Inleiding: waar gaat het artikel over?

In 2014 is de Staatscommissie Herrijking ouderschap opgesteld door toenmalig Staatssecretaris Teeven van Justitie, met als doel een visie te ontwikkelen op en te adviseren omtrent een samenhangende wettelijke regeling ten aanzien van de verhouding tussen juridische, biologische en sociale ouders en hun kinderen. De opdracht was om de regering advies te leveren omtrent wijziging van het Burgerlijk Wetboek en daarmee samenhangende wetten wat betreft het ontstaan van juridisch ouderschap binnen het huidige afstammingsrecht, meerouderschap en meeroudergezag, en draagmoederschap. Het uit de commissie voortvloeiende rapport bestaat uit 11 hoofdstukken: de eerste 10 behandelen relevante ontwikkelingen en inzichten op juridisch, pedagogisch, maatschappelijk en medisch/ethisch terrein, hoofdstuk 11 bevat de visie van de commissie over hoe het beleid en de wetgeving aangepast zouden moeten worden aan de relevante ontwikkelingen

Wat waren de uitgangspunten van de Staatscommissie bij haar onderzoek?

De belangrijkste aanleiding voor het onderzoek waren de grote veranderingen die de maatschappij de afgelopen decennia heeft meegemaakt. Waar vroeger het overgrote deel van de gezinnen bestond uit een man en een vrouw, is dat tegenwoordig veel minder standaard en zijn er een groot aantal alternatieve gezinsvormen: eenouergezinnen, samengestelde gezinnen, gezinnen van gelijkgeslachtelijke ouders et ceterera. De commissie onderzocht of de huidige wetgeving wel genoeg rekening houdt met deze veranderingen

Daarbij wilde de commissie telkens vaststellen welke belangen en rechten kinderen in specifieke situaties heeft. Hierbij is gekeken naar de rechten van kinderen zoals verankert in de verschillende verdragen en de nationale regelgeving, maar ze hebben ook zelf een aantal belangen opgesteld omtrent goed ouderschap die elk kind beschikbaar zou moeten hebben:

1. Onvoorwaardelijke persoonlijke commitment van zijn ouder(s)

2. Continuïteit in de opvoeding

3. verzorging en zorg voor lichamelijk welzijn

4. opvoeding tot sociale en maatschappelijkje participatie

5. organiseren en monitoren van de opvoeding in het gezin, op school en in het publieke domein

6. vorming van de afstammingidentiteit

7. zorg voor contact- en omgangsmogelijkheden met voor hem/haar belangrijke personen.

Volgens de commissie zouden deze belangen het best behartigt kunnen worden middels een regeling omtrent ouderschap.

De commissie merkt tevens op dat naast de genetische band die ouders en kind vaak hebben, ook enkel de intentie om de ouder van een kind te worden een gelijke grondslag biedt om deze persoon verantwoordelijk te houden jegens het kind. Zij willen wel dat het kind zelf meer inspraak krijgt in zijn opvoeding in situaties waarin het zijn afstamming en gezag betreft.

Welke voorstellen heeft de commissie gedaan?

Buiten huwelijk geboren kinderen

Bij buitenechtelijke kinderen is het op dit moment zo dat de vader zijn kind moet erkennen. Als het kind 12 jaar of ouder is, is daarvoor ook zijn toestemming vereist. De commissie ziet deze leeftijd het liefst verlaagt naar 8 jaar

Daarnaast wil zij dat het mogelijk wordt voor ongehuwde ouders om al voor de geboorte van hun kind aan te geven dat zij het gezag gezamenlijk willen uitvoeren, op hetzelfde moment als het indienen van de akte van erkenning, omdat het nu pas na de geboorte kan en daarom vaak vergeten wordt aan te geven.

Duomoeders

Op dit moment kan een duomoeder enkel juridisch ouder worden als zij 1. getrouwd is met de geboortemoeder en 2. de zaaddonor een onbekende van de geboortemoeder is. De commissie ziet dit tweede vereiste het liefst weggelaten. Tevens zien zij het liefst dat het voor de duomoeders daarnaast nog mogelijk wordt om een adoptiebeschikking aan te vragen, omdat dit is hoe duomoederschap in veel andere landen geregeld wordt en daarom de positie van het kind in het buitenland beter zal beschermen.

Eenoudergezinnen

De commissie stelt voor om de intentie om juridisch ouder van een kind te worden, en de genetische band met het kind, gelijk te stellen aan elkaar als grondslag voor ouderschap. Hierdoor zou het eenvoudiger moeten worden om vervangende toestemming tot erkenning van een kind van een kind te krijgen bij de rechter indien de geboortemoeder de erkenning weigert.

Pleeggezinnen

De commissie stelt voor, dat indien het kind onder voogdij van een instelling staat, ten minste een jaar bij een pleeggezin woont en het vooruitzicht is dat hij daar zijn verdere jeugd zal doorbrengen, de mogelijkheid te geven aan de pleegouders om gedeeltelijke voogdij over het kind te krijgen. Op dit moment kunnen pleegouders enkel de volledige voogdij verkrijgen, maar volgens de commissie hebben veel pleegouders behoefte aan de 'bufferfunctie' die de instellingen vervullen, zoals wat betreft een (indien gewenst door het kind) omgangsregeling met zijn biologische ouders.

Beëindiging ouderschap

De commissie stelt voor om alle huidige vormen van beëindiging van het juridisch ouderschap (ontkenning van vaderschap of moederschap, vernietiging van een erkenning, herroeping van een adoptie) onder te brengen in één regeling. Tevens willen zij de mogelijkheid in het leven roepen voor kinderen die volwassen geworden zijn om het ouderschap van hun juridische ouders ongedaan te laten maken, ook al betreft het de biologische ouders.

Wat zegt de Staatscommissie over meerouderschap en meerpersoonsgezag?

Meerouderschap

Tegenwoordig komt het voor dat een kind wordt opgevoegd door meer dan twee personen, die samen als ouders optreden en een gezin vormen met het kind. Het is in het belang van zowel het kind als de ouders om het mogelijk te maken dat deze personen een juridisch ouderschap verkrijgen. Zo weet het kind waar hij aan toe is. De commissie stelt een aantal voorwaardes voor voor het vestigen van het meerouderschap. De eerste is het maken en vastleggen van afspraken in een meerouderschapsovereenkomst. Deze overeenkomst zou moeten behandelen hoe de zorg- en opvoedingstaken verdeeld zijn, wat het hoofdverblijf van het kind is, hoe de financiële lasten verdeeld zullen worden en wiens achternaam het kind zal dragen.

Tweede voorwaarde is dat er maximaal 4 personen als ouders aangemerkt worden, die maximaal 2 huishoudens vormen samen. Het kind moet met elk van de ouders een duidelijk aantoonbare band hebben.

Derde voorwaarde is een verplichte rechterlijke beslissing. De vastgelegde afspraken zouden volledig, inhoudelijk getoetst moeten worden door de rechter. Deze toetsing zou al afgerond moeten zijn op het moment van geboorte van het kind.

Meerpersoonsgezag

De commissie stelt dat er situaties denkbaar zijn waarin meerdere personen het gezag over het kind uitoefenen, terwijl niet meer dan 2 personen juridisch ouder van het kind zijn, zoals de situatie waarin stiefouders en juridische ouders samen een kind opvoeden en daartoe ook samen gezag over het kind willen. Daarom adviseert de commissie dan ook om het mogelijk te maken om meeroudergezag te vestigen, zowel in situaties van meerouderschap als in situaties waarin daar geen sprake van is.

Wat zegt de Staatscommissie over draagmoederschap?

Op het moment is er geen wettelijke regeling voor draagmoederschap. Om het traject zorgvuldig te laten verlopen, is een specifieke wettelijke regeling wenselijk. Op dit moment heeft geen van de betrokkenen bij een draagmoederschap zekerheid; er is geen toezicht op het verloop van het traject, en iedereen kan zich in beginsel op elk moment terugtrekken uit het proces. Daarnaast is er geen regeling die het mogelijk maakt voor het kind om zijn ontstaansgeschiedenis te achterhalen.

De commissie stelt voor dat al voor bezwangering van de draagmoeder, vast moet staan wie de juridische ouders van het kind gaan zijn, zodat de wensouders vanaf het tijdstip van geboorte het juridische ouderschap verkrijgen. In een draagmoederschapsovereenkomst zou vastgelegd moeten worden welke afspraken draagmoeder en wensouders gemaakt hebben, welke getoetst zou moeten worden door de rechter om te bepalen of alle betrokkenen vrijwillig ingestemd hebben, of de risico's voor de draagmoeder genoeg zijn verzekerd, en of ten minste één van de wensouders een genetische band met het kind zal hebben.