijkheid van een lidstaat wegens niet-nakoming van een verdragsverplichting kan worden aangenomen ongeacht de vraag welk orgaan daadwerkelijk uitvoering geeft aan de verplichting. Alle organen van een lidstaat zijn dus gehouden de verplichtingen van de verdragen na te leven. Als het handelen van constitutioneel onafhankelijke organen de niet-nakoming veroorzaakt, dan kan ook de aansprakelijk worden aangenomen.

Bewaring van gegevens (HvJ 10-02-2009, zaak C-301/06)

Casus

In deze zaak verzoekt Ierland om nietigverklaring van richtlijn 2006/24/EG van het Europees Parlement en Raad van de Europese Unie. Deze richtlijn betrof de bewaring van gegevens die zijn gegenereerd of verwerkt in verband met het aanbieden van openbaar beschikbare elektronische communicatiediensten of van openbare communicatienetwerken.

Ierland stelt dat art. 95 EG als onjuiste rechtsgrondslag voor richtlijn 2006/24 is gebruikt. Volgens Ierland kan art. 95 EG noch enige andere bepaling van het EG-Verdrag een passende rechtsgrondslag vormen voor deze richtlijn. Daarbij geeft Ierland aan dat het hoofddoel van de richtlijn bestaat in het vergemakkelijken van het onderzoeken, opsporen en vervolgen van ernstige criminaliteit, terrorisme daaronder begrepen. Zodoende zou de rechtsgrondslag voor de in deze richtlijn besloten liggende maatregelen alleen worden gevonden in titel VI van het EU-Verdrag. Bovendien zou de bewaring van persoonsgegevens in de door deze richtlijn vereiste mate leiden tot strijd met het bij art. 8 lid 2 EVRM bedoelde recht van particulieren op respect voor het privéleven. Het Parlement stelt op zijn beurt dat Ierland selectief is bij zijn lezing van de bepalingen van richtlijn 2006/24. Volgens het Parlement is het belangrijkste doel van de richtlijn het opheffen van de belemmeringen van de interne markt voor elektronische communicatie. Na de terroristische aanslagen van 11 september 2001 in New York, 11 maart 2004 in Madrid en 7 juli 2005 in Londen, hebben sommige lidstaten uiteenlopende regels vastgesteld met betrekking tot de bewaring van gegevens. Die verschillen konden het verrichten van elektronische-communicatiediensten belemmeren. De bewaring van gegevens is voor de aanbieders van openbaar beschikbare elektronische-communicatiediensten of communicatienetwerken een belangrijke kostenpost. Het bestaan van verschillende normen ter zake van die diensten kan de mededinging in de interne markt verstoren, wat zeer onwenselijk is. Volgens het Parlement heeft de richtlijn als voornaamste doel de harmonisatie van de verplichtingen die de lidstaten de aanbieders van diensten opleggen met betrekking tot de bewaring van gegevens. Zodoende acht het Parlement art. 95 wel als juiste rechtsgrondslag voor de richtlijn.

Conclusie

Het Hof heeft geoordeeld dat, gelet op de inhoud van de richtlijn, geconcludeerd moet worden dat die overwegend betrekking heeft op de werking van de interne markt. Bovendien heeft het Hof gesteld dat art. 95 de juiste rechtsgrondslag voor de richtlijn is. Zodoende werd het beroep van Ierland verworpen en werd Ierland verwezen in de kosten.

Biotechnologie (HvJ 09-10-2001, Zaak C-337/98)

Feiten

Op 6 juli 1998 hebben het Europees Parlement en de Raad een richtlijn (98/44/EG) vastgesteld die de lidstaten verplicht biotechnologische uitvindingen door middel van hun nationale octrooirecht te beschermen. In richtlijn 98/44/EG wordt voornamelijk aangegeven welke uitvindingen met betrekking tot planten, dieren en het menselijk lichaam al dan niet octrooieerbaar zijn. Lidstaten zijn verplicht om onder bepaalde voorwaarden industrieel toepasbare uitvindingen octrooieerbaar te maken waarmee biologisch materiaal wordt verkregen, bewerkt of gebruikt.

Omdat Nederland zich verzet tegen genetische manipulatie van dieren en planten en het octrooieren van levend biologisch materiaal dat zichzelf kan reproduceren niet is toegestaan, acht het de octrooiverlening waartoe de lidstaten worden verplicht, niet aanvaardbaar. Volgens de Nederlandse staat behoren planten, dieren en menselijk biologisch materiaal niet octrooieerbaar te zijn. Daarom verzoekt de Nederlandse regering het Hof van Justitie de richtlijn nietig te verklaren. Deze vordering wordt door Italië en Noorwegen gesteund.

Hof van Justitie

Het hof verwerpt het argument van Nederland dat harmonisatie van de wetgevingen van de lidstaten op dit gebied niet nodig is en niet door een communautaire richtlijn kan worden verzekerd. Volgens het hof past deze maatregel wel in het kader van de werking van de interne markt, omdat hij bijdraagt aan de onderlinge aanpassing van de wetgevingen van de lidstaten en aldus aan het wegnemen van juridische belemmeringen voor de ontwikkeling van activiteiten op het gebied van genetische manipulatie.

Het Hof stelt verder dat het door de richtlijn nagestreefde doel (de goede werking van de interne markt te verzekeren) niet had kunnen worden bereikt met maatregelen van alleen de lidstaten. Voorts is het Hof van oordeel, dat de volkenrechtelijke verplichtingen van de lidstaten zich niet tegen octrooieerbaarheid van biotechnologische uitvindingen verzetten.
        
Het belangrijkste argument van Nederland berust op de gedachte dat de richtlijn, door octrooiering van geïsoleerde delen van het menselijk lichaam toe te staan, het onvervreemdbare karakter van levende menselijke materie aantast, dat onderdeel uitmaakt van het fundamentele recht van de menselijke waardigheid en de onaantastbaarheid van de persoon. Hierover stelt het Hof dat de richtlijn voldoende beschermende werking heeft, want zij staat niet toe dat het menselijk lichaam in de verschillende stadia van zijn vorming en zijn ontwikkeling, een octrooieerbare uitvinding kan zijn. De ontdekking van delen van het menselijk lichaam is evenmin voor bescherming vatbaar.

Tenslotte is in de richtlijn bepaald dat alle werkwijzen waarvan de toepassing strijdig is met de menselijke waardigheid, van octrooiering zijn uitgesloten, zoals in het bijzonder werkwijzen voor het klonen van mensen, werkwijzen tot wijziging van de germinale genetische identiteit van de mens en het gebruik van menselijke embryo's voor industriële of commerciële doeleinden.

Conclusie

Het Hof van Justitie is van oordeel, dat het octrooirecht in de richtlijn voldoende strak is geregeld om ervoor te zorgen, dat het menselijk lichaam daadwerkelijk niet ter beschikking staat en onvervreemdbaar blijft en aldus de menselijke waardigheid gewaarborgd wordt.

Bouchereau (HvJ 27-10-1977, Zaak 30/77)

Casus

De heer Bouchereau, een Fransman woonachtig in het Verenigd Koninkrijk, wordt verdacht van drugsbezit. Het Verenigd Koninkrijk is van plan hem uit het land te zetten maar is niet zeker of het Gemeenschapsrecht dit wel toestaat. Het HvJEG gaat in op art. 3 lid 2 van richtlijn 64/221.

HvJEG

De woorden “”het bestaan van strafrechtelijke veroordelingen op zichzelf geen motivering vormt van deze maatregel” moeten zo worden opgevat dat zij van de nationale autoriteiten een specifieke beoordeling eisen vanuit een oogpunt van de belangen, verbonden met de handhaving van de openbare orde, welke beoordeling niet noodzakelijkerwijze samenvalt met de beoordeling die ten grondslag ligt aan de strafrechtelijke veroordeling. Het bestaan van een strafrechtelijke veroordeling doet dus slechts ter zake voor zover uit de omstandigheden die tot deze veroordeling hebben geleid het bestaan blijkt van een persoonlijk gedrag dat een actuele bedreiging van de openbare orde vormt.

Het hof beslist in dit arrest dat voor zover het bepaalde beperkingen van het vrij verkeer van onder het gemeenschapsrecht vallende personen kan wettigen, het beroep van een nationale instantie op het begrip openbare orde (in art. 48 lid 3) in elk geval, afgezien van de storing van de sociale orde die bij elke wetsovertreding plaatsvindt, het bestaan veronderstelt van een werkelijke en genoegzame ernstige bedreiging die een fundamenteel belang van de samenleving aantast.

HvJ EU 21 september 1999, C-115/97 en C-117/97

Onderwerp

Mededingingsrecht, overheidsmaatregelen en diensten van algemeen economisch belang.

Relevante wetsartikelen en beginselen

Art. 3 sug g EG-Verdrag, artt. 5, 85, 86 en 90 EG-Verdrag.

Casus

Het ging hier om een pensioenfonds, opgericht in 1958. Bij Besluit is de deelneming van werknemers tussen de 23 en 64 jaar die werken in een groothandel in bouwmaterialen verplicht gesteld. Het pensioen bedraagt 70% van het laatstverdiende loon. Het bedrijf Brentjens is actief sinds 1963 en heeft in 1968 een pensioenverzekering afgesloten bij de particuliere verzekeraar Generali. Over de periode vóór haar deelneming betaalde Brentjens geen pensioenpremie. Deze regeling was gunstiger dan de regels van het pensioenfonds. Het verzoek tot vrijstelling werd echter afgewezen door het pensioenfonds. Het bezwaar van Brentjens werd eveneens afgewezen. Het pensioenfonds vaardigde drie dwangbevelen uit tegen Brentjens. Volgens Brentjens was verplichte deelneming in het pensioenfonds strijdig met het mededingingsrecht. De volgende prejudiciële vragen werden gesteld.

1. Wordt op grond van artikel 85 lid 1 EG-Verdrag de mededinging beperkt en de handel ongunstig beïnvloedt indien alle werknemers binnen een bepaalde bedrijfstak verplicht zijn om zich bij één pensioenfonds aan te sluiten?
2. Vormt de verplichtstelling van deelname aan dit ene pensioenfonds een schending van de artikelen 3 sub g, 5 en 85 EG-Verdrag?
3. Vormt een bedrijfspensioenfonds een onderneming in de zin van de artikelen 85-94 EG-Verdrag?
4. Indien de overheid een bedrijfspensioenfonds een exclusief recht toekent, vormt dit dan een schending van de artikelen 86 en 90 EG-Verdrag?

Overwegingen HvJ EU

Volgens de Franse regering waren de vragen niet-ontvankelijk, omdat het feitelijke en juridische kader onvoldoende zou worden beschreven. Dit is niet het geval, nu de lidstaten een nuttig standpunt hadden kunnen innemen en er jurisprudentie is op het gebied van de verplichte deelname aan een bedrijfspensioenfonds. Bovendien hebben de regeringen gedetailleerde gegevens hieromtrent ontvangen. Het Hof heeft voldoende informatie om de vragen te kunnen beantwoorden en deze zijn daarom ontvankelijk.

Voor de beantwoording van de eerste vraag betoogt Brentjens dat de mededinging in twee opzichten wordt beperkt. Ten eerste belet de overeenkomst dat ondernemingen zich bij andere beheerders aansluiten. Ten tweede worden deze verzekeraars uitgesloten van een belangrijk deel van de markt. De gevolgen van de overeenkomst zijn merkbaar aangezien deze invloed heeft op de hele Nederlandse sector voor bouwmaterialen. Tevens wordt de handel tussen lidstaten beperkt.

Een zekere beperking van de mededinging is eigen aan collectieve overeenkomsten. Echter, de doelstellingen van de overeenkomst worden belemmerd indien de partijen zich aan artikel 85 van het Verdrag moeten houden. Dergelijke overeenkomsten vallen niet onder de werking van artikel 85 lid 1. Kunnen aard en doel van de overeenkomst rechtvaardigen dat deze buiten de reikwijdte van artikel 85 lid 1 valt? Het doel van de overeenkomst is om één van de arbeidsvoorwaarden te verbeteren, te weten de beloning. De overeenkomst valt daarom buiten de werkingssfeer van artikel 85 lid 1 van het Verdrag.

Het antwoord op de eerste vraag luidt dat het besluit om één bedrijfspensioenfonds op te richten niet onder

Schnitzer (strafzaak tegen Bruno Schnitzer) (HvJEG 11-12-2003, C-215/01)

Onderwerp

In Duitsland wordt Schnitzer vervolgd op grond van de Wet ter bestrijding van zwartwerk, omdat hij de wettelijke vertegenwoordiger is van een Portugese onderneming, en deze opdroeg werkzaamheden in Duitsland te verrichten. Omdat zij niet was ingeschreven in het Duitse ambachtsregister, had zij niet de vereiste vergunning. De verwijzende rechter stelt een vraag, namelijk of het vrije verkeer van diensten in dit geval van toepassing is.

Het Hof

Op de werkzaamheden van het bedrijf van Schnitzer zijn de bepalingen uit het EG-verdrag over diensten van toepassing, tenzij het bedrijf moest worden geacht in Duitsland te zijn gevestigd. Dan zouden de werkzaamheden vallen onder art. 43 tot en met 48 EG, met betrekking tot het recht van vestiging.

Art. 50 lid 3 EG brengt met zich mee dat het mogelijk is dat de werkzaamheden tijdelijk in een andere lidstaat worden uitgeoefend. Dan gelden voor de buitenlandse dienstverrichter dezelfde voorwaarden als een nationale dienstverrichter. Vereist is dan dat de werkzaamheden slechts tijdelijk zijn. Of iets tijdelijk is, ligt aan de frequentie, duur, periodiiteit en continuïteit van een dienstverrichting. De dienstverrichter kan bovendien gebruik gaan maken van bijvoorbeeld een kantoor.

Als op duurzame wijze een beroepswerkzaamheid werd uitgeoefend, valt zo’n onderdaan onder het recht van vestiging en niet onder het recht van vrij verkeer van diensten. Zo’n dienst kan enorm breed zijn. Er is geen duur of frequentie bepaald, noch valt dat af te leiden uit het Verdrag, waarbij de dienstverrichting, of een bepaalde dienst, niet meer kan worden beschouwd als dienstverrichting in de zin van het Verdrag.

Dat een in een lidstaat gevestigde ondernemer dezelfde diensten verricht in een andere lidstaat, zonder dat hij daar over infrastructuur beschikt, welke hem in staat stellen zijn werkzaamheid op duurzame wijze uit te oefenen, houdt niet in dat hij is gevestigd in die staat.

Met betrekking tot het handelsregister: de verplichting tot inschrijving in dit register vormt een beperking in de zin van art. 49 EG. Dit kan worden gerechtvaardigd door dwingende redenen van algemeen belang, zoals de bescherming van kwaliteit. Wel moet dan worden voldaan aan het evenredigheidsbeginsel. Als reeds is aangetoond dat door een ondernemer uit een andere lidstaat aan de voorwaarden is voldaan, is het niet toegestaan dat deze regels het verrichten van diensten van deze ondernemer vertragen of bemoeilijken. Als blijkt dat aan de voorwaarden is voldaan, moet inschrijving in het register automatisch geschieden, waarbij geen betalingsverplichtingen ontstaan voor de dienstverrichter. De frequentie van dienstverrichting doet hier niet aan af.

Conclusie

De bepalingen van gemeenschapsrecht verzetten zich dus wel tegen de verplichting tot inschrijving in het handelsregister, wanneer deze het duurder of moeilijker maakt om diensten in een andere lidstaat uit te oefenen, en wanneer aan de voorwaarden voor uitoefening van de werkzaamheden is voldaan.

Cases C-181/91 and C-248/91, Bangladesh - Arrest

Feiten

I.c. verzoekt het Parlement krachtens art. 173 EEG-Verdrag om nietigverklaring van een besluit dat is genomen tijdens een zitting van de Raad om hulp aan Bangladesh te verlenen (C-181/91) en de maatregelen die de Commissie ter uitvoering van dit besluit heeft genomen (C-248/91).

Na de wervelstorm die Bangladesh verwoestte in de nacht van 29 op 30 april 1991 heeft de Commissie onmiddellijk voor 10 miljoen ECU hulp aan Bangladesh verleend en een plan voor 60 miljoen ECU speciale hulp opgesteld. Dit plan is allereerst besproken door de ministers van Financiën van de Lidstaten. Het plan van de Commissie is onderzocht door de Raad tijdens een zitting in Brussel op 13/14 mei 1991, die bijgewoond werd door de ministers van Buitenlandse zaken van de Lidstaten. Op 14 mei, tijdens een werklunch waaraan de ministers en een lid van de Commissie deelnamen, is het besluit genomen om speciale hulp van 60 miljoen ECU aan Bangladesh te verlenen overeenkomstig het plan van de Commissie. In de notulen wordt het besluit zo omschreven: “De Lidstaten, in het kader van de Raad bijeen, hebben op basis van een voorstel van de Commissie besloten in het kader van een communautaire actie speciale hulp ten bedrage van 60 miljoen ECU aan Bangladesh te verlenen. De verdeling tussen de Lid-Staten geschiedt op basis van de BNP-verdeelsleutel. Deze hulp zal deel uitmaken van de algemene actie van de Gemeenschap voor Bangladesh. De hulp wordt hetzij rechtstreeks door de Lid-Staten hetzij via een door de Commissie beheerde rekening verleend. De Commissie verzorgt de algemene coördinatie van de hulp van 60 miljoen ECU".

Hof van Justitie

In de zaak gaat het om de vraag of een besluit, dat omschreven is als een besluit van de Lidstaten in het kader van de Raad bijeen, aangevochten kan worden krachtens art. 173.

In zijn beroep tegen de Raad, verzoekt het Parlement namelijk om nietigverklaring van het besluit om voor 60 miljoen ECU speciale hulp te verlenen. Het Parlement beweert dat, hoewel het besluit in de mededeling aan de pers wordt omschreven als een besluit genomen door “de Lidstaten in het kader van de Raad bijeen", het in werkelijkheid gaat om een besluit van de Raad. Het besluit heeft budgettaire gevolgen en had moeten worden genomen volgens de procedure van artikel 203 EEG-V. Dan had het Parlement een veel grotere rol kunnen spelen.

Het Hof stelt dat het beroep tot nietigverklaring open staat m.b.t. alle door de instellingen getroffen bepalingen die beogen rechtsgevolgen teweeg te brengen. De besluiten die worden genomen door de vertegenwoordigers van de lidstaten, die niet handelen in de hoedanigheid van leden van de Raad maar in de hoedanigheid van vertegenwoordigers van hun regering, zijn niet onderworpen aan het wettigheidstoezicht van het Hof. Een besluit van de vertegenwoordigers van de Lidstaten voor humanitaire hulp aan derde landen (waar de Gemeenschap geen exclusieve bevoegdheid bezit) is dus niet een voor beroep vatbare handeling van de Gemeenschap. In dit verband is het van weinig

Centros Ltd (HvJ 09-03-1999, Zaak C-212/97)

Casus

Deze casus gaat over een zaak tussen Centros Ltd en Styrelse, een onderneming die valt onder het Deense Ministerie van Handel. Centros wil een filiaal in Denemarken inschrijven. Het blijkt dat Centros sinds haar oprichting geen enkele activiteit heeft ontplooid. In Denemarken wordt Centros gezien als een buitenlandse vennootschap. Buitenlandse vennootschappen die in een lidstaat van de Europese Gemeenschap zijn gevestigd kunnen in Denemarken via een filiaal activiteiten uitoefen. Het Styrelse weigerde de inschrijving onder meer op grond dat Centros, die geen enkele bedrijfsactiviteit in het Verenigd Koninkrijk ontplooide, in werkelijkheid trachtte in Denemarken niet een filiaal, maar een hoofdvestiging op te richten, met omzeiling van de nationale voorschriften inzake onder meer de storting van een minimumkapitaal, dat bij wet nr. 886 van 21 december 1991 op 200 000 DKR was gesteld. In het kader van deze procedure stelt Centros, dat zij voldoet aan de in de wet op de besloten vennootschappen gestelde voorwaarden voor inschrijving van een filiaal van een buitenlandse vennootschap. Aangezien zij in het Verenigd Koninkrijk wettig is opgericht, is zij ingevolge artikel 52 juncto artikel 58 van het Verdrag gerechtigd in Denemarken een filiaal op te richten. Dat zij sinds haar oprichting in het Verenigd Koninkrijk geen enkele bedrijfsactiviteit heeft ontplooid, is volgens Centros irrelevant voor haar recht van vrije vestiging. De casus belandt uiteindelijk bij de hoogste rechter, die op haar beurt vragen stelt aan het Hof van Justitie met betrekking tot deze zaak.

Rechtsvraag

De nationale rechter vraagt zich af of de artikelen 52 en 58 van het Verdrag zich ertegen verzetten, dat een lidstaat de inschrijving weigert van een filiaal van een vennootschap die is opgericht in overeenstemming met de wetgeving van een andere lidstaat, waar zij gevestigd is maar geen bedrijfsactiviteiten ontplooit, wanneer het filiaal wordt opgericht met de bedoeling dat de betrokken vennootschap haar volledige activiteit kan ontplooien in de staat waar dit filiaal wordt opgericht, waardoor in laatstgenoemd land geen vennootschap hoeft te worden opgericht en aan toepassing van de voorschriften inzake de oprichting van vennootschappen, die aldaar strenger zijn met betrekking tot de storting van een minimumbedrag aan maatschappelijk kapitaal, wordt ontkomen. 

HvJ

De artikelen 52 en 58 van het Verdrag verzetten zich ertegen, dat een lidstaat de inschrijving weigert van een filiaal van een vennootschap die is opgericht in overeenstemming met de wetgeving van een andere lidstaat, waar zij gevestigd is maar geen bedrijfsactiviteiten ontplooit, wanneer het filiaal wordt opgericht met de bedoeling dat de betrokken vennootschap haar volledige activiteit kan ontplooien in de staat waar dit filiaal wordt opgericht, waardoor in laatstgenoemd land geen vennootschap hoeft te worden opgericht en aan toepassing van de voorschriften inzake de oprichting van vennootschappen, die daar strenger zijn met betrekking tot de storting van een minimumbedrag aan maatschappelijk kapitaal, wordt ontkomen. Dat sluit echter niet uit dat de autoriteiten van de betrokken lidstaat alle maatregelen kunnen treffen ter bestrijding of bestraffing van fraude, hetzij ten aanzien van de vennootschap zelf, in voorkomend

Chernobyl (HvJ 22-05-1990, Zaak C-70/88)

Feiten

In deze zaak gaat het om het beginsel van institutioneel evenwicht. In maart 1988 heeft het Europees Parlement een verzoekschrift ingediend op grond van art. 173 EEG-Verdrag om een nietigverklaring van de verordening van de Raad van 22 december 1987 tot vaststelling van maximaal toelaatbare niveaus van radioactieve besmetting van levensmiddelen en diervoeders ten gevolge van een nucleair ongeval of ander stralingsgevaar. In deze verordening wordt de procedure omschreven voor het bepalen van de maximaal toelaatbare niveaus van radioactieve besmetting. Levensmiddelen en diervoeders die de niveaus overschrijden mogen niet op de markt worden gebracht.

Tijdens de procedure tot vaststelling van de bestreden verordening was het Europees Parlement door de Raad geraadpleegd. Het Europees Parlement liet toen weten dat het niet akkoord ging met de door de Commissie gekozen rechtsgrondslag. Het EP verzocht de Commissie een nieuw voorstel voor te leggen, gebaseerd op artikel 100 A EEG-Verdrag. Omdat de Commissie aan dit verzoek geen gevolg gaf, stelde de Raad verordening nr . 3954/87 vast op basis van artikel 31 EGA-Verdrag. Daarop heeft het Parlement het beroep tot nietigverklaring van deze verordening ingesteld .

Het Hof moet dan oordelen of het Parlement een nietigheidsberoep kan instellen op grond van artikel 173 EEG-Verdrag (thans art. 230 EG-verdrag)? Er zou een juridische lacune bestaan, die het Hof zou moeten aanvullen door het Europees Parlement de bevoegdheid toe te kennen om een beperkt beroep tot nietigverklaring in te stellen voor zover dit noodzakelijk is om zijn eigen voorrecht (prerogatieven) te beschermen.

Hof van Justitie

Het Hof heeft tot taak het toezien op de eerbiediging en handhaving van het institutionele evenwicht. Het Parlement heeft niet het recht om een beroep tot nietigverklaring in te stellen krachtens artikel 173 EEG-Verdrag of artikel 146 EGA-Verdrag. Het EP is namelijk niet vermeld onder de instellingen die, evenals de Lidstaten, een beroep tot nietigverklaring kunnen instellen tegen iedere handeling van een andere instelling. Hierdoor zou het Parlement in zijn prerogatieven kunnen worden aangetast zonder dat het mogelijkheden van beroep in rechte tot zijn beschikking heeft.

Consequentie is dat een beroep dat het Parlement bij het Hof instelt tegen een handeling van de Raad of de Commissie, ontvankelijk is. Mits dit beroep slechts strekt tot eerbiediging van zijn prerogatieven en slechts berust op middelen die aan een schending van deze prerogatieven zijn ontleend.

Volgens het Hof zijn er 2 eisen die uit het beginsel van institutioneel evenwicht voortkomen:

1. dat iedere instelling de hem toegekende bevoegdheden uitoefent met inachtneming van de bevoegdheden van de andere instellingen, en

2. dat een ontwrichting van dit evenwicht in rechte moet kunnen worden bestraft.

Kern

Op grond van het oude artikel 173 EG-Verdrag (thans art. 230 EG-verdrag) kan het Europese Parlement geen beroep tot nietigverklaring van de handelingen van de Raad of de Commissie instellen. I.c. verleent het Hof dit recht aan het EP om zo het institutionele evenwicht te verzekeren. Het beginsel van institutioneel evenwicht eist dus dat het Parlement vernietigingsberoep ex

CNSD (HvJ 18-06-1998, Zaak C-35/96)

Italië heeft een tariefafspraak van douane-exporteurs gelegaliseerd in de vorm van een wet. Deze regeling valt onder artikel 81 EG verdrag. De CNSD (douanevereniging) heeft in strijd ermee gehandeld. Hoewel het verdrag slechts betrekking heeft op het gedrag van ondernemingen en niet op wettelijke of bestuursrechtelijke maatregelen van de lidstaten, volgt niettemin uit artikel 10 EG verdrag dat de lidstaten geen maatregelen, zelfs niet van wettelijke of bestuursrechtelijke aard, mogen nemen of handhaven, die het nuttig effect van de op de ondernemingen toepasselijke mededingingsregels ongedaan kunnen maken.

Dit is met name het geval, indien een lidstaat de totstandkoming van met artikel 101 VWEU strijdige mededingingsregelingen oplegt of stimuleert dan wel de werking ervan versterkt of aan zijn eigen regeling het overheidskarakter ontneemt door de verantwoordelijkheid voor het nemen van besluiten tot interventie op economisch gebied aan particuliere marktdeelnemers over te dragen.

Commissie v Duitsland (Volkswagen I) (HvJ zaak C-112/05, 23/10/2007)

Casus

Op 4 maart 2005 heeft de Commissie beroep tegen de Bondsrepubliek Duitsland ingesteld. De Commissie meende dat de Volkswagenwet een beperking van het vrije kapitaalverkeer en van de vrijheid van vestiging vormde. De uit 1960 stammende Volkswagenwet schrijft o.a. voor dat een individuele aandeelhouder van Volkswagen niet meer meer dan 20% van het stemrecht mag uitoefenen, ongeacht de grootte van het belang. De Commissie stelde dat drie bepalingen in de Volkswagenwet directe investeringen kunnen ontmoedigen en dus een beperking van het vrije kapitaalverkeer in de zin van artikel 56 EG vormen.

Hof van Justitie

Het Hof oordeelde dat de drie bepalingen van de Volkswagenwet waartegen bezwaar werd gemaakt, elk afzonderlijk schending van het vrije kapitaalverkeer vormden. Het Hof wijst erop dat de Volkswagenwet, als uitdrukking van de wetgevende bevoegdheid van de staat, een nationale maatregel vormt. De in het geding zijnde bepalingen van deze wet zijn aan de staat toe te rekenen, nu zij alleen door de staat in zijn hoedanigheid van wetgever kunnen worden gewijzigd.

Het Hof stelt dat het EG-Verdrag beperkingen van het kapitaalverkeer tussen de lidstaten verbiedt. Tot zulke beperkingen behoort een nationale maatregel die directe investeringen kan ontmoedigen doordat hij voor de aandeelhouders de mogelijkheid beperkt om een deelneming in de vennootschap te verwerven teneinde met deze vennootschap duurzame en directe economische betrekkingen te vestigen of te handhaven die de mogelijkheid bieden, daadwerkelijk deel te hebben in het bestuur van of de zeggenschap over deze vennootschap. Het Hof stelt vast dat de bepalingen zo'n ontmoedigend effect kunnen hebben.

Het vrij verkeer van kapitaal kan worden beperkt door nationale regelingen die hun rechtvaardiging vinden in rechtmatige belangen. Duitsland heeft een aantal algemene overwegingen geformuleerd over de noodzaak van bescherming tegen een grote aandeelhouder die de vennootschap alleen zou domineren. Maar volgens het Hof heeft Duitsland echter niet aangetoond waarom de in het geding zijnde bepalingen noodzakelijk zijn voor de bescherming van de aangehaalde belangen.

Om te beginnen heeft zij niet weten uit te leggen waarom de handhaving van een versterkte en onaantastbare positie van publieke investeerders in het kapitaal van Volkswagen geschikt en noodzakelijk is voor de bescherming van de werknemers. Ook heeft het niet aangetoond waarom de handhaving van zo'n positie de algemene belangen van de minderheidsaandeelhouders beschermt. Ook heeft Duitsland niet uitgelegd waarom de bepalingen van de Volkswagenwet geschikt en noodzakelijk zijn voor het behoud van de door de activiteit van Volkswagen gecreëerde werkgelegenheid.

Het Hof stelt vast dat Duitsland de verplichtingen op grond van het vrije kapitaalverkeer niet is nagekomen.

Kern: de Duitse Volkswagenwet was bedoeld om de Duitse autofabrikant te beschermen tegen ongewenste overnames. De Volkswagenwet beperkt volgens het Hof van Justitie het vrije kapitaalverkeer

Commissie tegen Verenigd Koninkrijk (wijn/bier) (HvJ 27-02-1980, Zaak 170/78)

Relevant artikel

Artikel 95 EEG-verdrag.

Casus

In het Verenigd Koninkrijk wordt op licht mousserende, uit verse druiven bereide wijn, een verhoudingsgewijs hogere belasting geheven dan op bier. De commissie stelt een beroep in tegen het Verenigd Koninkrijk omdat zij vindt dat op deze manier er oneerlijke concurrentie is, nu het in het Verenigd Koninkrijk gebrouwen bier minder belast wordt. Dat zou betekenen dat door de hoge fiscale last op wijn, wijn geen alternatief kan zijn voor het in het Verenigd Koninkrijk gebrouwen bier. Zij is van mening dat het Verenigd Koninkrijk hiermee  de verplichtingen van artikel 95, tweede alinea EEG-verdrag niet nakomt.

Uitspraak

Partijen hebben beide onderzoek gedaan en informatie verstrekt aan het Hof. Op basis van deze informatie is het Hof tot de overtuiging gekomen dat wijnen die wegens hun prijs het meest met de nationale bierproductie concurreren, aanzienlijk zwaarder worden belast. De fiscale last wordt hoger naarmate de wijnen goedkoper worden en dus meer concurreren met de in het Verenigd Koninkrijk gebrouwen bieren.

Het Hof heeft onderzoek verricht en daaruit is naar voren gekomen dat welk vergelijkingscriteria er ook wordt gehanteerd, het belastingstelsel van het Verenigd Koninkrijk heeft tot gevolg dat door op wijn een lagere belasting te heffen er een extra fiscale druk komt op de geïmporteerde wijn, waardoor de nationale bierproductie wordt beschermd. Dit leidt ertoe dat wijn een ‘luxe stempel’ opgedrukt krijgt en voor de consument nauwelijks een alternatief kan zijn voor de typisch binnenlands geproduceerde drank, bier.

Hieruit volgt dat het Verenigd Koninkrijk door een hogere belasting op wijn te heffen, de op hem rustende verplichting van art. 95 tweede alinea EEG verdrag niet is nagekomen.

Rechtsregel

Door hogere belastingen te heffen en een hogere fiscale druk te leggen op geïmporteerde producten, waardoor de binnenlandse producten minder concurrentie genieten, geeft mee dat de op een staat rustende verplichtingen uit artikel 95, tweede alinea EEG-verdrag niet zijn nagekomen.

HvJ 11-03-1986, 121/85, nr. 1007

Onderwerp

Een prejudiciële beslissing over de uitlegging van de artikelen 36 en 234 EEG-verdrag.

Casus (feiten)

Bij beschikking van 30 november 1984 heeft the High Court of Justice van Engeland een aantal prejudiciële vragen gesteld over de uitlegging van artikelen 36 en 234 EEG-verdrag teneinde te bepalen of de nationale douanewetgeving in overeenstemming is met het Gemeenschapsrecht. 

Bij een douanecontrole op de luchthaven kwam men tot de ontdekking dat er een aantal goederen van sexuele aard waren ingevoerd. De douane beschouwde deze goederen als ‘aanstotelijke of ontuchtige voorwerpen’, waarvan de invoer in het Verenigd Koninkrijk is verboden krachtens de nationale wetgeving. 

Conegate was van mening dat de verbeurdverklaring van de goederen inbreuk maakte op artikel 30 EEG-verdrag, zonder dat dit kon worden gerechtvaardigd uit hoofde van openbare zedelijkheid in de zin van artikel 36 van het Verdrag. Conegate haalde een eerdere uitspraak van het Hof aan, waarin het Hof had bepaald dat een dergelijk invoerverbod niet kan worden gerechtvaardigd en een vorm van willekeurige discriminatie is indien de handel in zulke goederen in het land zelf niet verboden is (Henn en Darby). 

Prejudiciële vragen

Indien er in een lidstaat een invoerverbod op ontuchtige of aanstotelijke goederen bestaat, kan men dan aannemen dat er in die lidstaat géén geoorloofde handel in die goederen is als ze wel uitgevaardigd en verhandeld mogen worden maar er een volstrekt verbod ze per post te verzenden en ze in het openbaar uit te stallen bestaat, behoudens het al dan niet aanwezig zijn van een vergunning, of moet er een totaal verbod op verhandeling en uitvaardiging bestaan?
Vormt een dergelijk invoerverbod een middel tot willekeurige discriminatie en een verkapte beperking van handel tussen lidstaten?
Is een dergelijk invoerverbod in overeenstemming met artikel 234 EEG-verdrag?

Hof van Justitie

Het Hof bepaalt met betrekking tot de eerste vraag dat goederen niet geacht kunnen worden in die mate aanstootgevend te zijn in de zin van artikel 36 EEG-verdrag dat een invoerverbod gerechtvaardigd is, indien de lidstaat op zijn eigen grondgebied geen maatregelen neemt om verspreiding van die goederen te voorkomen. 

Het Hof besluit met betrekking tot de tweede vraag dat die niet beantwoord hoeft te worden met het oog op het uitgebreide antwoord op de eerste vraag. 

Met betrekking tot de derde vraag besluit het Hof dat artikel 234 EEG-verdrag niet van toepassing is op deze casus omdat het hier handel tussen lidstaten betreft, en het artikel alleen ziet op handel tussen lidstaten en derde-staten. 

Conclusie

Het Hof besluit dat een invoerverbod niet gerechtvaardigd is indien de lidstaat op zijn eigen grondgebied geen maatregelen neemt om verspreiding van die goederen te voorkomen. 
 

Casus

Italië heeft in 1962 de particuliere ondernemingen die elektriciteit produceren en distribueren bij wet genationaliseerd (verplichte overdracht aan de Staat). Een aandeelhouder van één van die genationaliseerde ondernemingen vecht in een procedure voor een Italiaanse rechter de rechtmatigheid van die nationalisatie aan, onder andere met een beroep op het EEG-verdrag. De Italiaanse rechter verzoekt het Hof van Justitie van de EEG om het EG-oprichtingsverdrag op dit punt uit te leggen. Het Hof doet dit in een zogenaamde prejudiciële beslissing (art. 177 EG-oprichtingsverdrag, inmiddels art. 267 VWEU).

HvJ

Het Hof overweegt dat het EEG-verdrag voorrang heeft boven het nationale recht van de lidstaten. Het EEG-verdrag heeft een eigen rechtsorde in het leven geroepen, die bij haar inwerkingtreding van rechtswege (automatisch) in de rechtsordes van de lidstaten is opgenomen. Hierin onderscheidt het EEG-verdrag zich van gewone internationale verdragen. De eigen rechtsorde heeft tot gevolg dat lidstaten niet tegen Europese wetgeving in kunnen gaan met een later, eenzijdig afgekondigd, wettelijk voorschrift. Nationale wetten die onverenigbaar zijn met het EEG-verdrag dient de nationale rechter buiten toepassing te laten. Het EEG-verdrag heeft dus voorrang boven het nationale recht.

Indien een nationale bepaling en een Europese bepaling tegenstrijdig zijn, heeft de Europese bepaling voorrang ten aanzien van de nationale bepaling. Dat is nodig omdat het Europees recht vereist dat de regels in alle lidstaten op dezelfde wijze moeten worden toegepast, omdat anders haar doelstellingen in gevaar zouden komen. Dit geldt in zowel monistische als dualistische lidstaten. Vandaar dat het Europees recht een eigen autonome rechtsorde in het leven heeft geroepen.

C-453/99 Courage

Dit betreft een verwijzing naar het Europees Hof van de Court of Appeal (England & Wales) voor een prejudiciële beslissing over de uitlegging van artikel 85 EG-Verdrag (thans art. 81 EG), in het daar aanhangige geding tussen Courage Ltd en Bernard Crehan .In 1991 Crehan sloot een cafe-eigenaar twee 20-jarige huurcontracten met IEL (het bedrijf van Courage) die een verplichting tot aankoop van Courage oplegden(een brouwerij bedrijf). Crehan moest een vast minimumbedrag van bepaalde bieren kopen en IEL stemde in om gespecificeerd bier te leveren aan de huurder van Courage, voor de prijs zoals die op de prijslijst stond.

In 1993 deed Courage, verzoekster in het hoofdgeding, een beroep tot de betaling

bij Crehan voor 15 266 GBP wegens onbetaalde leveringen van bier. Crehan betwistte het argument dat de afnameverplichting strijdig was met artikel 85 van het Verdrag. Hij vorderde schadevergoeding in reconventie.

Crehan stelde dat Courage haar bier aan zelfstandige huurders van pubs verkocht tegen aanzienlijk lagere prijzen dan in de prijslijst die opgelegd aan pachters van IEL die een afnameverplichting hadden. Hij stelde dat dit prijsverschil de winstgevendheid van gebonden huurders verminderde, zodat ze de concurrentie niet aankonden uit de markt werden gedreven. Het Britse Hof verwees een paar vragen aan het Hof van Justitie om een ​​prejudiciële beslissing over de uitlegging van artikel 81 EG (ex artikel 85).

Volgens de rechter kan een partij bij een overeenkomst die concurrentie in de zin van artikel 85 van het Verdrag (thans artikel 81 EG) wil beperken of vervalsen vertrouwen op een schending van deze bepaling om hulp te krijgen van de andere contractpartij. (zie para.36)

De volle werking van artikel 85 van het Verdrag (thans artikel 81 EG) en in het bijzonder het in artikel 85 neergelegde verbod (1) zou in gevaar komen als het niet zou openstaan voor elk individu om schadevergoeding te eisen voor schade die veroorzaakt is door een overeenkomst of een gedraging die mededinging kan beperken of vervalsen. Het bestaan ​​van een dergelijk recht versterkt de werking van de communautaire mededingingsregels en ontmoedigt overeenkomsten of praktijken die de mededinging beperken of vervalsen.Artikel 85 van het Verdrag verzet zich dus tegen een regel van nationaal recht die iemand die partij is bij een overeenkomst die kan leiden tot het beperken of vervalsen van concurrentie, verbied om schadevergoeding te eisen voor schade die veroorzaakt is door uitvoering van de overeenkomst, op de enkele grond dat de verzoeker partij is bij die overeenkomst .

Niettemin is, wanneer er geen communautaire regels die de materie beheersen, het aam de nationale rechtsorde van elke lidstaat om de bevoegde rechterlijke instanties te duiden en duidelijke procesregels vast te stellen om individuele rechten te waarborgen op basis van het gemeenschapsrecht.

Dit betekent dat het gemeenschapsrecht het nationale recht niet tegenhoudt om een partij die in aanzienlijke mate verantwoordelijk wordt gehouden voor de verstoring van de mededinging, het recht op schadevergoeding van de andere contractpartij te weigeren. Een rechtzoekende moet niet profiteren van zijn eigen onrechtmatig handelen, wanneer dit

C-282/10 Dominguez - Arrest

Feiten

De richtlijn 2003/88/EG betreffende de organisatie van de arbeidstijd verplicht de lidstaten, de maatregelen te treffen die noodzakelijk zijn opdat aan alle werknemers jaarlijks een vakantie met behoud van loon van ten minste vier weken wordt toegekend. Mevrouw Domínguez heeft in november 2005 een ongeval gehad op het traject tussen haar woning en haar arbeidsplaats. Hierdoor was zij van 3 november 2005 tot en met 7 januari 2007 met ziekteverlof. Zij claimde via de Franse rechter 22,5 vakantiedagen over die periode, die haar werkgever, het Centre informatique du Centre Ouest Atlantique („CICOA”), haar had geweigerd.

Ook vorderde zij een schadevergoeding van € 1970. Domínguez voerde aan dat het ongeval op het traject tussen haar woning en haar werk een arbeidsongeval was waarvoor de regeling voor arbeidsongevallen geldt. Voor de berekening van haar vakantie met behoud van loon moet volgens haar het tijdvak waarin de arbeid onderbroken is na een ongeval op weg van of naar het werk worden gelijkgesteld met daadwerkelijke arbeidstijd. De Franse rechter stelt mw. Domínguez in het ongelijk, waarna zij in cassatie gaat. De Cour de cassation heeft zich toen gericht tot het Hof van Justitie met de vraag of de Franse wet verenigbaar is met de richtlijn. Immers, op grond van de wet geldt voor het ontstaan van het recht op jaarlijkse vakantie met behoud van loon de voorwaarde dat de werknemer bij dezelfde werkgever in de referentieperiode (in beginsel een jaar) minstens 10 dagen (vóór februari 2008 was dit een maand) heeft gewerkt. Voorts erkent de Franse wet als tijdvakken van daadwerkelijke arbeid tijdvakken waarin de arbeidsovereenkomst niet wordt uitgevoerd onder meer wegens een arbeidsongeval, zonder dat het ongeval op het traject tussen de woning en de arbeidsplaats wordt vermeld.

Hof van Justitie

Het Hof oordeelt dat richtlijn 2003/88/EG betreffende een aantal aspecten van de organisatie van de arbeidstijd niet toestaat dat het recht op vakantie afhankelijk wordt gemaakt van de voorwaarde dat de werknemer daadwerkelijk moet hebben gewerkt. De Franse arbeidswet is dus in strijd met deze richtlijn. 

Het Hof bevestigt dat het recht op jaarlijkse vakantie met behoud van loon zoals neergelegd in richtlijn 2003/88 voldoende nauwkeurig en onvoorwaardelijk is en dat het daarom rechtstreekse werking heeft. Kan mevrouw Dominguez er een direct beroep op doen in het geschil met haar werkgever Centre informatique du Centre Ouest Atlantique („CICOA”)? De Franse rechter heeft hierover aangegeven dat CICOA geen onderdeel is van de Franse overheid. Gezien het feit dat een richtlijn niet direct verplichtingen kan opleggen aan particulieren, zou Dominguez richtlijn 2003/88 niet kunnen inroepen tegen haar werkgever. Wel kan zij met een beroep op de aansprakelijkheidsrechtspraak van het EU-Hof proberen een vergoeding van de geleden schade te verkrijgen van de Franse Staat omdat Frankrijk de richtlijn niet correct heeft omgezet in de Franse arbeidswetgeving.

Kern

De richtlijn 2003/88/EG betreffende de organisatie van de arbeidstijd staat in de weg aan nationale bepalingen op grond waarvan de werknemer alleen recht heeft op jaarlijkse vakantie met behoud van loon als hij minimaal 10 dagen daadwerkelijk heeft gewerkt. Dit recht mag de werknemer niet worden ontnomen wanneer hij met volgens de regels voorgeschreven ziekteverlof is, ongeacht of dat het geval is wegens ziekte of

Feiten

De Europese Commissie had deze procedure aangespannen tegen België, vanwege een Waals afvaldecreet waarin de invoer van afvalstoffen uit zowel andere Belgische Gewesten als uit andere lidstaten werd verboden.

Het Waalse gewenst in België had een volledig verbod in het leven geroepen om vreemd afval te laten opslaan, storten of lozen. De Europese Commissie startte een procedure tegen België wegens schending van de artikelen art. 28 en 30 EG-Verdrag. De Belgische Staat rechtvaardigde de belemmeringen van het vrije verkeer van afvalstoffen door zich te beroepen op de dwingende vereiste van milieubescherming. 

Hof van Justitie

Het Hof stelt dat afvalstoffen goederen zijn als zij over grens worden vervoerd teneinde onderwerp te vormen van handelstransacties, zoals dat van recycling of verwijdering. Daarnaast maakt het Hof onderscheid tussen gevaarlijke afvalstoffen en niet gevaarlijke afvalstoffen. In het geval van gevaarlijke afvalstoffen is Richtlijn 84/631 inzake grensoverschrijdende overbrenging van toepassing. De Richtlijn bevat een uitputtende regeling. Deze geeft aan dat alleen onder bepaalde voorwaarden de invoer van afval uit andere lidstaten mag worden verboden. Daarom concludeert het Hof dat het Waalse verbod daarmee in strijd is.

Voor de niet-gevaarlijke afvalstoffen wordt gekeken naar het vrij verkeer van goederen (artikelen 30-36). Het Hof stelt dat niet-gevaarlijk afval géén beroep op artikel 36 kan rechtvaardigen waardoor er moet worden getoetst aan de Cassis-de Dijon-doctrine. Voor rechtvaardiging van een maatregel van gelijke werking ter bescherming van het milieu moet zijn voldaan aan de voorwaarde van non-discriminatie. Vanwege het bijzondere karakter van afvalstoffen moet worden uitgegaan van behandeling zo dicht mogelijk bij de plaats van ontstaan van het afval. Om uit te maken of de betrokken belemmering discriminerend is, moet rekening worden gehouden met de bijzondere aard van de afvalstoffen. Elk gewest of gemeente moet passende maatregelen treffen voor de opname, de behandeling en de verwijdering van de eigen afvalstoffen. Vervoer van afvalstoffen moet zoveel mogelijk worden beperkt. De omstreden maatregelen, gelet op de verschillen tussen de afvalstoffen naargelang van de plaats waar zij zijn geproduceerd en hun band met de plaats waar zij zijn geproduceerd, kunnen daarom niet als discriminerend worden aangemerkt.

M.a.w. afvalstoffen die op één plaats ontstaan en die elders ontstaan zijn eigenlijk

niet-vergelijkbare-gevallen. Daarom kan een eventuele ongelijke behandeling geen discriminatie opleveren.

Kern: het Hof heeft duidelijk gesteld dat afvalstoffen goederen zijn als zij over grens worden vervoerd teneinde onderwerp te vormen van handelstransacties (bijvoorbeeld recycling, verwijdering). Het Waalse decreet is toegestaan.

Dansk Industri (HvJ 19-04-2016, Zaak C-441/14)

Feiten

De aanleiding voor deze uitspraak is een zaak uit Denemarken tussen een werknemer en een particuliere werkgever en de betaling van een vertrekvergoeding bij ontslag.

De Deen Rasmussen, die destijds 60 jaar was, werd na vele jaren in hetzelfde concern te hebben gewerkt, in mei 2009 ontslagen door zijn werkgever. Normaliter hebben werknemers in Denemarken recht op een speciale ontslagvergoeding om zodoende de herintreding te bemoedigen. Hierop is echter een uitzondering gemaakt in de wet. De werknemer kan geen aanspraak maken op de ontslagvergoeding als hij bij vertrek 60 jaar oud is, en als hij al recht had op een door de werkgever betaald ouderdomspensioen.

In de EU kennen wij echter een verbod op de leeftijdsdiscriminatie. Dit vinden we terug in de Richtlijn 2000/78 inzake discriminatie bij arbeid en beroep. De richtlijnen gelden echter niet tussen twee particulieren, zoals werknemers en werkgevers.

Het Deense hooggerechtshof (Højesteret) richt zich dan tot het Hof van Justitie omdat het wil weten of het verbod op leeftijdsdiscriminiatie zich verzet tegen de Deense wet. Ook wil het weten of een rechtstreekse toepassing van het verbod op discriminatie in deze richtlijn tussen particulieren zou moeten wijken voor de algemene beginselen van rechtszekerheid en gewettigd vertrouwen. De Deense rechtspraak heeft namelijk de Deense wet altijd verenigbaar geacht met de richtlijn. De partijen zoals werkgevers zouden daarop mogen vertrouwen.

Hof van Justitie

Volgens het Hof sluit deze Deense wet op algemene wijze een hele categorie van werknemers van ontslagvergoeding uit. Daarom valt dit binnen de werkingssfeer van het EU-recht. Rasmussen is alleen vanwege zijn leeftijd niet in aanmerking gekomen voor de speciale vergoeding. Daarom is hij op grond van zijn leeftijd gediscrimineerd. Het verbod op leeftijdsdiscriminatie in de EU richtlijn verzet zich tegen de Deense regeling.

Volgens het Hof kan de Deense rechter het discriminatieverbod niet buiten toepassing laten door te verwijzen naar het rechtszekerheidsbeginsel en het vertrouwensbeginsel. Het is aan de rechterlijke instanties om de volle werking van het EU-recht te garanderen. Ondanks dat de richtlijn niet geldt tussen particulieren, geldt er wel een plicht voor de lidstaten om de doelen uit de richtlijn te bewerkstelligen. Daarom geldt deze plicht ook voor de nationale rechter. De rechter is dan ook genoodzaakt de nationale regeling conform het Unierecht, en dus de richtlijn, uit te leggen. Dat kan er toe leiden dat de vaste rechtspraak in Denemarken wordt gewijzigd. Als zo’n wijziging niet mogelijk blijkt, dan zal de nationale wet buiten toepassing worden gelaten omdat het in strijd is met het EU-recht. De werkgever kan zich dus niet met succes voor de nationale rechter beroepen op het rechtszekerheidsbeginsel of vertrouwensbeginsel.

Kern

Het verbod van leeftijdsdiscriminatie, zoals vastgelegd in een EU-Richtlijn, geldt ook bij de toekenning van een ontslagvergoeding door particuliere werkgevers. De nationale rechter kan zich niet beroepen op zijn vaste rechtspraak als die in strijd is met het EU-recht.

Volgens deze uitspraak van het HvJ mag de nationale rechter niet slechts op basis van vaste rechtspraak de mogelijkheid van

Deborah Lawrie-Blum (HvJ 03-07-1986, zaak 66/85)

Feiten

I.c. gaat het om de Britse Deborah Lawrie-Blum. Zij slaagde aan het staatsexamen voor leraar aan het hoger onderwijs in Duitsland. Hierna wilde zij een stage volgen. Dan zou zij een tweede staatsexamen kunnen doen. Uiteindelijk zou dit leiden tot een loopbaan als docent. De toegang tot de stage werd echter geweigerd vanwege haar Britse nationaliteit. Hierdoor zou zij dus nooit als leraar in Duitsland kunnen werken.

In de procedure die volgt moet het Hof van Justitie zich buigen over de vraag of een kandidaat-leraar die stage loopt, kan worden gezien als EU werknemer (als hij dit doet als ambtenaar en ook een vergoeding krijgt voor de stage).

Hof van Justitie

Het Hof stelt dat er moet worden gekeken naar de objectieve criteria die kenmerkend zijn voor de arbeidsverhouding. Bij een EU werknemer geldt dat gedurende een bepaalde tijd voor een ander en onder diens gezag prestaties worden geleverd en als tegenprestatie een vergoeding krijgt.

Of het gaat om een publiek ambtenarenstatuut of een private overeenkomst, maakt niet uit. Een kandidaat-leraar die stage volgt, moet worden gezien als een EU werknemer als deze tijdens deze stage onder leiding en toezicht van de school les geeft en dus een vergoeding krijgt.

Dat de kandidaat-leraar minder uren per week les geeft, of een lager loon ontvangt, maakt het niet anders. Er is dus sprake van reële en daadwerkelijke arbeid die verricht wordt.

Kern: i.c. verduidelijkt het Hof de term “werknemer‟. Een werknemer is iedereen die reële en daadwerkelijke arbeid verricht, onder leiding van iemand anders en tegen betaling.

Defrenne (HvJ 08-04-1976, Zaak 43/75)

Casus

I.c. gaat het om een zaak tussen Gabrielle Defrenne, voormalig stewardess, wonende te Brussel, en de Belgische Luchtvaartmaatschappij NV Sabena, in een prejudiciële beslissing inzake de uitleg van artikel 119 EEGVerdrag,

Artikel 119 bevatte het beginsel van gelijke beloning voor mannelijke en vrouwelijke werknemers. Dit betreft het verbod van discriminaties in wettelijke bepalingen of collectieve arbeidsovereenkomsten, alsmede in geval van ongelijke beloning van mannelijke en vrouwelijke werknemers voor gelijke arbeid wanneer deze in een zelfde (particuliere of openbare) onderneming of dienst wordt verricht.

Defrenne werkte sinds de jaren 50 als stewardess bij Sabena. In 1968 werd zij op non actief gesteld omdat zij de leeftijd van 40 jaar had bereikt (deze leeftijdgrens was aangegeven in haar contract). Voor mannelijke collega´s gold dit niet. 

Defrenne begon een juridische procedure om gelijkheid te eisen omtrent de ongelijke verloning. 

Hof van Justitie

Het Europees Hof van Justitie oordeelde dat de lidstaten, door ondertekening van het verdrag en dus van het artikel 119, uitdrukkelijk de plicht hebben hun onderdanen te beschermen tegen discriminaties die voortvloeien uit de nationale wetgeving of uit collectieve arbeidsovereenkomsten. 

Hierdoor kon men zich rechtreeks beroepen op artikel 119 voor de nationale rechtbanken bij het oordelen over verzoeken tot gelijke verloning. Sabena (dat pas in 1966 de gelijke beloning tussen mannen en vrouwen invoerde) werd hierdoor verplicht om Defrenne voor de periode 1962–1966 hetzelfde loon uit te betalen als de mannelijke stewards zou hebben ontvangen. 

Het Hof van Justitie beklemtoonde de fundamentele waarde die de gemeenschap hecht aan gelijke beloning tussen mannen en vrouwen. 

Kern

Het Hof heeft geoordeeld dat artikel 119 van het verdrag rechtstreeks kan worden ingeroepen in een nationale procedure inzake ongelijke verloning van mannen en vrouwen. Artikel 119 EEG-verdrag (nu art. 157 VwEU) heeft zowel verticale als horizontale rechtstreekse werking.

Digital Righs Ireland Ltd (HvJ 08-04-2014, Gevoegde zaken C-293/12 & C-594/12)

I.c. gaat het om de gevoegde zaken C-293/12 en C-594/12 Digital Rights Ireland en Seitlinger en betreft de geldigheid van de EU-richtlijn die de bewaarplicht regelt van klantgegevens van telecomaanbieders ten behoeve van politie- en veiligheidsdiensten (richtlijn 2006/24/EG).

De High Court of Ireland (Ierland) en het Verfassungsgerichtshof (Grondwettelijk Hof, Oostenrijk) hadden prejudiciele vragen gesteld aan het Europese Hof. In Ierland betrof het een geschil tussen Digital Rights Ireland Ltd (die tot doel heeft de burgerrechten en de mensenrechten te bevorderen en te beschermen, met name op het gebied van de moderne communicatietechnologieën) en de Ierse Staat. In Oostenrijk ging het om drie beroepen die respectievelijk waren ingesteld door de Kärtner Landesregierung, Michael Seitlinger en 11 130 verzoekers die betogen dat de Oostenrijkse wet op de telecommunicatie strijdig is met de Oostenrijkse grondwet.

De Europese richtlijn 2006/24/EG zou zorgen voor een zeer omvangrijke en bijzonder ernstige inmenging in de fundamentele rechten op eerbiediging van het privéleven en op bescherming van persoonsgegevens zonder dat deze inmenging tot het strikt noodzakelijke beperkt zou blijven.

De Dataretentie-richtlijn verplicht de lidstaten om ervoor te zorgen dat allerlei metadata (zoals telefoonverkeer) wordt verzameld in het kader van de bestrijding van zware misdrijven/terrorisme.

Hof van Justitie

Het Hof van Justitie heeft de richtlijn in zijn geheel vernietigd wegens strijd met het EU-Handvest voor de grondrechten. Volgens het Hof heeft de Uniewetgever met de vaststelling van de Dataretentierichtlijn de door het evenredigheidsbeginsel gestelde grenzen overschreden die hij in het licht van de artikelen 7, 8 en 52 lid 1 van het Handvest in acht had moeten nemen. De richtlijn is in strijd met het recht op privéleven en het recht op bescherming van persoonsgegevens, zoals beschermd door het EU-Handvest van de Grondrechten. Het Hof spreekt van een ‘zeer omvangrijke en bijzonder ernstige’ inbreuk op de fundamentele rechten die niet gerechtvaardigd kan worden.

Het verzamelen en opslaan van gegevens kan geen afbreuk doen aan de grondrechten met betrekking tot privacy en bescherming van persoonsgegevens. Data kunnen worden vergaard in het belang van de nationale veiligheid, maar hierbij moet wel het proportionaliteitsvereiste in acht worden genomen. De richtlijn voldoet hier niet aan omdat het verzamelen onvoldoende is ingeperkt om te garanderen dat de inmenging daadwerkelijk beperkt blijft tot het strikt noodzakelijke. Zo worden data bijvoorbeeld zonder enige onderscheid verzameld etc.

Kern

Het Hof van Justitie verklaart de richtlijn betreffende gegevensbewaring ongeldig. Door deze uitspraak heeft de richtlijn nooit rechtsgeldig bestaan.

Diego Cali (HvJ 18-03-1997, Zaak C-343/95)

Milieu - inspectie in een haven is een taak van algemeen belang die behoort tot de kerntaken van de staat op het gebied van de bescherming van het marinemilieu. Wegens de aard en het doel en de regels waaraan zij zijn onderworden, komen dergelijke inspectiewerkzaamheden dan ook neer op het uitoefenen van prerogatieven inzake de bescherming van het milieu. Dit zijn typisch overheidsprerogatieven. Zij hebben geen economisch karakter dat de toepassing van de mededingingsregels van het verdrag zou kunnen rechtvaardigen.

Feiten

I.c. gaat het om een schadeclaim van Stichting EnergyClaim (e.a.) tegen de Nederlands Staat wegens het niet uitkomen van de verwachtingen rond de energielabel-markt. Bedrijven uit de energiebesparingsbranche hadden zich verenigd in deze claim tegen de Staat.

De Stichting EnergyClaim stelt een vordering in namens meer dan 75 gedupeerde ondernemingen uit de energiebesparingsbranche. Volgens EnergyClaim heeft de Nederlandse Staat in strijd gehandeld met het Europees recht en/of art. 6:162 BW doordat de EPBD richtlijn (2002/91/EG en vervangen door 2010/13/EU) niet correct is geïmplementeerd in de Nederlandse wet.

Volgens EnergyClaim had de Staat eerst met subsidieregelingen een vraagmarkt gecreëerd waarna al deze betrokken ondernemingen bedrijfsactiviteiten hebben afgestemd. Zo hebben zij investeringen gedaan en zijn zij lange termijnverplichtingen aangegaan. In 2007 heeft de Staat een energielabel ingevoerd, maar volgens EnergyClaim voldoet dit niet aan de Richtlijn 2002/91. De Staat stelt daarentegen dat de vereiste (Europese) relativiteit en dat rechtstreekse werking van de EPBD ontbreekt.

Rechtbank

De rechtbank oordeelt dat de bedrijven zich niet rechtstreeks op de Europese richtlijn kunnen beroepen en de vorderingen van EnergyClaim worden afgewezen.

De Rechtbank stelt dat de EPBD strekt tot milieubescherming en niet op de bescherming van vermogensbelangen van marktpartijen die werkzaam zijn op de energieadviesmarkt. De richtlijn heeft namelijk tot doel om het milieu te beschermen en consumentenbelangen te behartigen. De bescherming van de financiële belangen van eisers valt hier niet onder. De door EnergyClaim genoemde doelstelling van het creëren van werkgelegenheid (o.a. door het opleiden van adviseurs en deskundigen) volgt volgens de Rechtbank niet uit de considerans en de bepalingen van de EPBD. Volgens de rechtbank kunnen geen aanknopingspunten gevonden worden in de eerdere arresten van het EU Hof van Justitie (C-445/06 en C-420/11). De rechtbank komt tot de conclusie dat de vorderingen van EnergyClaim tot nakoming van de implementatie van de EPBD moeten worden afgewezen wegens het ontbreken van directe werking van de bedoelde richtlijnbepalingen.

De vorderingen uit onrechtmatige daad van EnergyClaim slagen ook niet. De rechtbank concludeert dat de wettelijke norm waar EnergyClaim zich op beroept, niet strekt tot bescherming tegen de geleden vermogensschade/omzetschade. De door EnergyClaim opgeworpen “correctie-Langemeijer” kan volgens de Rechtbank het relativiteitsvereiste ook niet opzij zetten.

Wat betreft de gewekte verwachtingen stelt de rechtbank dat de Staat in zijn algemeenheid een grote mate van vrijheid heeft om wetgeving en beleid te wijzigen, ook als daardoor eerdere verwachtingen of vooruitzichten komen te vervallen. Het niet uitkomen van de verwachtingen van deze bedrijven behoort tot het eigen ondernemersrisico. De Staat heeft zich met de wijziging van beleid dus niet onbehoorlijk gedragen. De rechtbank is van oordeel dat geen sprake is van schending van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur.

Kern: de claims van de gedupeerden energiebesparingsbranche (o.a. Stichting EnergyClaim) tegen de Nederlandse Staat wegens niet correct implementeren van de ‘Energy Performance of Buildings Directive-richtlijnen (EPBD) worden afgewezen. De rechtbank stelt dat de relativiteit ontbreekt. De EPBD milieurechtelijke normen strekken niet tot de bescherming van vermogensbelangen van marktpartijen die werkzaam zijn op de energieadviesmarkt. Ook is er geen sprake

Elisabeta Dano tegen Jobcenter Leipzig (HvJ 11-11-2014, zaak C-333/13)

Onderwerp

Vrij verkeer van personen en uitsluiting van EU burgers van uitkeringen krachtens verordening 883/2004

Casus

Elisabetha Dano en haar zoon zijn Roemenen die in Duitsland wonen en een verblijfsverklaring van onbeperkte duur hebben. Dano heeft geen opleiding en kan geen Duits lezen of schrijven. Zij is dan ook werkloos en wil graag een uitkering voor werkzoekenden ontvangen. Zij ontvangt daarnaast kindergeld en een toeslag van bureau jeugdzorg. Zij heeft tweemaal om deze uitkering verzocht en deze is tweemaal afgewezen. Tegen de tweede weigering is zij in beroep gegaan bij het Socialgericht Leipzig. Deze heeft de zaak geschorst en het hof verzocht een aantal prejudiciële vragen te beantwoorden.

Hof van Justitie

De rechter vraagt het hof van justitie over de uitleg van verordening 883/2004. Hij wil weten of deze verordening toelaat dat niet economisch actieve burgers van andere lidstaten uitgesloten worden van niet op premie- of bijdragebetaling berustende uitkeringen voor levensonderhoud. Dit terwijl een dergelijke uitkering in dezelfde situatie wel zou worden uitgekeerd aan eigen staatsburgers.

Het hof overweegt ten eerste dat iedere burger van de EU zich kan beroepen op het verbod van discriminatie ex. art. 18 VWEU in alle binnen de werkingssfeer van het Unierecht vallende situaties. Dit verbod van discriminatie ligt tevens ten grondslag aan verordening 883/2004 en komt daarin tot uitdrukking in art. 4 van de verordening, waarin staat: “Tenzij in deze verordening anders is bepaald, hebben personen op wie de bepalingen van deze verordening van toepassing zijn, de rechten en verplichtingen voortvloeiende uit de wetgeving van elke staat onder dezelfde voorwaarden als de onderdanen van die staat.”

Daar staat tegenover dat deze verordening ook bepaalde uitzonderingen hierop bevat. Lidstaten moeten de mogelijkheid hebben om uitkeringen te weigeren aan mensen die alleen gebruik maken van hun recht op vrij verkeer om sociale bijstand te ontvangen in een andere lidstaat. Zo hoeft een gastland geen sociale bijstand toe te kennen binnen de eerste drie maanden van het verblijf van een EU-burger. Ook hoeft geen steun voor levensonderhoud of studies worden toegekend aan niet-staatsburgers die nog geen duurzaam verblijfsrecht hebben.

Zo’n duurzaam verblijfsrecht krijgt men wanneer men voldoet aan de voorwaarden van art. 7 lid 1 richtlijn 2004/38. Deze voorwaarden beogen te voorkomen dat deze personen een onredelijke belasting vormen voor het sociale zekerheidsstelsel van een gastland. Als men niet aan deze voorwaarden voldoet krijgt iedere EU-burger een duurzaam verblijfsrecht na 5 jaar onafgebroken legaal te hebben verbleven op het grondgebied van een lidstaat.

Dano verblijft langer dan 3 maanden maar korten dan 5 jaar in Duitsland. Daarom moet gekeken worden of zij voldoet aan de voorwaarden van art. 7 van richtlijn 2004/38. Een van die voorwaarden is dat niet economisch actiever burgers moeten beschikken over voldoende bestaansmiddelen voor zichzelf en haar gezinsleden. Volgens het onderzoek van de rechter in Leipzich beschikt E. Dano niet over dergelijke middelen. In die omstandigheden mogen niet-staatsburgers uitgesloten worden van ‘bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties’ in de zin

Familiapress (HvJ 26-06-1997, Zaak C-368/95)

Een Oostenrijkse uitgever heeft bij het Handelsgericht in Wenen een vordering ingediend tegen een Duitse uitgever tot beëindiging van het in Oostenrijk publiceren van een blad, waarin een prijsvraag was opgenomen. Volgens Oostenrijks recht (wet inzake oneerlijke mededinging, hierna te noemen "UWG") geldt een algeheel verbod op de aanbieding van deelname aan een loterij in de schrijvende pers. Het Handelsgericht stelt dat deze bepaling een beperking van het intracommunautaire handelsverkeer zou kunnen vormen. Dit valt onder meer af te leiden uit het feit dat een dergelijk verbod (of een maatregel van gelijke werking) niet in het Duitse recht is te vinden. Dus stelt het Handelsgericht het Hof van Justitie de navolgende prejudiciële vraag.

Is een nationale wettelijke bepaling van lidstaat A, inhoudende een verbod op distributie in die lidstaat van een door een in lidstaat B gevestigde ondernemer uitgegeven tijdschrift - waarin opgenomen prijsvragen die in lidstaat B rechtmatig worden gehouden - in strijd met artikel 30 EG-Verdrag?

HvJ

Het Hof zet eerst de inhoud, strekking en doel van artikel 30 EG-Verdrag, alsmede haar hieraan gerelateerde vaste jurisprudentie, op een rij. De verdragsbepaling behelst een verbod op kwantitatieve invoerbeperkingen en alle maatregelen van gelijke werking tussen de lidstaten. Onder dit verbod valt iedere nationale maatregel die de intracommunautaire handel al dan niet rechtstreeks, daadwerkelijk of potentieel kan belemmeren (Dassonville-arrest). Hetzelfde geldt voor de toepassing van voorschriften terzake van uit andere Lidstaten afkomstige goederen, die aldaar rechtmatig worden geproduceerd en gedistribueerd. Een en ander bij gebreke van harmonisatie van nationale wettelijke regelingen, terwijl bedoelde toepassing niet wordt gerechtvaardigd door een doel van algemeen belang (Cassis de Dijon-rechtspraak, alsmede het arrest Keck en Mithouard).
Onder de "Dassonville"-definitie vallen echter niet nationale maatregelen die zekere verkoopmodaliteiten beperken of verbieden, behoudens maatregelen die toegepast worden op alle marktdeelnemers die op het nationale grondgebied opereren en, zowel rechtens als feitelijk, dezelfde invloed hebben op de verhandeling van nationale producten en op die van producten uit andere Lidstaten.
Het Hof beschouwt het Oostenrijkse publicatieverbod niet als een verkoopmodaliteit in de zin van het arrest Keck en Mithouard. Het litigieuze verbod treft namelijk de inhoud van het product zelf, namelijk het tijdschrift waarin de prijsvragen zijn opgenomen. Bovendien worden de in andere lidstaten gevestigde marktdeelnemers gedwongen de inhoud van het tijdschrift te wijzigen. Omdat dit de invoer van het tijdschrift bemoeilijkt, beperkt het dus het vrije intracommunautaire handelsverkeer, zodat de litigieuze maatregel getroffen wordt door het verbod van artikel 30 EG-Verdrag.
De Oostenrijkse regering beroept zich op de uitzondering van art. 30 EG-Verdrag, namelijk indien het gaat om een dwingende eis van algemeen belang die de beperking rechtvaardigt. In dit verband wijst zij op de noodzakelijke pluriformiteit van de pers. Het Hof onderstreept dit, gelet op de vrijheid van meningsuiting, zoals gewaarborgd door artikel 10 van het EHRM. Ook dient een dergelijke beperkende bepaling evenredig te zijn met het beoogde doel, terwijl dit laatste niet kan worden bereikt met minder beperkende maatregelen.

De onderhavige prijsvragen mochten van

Factortame (HvJ 10-07-1989, Zaak C-213/89)

In dit arrest staat het samenwerkingsbeginsel van artikel 10 EG centraal. De nationale rechter moet rechtsbescherming voor justitiabelen verzekeren.

Aan de volle werking van gemeenschapsrecht wordt afgedaan wanneer een rechter die uitspraak moet doen in een door gemeenschapsrecht beheerst geding, door een regel van nationaal recht wordt belet voorlopige maatregelen te gelasten ter verzekering van de volle werking van de uitspraak die moet worden gedaan over het bestaan van de rechten waarop krachtens het gemeenschapsrecht beroep wordt gedaan. Deze regel van nationaal recht moet dan buiten toepassing worden gelaten.

Federcoopesca (HvJ (het Gerecht) 07-07-2015, Case T-312/14)

Feiten

I.c. gaat het om de EG Verordening tot vaststelling van een communautaire controleregeling die de naleving van de regels van het gemeenschappelijk visserijbeleid moet garanderen.

De Europese Commissie houdt zicht op eventuele onregelmatigheden en de naleving van de regels betreffende het gemeenschappelijk visserijbeleid.

Op 17 december 2012 heeft de Europese Commissie de Italiaanse Republiek ervan in kennis gesteld dat zij onregelmatigheden had vastgesteld die afbreuk deden aan de naleving van bepaalde regels van het gemeenschappelijk visserijbeleid. Het ging hier om de regels betreffende de visserij op over grote afstanden trekkende vissoorten in de Middellandse Zee. Hierna volgde een administratief onderzoek. Aangezien de Commissie meende dat het administratieve onderzoek niet had geleid tot de opheffing van de onregelmatigheden, heeft zij met de Italiaanse autoriteiten een voorstel voor een actieplan uitgewerkt.

Hierna hebben verzoeksters, Federazione nazionale delle cooperative della pesca (Federcoopesca), Associazione Lega Pesca en Associazione generale cooperative italiane settore agro ittico alimentare (AGCI AGR IT AL), bij het Gerecht beroep ingesteld. Zij claimen nietigverklaring van het bestreden besluit, in het bijzonder de specifieke acties van het actieplan.

Gerecht

Volgens artikel 263 lid 4 van het verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (“VWEU”) kan een natuurlijke of rechtspersoon beroep instellen tegen regelgevingshandelingen die hem rechtstreeks raken en die geen uitvoeringsmaatregelen met zich meebrengen. Geldt dat voor de verzoeksters i.c.?

Het Gerecht geeft uitleg over artikel 263 lid 4 VWEU, en stelt dat gelet op het doel van dit artikel en het feit dat de opstellers van het VWEU aan de voorwaarde van rechtstreekse geraaktheid een extra voorwaarde inzake het ontbreken van uitvoeringsmaatregelen hebben toegevoegd, slechts van toepassing kan zijn ter betwisting van handelingen die op zich, dit wil zeggen los van enige uitvoeringsmaatregel, de rechtspositie van de verzoekende partij wijzigen.

Wanneer de litigieuze handeling op zich de rechtspositie van de verzoekende partij niet wijzigt, volstaat deze vaststelling dus om te concluderen dat artikel 263, vierde alinea, derde onderdeel, VWEU niet van toepassing is, zonder dat in dit geval behoeft te worden nagegaan of deze handeling uitvoeringsmaatregelen ten aanzien van verzoekende partij met zich meebrengt.

Kern: het Gerecht geeft een uitleg over het begrip “rechtstreeks geraakt zijn”. Het Gerecht stelt dat artikel 263, vierde alinea, derde onderdeel, VWEU alleen van toepassing kan zijn ter betwisting van handelingen die op zich de rechtspositie van de verzoekende partij wijzigen. Als de litigieuze handeling op zich de rechtspositie van de verzoekende partij niet wijzigt, dan is dit artikel niet van toepassing. Er hoeft niet te worden nagegaan of deze handeling uitvoeringsmaatregelen ten aanzien van verzoekende partij met zich meebrengt.

Fidum finanz (HvJ 03-10-2006, Zaak C-452/04)

Relevante artikelen

Artikelen 49 en 56 EG-verdrag

Casus

Fidium finanz is een vennootschap waarvan de zetel en het hoofdbestuur gevestigd zijn in St. Gallen, Zwitserland. Zij verstrekt kredieten aan buiten Zwitserland gevestigde cliënten. Het gaat vooral om in Duitsland wonende personen, zo’n 90% van de verstrekte kredieten gaat naar Duitsland. De kredieten worden via een vanuit Zwitserland beheerde website aangeboden. Fidum finanz beschikt echter niet over een vergunning om in Duitsland banktransacties en financiële diensten te verrichten. Fidium Finanz vindt dit de vrijheid van kapitaal, als bedoeld in artikel 56 EG-verdrag beperkt. Het gerecht in Frankfurt stelt voor uitlegging van dit artikel prejudiciële vragen aan het Hof.

Uitspraak

Met het verzoek dient de rechter te beantwoorden of het bedrijfsmatig verstrekken van kredieten een dienstverrichting is, en of die activiteit onder artikel 49 en volgende en/of binnen de werkingssfeer van de artikelen 56 EG en volgende inzake de vrijheid van kapitaalverkeer valt. In tegenstelling tot het hoofdstuk van het Verdrag betreffende de vrijheid van kapitaalverkeer bevat het hoofdstuk betreffende de vrijheid van dienstverrichting geen enkele bepaling op grond waarvan de voorschriften ervan ook gelden voor dienstverrichters uit derde landen die buiten de Europese Unie zijn gevestigd. Een onderneming met een zetel in een derde land zoals Fidium Finanz kan zich niet beroepen op de artikelen 49 en volgende. Als het gaat om de vrijheid van kapitaalverkeer in artikel 56 en volgende is het wat betreft de regeling mogelijk dat zij met zich meebrengt dat cliënten minder vaak van die diensten gebruik maken en dat die financiële stromingen zullen verminderen. Daarbij is evenwel sprake van een onvermijdelijk gevolg van de beperking van het vrij verrichten van diensten.

Rechtsregel

Het aspect vrij verkeer van dienstverrichting heeft voorrang boven het aspect vrijheid van kapitaalverkeer wanneer een regeling tot gevolg heeft dat een derde land minder makkelijk toegang krijgt tot de financiële markt van de EU, de regeling maakt dan inbreuk op de vrijheid van dienstverrichting.

Foto Frost (HvJ 22-10-1987, Zaak 314/85)

Casus

Fotofrost, een bedrijf dat zich bezighoudt met de in- en uitvoer van fotografische artikelen, is gevestigd in de BRD. De prismakijkers van Fotofrost, afkomstig uit de DDR, moesten ingevoerd worden in de BRD. Op een gegeven moment kreeg Fotofrost een navordering van invoerrechten ten aanzien van die prismakijkers. Omdat de goederen oorspronkelijk uit de DDR kwamen, had de douane ze aanvankelijk ingeklaard met vrijstelling van invoerrechten. Na een controle was Hauptzollamt Lübeck-Ost van oordeel dat Fotofrost wel invoerrechten aan de douane was verschuldigd. Aangezien Fotofrost voldeed aan de voorwaarden van artikel 5 lid 2 Verordening nr. 1697/79, hoefde de bevoegde autoriteit niet over te gaan tot navordering van het bedrag, gezien het hier ging om een vergissing van de douane die de belastingschuldige zelf redelijkerwijs niet kon ontdekken en hij dus te goeder trouw heeft gehandeld. Gezien het feit dat Fotofrost alle papieren juist had ingevuld, lag het risico bij de douane. Hauptzollamt Lübeck-Ost mocht echter niet zelf besluiten tot het afzien van navordering, nu deze bevoegdheid ligt bij de Commissie. De Commissie oordeelde dat er alsnog overgegaan moest worden tot navordering.

Kan de nationale rechter een beschikking van de Commissie gegeven krachtens een verordening van de Commissie over het niet-navorderen van invoerrechten als bedoeld in de verordening van de Raad, waarin wordt vastgesteld dat niet-navordering van invoerrechten niet gerechtvaardigd is, op haar geldigheid toetsen en eventueel in een beroep tot nietigverklaring van de invoerrechtennota beslissen dat van navordering moet worden afgezien?

Hof

De nationale rechterlijke instanties kunnen een onderzoek instellen naar de geldigheid van een gemeenschapshandeling en, indien zij menen dat de door partijen aangevoerde middelen van ongeldigheid gegrond zijn, deze verwerpen door vast te stellen dat de handeling ten volle geldig is. Door zo’n uitspraak wordt het bestaan van de gemeenschapshandeling immers niet in gevaar gebracht. Zij zijn daarentegen niet bevoegd om handelingen van de Gemeenschapsinstellingen ongeldig te verklaren. Verschillen van inzicht tussen de rechterlijke instanties van de lidstaten over de geldigheid van de gemeenschapshandelingen zouden de eenheid van de communautaire rechtsorde zelf in gevaar kunnen brengen en afbreuk kunnen doen aan het fundamentele vereiste van rechtszekerheid.

Kortom, de nationale rechterlijke instanties zijn niet bevoegd om zelf de ongeldigheid van de handelingen van de gemeenschapsinstellingen vast te stellen.

Fratelli Constanzo (HvJ 22-06-1989, Zaak C-103/88)

Relevante artikelen

Artikel 29 lid 5 van richtlijn 71/305/EEG van de Raad

Casus

In dit arrest gaat het om de vierde vraag. Met de vierde vraag moet worden beantwoord of een overheidsinstantie, daarmee ook bedoeld een gemeentelijke instantie, evenals de nationale rechter, verplicht is om artikel 29 lid 5 van richtlijn 71/305/EEG van de Raad toe te passen en bepalingen van nationaal recht die daarmee niet verenigbaar zijn, buiten toepassing te laten.

Uitspraak

In eerdere uitspraken heeft het Hof genoemd dat in alle gevallen dat wanneer de bepalingen van een richtlijn inhoudelijk gezien onvoorwaardelijk en voldoende nauwkeurig zijn, particulieren zich voor de nationale rechter op die bepalingen kunnen beroepen tegenover de Staat. Wanneer er door de staat is verzuimd de richtlijn binnen de juiste termijn om te zetten naar nationaal recht of dit op een onjuiste wijze is gedaan. In de hiervoor gegeven omstandigheden hebben particulieren het recht om zich voor een nationale rechter te beroepen op de bepalingen van een richtlijn. Dit omdat uit die bepalingen voortvloeiende verplichtingen gelden, die gelden voor alle autoriteiten van alle lidstaten.

Rechtsregel

Wanneer door het Hof gestelde rechtspraak voorwaarden zijn gesteld en vervuld, waaronder particulieren de bepalingen van een richtlijn voor de nationale rechter kunnen inroepen, zijn tevens alle overheidsinstanties, ook gedecentraliseerde overheidsinstanties zoals provincies en gemeenten, gehouden deze bepalingen toe te passen.

Gebhard (HvJ 30-11-1995, zaak C-55/94)

Onderwerp

Onderscheid vestiging en diensten, ‘rule of reason’.

Relevante artikelen

In dit arrest staan art. 49 en 57 VWEU centraal.

Casus

Gebhard is een advocaat met de Duitse nationaliteit en mocht zich Rechtsanwalt noemen.

Hij oefent zijn beroepsactiviteit uit in Italië, eerst als advocaat in een advocatenkantoor en daarna in zijn eigen kantoor. Met betrekking tot zijn eigen kantoor wordt hem verweten dat hij zich onterecht als ‘avvocato’ heeft uitgegeven. Hij staat namelijk niet ingeschreven bij de Consiglio dell’ Ordine. Gebrard verzoekt vervolgens om deze inschrijving, nu hij een beroepsstage van 10 jaar in Italië heeft gelopen en hij ook daadwerkelijk een diploma heeft, maar hier wordt formeel niet over geoordeeld. Gebhard wordt geschorst. Tegen deze beide besluiten stelt hij beroep in. In deze procedure rijzen een aantal prejudiciële vragen die worden voorgelegd aan het Hof.

Rechtsvraag

Wat is het onderscheid tussen het vrij verkeer van diensten en het vrij verkeer van vestiging?

HvJ

Als eerste buigt het Hof zich over de vraag of hier sprake is van het vrij verkeer van vesting dan wel het vrij verkeer van diensten. Hiertoe stelt het Hof dat het onderscheid tussen beiden is gelegen in de duurzaamheid. Bij het vrij verkeer van vestiging staat het duurzame karakter voorop, terwijl bij het vrij verkeer van diensten juist het tijdelijk karakter van de dienst het belangrijkste is. Dit tijdelijke karakter wordt niet alleen bepaald aan de hand van de duur van de dienst, maar ook door de frequentie, de periodiciteit en de continuïteit. Tijdelijkheid sluit niet uit dat een dienstverrichter zich in lidstaat van ontvangst voorziet van een zekere infrastructuur (hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan het hebben van een kantoor). Gebhard valt door de duurzame wijze van zijn werkzaamheden onder het vrij verkeer van vestiging.

Vervolgens bepaalt het Hof dat een lidstaat in het licht van het algemeen belang wel voorwaarden kan stellen aan bijvoorbeeld het voeren van de titel ‘avvocato’. In beginsel dient Gebhard hier ook aan te voldoen.

Volgens vaste rechtspraak van het Hof, dienen die beperkingen echter wel te voldoen aan vier voorwaarden welke bekent staan als de ‘rule of reason’: de maatregelen moeten zonder discriminatie worden toegepast, zij moeten hun rechtvaardiging vinden in een dwingende reden van algemeen belang, zij moeten geschikt zijn om het doel te verwezenlijken en zij mogen niet verder gaan dan strikt noodzakelijk is (ro. 37). Tevens moeten lidstaten rekening houden met de kennis en kwalificaties die de betrokkene al in een andere lidstaat heeft verworven.

Leerstuk / conclusie

In dit arrest komt het onderscheid tussen het vrij verkeer van diensten en het vrij verkeer van vestiging tot uitdrukking. Bij het vrij verkeer van diensten draait het om tijdelijkheid en bij het vrij verkeer van vestiging staat de duurzaamheid voorop.

Ook geeft het Hof in dit arrest de vier criteria die je dient te gebruiken voor het invullen van de ‘rule of reason’: de maatregelen moeten zonder discriminatie worden toegepast, zij moeten hun rechtvaardiging vinden in een dwingende redenen

Golden Shares KPN en TPG (Commissie tegen Nederland) (HvJEG 28-09-2006, Zaken C-282/04 en C-283/04)

Onderwerp

Strijd met het vrije verkeer van kapitaal en vestiging, door bijzondere aandelen in KPN en TPG te handhaven.

Casus

Volgens de Commissie zijn de bijzondere aandelen een beperking van het vrij verkeer in kapitaal ex art. 56 lid 1 EG. De speciale rechten welke aan de aandelen zijn verbonden, zijn volgens haar onevenredig.

Volgens de Nederlandse regering vormen de aandelen in kwestie geen belemmering voor het vrij kapitaalverkeer, omdat zij niet vallen onder ‘staatsmaatregelen’ als in art. 56 lid 1 EG, omdat ze geen invloed hebben op het verkrijgen van aandelen in die vennootschappen, omdat zij investeerders of investeringen niet ontmoedigt. M.b.t. het bijzondere aandeel in TPG wordt aangevoerd dat dit een dwingende reden van algemeen belang is, omdat het gaat om een universele postdienst.

Het Hof

Art. 56 lid 1 EG verbiedt volgens de vaste rechtspraak algemene beperkingen van het kapitaalverkeer tussen lidstaten. Kapitaalverkeer moet in dit kader worden gezien als bijvoorbeeld investeringen door deelneming in een onderneming, door aandeelhouderschap, waardoor men daadwerkelijk deel kan hebben in het besturen van die vennootschap. Het gaat dan om ‘directe’ investeringen. Het kan ook gaan om ‘portefeuillebeleggingen’, wanneer men slechts wil beleggen.

Beperkingen in de zin van art. 56 lid 1 EG zijn nationale maatregelen die het verwerven van aandelen van de betrokken ondernemingen kunnen blokkeren of beperken, of investeerders uit andere lidstaten ervan weerhouden in die ondernemingen te investeren.

De aandelen, welke in het geding zijn, moeten worden opgevat als bijzondere aandelen welke het vrije kapitaalverkeer beperken. Bij KPN en TPG ging het bij deze speciale aandelen om het feit dat de Nederlandse Staat zich ervan wilde verzekeren dat een aantal speciale statutaire rechten zou worden gehandhaafd. Ook in dit geval moeten de aandelen worden gezien als binnen de werkingssfeer van art. 56 lid d1 EG vallen de staatsmaatregelen.

Ook blijkt dat deze aandelen ervoor kunnen zorgen dat investeerders uit andere lidstaten ervan worden weerhouden in KPN of TPG te investeren. Voor belangrijke bestuursbeslissingen van KPN en TPG is voorafgaand goedkeuring door de Nederlandse Staat vereist. Volgens de Commissie is de invloed op het bestuur door de Nederlandse Staat onevenredig hoog, gelet op de hoogte van de investering. De golden shares beperken andere aandeelhouders in hun invloed. Alleen met toestemming van de Nederlandse staat kunnen de bijzondere aandelen worden teruggetrokken.

Door vooraf toestemming te vereisen, en de invloed van overige aandeelhouders te beperken, kunnen de aandelen in kwestie een negatieve invloed hebben op directe investeringen, en ze kunnen portefeuillebeleggingen ontmoedigen. Omdat de Nederlandse Staat kan weigeren besluiten te nemen, kan er een negatief effect optreden voor de waarde van de aandelen. Bovendien kan de Nederlandse Staat specifieke belangen nastreven welke in strijd kunnen zijn met de economische belangen van de vennootschap. Hier is geen sprake van onzekere of indirecte belemmeringen.

Beperkingen van het vrije verkeer van kapitaal zijn geoorloofd wanneer het gaat o een reden uit art. 58 EG, of wanneer het gaat om

Grad (HvJ 06-10-1970, Case 9/70)

Niet slechts verordeningen, maar ook richtlijnen en beschikkingen kunnen rechtstreekse werking hebben. Artikel 249 EG sluit dat niet uit.

Het is in strijd met de dwingende werking die in artikel 249 EG aan een beschikking wordt toegekend, indien in beginsel wordt uitgesloten dat een daarbij opgelegde verplichting kan worden ingeroepen door personen op wie zij betrekking heeft. De werking van een beschikking is niet identiek aan een verordening, maar dat neemt niet weg dat het resultaat, het op een beschikking in rechte een beroep kunnen doen, hetzelfde kan zijn als dat waartoe een rechtstreeks toepasselijke bepaling van een verordening leidt. In ieder afzonderlijk geval zal aan de hand van de aard, opzet en bewoordingen van het voorschrift moeten worden bepaald of er rechtstreekse werking toekomt.

Groupement des Cartes Bancaires (HvJ 11-09-2014, Zaak C-67/13)

Rechtsoverwegingen

Ro. 79 en 79.

Uitspraak

Volgens de Commissie waren de vergoedings- en tariefregelingen omtrent uitgifte betaalkaarten bewust in het voordeel van de grote banken en in het nadeel van nieuwe toetreders. De samenwerking tussen de belangrijkste Franse banken was in strijd met het kartelverbod.

Er is alleen sprake van een overtreding van een kartelverbod indien uit een eerste analyse blijkt dat een afspraak tussen ondernemingen de concurrentie in voldoende mate verstoort. Is hier geen blijk van, dan moeten de gevolgen van de afspraak eerst grondig worden onderzocht.

Een strekkingsbeding kan dan ook niet zomaar zonder nader onderzoek worden aangenomen.

Behalve dat een gedraging negatieve gevolgen voor de concurrentie “kan hebben” (T-Mobile), is voortaan vereist dat de gedraging de concurrentie in voldoende mate (lees: merkbaar) verstoort. Strekkingsbedingen die dan ook niet “merkbaar” zijn in de markt, blijven buiten het kartelverbod.

Het begrip strekkingsbeperking dient restrictief te worden uitgelegd.

Conclusie

Er was hier sprake van two-sided markets; één product – in dit geval een betaalkaart – met 2 of meer verschillende klantgroepen die nauw met elkaar verbonden zijn. Enerzijds de consumenten en anderszijds degene die de betaalpas accepteert. Het Hof vond dat de betrokken maatregelen naar hun strekking “de mededinging beperken” zonder “rekening te houden met het bestaan van interactie tussen de twee onderdelen van een tweeledig systeem”.

Hansestadt Lübeck (HvJ 21-12-2016, Zaak C-524/14)

Feiten

I.c. gaat het om een zaak tussen de Europese Commissie tegen Hansestadt Lübeck over vermeende staatsteun. De luchthaven van Lübeck werd tot eind 2012 geëxploiteerd door Flughafen Lübeck GmbH. Dit was tot eind 2005 voor 100% in handen van de stad Lübeck. Hierna is het een periode mede in handen geweest van een Nieuw-Zeelandse onderneming. De luchthaven van Lübeck is later verkocht aan een ander bedrijf.

De stad was dus aanvankelijk eigenaar van de luchthaven. Echter na de privatisering van deze luchthaven is het risico gelopen dat een nationale rechter de terugvordering gelast van de steun die was verleend tijdens de periode waarin die overheidsinstantie de onderneming bezat die eigenaar was van de luchthaven.

In de loop van 2007 heeft de Commissie een onderzoeksprocedure geïnitieerd. Omdat er mogelijkerwijs sprake was geweest van staatssteun (art. 107 lid 1 VWEU) waardoor de onderzoeksprocedure werd ingeleid (art. 108 lid 2 VWEU).

In de procedure die volgt moet het Hof van Justitie oordelen wanneer er precies sprake is van staatssteun.

Hof van Justitie

Het Hof oordeelt: “het is vaste rechtspraak dat een maatregel slechts als „staatssteun” kan worden aangemerkt indien aan alle volgende voorwaarden is voldaan. Ten eerste moet het gaan om een maatregel van de staat of om een maatregel die met staatsmiddelen is bekostigd. Ten tweede moet deze maatregel het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden. Ten derde moet deze maatregel een selectief voordeel verschaffen aan de begunstigde ervan. Ten vierde moet hij de mededinging vervalsen of dreigen te vervalsen”.

Verder bespreekt het Hof de voorwaarden voor het begrip “selectiviteit”. De omstandigheid dat het besluit van de vermeende staatssteun voor het gebruik van een bepaalde luchthaven alleen geldt voor de luchtvaartmaatschappijen die van deze luchthaven gebruikmaken, is op zichzelf niet relevant voor de vaststelling dat dit besluit selectief is. Uit de rechtspraak van het Hof blijkt niet dat een maatregel waarbij een overheidsonderneming de voorwaarden voor het gebruik van haar goederen of diensten vaststelt, altijd en dus per definitie een selectieve maatregel vormt (in de zin van art. 107 lid 1 VWEU). Deze bepaling maakt geen onderscheid naargelang van de redenen of doelen van overheidsmaatregelen, maar definieert het deze aan de hand van de gevolgen ervan en dus los van de gebruikte technieken.

Kern

Een maatregel kan alleen als “staatssteun” worden aangemerkt als aan alle volgende voorwaarden is voldaan:

1. het moet gaan om een maatregel van de staat of een maatregel die met staatsmiddelen is bekostigd.

2. de maatregel moet het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden.

3. deze maatregel moet een selectief voordeel verschaffen aan de begunstigde ervan.

4. de maatregel moet de mededinging vervalsen of dreigen te vervalsen.

Humanplasma GmbH tegen Oostenrijk (HvJ 09-12-2010, Zaak C-421/09)

Casus

In deze zaak is het volgende aan de orde. Oostenrijk heeft een nationale regeling die de invoer en het in de handel brengen van bloed en bloedbestanddelen verbiedt die zijn verkregen uit bloeddonaties waarvoor een vergoeding is betaald. De grond voor problemen in deze zaak was dat ook Oostenrijk ook bloeddonaties tegenhield voor welke een onkostenvergoeding was betaald (zoals vervoer en tijdens de transfusie geven van kleine versnaperingen). In sommige landen wordt wel degelijk een onkostenvergoeding betaald. Humanplasma GmbH, die inderdaad een vergoeding betaalt, maakt bezwaar tegen de nationale regeling. De regeling belemmert de intracommunautaire handel op een niet te rechtvaardigen wijze. 

Rechtsvraag

Het Hof van Justitie krijgt de vraag of een dergelijke regeling in strijd is met artikel 28 en artikel 30 EG. 

HvJ

Vast staat dat een regeling zoals in deze zaak aan de orde de intracommunautaire handel kan belemmeren en dus een maatregel van gelijke werking is die een kwantitatieve invoerbeperking vormt in de zin van artikel 28 EG. Om te bepalen of de nationale Oostenrijkse regeling een verboden beperking vormt in de zin van art. 28 EG, moet nog worden nagegaan of zij gerechtvaardigd kan worden in verband met de bescherming van - naar zeggen van Oostenrijk - de volksgezondheid. De maatregel moet geschikt zijn om de verwezenlijking van het nagestreefde legitieme doel te waarborgen en mag niet verder gaat dan nodig is om dat doel te bereiken.

Er staat in ieder geval vast dat de regeling het doel van volksgezondheid nastreeft. De maatregel is hier ook geschikt voor, het zorgt immers voor een hoge kwaliteit aan bloeddonaties. Volgens de richtlijn is daarnaast vastgesteld dat onbetaalde bloeddonaties een factor vormen die kunnen bijdragen aan een hoog veiligheidsniveau van bloed en bloedbestanddelen en daarmee bijdragen aan de bescherming van de volksgezondheid. De Richtlijn zegt echter niets over het verbieden van onkostenvergoeding. 

Het is van belang om aan te stippen dat het aan de nationale lidstaten is hoe en in hoeverre zij hun volksgezondheid willen verzekeren. Ook het enkele feit dat een lidstaat minder strenge bepalingen vaststelt dan een andere, betekent niet dat die bepalingen onverenigbaar zijn met de artikelen 28 EG en 30 EG. De lidstaten hebben enige beoordelingsmarge. Echter, zelfs waar de richtlijnen tot doel hebben om de gezondheid van donoren en ontvangers van bloed te beschermen door vaststelling van de normen en beginselen waaraan vrijwillige en onbetaalde bloeddonaties moeten voldoen, de richtlijnen niet vereisen dat de donaties geheel gratis moeten zijn. Ze voorzien erin zaken als onkostenvergoeding en kleine versnaperingen (als minimale blijk van erkenning) verenigbaar zijn met de vrijwillige en onbetaalde donatie. Dergelijke vergoedingen kunnen niet worden beschouwd als een gevaar voor de kwaliteit en de veiligheid van die donaties of voor de bescherming van de volksgezondheid. Daarmee schiet de regeling haar doel voorbij en is het dus zo dat artikel 28 en 30 EG zich tegen een dergelijke regeling verzetten. Humanplasma krijgt gelijk. 

HvJ EU 15 oktober 1987, C-222/86 (Heylens) - Arrest

Onderwerp

Kwaliteit van nationale rechtsgangen

Relevante wetsartikelen en beginselen

Artikel 48 EEG-Verdrag, vrij verkeer van werknemers.

Casus

In Frankrijk is er een diploma nodig voor de toegang tot het beroep voetbaltrainer. Dit kan gaan om een binnenlands diploma van voetbaltrainer of een gelijkwaardig erkend buitenlands diploma. Heylens woont in België en bezit een Belgisch diploma van voetbaltrainer. Een Franse voetbalclub werft hem aan als trainer. Zijn Belgische diploma werd door Frankrijk om niet-gemotiveerde redenen niet erkend. Aangezien Heylens het beroep van voetbaltrainer bleef uitvoeren werd hij voor het gerecht gedaagd. Het gerecht twijfelde of een dergelijke regeling verenigbaar is met het vrije verkeer van werknemers. Daarom werd aan het HvJ EU een prejudiciële vraag voorgelegd, namelijk de vraag of een dergelijke regeling een belemmering vormt van de artikelen 48-51 van het EEG-Verdrag inzake het vrije verkeer van werknemers.

De nationale rechter wil met name weten of het vrije verkeer inhoudt dat de weigering om het Belgische diploma te erkennen vatbaar is voor beroep in rechte en met redenen is omkleed.

Overwegingen HvJ EU

Het is verboden om te discrimineren op grond van nationaliteit. Een onderdaan uit een andere lidstaat mag niet worden onderworpen aan strengere regels dan een onderdaan uit de eigen lidstaat. De lidstaten mogen zelf bepalen welke kennis en bekwaamheden nodig zijn voor de uitoefening van een beroep. Ook mogen zij de overlegging van een diploma verlangen waaruit dit blijkt. De regels hieromtrent zijn namelijk niet geharmoniseerd, er is dus geen richtlijn voor de onderlinge erkenning van diploma’s vastgesteld. Een lidstaat mag wegens het gebrek aan harmonisatie geen belemmeringen opwerpen voor de erkenning van een diploma.

Bij de beoordeling van de vergelijkbaarheid van een diploma mag enkel worden gelet op de kennis en bekwaamheden. Daarbij wordt rekening gehouden met de aard en de duur van de studie en de praktijkopleiding. Een particulier moet tevens in beroep kunnen komen tegen een weigering van de erkenning van een diploma. Dit is nodig om het vrij verkeer van werknemers te kunnen waarborgen. De nationale instantie moet de werknemer in kennis stellen van de reden van de weigering.

Een werknemer moet dus in beroep kunnen komen en een afwijzing moet voldoende worden gemotiveerd. Dit geldt alleen voor definitieve beslissingen.

Uitspraak

Een beslissing om de erkenning van een diploma te weigeren is vatbaar voor beroep in rechte. Belanghebbende moet kennis kunnen nemen van de redenen van de afwijzing. Dit is nodig om de verkeersvrijheid uit artikel 48 EG-Verdrag te kunnen waarborgen.

Internationale Handelsgesellschaft (HvJ 17-12-1970, Zaak 11/70)

Het verdragsrecht vindt zijn oorsprong in een autonome rechtsbron. Wil het zijn communautaire karakter niet verliezen en de rechtsgrondslag van de Gemeenschap niet in gevaar brengen, dan mag in rechte geen beroep op een hiermee strijdige nationale rechtsregel worden gedaan. Zelfs als een handeling van de Gemeenschap strijdt met de grondrechten die in een land (lidstaat) gelden, doet dit aan de rechtsgeldigheid niet af.

Irish Beef (HvJ 20-10-2008, Zaak C-209/07)

Relevant artikel

Artikel 81 EG-verdrag

Casus

In 1998 werd er een rapport naar buiten gebracht over de rundvleessector, dezelfde conclusies werden in 1999 bevestigd door een ingestelde werkgroep van het ministerie van landbouw en voedselvoorziening. In overeenstemming met deze conclusies hebben de tien belangrijkste verwerkers het BIDS opgericht. BIDS heeft een ontwerprationalisatieplan voorbereid waar onder meer in staat dat de verwerkingscapaciteit moet worden verlaagd met ongeveer 25%. BIDS wilde deze doelstellingen verwezenlijken door overeenkomsten die tussen de ondernemingen die de markt moeten verlaten en ondernemingen die op de markt zullen blijven. De vraag is of een dergelijke overeenkomst in strijd is met artikel 81 EG-verdrag.

Uitspraak

De vraag die moet worden beantwoord is of een dergelijke overeenkomst vanuit artikel 81 lid 1 EG-verdrag aanzienlijke gevolgen kan hebben voor het handelsverkeer tussen lidstaten en moet een dergelijke afspraak dan worden beschouwd als daartoe strekkend de mededinging binnen de gemeenschappelijke markt te verhinderen, te beperken of te vervalsen. De middelen die worden gebruikt om het doel van de BIDS-overeenkomsten te bereiken bevatten restricties met een strekking die gezien kan worden als mededingingsbeperkend. Gelet op de bepalingen in de overeenkomst moet geantwoord worden dat een overeenkomst met kenmerken als deze van de standaardovereenkomst gesloten door de tien voornaamste rundvleesverwerkers in Ierland die lid zijn van BIDS, welke voornamelijk voorziet in een verlaging van de verwerkingscapaciteit met 25%, ertoe strekt de mededinging te verhinderen, te beperken dan wel te vervalsen bedoeld als in artikel 81 lid 1 EG-verdrag.

Rechtsregel

Een overeenkomst met de grootste partijen tot verlaging van de vleesverwerkingscapaciteit met 25% levert strijdigheid op met artikel 81 lid 1 EG-verdrag.

Jany (HvJ 20-10-2001, Zaak C-268/99)

Relevante artikelen

Artikelen 59 en 60 EEG-verdrag.

Casus

Het gaat om zes verzoekers, waaronder Jany, die zich in Nederland hebben gevestigd op basis van de vreemdelingenwet. Zij werken alle zes als raamprostituees in Amsterdam. Ze hebben alle zes verblijfsvergunningen aangevraagd met als doel het verrichten van arbeid als zelfstandige prostituees. De aanvragen zijn door de staatssecretaris afgewezen. Zij hebben bezwaar ingediend en deze zijn ongegrond verklaard omdat prostitutie een verboden activiteit is thans geen maatschappelijke aanvaarde vorm van arbeid en het daarom niet kan worden beschouwd als regelmatige arbeid of als vrij beroep. Mag een dergelijk besluit hierop berusten?

Uitspraak

Prostitutie is niet in alle lidstaten verboden. Toch wordt het in de meeste lidstaten geduld en zelfs gereglementeerd, ook in Nederland. In die omstandigheden mogen autoriteiten niet op grond van de moeilijkheden die zij  ondervinden definitief aannemen dat elke activiteit van dien aard meebrengt dat de betrokkene in een  verkapte loondienstverhouding treedt en om die reden een aanvraag om vestiging afwijzen op de enkele grond dat de beoogde activiteit niet in het algemeen in loondienst wordt uitgevoerd. De Nederlandse regering heeft daarnaast geen andere argumenten aangevoerd tot staving van haar stelling, dat een persoon die prostitutie beoefend, wiens persoonlijke vrijheid en arbeidsvrijheid door zijn souteneur worden beperkt – welke situatie in voorkomend geval onder de strafwetging van de lidstaat valt – moet worden geacht in een loondienstverhouding te zijn getreden.

Rechtsregel

Lidstaten mogen bij het aanvragen van een verblijfsvergunning niet weigeren op grond van een beroep dat wordt geacht niet in loondienst te worden uitgeoefend, daar mag niet zondermeer vanuit worden gegaan.

Jego-Quere (HvJ 01-04-2004, zaak C-263/02P)

Feiten

Jégo-Quéré was een Frans vissersbedrijf dat ten zuiden van Ierland op wijting viste. De Europese Commissie nam in 2001 een verordening aan waarin voor de vangst in bepaalde gebieden de minimummaaswijdte van de visnetten werd vastgesteld. Omdat de visnetten van Jégo-Quéré niet aan deze minimumwijdte voldeden, werd het bedrijf aanzienlijk gedupeerd.
Jégo-Quéré vocht de verordening aan bij het Gerecht, door zich te beroepen op de vernietigingsactie van artikel 230 EG-Verdrag. Dit artikel geeft particulieren niet de mogelijkheid een verordening te kunnen aanvechten. Het Gerecht was echter, op grond van een redenering waarin het recht op toegang tot de rechter een belangrijke rol speelde, wel bereid de zaak te behandelen. Omdat de Commissie het hiermee niet eens was, legde het de zaak in een hogere voorziening voor aan het Hof van Justitie.

Hof van Justitie

Het Hof stelde het volgende “De voorwaarde dat een natuurlijke of een rechtspersoon tegen een verordening slechts beroep kan instellen indien hij niet alleen rechtstreeks maar ook individueel wordt geraakt, moet weliswaar, gelet op de uiteenlopende situaties die een verzoeker kunnen individualiseren, worden uitgelegd in het licht van het beginsel van daadwerkelijke rechterlijke bescherming, maar een dergelijke uitlegging mag deze voorwaarde, die uitdrukkelijk door het Verdrag is gesteld, niet onwerkzaam maken. Anders zouden namelijk de grenzen van de door het Verdrag aan de gemeenschapsrechter verleende bevoegdheden worden overschreden (zie arrest Unión de Pequeños Agricultores/Raad).

Dit is echter precies het geval met de uitlegging van voormelde voorwaarde in punt 51 van het bestreden arrest, dat een natuurlijke of rechtspersoon moet worden geacht door een hem rechtstreeks rakende gemeenschapsbepaling van algemene strekking individueel te worden geraakt, wanneer de betrokken bepaling zijn rechtspositie zeker en actueel aantast, door zijn rechten te beperken of hem verplichtingen op te leggen.

Een dergelijke uitlegging geeft immers in wezen een volledig andere strekking aan de in artikel 230, vierde alinea, EG gestelde voorwaarde dat de betrokkene individueel geraakt moet zijn.

Uit een en ander volgt dat het Gerecht blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting.”

Het Hof verklaarde de klacht van Jégo-Quéré alsnog niet-ontvankelijk.

Conclusie: Jégo-Quéré wilde een richtlijn die drijfnetvisserij verbood ongeldig laten verklaren. Het Gerecht verruimde de locus standi door aan te geven dat de vissers rechtstreeks en individueel in hun belang geraakt waren door de richtlijn en dus ontvankelijk waren. Het Hof van Justitie verwierp dit. D.w.z. geen verruiming van de locus standi.

Onderwerp

Verkoopmodaliteiten, maatregel van gelijke werking.

Relevant artikel

Dit arrest draait om art. 34 VWEU.

Casus

Keck en Mitouard staan terecht omdat zij kun producten verkopen tegen een lagere prijs, dan hun daadwerkelijke inkoopprijs. Deze wederverkoop met verlies wordt door de Franse wet verboden. Keck en Mitouard beroepen zich echter op de vrij verkeerbepalingen uit het Werkingsverdrag. Deze situatie heeft aanleiding gegeven tot het stellen van een prejudiciële vraag aan het Hof.

Rechtsvraag

Moet de betreffende Franse wetgeving die wederverkoop met verlies verbiedt, gezien worden als een maatregel van gelijke werking als kwantitatieve invoerbeperking in de zin van art 34 VWEU?

HvJ

Het Hof merkt om te beginnen op dat in het geval van een algemeen verbod op wederverkoop met verlies, de verdragsbepalingen inzake het vrije verkeer van personen, diensten en kapitaal binnen de Gemeenschap niet relevant zijn.

De omstandigheden dat in verschillende Lidstaten verschillende wettelijke regelingen zijn m.b.t. de wederkoop met verlies levert geen discriminatie op. De nationale maatregel waar het in het geding om gaat is immers van toepassing op elke verkoopactiviteit op het nationale grondgebied, ongeacht de nationaliteit van de personen die ze verrichten.

Daarnaast brengt het Hof een zekere nuancering aan op hetgeen zij had bepaald in het arrest Dassonville. Nationale bepalingen die bepaalde verkoopmodaliteiten aan banden leggen of verbieden vallen niet onder het begrip kwantitatieve beperking of maatregel van gelijke werking, voor zover die bepalingen van toepassing zijn op alle marktdeelnemers die op het nationale grondgebied activiteiten ontplooien en zij zowel rechtens als feitelijk dezelfde invloed hebben op de verhandeling van nationale producten en op die van producten uit andere lidstaten.

Leerstuk / conclusie

Regelingen die een bepaalde verkoopmodaliteit vaststellen, vallen buiten het bereik van art. 34 VWEU, voor zover zij niet discriminerend zijn. Dit is uitgewerkt in ro. 16.

Köbler (HvJ 30-09-2003, Zaak C-224/01)

Casus

Köbler meent, als gewoon hoogleraar in Oostenrijk, recht te hebben op een bijzondere anciënniteittoelage, welke wordt toegekend na vier jaar de anciënniteittoelage te hebben ontvangen en 15 jaar de functie van hoogleraar te hebben vervuld aan Oostenrijkse universiteiten of hogescholen.

Köbler meent dat de regel van 15 jaar dienstverband bij een Oostenrijkse universiteit een ongerechtvaardigde discriminatie oplevert. Köbler meent aanspraak te maken op de bijzondere anciënniteittoelage, aangezien hij de vereiste 15 jaar dienstverband wel heeft verricht indien de jaren diensttijd aan universiteiten van andere lidstaten werden meegeteld.

Het Verwaltungsgerichtshof stelt een prejudiciële vraag. In de tussentijd wees het Hof een ander arrest met een beslissing die positief uitviel voor Köbler. Echter het Verwaltungsgerichtshof verwierp, in strijd met deze uitkomst, het beroep van Köbler. Het Verwaltungsgerichtshof noemde als grond dat de toelage een premie voor trouwe dienst vormt die een afwijking van de bepalingen inzake het vrije verkeer van werknemers objectief rechtvaardigde.

Köbler stelt bij datzelfde Verwaltungsgerichtshof een schadevorderingsactie in tegen de Republiek Oostenrijk voor de gestelde geleden schade die hij leed door het niet ontvangen van de toelage. Hij meent dat het arrest van het Verwaltungsgerichtshof in strijd is met rechtstreeks toepasselijke bepalingen van het gemeenschapsrecht.

De Republiek Oostenrijk stelt dat dit laatste niet het geval is. Bovendien kan naar de mening van de Republiek Oostenrijk uit de beslissing van een in laatste aanleg sprekende rechterlijke instantie, zoals het Verwaltungsgerichtshof, geen verplichting tot schadevergoeding voor de staat voortvloeien.

Een prejudiciële vraag die het Verwaltungsgerichtshof aan het Hof stelt met betrekking tot deze schadevorderingsactie, is dan ook:

1. Is het beginsel dat een lidstaat verplicht is de schade te vergoeden die particulieren lijden als gevolg van een schending van het gemeenschapsrecht die aan hem kan worden toegerekend, eveneens van toepassing indien de betrokken schending bestaat in een beslissing van een in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie? En, zo ja;

2. Dient de rechtsorde van elke lidstaat de rechter aan te wijzen die bevoegd is om geschillen betreffende deze vergoeding te beslechten?

Hof

1. Op de hoogste nationale rechter rust een bijzondere verplichting om het gemeenschapsrecht correct toe te passen en hierover eventueel prejudiciële vragen te stellen.

De rechterlijke macht is gehouden om bij de vervulling van haar taken de regels te eerbiedigen die door het gemeenschapsrecht zijn opgelegd.

Aansprakelijkheid van een lidstaat kan ook voortvloeien uit een schending van het gemeenschapsrecht door een beslissing van een in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie van die lidstaat.

Drie voorwaarden voor staatsaansprakelijkheid:

1. De geschonden rechtsregel strekt ertoe particulieren rechten toe te kennen;

2. Er is sprake van een voldoende gekwalificeerde schending;

3. Er moet een rechtstreeks causaal verband zijn tussen de schending en de geleden schade.

Deze voorwaarden gelden ook voor de staatsaansprakelijkheid van de beslissing van een in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie, die in strijd is met een regel van gemeenschapsrecht.

Met betrekking tot de tweede voorwaarde geldt hierbij:

dat bij

Kohll v. Union des caisses de maladie (HvJ 28-04-1998, zaak C-158/96)

Relevante artikelen

Art 49 EG, art 50 EG

Casus

De Luxemburgse Kohll is verzekerd bij een Luxemburgse (staats-)verzekeringsmaatschappij. Een in Luxemburg gevestigde arts heeft de verzekeringsmaatschappij verzocht om toestemming te verlenen voor een orthodontische behandeling van Kohlls minderjarige dochter in Duitsland. Dit verzoek is afgewezen op de grond dat de voorgenomen behandeling niet spoedeisend was en ook in Luxemburg kon worden verleend.

In Luxemburg is er een regeling die bepaalt dat  verzekerden behoudens in geval van spoedeisende hulp wegens een ongeval in het buitenland of een aldaar optredende ziekte, zich uitsluitend na voorafgaande toestemming van het bevoegde sociale-zekerheidsorgaan in het buitenland mogen laten behandelen of zich mogen wenden tot een buitenlandse zorginstelling of leverancier van hulpmiddelen.

Rechtsvraag

Is deze nationale regeling in strijd met de artikelen 49 en 50?

HvJ

Het Hof blijkt ook voor het dienstenverkeer soms bereid tot toetsing aan de Rule of Reason bij maatregelen met onderscheid, dwz niet gelijkelijk geldend voor het binnenlandse en het grensoverschrijdende dienstenverkeer. De artikelen 49 en 50 van het Verdrag verzetten zich tegen een nationale regeling die de vergoeding van de kosten van de tandheelkundige hulp door een in een andere lidstaat gevestigde orthodontist volgens het tarief van de lidstaat van verzekering afhankelijk stelt van de toestemming van het sociale zekerheidsorgaan van de verzekerde. Een dergelijke regeling schrikt de sociaal verzekerden af om zich tot medische hulpverleners in een andere lidstaat te wenden, en vormt zowel voor laatstgenoemden als voor hun patiënten een belemmering van het vrij verrichten van diensten. Zij is noch wegens het risico van een ernstige aantasting van het financiële evenwicht van het sociale-zekerheidsstelsel gerechtvaardigd, aangezien de vergoeding van de kosten van in andere lidstaten verleende tandheelkundige hulp volgens de tarieven van de staat van verzekering geen belangrijke invloed heeft op de financiering van het sociale-zekerheidsstelsel, noch om redenen van volksgezondheid in de zin van de artikelen 46 en 55 van het Verdrag, te weten bewaking van de kwaliteit van de in andere lidstaten verleende medische hulp en handhaving van een evenwichtige en voor eenieder toegankelijke verzorging door artsen en ziekenhuizen. Dit omdat door harmonisatie de medische hulp in de lidstaten gelijke waarborgen te biedt als de medische hulp in de eigen lidstaat.

Kraaijeveld (HvJ 24-10-1996, Zaak C-72/95)

De Nederlandse rechter vraagt enerzijds of de artikelen 2 lid 1 en 4 lid 2 MER Richtlijn dienen te worden uitgelegd dat, indien een Lidstaat in zijn nationale uitvoeringswetgeving onjuiste specificaties of criteria als bedoelt in art. 4 lid 2 heeft vastgesteld voor een project genoemd in bijlage II, er een verplichting ingevolge art. 2 lid 1 bestaat om dit project aan een milieu-effectreportage te onderwerpen, indien deze een ‘aanzienlijk milieu-effect met name gezien de aard, omvang en ligging’ als bedoeld in lid 1 kan hebben. Het HvJEG besluit dat indien de grenzen zijn overschreden en de nationale bepalingen derhalve buiten toepassing moeten worden gelaten, de instanties van de Lidstaat binnen het kader van hun bevoegdheden alle maatregelen dienen te treffen, die nodig zijn om te verzekeren dat de projecten worden onderzocht om vast te stellen of zij aanzienlijke milieu-effecten kunnen hebben en, indien dit het geval is, aan een milieu-effectbeoordeling worden onderworpen.

Indien dit bevestigend wordt beantwoord, vraagt zij tevens of deze verplichting dan rechtstreekse werking heeft, dat wil zeggen kan zij door een particulier voor de nationale rechter worden ingeroepen, alsmede of deze rechter, ook al is zij niet voor hem ingeroepen, toch de naleving van deze verplichting moet verzekeren. De verplichting van een Lidstaat om alle maatregelen te treffen die nodig zijn om het door de richtlijn voorgeschreven resultaat te bereiken is een dwingende verplichting, de wordt opgelegd door art. 189 derde alinea EG. Deze verplichting geldt volgens het HvJEG ook voor de rechterlijke instanties.

Krizan (HvJ EU 15-01-2013, Zaak C-416/10)

Een nationale rechter is ex artikel 267 VWEU (ook dan) verplicht ambtshalve een prejudiciële vraag te stellen wanneer de zaak na de vernietiging van zijn eerste beslissing en terugverwijzing door de constitutionele rechter van de betrokken lidstaat aan hem wordt voorgelegd en hij op grond van een nationaal voorschrift verplicht is om bij zijn beslissing de rechtsopvatting te volgen van die constitutionele rechter:

• het feit dat partijen in het hoofdgeding voor de verwijzende rechter geen vraag van Unierecht hebben opgeworpen, verzet zich er niet tegen dat de verwijzende rechter zich tot het Hof wendt;
• het bestaan van een nationale procedureregel doet niet af aan de bevoegdheid van de nationale rechterlijke instanties om het Hof prejudiciële vragen te stellen wanneer zij twijfels koesteren over de uitleg van het Unierecht;
• een regel van nationaal recht op grond waarvan het rechtsoordeel van een hogere rechterlijke instantie bindend is voor een andere nationale rechter ontneemt laatstgenoemde rechter niet de bevoegdheid het Hof vragen voor te leggen over de uitlegging van het Unierecht waar bedoeld oordeel betrekking op heeft. Het moet de nationale rechter immers vrijstaan zich met zijn vragen tot het Hof te wenden indien hij meent dat het rechtsoordeel van de hogere rechter hem tot een met het Unierecht strijdig vonnis zou kunnen brengen;
• het zou onaanvaardbaar zijn dat nationale rechtsregels, ook al zijn deze van grondwettelijke aard, afbreuk zouden doen aan de eenheid en de werking van het Unierecht;
• uit de mogelijkheid om bij de constitutionele rechter van de betrokken lidstaat beroep tegen de beslissingen van een nationale rechter in te stellen dat is beperkt tot de vraag of er sprake is van een eventuele schending van door de nationale constitutie of een internationale overeenkomst gewaarborgde rechten en vrijheden, kan niet worden geconcludeerd dat die nationale rechter niet kan worden aangemerkt als een rechterlijke instantie waarvan de beslissingen volgens het nationale recht niet vatbaar zijn hoger beroep in de zin van artikel 267, 3e alinea VWEU.

Laval un Partneri (HvJ 18-12-2007, Zaak C-341/05)

Casus

In deze zaak betrof het de bouw van een school in Vaxholm (Zweden) door een bedrijf uit Letland; Laval un Partneri. Laval rekruteerde haar eigen werknemers in Letland, die tijdelijk ter beschikking werden gesteld voor de bouw van de school. De werknemers werden volgens een Letse cao betaald. Laval weigerde een cao met de Zweedse bond af te sluiten of tot een bestaande Zweedse cao toe te treden. Ook weigerde de onderneming de in Zweden gangbare lonen te betalen. Toen de onderhandelingen tot niets hadden geleid, zetten de Zweedse bonden Laval onder druk door middel van een blokkade van de bouwplaats. Het een en ander resulteerde in een faillissement voor de Letse bouwonderneming.

Het Europese Hof van Justitie moest hierna uitspraak doen over o.a. de vraag of en in hoeverre collectieve actie door vakbonden is toegestaan als dit een belemmering oplevert voor het vrij verkeer van diensten. D.w.z. een afweging tussen twee belangrijken rechten.

Hof van Justitie

De centrale vraag was of vakbonden het recht op collectieve actie mogen uitoefenen wanneer dit de vrijheid van vestiging en de vrijheid van dienstverrichting belemmert of zelfs geheel onmogelijk maakt.

Het Hof oordeelde dat collectieve acties van vakbonden, bijvoorbeeld een bouwwerf blokkeren, geen gerechtvaardigd middel kunnen zijn buitenlandse bedrijven tot onderhandelingen te dwingen, waarbij de uitkomsten ongewis zijn. Wel zijn acties toegestaan als dat gaat om werkers rechten te verzekeren die al zijn vastgelegd in nationale wetten of nationale CAO's.

Het Hof concludeert in deze zaak dat de collectieve actie van de vakbond een ongerechtvaardigde beperking oplevert van het vrij verkeer van diensten. Het Hof stelt dat het recht om collectieve actie te voeren een grondrecht is, maar dat de uitoefening van dit recht beperkingen kent. Het dwingen van buitenlandse bedrijven om een CAO toe te passen die verder gaat dan de bescherming die de Detacheringsrichtlijn biedt, is een beperking van het vrij verkeer van diensten. Zo’n beperking mag alleen als het algemeen belang in het geding is, bijv. bij het voorkomen van sociale dumping. Gezien de vergaande verplichtingen die uit de betreffende bouw-CAO voortvloeien, kan zo’n collectieve actie niet worden gerechtvaardigd. Ook geeft het Hof aan dat het voor de buitenlandse dienstverlener van belang is dat toe te passen arbeidsvoorwaarden voldoende nauwkeurig en toegankelijk zijn. Verder noemt het Hof dat het niet wenselijk is dat het Zweedse stelsel geen rekening houdt met het feit dat de buitenlandse dienstverlener al in eigen land aan een cao gebonden is. Volgens het Hof is dit discriminatie.

Conclusie; het Hof komt onder meer tot het oordeel dat bij de actie van de Zweedse vakbonden om de Letse ondernemer te dwingen een cao met hen af te sluiten, sprake is van een onrechtmatige inbreuk op het vrij verkeer van diensten binnen de EU.

Luisi en Carbone (HvJ 31-01-1984, gevoegde zaken 286/82 en 26/83)

Relevante artikelen

Artikel 67 EEG-verdrag en artikel 106 EEG-verdrag

Casus

In deze zaak zijn twee zaken van Italiaanse ingezetenen gevoegd. De twee inwoners van Italie werden boetes opgelegd omdat zij deviezen (buitenlands geld) voor gebruik in het buitenland hadden gekocht voor een hogere tegenwaarde in Italiaanse lire dan op dat moment door de Italiaanse wetgeving was toegestaan. Beide betwisten zij de geldigheid van de Italiaanse regelgeving door te stellen dat de bepalingen onverenigbaar zijn met het gemeenschapsrecht.

Luisi verklaarde dat zij de deviezen had uitgevoerd in verband met een toeristische reis naar Duitsland en Frankrijk met het oog op een geneeskundige behandeling in Duitsland. Carbone verklaart dat hij de deviezen gebruikt heeft voor een toeristisch verblijf van drie maanden in Duitsland. Beide betogen ze dat de beperking op de uitvoer van deviezen, namelijk betaalmiddelen die voor toerisme of geneeskundige behandeling zijn bestemd, in strijd zijn met de bepalingen van het EEG-verdrag betreffende lopende betalingen en kapitaalverkeer.

Uitspraak

Het Hof geeft antwoord op de vraag wat is ‘kapitaalverkeer’ en wat moeten we verstaan onder ; lopende betalingen’? Het verdrag geeft geen omschrijving van wat het kapitaal precies is. Er worden wel opsommingen gegeven van wat onder kapitaalverkeer valt in diverse richtlijnen. Maar daaruit volgt niet dat de materiele uitvoer van vermogenswaarden altijd als kapitaalverkeer beschouwd mag worden. Uit het algemene stelsel van het verdrag en de vergelijking van artikel 67 en 106 volgt dat onder lopende betalingen moet worden verstaan: overmakingen van deviezen als tegenprestatie voor een bepaalde prestatie. Kapitaalverkeer bestaat daarentegen uit bestaat uit financiële operaties die gericht zijn op belegging of investering van het bedrag en niet op vergoeding van een prestatie. Zo gezien is te begrijpen dat kapitaalverkeer zelf weer een oorzaak is van lopende betalingen, die stilzwijgend besloten ligt in de artikel 67 lid 2 en 106 lid 1.

Materiele uitvoer van bankbiljetten kan dus niet als kapitaalverkeer worden aangemerkt als de uitvoer beantwoordt aan een betalingsverplichting die het uitvloeisel is van een transactie op het gebied van goederen- of dienstenverkeer.

Rechtsregel

Betalingen ter zake van toerisme, zakenreizen, studie of geneeskundige behandeling kunnen niet worden aangemerkt als kapitaalverkeer, ook niet wanneer zij door middel van materiele uitvoer van bankbiljetten worden verricht.

Magill (HvJ 06-04-1995, Gevoegde zaken C-241/91 en C-242/91)

Casus

Ten tijde van dit arrest konden de meeste woningen in Ierland in ieder geval yes televisiezenders ontvanger. RTE1 en RTE2, verzorgd door RTE, die een wettelijk monopolie bezit op nationale radio- en televisie-uitzendingen in Ierland. In het Verenigd Koninkrijk bestaat een duopolie van BBC en IBA voor de verzorging van de nationale televisie-uitzendingen. Op het ogenblik van de feiten was op de Ierse en Noord-Ierse markt geen enkele wekelijks verschijnende alomvattende tv-gids verkrijgbaar. Elk tv-station gaf een tv-gids uit waarin uitsluitend zijn eigen programma' s werden vermeld, en maakte op grond van de Ierse en de Britse wetgeving aanspraak op auteursrechtelijke bescherming van zijn wekelijkse programmaoverzichten, teneinde publicatie ervan door derden te verhinderen. TP, RTE en BBC volgden met betrekking tot de verspreiding van hun programmaoverzichten het navolgende beleid. Zij voorzagen dagbladen en tijdschriften op aanvraag kosteloos van hun programmaoverzichten, vergezeld van een kosteloze licentie waarin de voorwaarden voor publicatie van die gegevens waren vermeld.  ITP, RTE en BBC zagen toe op strikte naleving van de licentievoorwaarden, zo nodig door gerechtelijke stappen te ondernemen tegen publicaties die niet aan de voorwaarden voldeden. 

Magill TV Guide Ltd (hierna: "Magill") probeerde een wekelijks verschijnende alomvattende tv-gids te publiceren. Dit werd haar evenwel belet door rekwiranten en BBC, die de publicatie van de wekelijkse programmaoverzichten door de rechter lieten verbieden. Magil diende vervolgens een klacht in om vast te laten stellen dat de rekwiranten en BBC misbruik maakten van hun machtspositie door te weigeren een licentie te verlenen voor de publicatie van hun wekelijkse programmaoverzichten. 

Rechtsvraag

Maken de rekwiranten en BBC misbruik van hun machtspositie door geen licentie te verlenen voor het uitgeven van een wekelijks programmablad?

HvJ

De verweerders gaan er ten onrechte vanuit dat zodra een gedraging van een onderneming met een machtspositie onder de uitoefening van een naar nationaal recht als auteursrecht aangemerkt recht valt, deze gedraging ontsnapt aan de toetsing van artikel 86 EEG-Verdrag. Het is weliswaar juist, dat zolang het recht binnen de Gemeenschap niet eenvormig is gemaakt of de nationale wettelijke regelingen niet zijn geharmoniseerd, de voorwaarden waaronder en de wijze waarop een intellectuele-eigendomsrecht wordt beschermd, door de nationale rechtsregels worden bepaald, en dat het alleenrecht van verveelvoudiging deel uitmaakt van de prerogatieven van de auteur, zodat een weigering om een licentie te verlenen, ook al gaat zij uit van een onderneming met een machtspositie, op zichzelf geen misbruik van die machtspositie kan opleveren 

Om vast te stellen of er sprake is van misbruik is het eerst van belang om aan te geven dat er op dat moment nog geen wekelijkse programmagids bestond. Door met een beroep op de nationale bepalingen inzake het auteursrecht te weigeren de basisgegevens te verstrekken, hebben rekwiranten echter de introductie belet van een nieuw product, namelijk een alomvattende wekelijkse tv-gids, dat zijzelf niet aanboden en waarnaar van de zijde van de consumenten een potentiële vraag bestond. De Commissie stelde vervolgens vast dat er sprake was van misbruik en daarmee een inbreuk

Mangold (HvJ 22-11-2005, Zaak C-144/04)

Casus

De heer Mangold, toen 56 jaar, sloot in juni 2003 een arbeidsovereenkomst met advocaat Helm voor een bepaalde periode. De Duitse wetgeving stelt dat met oudere werknemers alleen arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd zijn toegestaan. Tijdens de omzettingsperiode van de richtlijn betreffende gelijke behandeling in arbeid en beroep, wijzigde men de leeftijdsgrens voor oudere werknemers van 58 naar 52 jaar.

Het gaat hier dus om een leeftijdsgrens in een Duitse wettelijke maatregel van nationaal werkgelegenheidsbeleid. Deze maatregel hield in dat geen rechtvaardiging voor een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd nodig was als deze werd gesloten met werknemers van 52 jaar en ouder. De reden voor de Duitse wetgever was verlaging van de bescherming van deze werknemers met als doel hun arbeidsparticipatie te vergroten. De heer Mangold was van mening dat zo’n verlaging van bescherming o.a. in strijd is met het verbod op discriminatie naar leeftijd uit de Richtlijn 2000/78/EG.

De Duitse rechter (Arbeitsgericht München) stelde het Hof een aantal prejudiciële vragen. Een van de vragen betrof de uitleg van art. 6 lid 1 Richtlijn en de noodzaak en mate van toetsing van de objectieve rechtvaardiging voor leeftijdscriteria in nationaal werkgelegenheidsbeleid. Verder wilde de Duitse rechter weten of de nationale rechter een met het EG-recht strijdige bepaling buiten toepassing moet laten.

Hof van Justitie

Het Hof stelt dat een fundamenteel recht op gelijke behandeling op grond van leeftijd dat de nationale autonomie van lidstaten op gebied van arbeidsmarkt- en werkgelegenheidsbeleid en beroepsopleiding inperkt wordt. De nationale wetgever moet haar wetgeving die leeftijdscriteria bevat aan een strikte objectieve rechtvaardigingstoets onderwerpen (art. 6 lid 1 Richtlijn). Hierbij moet de proportionaliteit van de maatregel strikt worden getoetst. Het Hof stelt ook dat het van belang is dat het evenredigheidsbeginsel wordt gevolgd. Er moet een evenwicht tussen eisen van het beginsel van gelijke behandeling en van het beoogde legitieme doel bestaan. Verder moet het voldoen aan de eis van subsidiariteit.

Nationale rechters moeten wetgeving in strijd met communautaire recht buiten toepassing laten en zo de volle werking van het algemene beginsel van non-discriminatie op grond van leeftijd te verzekeren.

Het Hof stelt uitdrukkelijk dat de nationale rechter wetgeving die in strijd is met de richtlijn buiten toepassing moet laten. Het doel is dus meestal niet het probleem (nationaal arbeidsmarkt en werkgelegenheidsbeleid is op zich een legitiem doel), maar het hanteren van een leeftijdsgrens moet wel passend (proportioneel) zijn. Deze overweging moet worden gemaakt bij het hanteren van leeftijdscriteria

Deze Duitse wet is volgens het Hof in strijd met de richtlijn gelijke behandeling in arbeid en beroep. Daaraan kan niet afdoen dat op het moment waarop Mangold de overeenkomst sloot, de omzettingstermijn voor de richtlijn nog niet was verstreken en dat het om een tijdelijke maatregel ging. De richtlijn verplicht de lidstaten om de regelgeving aan te passen aan het voorgeschreven resultaat. Dat wil zeggen dat tijdens de omzettingstermijn geen maatregelen mogen worden getroffen die onverenigbaar zijn met de doelstellingen van de richtlijn.

In het Mangold arrest stelt het Hof

Marshall (HvJ 26-02-1986, Zaak 152/84)

Een lidstaat die de door een richtlijn voorgeschreven uitvoeringsmaatregelen niet tijdig heeft getroffen, kan het feit, dat hij zijn verplichtingen voortvloeiend uit die richtlijn niet is nagekomen, niet tegenwerpen aan particulieren. Verder kan een particulier, ongeacht in welke hoedanigheid de staat optreedt, overheid of werkgever, zich op een richtlijn beroepen tegenover de staat. In beide gevallen gaat het er immers om, dat de staat geen voordeel heeft van zijn miskenning van het gemeenschapsrecht.

Mary Carpenter (HvJ 11-07-2002, Zaak 60/00)

Artikelen

Art. 49 EG, 8 lid 1 EVRM

Onderwerp

Vrij verkeer van personen

Casus

De Philipijnse Mary Carpenter is gehuwd met een Engelsman. Zij verblijft in het Verenigd Koninkrijk ook nadat haar vergunning verlopen is en zij het land moet verlaten. Nationale wetgeving bevat een bepaling, inhoudende dat een persoon die geen Brits onderdaan is uit het Verenigd Koninkrijk kan worden gezet.

Ze beroept zich op art. 49 EG. Scheiding van Mary en haar man zou schade berokkenen aan het hun toekomende recht op ´family life´, ex art. 8 lid 1 EVRM. Met het verzoek haar het land te laten verlaten wordt dus een inbreuk op dit recht gemaakt. Van uitzonderingen die gemaakt kunnen worden als het belang van de openbare orde in het geding is, is hier geen sprake.

Hof

De man van Mary is dienstverrichter in het Verenigd Koninkrijk. Hij is dus vrij om te gaan en staan waar hij wil binnen de grenzen van de gemeenschap. Het hof is van mening dat het discriminatieverbod zich ook uitstrekt tot een echtgenoot van een dienstverrichter, onderdaan van een derde land. Het uitsluiten van een vrouw uit een land waar haar echtgenoot woont, vormt dus een inbreuk op haar vrijheid.

Slechts om redenen van openbaar belang kan afbreuk aan dit recht gedaan worden. Inmenging zou niet evenredig zijn met het nagestreefde doel, namelijk het recht op eerbiediging van het gezinsleven in het licht van art. 8 lid 1 EVRM.

Mary Carpenter mag dus blijven in het Verenigd Koninkrijk

Meilicke, Case C-83/91

Vermeend misbruikelijke koppelverkoop kan objectief gerechtvaardigd worden. Hier werd de koppeling geacht verder te gaan dan hetgeen noodzakelijk was en deze ertoe strekte de machtspositie te versterken door afnemers economisch nog afhankelijker te maken.

Weliswaar kan het aanvaardbaar zijn dat een onderneming met een machtspositie onder bepaalde omstandigheden met verlies verkoopt, maar niet ingeval zij op uitschakeling zijn gericht. Ofschoon het communautaire mededingingsrecht erkent dat een onderneming met een machtspositie het recht heeft om haar commerciële belangen te verdedigen, staat het geen gedragingen van die onderneming toe die juist dienen ter versterking van die machtspositie en tot misbruik ervan leiden. In het bijzonder verbiedt artikel 102 VWEU een onderneming met een machtspositie een concurrent uit te schakelen door een prijsconcurrentie die niet berust op mededinging op basis van kwaliteit.

Bij het bestaan van negatieve (semi-)brutomarges, verkregen door van de verkoopprijs de directe variabele kosten of de gemiddelde variabele kosten, in de zin van de kosten van de geproduceerde eenheid, af te trekken, kan worden aangenomen dat een toegepaste prijs op uitschakeling is gericht.

Een onderneming met een machtspositie heeft er immers slechts belang bij om prijzen beneden de gemiddelde variabele kosten – dat wil zeggen: de kosten die variëren naar gelang van de geproduceerde hoeveelheden – toe te passen, indien zij haar concurrenten wil uitschakelen om vervolgens haar prijzen te kunnen verhogen door te profiteren van haar monopolistische positie, omdat elke verkoop voor haar een verlies oplevert, dat gelijk is aan haar totale vaste kosten – dat wil zeggen: de kosten die constant blijven, ongeacht de geproduceerde hoeveelheden – en ten minste een gedeelte van de variabele kosten van de geproduceerde eenheid. Indien de nettomarge negatief is en de brutomarge positief – dat wil zeggen: indien de prijzen beneden de gemiddelde totale kosten (vaste kosten plus variabele kosten) liggen, maar boven de gemiddelde variabele kosten – deze prijzen als onrechtmatig moeten worden beschouwd, wanneer zij zijn vastgesteld in het kader van een plan dat ten doel heeft een concurrent uit te schakelen. Het tijdvak gedurende hetwelk dergelijke prijzen zijn toegepast als onderdeel van een plan om een concurrent schade te berokkenen, is een factor die in aanmerking moet worden genomen.

Wordt geconcludeerd dat sprake is van misbruik, dan hoeft niet meer specifiek te worden aangetoond dat de betrokken onderneming een redelijk vooruitzicht had om de aldus opgelopen verliezen goed te maken (ook wel ‘recoupment’ geheten).

Van geografische prijsdiscriminatie is sprake wanneer voor verschillende geografische markten verschillende prijzen worden gehanteerd, die in geen verband staan met de marginale transportkosten en specifieke lokale condities, zoals bekendheid met en/of vraag naar het product, ontbreken.

Melloni Tampere European Council (HvJ 26-02-2013, Zaak C-399/11)

Casus

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen S. Melloni en het Spaanse Ministerio Fiscal over de tenuitvoerlegging van een Europees aanhoudingsbevel dat door de Italiaanse autoriteiten is uitgevaardigd ter uitvoering van de tegen hem bij verstek uitgesproken veroordeling tot een gevangenisstraf.

De verzoeker, Stefano Melloni, is een Italiaan die in 1993 in Spanje is veroordeeld tot overlevering aan Italië. Hij wordt verdacht van onregelmatigheden waarvan hij het zelf niet wist dat dit strafrechtelijk vervolgd zou kunnen worden (hij meende dat deze alleen civielrechtelijke aansprakelijkheid tot gevolg zouden hebben). Hij beloofde vrijwillig naar Italië te zullen teruggaan en werd op borgtocht vrijgelaten (voor 5 miljoen peseta’s). Hij nam echter de benen en ging niet richting Italië. Omdat hij dus was verdwenen kon hij niet aan de Italiaanse autoriteiten worden overgeleverd.
In maart 1997 is hij bij verstek veroordeeld tot 10 jaar gevangenis wegens frauduleus faillissement. In 2004 vaardigt het Italiaanse OM een Europees arrestatie bevel uit. Namens Melloni wordt wel beroep ingesteld tegen dit bevel, maar dat wordt afgewezen.
In augustus 2008 wordt Melloni aangehouden en tot overlevering veroordeeld, maar hij verzet zich tegen die uitspraak. Hij voert hiervoor meerdere procedurele gronden aan, zo had hij een nieuwe advocaat aangewezen maar deze ontving de stukken niet. Ook stelde hij dat Italië aan de voorwaarde moet voldoen dat tegen de beslissing een rechtsmiddel openstaat. Zijn beroep wordt afgewezen. Als de zaak dan bij het constitutionele hof dient, vraagt de verzoeker om nietigverklaring van de procedure omdat hij stelt is dat zijn recht op een eerlijk proces is geschonden.

Het Spaanse constitutionele hof went zich tot het Hof met prejudiciële vragen over de uitleg van het kaderbesluit 2002/584/JBZ, zoals gewijzigd bij kaderbesluit 2009/299/JBZ. Aan bod komt o.a. de vraag of artikel 4 bis, lid 1 van het kaderbesluit zo moet worden uitgelegd dat het eraan in de weg staat dat nationale rechterlijke instanties in de in die bepaling omschreven gevallen de tenuitvoerlegging van een Europees bevel tot aanhouding en overlevering afhankelijk stellen van de voorwaarde dat de betrokken veroordeling kan worden herzien om de rechten van de verdediging van de gezochte persoon te waarborgen.

Hof van Justitie

Het Hof overweegt dat artikel 4 bis, lid 1, van kaderbesluit 2002/584/JBZ van de Raad van 13 juni 2002 betreffende het Europees aanhoudingsbevel en de procedures van overlevering tussen de lidstaten, zoals gewijzigd bij kaderbesluit 2009/299/JBZ van de Raad van 26 februari 2009, zo moet worden uitgelegd dat het zich ertegen verzet dat de uitvoerende rechterlijke autoriteit in de in die bepaling omschreven gevallen de tenuitvoerlegging van een Europees aanhoudingsbevel voor de uitvoering van een straf afhankelijk stelt van de voorwaarde dat de veroordeling bij verstek in de uitvaardigende lidstaat kan worden herzien.

Verder stelt het Hof dat artikel 4 bis, lid 1, van kaderbesluit 2002/584, verenigbaar is met de eisen die voortvloeien uit de artikelen 47 en 48, lid 2, van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.

Ten slotte geeft het Hof aan dat artikel 53 van

Metock (HvJ 25 juli 2008, C-127/08, JV 2008, 291)         

Richtlijn 2004/38/EG (de ‘verblijfsrichtlijn’) staat in de weg aan een wettelijke regeling van een lidstaat die aan een persoon met de nationaliteit van een derde land die de echtgenoot is van een burger van de Unie die in die lidstaat verblijft maar niet de nationaliteit ervan bezit, de eis stelt dat hij vóór zijn komst naar de gastlidstaat legaal verblijf heeft gehouden in een andere lidstaat, om rechten te kunnen ontlenen aan de bepalingen van die richtlijn.

Artikel 3 lid 1 van Richtlijn 2004/38/EG moet zo worden uitgelegd dat      

• een persoon met de nationaliteit van een derde land
• die de echtgenoot is van een burger van de Unie die verblijft in een lidstaat waarvan hij niet de nationaliteit bezit en
• die deze burger van de Unie begeleidt of zich bij hem voegt

rechten kan ontlenen aan de bepalingen van die richtlijn, ongeacht          

• wanneer of waar zij zijn gehuwd, alsook
• de wijze waarop deze persoon met de nationaliteit van een derde land de gastlidstaat is binnengekomen.

Michelin (HvJ 09-10-1983, Zaak 322/81)

Relevant artikel

Artikel 86 EEG-verdrag

Casus

Michelin is een in Nederland gevestigde NV die werkzaam is in de bandenindustrie. Michelin bood haar klanten een algemeen kortingssysteem gekoppeld aan het aantal banden die de klanten afnamen. Daarnaast voorzag zij in 1977 in een extra bonus gekoppeld aan het behalen van een verkoopdoel voor banden van personenauto’s. De commissie was van oordeel dat Michelin haar afnemers daarmee ongelijk van elkaar behandeld en de toegang van andere producenten op de markt beperkt. De commissie stelt dat dit een misbruik van machtspositie oplevert in de zin van artikel 86 EEG-verdrag. Michelin stelt dat zij geen machtspositie bezat en verweet de commissie dat zij de markt onjuist had afgebakend. Daarnaast werd door Michelin gesteld dat het door haar gebruikte kortingssysteem niet misleidend was.

Uitspraak

Artikel 86 verbiedt dat een onderneming misbruik maakt van een machtspositie op de gemeenschappelijke markt of op een wezenlijk deel daarvan. Vanuit dat oogpunt dienen de verschillende door partijen aangevoerde criteria en aanwijzingen voor het bestaan van een machtspositie worden onderzocht. Er moet dan gekeken worden naar:

• Het aandeel van Michelin op de relevante productenmarkt.
• De overige criteria en aanwijzingen voor of tegen het bestaan van een machtspositie.

Het Hof komt tot de conclusie dat Michelin een machtspositie op een wezenlijk deel van de gemeenschappelijke markt inneemt.

Rechtsregel

Om vast te stellen of er sprake is van schending van artikel 86 EEG-verdrag is de belangrijkste vraag of er sprake is van een machtspositie. Of er sprake is van een machtspositie wordt door twee pijlers bekeken:

• Wat is het aandeel van het bedrijf op de relevante productenmarkt?
• De overige criteria en aanwijzingen die voor of tegen het bestaan van een dergelijke machtspositie, de partijen zullen moeten betogen waarom zij vinden dat er wel of geen machtspositie bestaat.

Mickelsson en Roos (HvJ 04-06-2009, Zaak C-142/05)

In casu wordt een prejudiciële vraag gesteld of de artt. 34 en 36 VWEU of de pleziervaartuigenrichtlijn in de weg staan aan een Zweedse regeling over het gebruik van waterscooters. Er moet worden bekeken in hoeverre nationale bepalingen die het gebruik van producten beperken, aan art. 34 VWEU dienen te worden getoetst.
Het gaat om twee verdachten; hun wordt verweten dat zij de Zweedse waterscooterverordening hebben overtreden. Deze verordening verbiedt het gebruik van waterscooters buiten de openbare vaarwegen en de watergebieden waarvoor de plaatselijke overheidsinstantie het gebruik van waterscooters heeft toegestaan. Verder geeft dit verzoek om een prejudiciële beslissing aanleiding tot uitlegging van de informatierichtlijn.

Hof

De richtlijn was niet van toepassing toen de feiten zich hebben voorgedaan. De richtlijn staat er niet aan in de weg dat lidstaten bepalingen vaststellen over de vaart op bepaalde wateren met het oog op bescherming van het milieu en van het net van waterwegen en ter bevordering van de veiligheid op die waterwegen, mits deze bepalingen geen wijzigingen vereisen in de vaartuigen die aan de eisen van deze richtlijn voldoen.

De richtlijn staat er niet in de weg aan nationale bepalingen die, ter bescherming van het milieu, het gebruik van waterscooters op bepaalde wateren verbieden. De bepalingen mogen niet indruisen tegen de voorschriften van het verdrag.

Maatregelen van gelijke werking als kwantitatieve invoerbeperkingen zijn maatregelen van een lidstaat die er toe strekken of tot gevolg hebben dat uit andere lidstaten afkomstige producten minder gunstig worden behandeld, alsook belemmeringen van het vrije goederenverkeer, die, bij ontbreken van harmonisatie van de nationale wettelijke regelingen, voortvloeien uit de toepassing op goederen uit andere lidstaten. Zelfs indien de nationale regeling niet er toe strekt of tot gevolg heeft dat uit andere lidstaten afkomstige producten minder gunstig worden behandeld, kan de opgelegde beperking van het gebruik van een product op het grondgebied van een lidstaat, afhankelijk van haar draagwijdte, een aanzienlijke invloed hebben op het consumentengedrag, dat weer een negatieve uitwerking kan hebben voor de toegang van dit product tot de markt van deze lidstaat; er is dan immers weinig belang bij om het product te kopen.

De regels leiden er toe dat de toegang van producten tot de nationale markt wordt belemmerd, als de gebruikers van waterscooters deze niet kunnen gebruiken op een wijze die kenmerkend is voor en inherent aan deze producten of dat het gebruik hiervan aanzienlijk wordt beperkt. De nationale regeling moet bovendien geschikt zijn ter verwezenlijking van het doel en niet verder gaan dan noodzakelijk.

De Zweedse regering betoogt dat de nationale verordening wordt gerechtvaardigd door het doel van milieubescherming. Volgens art. 36 VWEU vormt art. 34 VWEU geen beletsel voor invoerverboden of –beperkingen die gerechtvaardigd zijn uit hoofde van onder andere bescherming van gezondheid en het leven van personen, dieren of planten en volgens vaste rechtspraak kan het doel van milieubescherming nationale maatregelen die het intracommunautaire handelsverkeer kunnen belemmeren, rechtvaardigen, mits de maatregelen evenredig zijn aan het beoogde doel.

Opdat de nationale

Microsoft (HvJ 27-06-2012, Zaak T-201/04)

Relevant artikel

Artikel 86 EEG-verdrag

Casus

De Microsoft zaak is een ingewikkelde en lange zaak, maar wel een van de belangrijkste zaken als het gaat om de ontwikkeling van het mededingingsrecht. Na ruim vijf jaar procederen concludeerde de commissie in maart 2004 dat Microsoft misbruikt had gemaakt van haar machtspositie op de markt van pc-besturingssystemen, omdat:

• Microsoft geweigerd heeft om informatie over interoperabiliteit te verstrekken die noodzakelijk was voor haar concurrenten op de markt om effectief te kunnen concurreren.
• Omdat Microsoft de Windows Media Player technisch koppelde aan het windowsbesturingssysteem waardoor concurrenten van de media player niet effectief konden concurreren.

Microsoft stelde bij het Hof een nietigverklaring in tegen dit besluit van de commissie.

Uitspraak & rechtsregel

Microsoft heeft geen enkel argument aangevoerd dat kan afdoen aan de gegrondheid van de vaststellingen van de commissie in de bestreden beschikking met betrekking tot de voorwaarde inzake de beperking van de mededinging. Het Gerecht concludeert daarom dat de commissie rechtens genoeg heeft aangetoond dat de voorwaarde van machtsmisbruik in dit geval is vervuld. Door het Hof wordt gebruik gemaakt van de Magill toets:

• Onontbeerlijke aard van de voorziening ;
• Nieuw product;
• Uitschakeling van mededinging;
• Ontbreken van een objectieve rechtvaardiging.

Mobistar (HvJ 13-07-2006, gevoegde zaken C-544/03 en C-545/03)

Relevante artikelen

Artikel 59 EG-verdrag

Casus

De gemeenteraad van Fléron (België) heeft een belastingreglement vastgesteld waarbij belasting wordt geheven over pylonen, masten en antennes voor GSM-ontvangst. De belasting is verschuldigd door de eigenaar van de mast, pyloon of antenne. De exploitanten van mobiele telefonie in België, Belgacom en Mobistar hebben opheffing van de belastingregeling verzocht. Mobistar heeft bij de Raad van State een beroep tot nietigverklaring van het belastingreglement ingesteld.

De Belgische rechter stelt een prejudiciële vraag aan het Hof over de uitlegging van artikel 59 EG-verdrag. En of deze zo moet worden uitgelegd dat het zich er tegen verzet dat een nationale autoriteit of een plaatselijke overheid bij reglement een belasting instelt op de infrastructuur voor mobiele en persoonlijke communicatie die bij de exploitatie van de in de vergunningen en machtigen bepaalde werkzaamheden wordt gebruikt.

Uitspraak

Volgens de rechtspraak van het Hof vraagt artikel 59 niet alleen afschaffing van iedere discriminatie van de in een andere lidstaat gevestigde dienstverrichter, maar ook opheffing van iedere beperking. Bovendien heeft het Hof geoordeeld dat artikel 59 zich verzet tegen de toepassing van iedere nationale regeling die ertoe leidt dat het verrichten van diensten tussen lidstaten moeilijker wordt gemaakt dan het verrichten van diensten binnen één lidstaat. Er moet worden aangehaald dat niets in deze zaak laat doorschijnen dat het effect van de belastingen het vrij verrichten van mobiele telefoondiensten tussen de andere lidstaten en België vermoeilijkt of in gevaar brengt.

Rechtsregel

Artikel 59 verzet zich er niet tegen dat een nationale autoriteit of plaatselijke overheid bij reglement een belasting instelt op de infrastructuur voor mobiele en persoonlijke communicatie welke bij de exploitatie van de in de vergunningen en machtigingen bepaalde werkzaamheden wordt gebruikt. Tevens welke zonder onderscheid van toepassing is op binnenlandse dienstverrichters uit andere lidstaten, en die het verrichten van diensten binnen één lidstaat en het verrichten van diensten tussen lidstaten gelijkelijk raakt.

Morgan en Bucher (HvJ 23-10-2007, Zaken C-11/06 & C-12/06)

Morgan, van oorsprong Duitse, gaat na een jaar in het Verenigd Koninkrijk als au pair te hebben gewerkt toepaste genetica studeren (in het VK). Bij de Bezirksregiering Köln vraagt zij een studietoelage aan voor die opleiding waarbij ze aangeeft dat haar studie niet in Duitsland bestaat. Omdat Morgan niet aan de in paragraaf 5 lid 2 van de betreffende wet gestelde voorwaarden zou voldoen wordt haar aanvraag afgewezen. Een van de voorwaarden was dat ze tenminste één jaar in Duitsland had moeten studeren en dat ze haar studie in het buitenland zou voortzetten.

Het tweede geval gaat over Bucher, ook van oorsprong Duits, die in Nederland ergotherapie is gaan studeren. Tot 1 juli 2003 woonde ze bij haar ouders, daarna is ze in Duitsland gaan samenwonen met een vriend en dat werd haar eerste woonplaats. Daarna ging ze naar Heerlen om de opleiding te volgen. In januari 2004 heeft ze de Landrat des Kreises Düren, verweerster in het hoofdgeding, verzocht om een studietoelage voor de opleiding die zij in Nederland volgde. Dat verzoek is bij beslissing van 7 juli 2004 afgewezen op grond dat Bucher niet voldeed aan de in § 5, lid 1, Duitse Wet op de studiefinanciering gestelde voorwaarden, omdat zij haar woonplaats enkel met het oog op haar beroepsopleiding in een grensgebied had gevestigd.

Verzetten de artikelen 17 EG en 18 EG zich verzetten tegen de in § 5, lid 2, punt 3, en § 5, lid 1, Duitse Wet op de studiefinanciering gestelde alternatieve voorwaarden om in aanmerking te komen voor een studietoelage voor een opleiding in een andere lidstaat dan de Bondsrepubliek Duitsland?

HvJEG

De artikelen 17 EG en 18 EG verzetten zich in de betreffende omstandigheden tegen een voorwaarde volgens welke een student slechts in aanmerking kan komen voor een studietoelage voor een opleiding in een andere lidstaat dan die waarvan hij de nationaliteit heeft, indien die opleiding de voortzetting is van een gedurende ten minste één jaar in de lidstaat van herkomst van deze student gevolgde opleiding.

Muñoz (HvjEG 17-09-2002, Case C-253/00)

De Engelse rechter vraagt aan het HvJEG of aan bepalingen uit Verordeningen wel rechtstreekse werking toekwam tussen twee particulieren. Volgens de bewoordingen van art. 249 tweede alinea EG heeft een verordening algemene strekking en is rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat. Het hof antwoordde dus dat de verordeningen aldus moeten worden uitgelegd dat de naleving van de bepalingen m.b.t. de kwaliteitsnormen voor groente of fruit, moet kunnen worden verzekerd in een civiel proces van een marktdeelnemer tegen een concurrent.

Nold (HvJ 11-01-1977, Zaak 4/73)

Casus

Vennootschap J. Nold die in Darmstadt een groothandel in steenkool en bouwmaterialen exploiteert heeft een beroep in gesteld tot vernietiging van de beschikking van de Europese Commissie ter goedkeuring van een nieuwe verkoopregeling van de Ruhrkohle AG. De Ruhrkohle-verkauf GmbH is gemachtigd om de rechtstreekse levering van steenkool afhankelijk te stellen van het sluiten van tweejarige overeenkomsten inzake een af te nemen minimumhoeveelheid van 6000 ton per jaar voor de huisbrand- en kleinverbruiksector welke hoeveelheid de jaaromzet van Nold ver te boven gaat waardoor zij als handelaar niet meer zou kunnen bestaan. Het betoog van Nold komt dus in feite neer op het inroepen van een schending wegens wezenlijke vormvoorschriften en schending van het verdrag of zijn uitvoerregelingen. Ook beroept zij zich op schendingen van fundamentele rechten, omdat de beperkingen in de regeling zozeer afdoen aan haar rentabiliteit en de vrijheid van haar economische werkzaamheid, dat zij in haar bestaan wordt bedreigd.

Rechtsvraag

Is het in strijd met het Europees recht en fundamentele beginselen om een regeling op te stellen die het bestaan van een onderneming onmogelijk maakt. 

HvJ

De aan de onderneming verstrekte waarborgen mogen in geen geval meer worden uitgebreid tot de bescherming van de belangen of kansen van de handel welke wisselvalligheid voor de economische werkzaamheid wenselijk is. De nadelen in deze casus zijn niet meer dan een gevolg van economische ontwikkelingen en niet per definitie van de bestreden beschikking. Gezien de economische veranderingen waar de recessie bij steenkolenproductie toe moest leiden, had Nold moeten nadenken over een reconversie van haar bedrijf om het hoofd te kunnen blijven bieden aan de nieuwe situatie. 

O’Flynn (HvJ 23-05-1996, Zaak C-237/94)

Onderwerp

Indirecte discriminatie.

Casus

O' Flynn is een Iers onderdaan die als voormalig migrerend werknemer in het Verenigd Koninkrijk verblijft. Zijn zoon is op 25 augustus 1988 in het Verenigd Koninkrijk overleden. De begrafenis heeft plaatsgevonden in Ierland.

O' Flynn vroeg een begrafenisvergoeding aan. Deze werd afgewezen op grond dat de begrafenis niet in het Verenigd Koninkrijk had plaatsgevonden, zoals werd vereist in Section 7(1)(c), van de Regulations 1987.

O' Flynn stelde tegen deze weigering beroep in. Volgens O' Flynn werden migrerende werknemers door deze voorwaarde indirect gediscrimineerd. Het Verenigd Koninkrijk is echter van mening dat de voorwaarde slechts als discriminerend te beschouwen is, wanneer wordt aangetoond dat migrerende werknemers veel moeilijker aan de voorwaarde kunnen voldoen dan nationale werknemers.

Rechtsvraag

Is het verenigbaar met het communautaire beginsel van non-discriminatie op grond van nationaliteit, dat het Verenigd Koninkrijk de betaling van begrafeniskosten uit hoofde van het Social Fund afhankelijk stelt van een territoriale voorwaarde, namelijk dat de begrafenis in het Verenigd Koninkrijk plaatsvindt?

HvJ

Een bepaling van nationaal recht moet als indirect discriminerend worden beschouwd, als zij door haar aard zelf migrerende werknemers eerder kan treffen dan nationale werknemers en derhalve de eerste categorie van werknemers meer in het bijzonder dreigt te benadelen, tenzij zij objectief is gerechtvaardigd en evenredig is aan het nagestreefde doel (ro. 19).

Hierbij merkt het Hof op dat in het geval van een begrafenis, een migrerend werknemer ongeveer gelijke kosten zal maken als een nationale werknemer. Afgezien van het vervoer voor de kist (welk vervoer in ieder geval niet voor vergoeding in aanmerking komt), verschillen de kosten voor een begrafenis in het Verenigd Koninkrijk niet met die van een begrafenis in Ierland. Ook is het voor het Verenigd Koninkrijk niet extra moeilijk om de kosten te controleren.

Het Verenigd Koninkrijk had een redelijk bedrag als vergoeding moeten toekennen.

Er is hier dus sprake van indirecte discriminatie nu de bepaling migrerende werknemers eerder treft dan nationale werknemers

Leerstuk / conclusie

Een bepaling is als indirect discriminerend te beschouwen als zij door haar aard zelf buitenlandse werknemers eerder kan treffen dan nationale werknemers en derhalve de buitenlandse werknemers meer in het bijzonder dreigt te benadelen, tenzij de regeling objectief gerechtvaardigd is en evenredig is aan het nagestreefde doel.

Onuekwere (HvJ 07-03-2014, Zaak C-378/12)

Casus

N. Onuekwere is Nigeriaans staatsburger. Op 2 december 1999 is hij getrouwd met een Ierse staatsburger die haar recht van vrij verkeer en verblijf in het Verenigd Koninkrijk uitoefende en met wie hij twee kinderen heeft gekregen. Op 5 september 2000 is hem als familielid van een burger van de Unie een vergunning voor verblijf in het Verenigd Koninkrijk verleend met een geldigheid van vijf jaar. Op 26 juni 2000 is Onuekwere veroordeeld tot negen maanden voorwaardelijke gevangenisstraf met een proeftijd van twee jaar. Deze veroordeling heeft niet tot een daadwerkelijke detentie van de betrokkene geleid. Vier jaar later wordt hij weer veroordeeld. Ditmaal wel met een gevangenisstraf. In 2005 is hij in vrijheid gesteld. In november van dat wordt heeft de Secretary of State de uitzetting van Onuekwere in gang gezet. In 2008 wordt hij opnieuw gevangengenomen. Na zijn vrijlating wordt opnieuw een uitzetting in gang gezet. De uitzetting werd echter nietig verklaar. Het verblijfsrecht was wel enkel verworven door de vrouw van Onuekwere, maar de elementen in verband met de persoonlijke situatie van Onuekwere wogen zwaarder dan het algemeen belang van de uitzetting van de Onuekwere. Na de beslissing is Onuekwere een aanvraag voor duurzaam verblijf gestart. Hij krijgt het duurzaam verblijf niet. Onuekwere gaat in hoger beroep. Deze rechter stelt echter vragen over de eigenlijke verblijfsduur van Onuekwere. Hij stelt daarom de volgende vragen aan het Hof van Justitie.

Rechtsvragen

1. Kunnen perioden die in het gastland in een gevangenis zijn doorgebracht door een derdelander die familielid is van een burger van de Unie die gedurende die perioden een duurzaam verblijfsrecht heeft verworven in die lidstaat, worden meegeteld voor de verwerving, door die derdelander, van een duurzaam verblijfsrecht in de zin van die bepaling. 

2. Indien een in de gevangenis doorgebrachte periode niet geldt als legaal verblijf, mag een persoon die een gevangenisstraf heeft uitgezeten, dan de verblijfsperioden vóór en na zijn gevangenschap bij elkaar optellen voor de berekening van de voor de verkrijging van een duurzaam verblijfsrecht krachtens richtlijn 2004/38 vereiste periode van vijf jaar?” 

HvJ

(In het lesmateriaal is slechts de beantwoording van de eerste prejudiciële vraag opgenomen)

De oplegging van een onvoorwaardelijke gevangenisstraf door de nationale rechter toont aan dat de betrokkene de door de samenleving van het gastland in diens strafrecht tot uiting gebrachte waarden niet eerbiedigt, zodat de in aanmerkingneming van in de gevangenis doorgebrachte perioden voor de verwerving van het duurzame verblijfsrecht in de zin van artikel 16, lid 2, van richtlijn 2004/38 door de familieleden van een burger van de Unie die niet de nationaliteit van een lidstaat hebben, klaarblijkelijk zou indruisen tegen het doel dat door deze richtlijn met de instelling van dat verblijfsrecht wordt nagestreefd. 

Gelet op het voorgaande dient op de eerste vraag te worden geantwoord dat artikel 16, lid 2, van richtlijn 2004/38 in die zin moet worden uitgelegd dat perioden die in het gastland in een gevangenis zijn doorgebracht door een derdelander

Opinie 2/13 (HvJ 19-12-2014)

Opinie

Het resultaat van Opinie 2/94 was een domper voor diegenen die vonden dat de externe controle door middel van het EVRM noodzakelijk was om van de Europese rechtsorde een volwassen constitutionele orde te maken. Het hof ging echter niet akkoord met de toevoeging. In deze opinie analyseert het Hof grondig de verhouding tussen het EVRM en het Verdrag, haar eigen rol in dit geheel en het stelsel van mensenrechten zoals dat binnen de Europese unie haar vorm heeft. 

HvJ

Toch blijft het HvJ bij haar standpunt en wel om de volgende redenen: 

De overeenkomst: 

• kan de specifieke kenmerken en de autonomie van het Unierecht kan aantasten, voor zover zij geen onderlinge afstemming tussen artikel 53 EVRM en artikel 53 van het Handvest verzekert, niet het risico wegneemt dat het beginsel van onderling vertrouwen tussen de lidstaten in het Unierecht wordt geschonden en niet bepaalt hoe het door Protocol nr. 16 vastgestelde mechanisme en de prejudiciële procedure van artikel 267 VWEU zich onderling verhouden;  

• kan afbreuk doen aan artikel 344 VWEU, voor zover zij niet uitsluit dat geschillen tussen de lidstaten onderling of tussen de lidstaten en de Unie betreffende de toepassing van het EVRM binnen de materiële werkingssfeer van het Unierecht bij het EHRM aanhangig worden gemaakt; 

• geen regels inzake de werking van het co-respondentmechanisme en de procedure van voorafgaande beoordeling door het Hof vaststelt die de mogelijkheid bieden de specifieke kenmerken van de Unie en van het Unierecht in stand te houden, en

• de specifieke kenmerken van het Unierecht met betrekking tot het rechterlijk toezicht op handelingen, maatregelen of nalatigheden van de Unie op het gebied van het GBVB miskent, voor zover zij het rechterlijk toezicht op sommige van deze handelingen, maatregelen of nalatigheden uitsluitend toevertrouwt aan een orgaan van buiten de Unie,  

De overeenkomst inzake toetreding van de Europese Unie tot het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden is niet verenigbaar met artikel 6, lid 2, VEU en evenmin met Protocol (nr. 8) betreffende artikel 6, lid 2, van het Verdrag betreffende de Europese Unie inzake de toetreding van de Unie tot het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden. 

HvJ 14-07-1994

Relevante wetgeving

Art. 177 EG-verdrag, richtlijn 86/577 van de Raad over consumentenbescherming

Casus

Het Hof wordt een prejudiciële vraag gesteld over de uitleg van de richtlijn. Don had een overeenkomst gesloten met Interdiffusion buiten de ruimte van de vennootschap, om een cursus Engels te volgen. Enige dagen later wil Don van de overeenkomst af. De vennootschap had haar vordering inmiddels al gecedeerd aan Recreb. Don meldt aan Recreb dat ze gebruik maakt van de mogelijkheid tot het doen van afstand als bedoeld in de richtlijn buiten verkoopruimten gesloten overeenkomsten. Italië had ten tijde van de feiten geen maatregel tot omzetting van de richtlijn genomen.

Rechtsvraag

Zijn de richtlijnbepalingen onvoorwaardelijk en voldoende nauwkeurig en kan er in het geding tussen consument en handelaar een beroep worden gedaan op de richtlijn?

HvJ

De betreffende richtlijn is onvoorwaardelijk en voldoende nauwkeurig wat de aanwijzing van de begunstigden en de vaststelling van de minimumtermijn voor de kennisgeving van afstand betreft. Wanneer maatregelen tot omzeiling van de richtlijn niet tijdig zijn genomen, kunnen consumenten niet voor de nationale rechter met een beroep op de richtlijn zelf een recht van afstand geldend maken tegenover de handelaren. De nationale rechter moet evenwel bij de toepassing van bepalingen van nationaal recht die van eerdere dan wel latere datum dan de richtlijn zijn, deze zoveel mogelijk uitleggen in het licht van de bewoordingen en het doel van de richtlijn.

Pfleger, Case C-390/12

Casus

I.c. gaat het om een prejudiciële vraag over de uitleg van art. 56 VWEU en het Handvest van de grondrechten van de EU. Dit verzoek is ingediend in het kader van beroepen die Pfleger, Autoart a.s., Vucicevic, Maroxx Software GmbH en Zehetner hebben ingesteld wegens de bestuurlijke sancties die hun waren opgelegd omdat zij kansspelautomaten hadden geëxploiteerd zonder vergunning. 

Op meerdere plaatsen in Oostenrijk waren kansspelautomaten in beslag genomen die werden geëxploiteerd zonder vergunning en dus hadden gediend om verboden kansspelen te organiseren. Tegen de inbeslagneming stelden de bovengenoemde eigenaren beroep in.

Zij voerden o.a. aan dat territoriale bevoegdheid ontbrak en dat gezien de voorrang van art. 56 VWEU het Oostenrijkse recht niet had mogen worden toegepast. De Oostenrijkse rechter vroeg het Hof of de nationale vergunningregeling in strijd was met het EU-recht (met name het vrije verkeer van diensten art. 56 VWEU) en de artikelen 15 tot en met 17 (vrijheid van beroep, de vrijheid van ondernemerschap en het recht op eigendom) van het Handvest van de grondrechten van de EU.

Hof van Justitie

Volgens vaste rechtspraak van het Hof kan een vergunning voor kansspelautomaten een belemmering zijn van het vrije verkeer van diensten. Zo’n belemmering kan worden gebaseerd op een uitdrukkelijke uitzondering in het EU-Werkingsverdrag, zoals openbare orde, openbare veiligheid of de volksgezondheid. Verder kan een belemmering ook worden gerechtvaardigd met een beroep op dwingende redenen van algemeen belang, zoals consumentenbescherming.

Het Hof oordeelt dat de vergunningregeling voor gokautomaten in strijd is met het vrij verkeer van diensten (art. 56 VWEU). Het Hof stelt dat dit artikel zo moet worden uitgelegd dat het zich verzet tegen een nationale regeling zoals die in de hoofdgedingen, voor zover die regeling niet werkelijk beoogt de speler te beschermen of criminaliteit te bestrijden en niet daadwerkelijk beantwoordt aan het streven op samenhangende en stelselmatige wijze de gelegenheden tot spelen te verminderen of de aan deze spelen verbonden criminaliteit te bestrijden.

Zo’n beperkende nationale regeling zoals hier de vergunningregeling, vormt ook een beperking van artt. 15 t/m 17 van het Handvest, die in de omstandigheden van het hoofdgeding niet kan worden gerechtvaardigd volgens de vereisten van artikel 52 lid 1 van het Handvest.

Volgens artikel 52 lid 1 Handvest is zo’n beperking alleen toelaatbaar als zij bij wet is gesteld en de wezenlijke inhoud van die rechten en vrijheden eerbiedigt. Daarnaast kan zij met inachtneming van het evenredigheidsbeginsel alleen worden gesteld, als zij noodzakelijk is en daadwerkelijk beantwoordt aan door de Unie erkende doelstellingen van algemeen belang of aan de eisen van de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen.

Een niet-gerechtvaardigde of onevenredige beperking van de vrijheid van dienstverlening is uit hoofde van art. 56 VWEU krachtens art. 52 lid 1 Handvest ook niet toelaatbaar m.b.t. de artikelen 15 tot en met 17 daarvan.

Bijgevolg geldt de toetsing aan art. 56 VWEU van de beperking die de nationale regeling in de hoofdgedingen inhoudt i.c. ook voor de mogelijke beperkingen van de uitoefening van de rechten

Casus

CV Plaumann & Co. heeft een beroep tot nietigverklaring ingesteld tegen de afwijzende beschikking van de Commissie van de Europese Economische Gemeenschap (22-05-1962) bij het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen.

De beschikking wees het beroep van de Bondsrepubliek Duitsland om machtiging tot gedeeltelijke schorsing van de heffing van rechten op uid derde landen ingevoerde mandarijnen en clementines af. Tevens lag er een vordering van 39.414,01 Deutsche Mark. Het betrof hier het beroep tot nietigverklaring in artikel 263 van het Werkingsverdrag en kan worden ingesteld door lidstaten, het Europees Parlement, Commissie, Centrale Bank, Rekenkamer of Raad. Ook natuurlijke en rechtspersonen kunnen zo'n beroep instellen, maar alleen tegen handelingen die het individueel dan wel rechtstreeks raken of tegen hen gericht zijn.

Rechtsvraag

Wanneer is er de beroepsmogelijkheid tegen een beschikking die tot een ander gericht is (oftewel, in hoeverre is Plaumann individueel geraakt door de beschikking)?

HvJ

Om daartegen beroep te kunnen instellen, is het niet voldoende dat men de gevolgen van die beschikking ondervindt. Men moet er individueel door worden geraakt, hetgeen betekent dat de beschikking betrokkenen raakt ‘uit hoofde van zekere bijzondere hoedanigheden of van een feitelijke situatie welke hem ten opzichte van een ieder ander karakteriseert en dus individualiseert op soortgelijke wijze als de adressaat’.

In casu raakt de bestreden beschikking de verzoekster in haar hoedanigheid van importeur van clementines, dat wil zeggen uit hoofde van commercieel beroep, hetgeen ten alle tijden door iedere justitiabele kan worden uitgeoefend en haar derhalve ten opzichte van de bestreden beschikking niet karakteriseert op soortgelijke wijze als een adressaat. Het Hof van Justitie van de EU is van oordeel dat verzoekster niet individueel geraakt is, aangezien de richtlijn voor iedere clementineimporteur geldt en verzoekster zich hiermee niet individualiseert van ieder ander.

Procureur du Roi tegen Benoit en Gustave Dassonville (HvJ 11-07-1974, Zaak 8/74)

Relevante artikelen

In dit arrest staat art. 34 VWEU centraal.

Casus

Een tweetal handelaren heeft langs de reguliere weg een partij Scotch Whisky gekocht in Frankrijk. Deze hebben zij in België geïmporteerd, zonder in bezit te zijn van een certificaat van echtheid. Nu dit certificaat voor buitenlandse importeurs is vereist, worden zij door de Belgische overheid vervolgd. Deze procedure geeft aanleiding tot het stellen van een prejudiciële vraag over de reikwijdte van art. 34 VWEU.

Rechtsvraag

Is een nationale maatregel die de invoer van een bepaald product verbindt aan het hebben van een certificaat van echtheid, als een maatregel van gelijke werking als een kwantitatieve beperking in de zin van art. 34 VWEU te beschouwen?

Hof

In de visie van het Hof moet onder een maatregel van gelijke werking uit art. 34 VWEU worden verstaan: een maatregel die de intracommunautaire handel (dus de handel binnen de Europese Unie) rechtstreeks, daadwerkelijk of potentieel kan belemmeren. Dit betekent dus dat een daadwerkelijke belemmering niet noodzakelijk is.

Hierbij merkt het Hof op dat de maatregelen in elk geval geen middel tot willekeurige discriminatie mogen zijn en dat zij ook niet tot een verkapte beperking van de handel tussen lidstaten mag leiden.

In dit geval ging het ook daadwerkelijk om een maatregel van gelijke werking, nu het certificaat door de buitenlandse importeurs minder makkelijk te krijgen was. Ook was de Whisky al in een ander land rechtmatig vervaardigd.

Leerstuk / conclusie

Het Hof geeft in dit arrest aan wat er onder een maatregel van gelijke werking moet worden verstaan. Het moet namelijk gaan om een overheidsmaatregel die direct of indirect, daadwerkelijk of potentieel het intracommunautaire handelsverkeer kan belemmeren. Het is volgens dit criterium voldoende dat het kan belemmeren, men hoeft niet te bewijzen dat er daadwerkelijk van belemmering sprake is.

Rheinmuhlen-Dusseldorf (HvJ 16-07-1974, zaak 166 -73)

Relevant artikel

Art. 177, tweede alinea EEG-verdrag

Onderwerp

Bevoegdheid nationale rechter tot het stellen van prejudiciële vragen

Casus

Een geschil over de verenigbaarheid van een regeling van nationaal Duits recht wordt middels een prejudiciële vraag voorgelegd aan het Hof van Justitie. Volgens art. 126, vijfde alinea Finanzgerichtsordnung echter, is de lagere rechter (dus de rechter die in casu vragen heeft gesteld), gebonden aan het rechtsoordeel van de hogere rechter in diens vonnis en kunnen er dus geen vragen gesteld worden.

Rechtsvraag

Wordt in artikel 177, tweede alinea, EEG-Verdrag aan de niet in hoogste ressort rechtsprekende instanties een in elk opzicht onbeperkt recht toegekend zich met een prejudicieel verzoek tot het Hof van Justitie te wenden, of laat het andersluidende nationale rechtsregels, volgens welke zodanige instantie gebonden is aan het rechtsoordeel van de hogere rechter, onverlet?

HvJ

De nationale rechter is bevoegd tot het stellen van prejudiciële vragen. Deze bevoegdheid kan hem niet worden ontnomen door een nationale regeling die de rechter bindt aan het oordeel van de hoogste nationale rechter. Dit is slechts anders als die hoogste rechter reeds vragen heeft gesteld die materieel identiek zijn aan de te stellen vragen. Dit, omdat art. 177 EEG-verdrag tot doel heeft te verzekeren dat het gemeenschapsrecht in alle lidstaten op dezelfde wijze toegepast wordt en het artikel van dwingend recht is.

Ruiz Zambrano (HvJ 08-03-2011, Zaak C-34/09)

Relevant artikel

Artikel 20 VWEU

Casus

Louis Zambrano bezit de Colombiaanse nationaliteit. In 1999 zijn hij en zijn vrouw naar België gereisd om daar de status van vluchteling aan te vragen. Dat verzoek is afgewezen door België, maar vanwege de burgeroorlog die speelde in Colombia hoefden zij België nog niet te verlaten. Tijdens hun verblijf in België hebben zij twee kinderen gekregen, die op grond van het Belgische recht de Belgische nationaliteit hebben. Daarom hebben meneer Zambrano en zijn vrouw nogmaals een verblijfsvergunning aangevraagd in België om een andere grond, namelijk de nationaliteit van hun kinderen. Ook dit verzoek werd afgewezen. Dit verzoek eindigde met een rechterlijke procedure waarin prejudiciële vragen zijn gesteld.

Rechtsvraag

Verlenen artikel 18, 20, 21 VWEU een verblijfsrecht aan de burger van de Unie op het grondgebied van de lidstaat waarvan deze burger de nationaliteit bezit, ongeacht de eerdere uitoefening van zijn recht om op het grondgebied van de lidstaten te reizen?

HvJ

Het Hof verduidelijkt de gevolgen van de fundamentele status van het burgerschap van de Unie van jonge kinderen in verband met de rechten van hun ouders, afkomstig uit derdewereldlanden. De Brusselse rechter heeft besloten om een aantal vragen te verwijzen naar het Hof, in het bijzonder met betrekking tot de mogelijke toepassing van de bepalingen van het Verdrag inzake het Europees burgerschap in de situatie van de Zambrano kinderen. Het Hof begint met te zeggen dat artikel 20 VWEU de status verleent van EU-burger aan eenieder die de nationaliteit heeft van een lidstaat. Het artikel verzet zich tegen de situatie waarin een derdewereldlander met jonge kinderen die EU-burger zijn en in de EU verblijven, niet in de lidstaat mag verblijven of werken. Die situatie zal er immers toe leiden dat de kinderen hun rechten als EU-burger in de toekomst niet kunnen uitoefenen omdat zij met hun ouders uit de EU zullen moeten vertrekken. De twee Zambrano kinderen die de Belgische nationaliteit hebben verworven genieten die status. Het Hof benadrukt de fundamentele status van het burgerschap van de Unie voor de onderdanen van de lidstaten.

Het Hof concludeert dat artikel 20 VWEU zich verzet tegen een lidstaat die een werkvergunning en het recht op verblijf op het grondgebied van een derde land weigert, terwijl deze persoon minderjarige kinderen heeft die onderdaan zijn van een lidstaat van de EU, voor zover dergelijke beslissingen de kinderen het genot ontnemen van de rechten die de status van EU-burger met zich meebrengt.

Santa Casa (HvJ 08-09-2009, Zaak C-42/07)

Relevant artikel

Artikel 49 EEG-verdrag

Casus

In Portugal bestaat een algemeen verbod op kansspelen. De staat heeft zich het recht voorgehouden om volgens een systeem die zij het geschikts acht vergunningen te verlenen. Kansspelen in de vorm van loterijen, lottospelen en sportweddenschappen zijn in Portugal bekend onder de naam ´jogos sociais´. De exploitatie daarvan wordt systematisch toegewezen aan Santa Casa. Elk door Santa Casa georganiseerd kansspel wordt afzonderlijk in het leven geroepen en de volledige organisatie van dit kansspel wordt bij overheidsbesluit geregeld.

Bwin is een kansspel dat gevestigd is in Gibraltar en online opereert door kansspelen aan te bieden op hun website. Haar servers bevinden zich in Gibraltar en Oostenrijk. Daarnaast hebben we de Liga, een privaatrechtelijk rechtspersoon die de vorm heeft van een vereniging, zonder oogmerk op winst. Alle professionele voetbalclubs zijn hierbij aangesloten. De Liga organiseert de hoogste afdeling van de nationale voetbalcompetitie en is belast met de commerciële exploitatie daarvan.

Aan Bwin en De Liga worden geldboetes opgelegd omdat zij aan Santa Casa vergunde kansspelen of soortgelijke spellen hebben ontwikkeld en via het internet hebben georganiseerd en reclame voor hebben gemaakt. Bwin en De Liga hebben om nietigverklaring gevraagd en het Hof stelt hieromtrent prejudiciële vragen aan het Hof.

Uitspraak

De Staat voert aan dat marktdeelnemers die hun diensten via het internet aanbieden niet dezelfde controlemogelijkheid hebben als Santa Casa. Het Hof neemt alles in overweging en komt tot de conclusie dat via internet toegankelijke kansspelen ernstige risico’s op fraude met zich meebrengen omdat er geen direct contact is tussen de consument en de marktdeelnemer. Uit alle door het Hof meegenomen overwegingen volgt dat de beperking, gelet op de bijzondere kenmerken van het aanbieden van kansspelen via het internet, gerechtvaardigd kan zijn door de doelstelling om fraude en criminaliteit te bestrijden.

Rechtsregel

Artikel 49 EEG-verdrag staat niet in de weg van een regeling van een lidstaat die marktdeelnemers zoals Bwin gevestigd in andere lidstaten, waar rechtmatig soortgelijke diensten worden verricht, verbiedt om via het internet kansspelen aan te bieden op het grondgebied van de lidstaat. Kort: De beperking kan gerechtvaardigd worden gelet op het bijzondere karakter van het aanbieden van kansspelen op het internet als het doel is om criminaliteit en fraude te bestrijden.

Essentie

Informatie, vergaard in een bestuurlijke fase (toezicht), mag niet worden toegelaten als bewijs in de strafrechtelijke fase, nu in dat geval de plicht tot het verschaffen van inlichtingen in strijd komt met het verbod van 'zelfincriminatie' (het zwijgrecht) in art. 6 EVRM. Het zwijgrecht geldt reeds vóórdat sprake is van een criminal charge.

Feiten

Saunders is directeur van een Brits bedrijf. In deze functie heeft hij aandelenfraude gepleegd bij de overname van een ander bedrijf. Op last van het Britse ministerie van handel en industrie werd hiernaar een onderzoek ingesteld. Saunders werd in het kader van dat onderzoek gehoord en was daarbij wettelijk verplicht op de gestelde vragen te antwoorden. Deze verklaringen werden gebruikt tijdens het strafproces en daarom meent Saunders, dat art. 6 lid 2 EVRM geschonden is.

Rechtsvraag

Verdraagt het gebruik van de afgelegde verklaringen in de latere strafzaak zich met het zwijgrecht dat aan Saunders toekomt?

EHRM

Het Hof stelt allereerst vast dat het nemo tenetur beginsel geen betrekking heeft op het vooronderzoek, maar slechts ziet op het strafproces. Tijdens het strafproces is het niet toelaatbaar dat bewijs wordt geleverd door materiaal dat tegen de wil van de verdachte is gekregen door dwang op hem uit te oefenen. Het zwijgrecht en het recht om geen bewijs tegen zichzelf te hoeven leveren vormen essentialia van een fair proces van art 6 EVRM (par. 60 e.v.).

In casu is het bewijs vergaard tijdens het vooronderzoek en gebruikt tijdens het strafproces. De officier heeft de stukken immers voorgelezen aan de jury ter ondersteuning van zijn pleidooi. Dit maakt volgens het Hof dat Saunders op deze manier verplicht heeft moeten meewerken aan zijn vervolging, waardoor het nemo tenetur beginsel geschonden is.

Leerstuk

Het nemo tenetur beginsel volgt impliciet uit art. 6 lid 2 EVRM. Dit beginsel geldt alleen in een strafproces en niet in een bestuurlijk toezichthoudend onderzoek voorafgaand aan een strafproces. Worden de zichzelf incriminerende verklaringen uit het vooronderzoek wel gebruikt tijdens het onderzoek ter terechtzitting, dan levert dit een schending van art. 6 lid 2 EVRM op.

Schwarze (HvJ 01-12-196, Zaak 16/65)

Feiten

I.c. ging het om een geding tussen de Firma C. Schwarze uit Bremen en het Bureau voor de invoer en de opslag van granen en veevoeder uit Frankfurt. De aanleiding was een conflict over het uitvoeren van geoogste producten en het vrije verkeer.

Het Hessische finanzgericht richt zich tot het Hof van Justitie met een prejudiciële vraag. Niet zozeer omdat het uitleg van het verdrag wil verkrijgen maar vooral over de geldigheid van de handelingen en toegekende competenties aan de nationale rechters.

Hof van Justitie

De prejudiciële procedure is een samenwerking tussen de nationale rechter en het Hof van Justitie. Het Hof stelt hierover “(…) doch dat zulks niet geldt op het zeer bijzondere gebied van de door artikel 177 ingestelde rechterlijke samenwerking waarbij de nationale rechter en het Hof van Justitie (elk volgens hun eigen competentie) geroepen zijn om rechtstreeks en wederzijds bij te dragen tot het vinden van een beslissing waardoor de uniforme toepassing van het gemeenschapsrecht in alle Lidstaten wordt gewaarborgd".

Het Hof stelt verder “dat het de taak van het Hof is, bedoelde rechter rechtstreeks van voorlichting te dienen, zonder hem eerst te noodzaken zijn toevlucht te nemen tot zuiver dilatoire formaliteiten, welke met de eigen aard der in art. 177 geregelde procedure onverenigbaar zijn”.

De rechterlijke samenwerking geldt dus als basis voor de eenvormige toepassing van het communautaire recht.

Kern

Het Hof verwijst uitdrukkelijk naar de rechterlijke samenwerking als basis voor de eenvormige toepassing van het communautaire recht. De verhouding tussen het Hof van Justitie en de nationale rechter is in beginsel gekleurd door nevenschikking en samenwerking.

Servatius (HvJ 01-10-2009, zaak C-567/07)

Casus

In Nederland is het op grond van art. 22 Gw de taak van de overheid om het woningaanbod te bevorderen. Daartoe kunnen op grond van art. 70 lid 1 Woningwet verenigingen en stichtingen worden toegelaten. Sint Servatius is zo’n stichting. In Luik (België, 30 km van de Nederlandse grens) wil deze stichting een woningbouwproject realiseren. Daarom heeft Servatius twee vennootschappen naar Belgisch recht opgericht en de Nederlandse bevoegde minister om toestemming gevraagd. Voor de financiering van het project heeft Servatius geld geleend van één van haar Belgische dochterondernemingen (onder zeer gunstige voorwaarden). Op 5 december 2002 weigert de minister toestemming van het project omdat het plaatsvindt in België. Servatius had volgens de minister niet aannemelijk gemaakt dat het project ten goede kon komen aan de Nederlandse woningmarkt en meer in het bijzonder aan de behoefte van woningzoekenden in de regio Maastricht (Nederland). De Raad van State moet zich over de zaak uitspreken en stelt een aantal prejudiciële vragen aan het Hof van Justitie.

Hof

Er zijn naar aanleiding van de weigering van toestemming door de minister de volgende prejudiciële vragen gesteld:

1) Is er sprake van een beperking van het vrije verkeer van kapitaal als bedoeld in art. 63 VWEU, indien zonder voorafgaande toestemming van de minister geen grensoverschrijdende activiteiten mogen worden verricht door een toegelaten instelling, die ingevolge de wet uitsluiten in het belang van de volkshuisvesting van Nederland werkzaam mag zijn en die haar werkterrein in beginsel in Nederland heeft?
Antwoord: Volgens vaste rechtspraak omvat het kapitaalverkeer handelingen waarmee niet-ingezetenen op het grondgebied van een lidstaat in onroerend goed beleggen. De uitoefening van het recht om op het grondgebied van een andere lidstaat onroerend goed te verkrijgen, te exploiteren en te vervreemden leidt tot kapitaalverkeer. Maatregelen die ingevolge art. 63 lid 1 VWEU verboden zijn omdat zij het kapitaalverkeer beperken, omvatten ook maatregelen die ingezetenen van een lidstaat kunnen ontmoedigen in een andere lidstaat in onroerend goed investeringen te doen. Dit is met name het geval voor nationale maatregelen die voor de investering in onroerend goed een procedure van voorafgaande toestemming invoeren en dus al door hun voorwerp het vrije verkeer van kapitaal beperken. Conclusie is dat de verplichting voor de toegelaten instellingen om voorafgaande toestemming van de bevoegde minister te krijgen om in andere lidstaten in onroerend goed te kunnen investeren een beperking van het vrije verkeer van kapitaal vormt.

2)

a. Kan het belang van volkshuisvesting van een lidstaat worden aangemerkt als een belang van openbare orde als bedoeld in art. 65 VWEU?
Antwoord: De openbare orde kan niet worden aangevoerd, omdat een eventuele niet-nakoming door de toegelaten instellingen van hun statutaire verplichtingen en een eventueel oneigenlijk gebruik van de middelen die zij ontvangen, voor niet-sociale activiteiten evenwel geen werkelijke en genoegzaam ernstige bedreiging vormen, die een fundamenteel belang van de samenleving aantasten.

b. Kan het belang van volkshuisvesting van een lidstaat worden aangemerkt als een in de rechtspraak van het HvJ erkende dwingende reden van

Society for the Protection of Unborn Children Ireland Ltd tegen Stephen Grogan (HvJ 04-10-1991. Zaak C-159/90)

Casus

Abortus is in Ierland steeds verboden geweest, eerst door de common law en vervolgens bij wet. In 1983 werd bij een bij referendum goedgekeurd constitutioneel amendement een derde alinea toegevoegd aan artikel 40, lid 3, van de Ierse grondwet, luidende als volgt: "De Staat erkent het recht op leven van het ongeboren kind en verbindt zich ertoe, met behoorlijke inachtneming van het gelijkwaardige recht op leven van de moeder, dat recht in zijn wetten te eerbiedigen en, voor zover doenlijk, door zijn wetten te verdedigen en te doen gelden." Volgens de Supreme Court in Ierland verbiedt artikel 40 lid 3 van de Ierse Grondwet eveneens om zwangere vrouwen te helpen bij het vinden van een kliniek in het buitenland. SPUC, verzoekster in het hoofdgeding, is een vennootschap naar Iers recht, die tot doel heeft de decriminalisering van abortus te voorkomen en het menselijk leven vanaf de conceptie te verdedigen en te beschermen. In 1989/1990 waren Grogan en de andere verweerders in het hoofdgeding bestuursleden van studentenverenigingen die bepaalde publicaties voor studenten uitgaven. Die publicaties bevatten informatie over de mogelijkheid om in het Verenigd Koninkrijk op wettige wijze abortus te laten verrichten, de naam en het adres van een aantal abortusklinieken in dat land en de manier om daarmee in contact te komen. SPUC neemt vervolgens contact op met Grogan met het verzoek de verspreiding van de informatie te stoppen en te vernietigen. Als Grondig niet reageert stapt SPUC naar de High Court met het verzoek om een verbod uit te vaardigen. De High Court komt echter voor een aantal vragen te staan die hij wenst voor te leggen aan het Hof van Justitie. 

Rechtsvraag

1. Valt de georganiseerde werkzaamheid of handeling bestaande in het verrichten van een abortus of medische zwangerschapsafbreking, onder de definitie van 'diensten' in artikel 60 EEG-Verdrag?  

2. Mag een lidstaat de verspreiding van dergelijke informatie alsmede de manier om er mee in contact te komen verbieden?

3. Kan iemand in Lid-Staat A aan het gemeenschapsrecht het recht ontlenen specifieke informatie te verspreiden over de naam en het adres van een of meer in Lid-Staat B gelegen klinieken waar abortussen worden verricht, alsmede over de manier om daarmee in contact te komen, wanneer abortus zowel in de grondwet als in het strafrecht van Lid-Staat A verboden is, maar onder bepaalde voorwaarden wettig is in Lid-Staat B?  

HvJ

1. Wat betreft de eerste vraagt geeft het Hof van Justitie aan dat werkzaamheden van vrije beroepen onder de definitie van diensten vallen. Volgens SPUC kan een abortus echter niet als dienst worden beschouwd op grond dat het volkomen immoreel is. Volgens het Hof kan de morele waarde van het betoog het antwoord op de vraag echter niet beïnvloeden. Er is dus inderdaad sprake van een dienst. 

2. Wat betreft de tweede en de derde vraag geeft het Hof van Justitie aan

Scotch Whisky Association (HvJ 23-12-2015, Zaak C-333/14)

Casus

Schotland heeft in verband met de grote problemen rondom alcohol en daarmee de bescherming van de volksgezondheid een MPU-besluit vastgesteld. Het is een maatregel die voorziet in een minimumdetailhandelsprijs voor wijn op basis van het alcoholpercentage in het verkochte product. Dit wijkt af van de vrije prijsvorming door marktkrachten die anders aan de markt voor wijn ten grondslag ligt. Gezien dit laatste wordt tegen het besluit bezwaar gemaakt.  

Rechtsvraag

Er worden meerdere prejudiciële vragen gesteld in deze zaak

1. De verwijzende rechter vraagt aan het HvJ of een dergelijke nationale regeling überhaupt ok is. Daarvoor is beantwoording van de volgende vragen nodig.  

2. Zo ja, is een dergelijke regeling ook geoorloofd als er een minder ingrijpende regeling van toepassing kan zijn, zoals accijns of belastingheffing;

3. Ook vraagt de rechter of hij bij de vaststelling van een rechtvaardigingsgrond een onderzoek moet doen met behulp van de informatie, bewijsstukken of andere stukken die de wetgever op het moment van vaststelling van die maatregel ter beschikking had en in aanmerking heeft genomen. 

4. Daarnaast vraagt hij zich af in hoeverre de rechter een mening moet vormen over de doeltreffendheid van de nationale regeling. 

5. In hoeverre mag de verwijzende rechter rekening houden met de aard en de omvang van de inbreuk als een met artikel 34 VWEU strijdige kwantitatieve beperking. 

HvJ

Ad 2. Wat betreft de tweede vraag geeft het HvJ aan dat artikel 34 en 36 VWEU zich er inderdaad tegen verzetten dat een lidstaat gebruik maakt van een MPU waarin de consumentenprijs van alcohol wordt verhoogd in plaats van te kiezen voor een eventueel minder ingrijpende maatregel zoals accijnsverhoging, ter bereiking van het doel ‚bescherming van de volksgezondheid ‘. Het is aan de rechter om op basis van een grondig onderzoek van alle relevante aspecten van het geval na te gaan of dat inderdaad het geval is. De enkele omstandigheid dat accijnsverhoging nog verdere voordelen kan opleveren en beter kan bijdragen aan het doel om alcoholmisbruik tegen te gaan, kan niet rechtvaardigen dat niet voor huidige maatregel wordt gekozen. 

Ad 3. De eisten van het Unierecht moeten op ieder relevant moment worden nageleefd, zowel bij de vaststelling van een maatregel als bij de inwerkingtreding ervan en bij de toepassing op een concreet geval. Op de derde vraag moet volgens het HvJ worden geantwoord dat het bij de toetsing van de evenredigheid van een nationale maatregel, niet zo is dat alleen mag worden uitgegaan van de informatie, bewijsstukken of andere stukken die de nationale wetgever bij het nemen van die maatregel ter beschikking had. Bij toetsing van de verenigbaarheid van de maatregel met het Unierecht moet de toetsing plaatsvinden op basis van de informatie, bewijsstukken of andere stukken die de nationale rechter ter beschikking heeft op het moment waarop hij uitspraak doet. 

Ad. 4 en 5: Gelet op het voorgaande moet artikel 36 VWEU aldus worden uitgelegd dat een nationale rechterlijke instantie die