Deze samenvatting is geschreven in collegejaar 2012-2013.

Administratie van de staatsfinanciën/Simmenthal, HvJ 09-03-1978, zaak 106/77

Onderwerp: de inroepbaarheid van de voorrang van het Europese recht voor een nationale rechter.

Casus

Het is op 26 juli 1973 dat de NV Simmenthal, gevestigd te Monza Frankrijk, een partij rundvlees in Italië invoert. Bij de invoering van dit rundvlees worden keuringsrechten geheven. Deze keuringsrechten zijn voorgeschreven door de Italiaanse wetgeving. Simmenthal is het hier niet mee eens en is van mening dat deze keuringen, en dus de keuringsrechten, een belemmering zijn van het vrije goederenverkeer en dus verboden zijn. Hij vordert het betaalde bij de Italiaanse rechter terug. Deze verzoekt het Hof van Justitie om een prejudiciële beslissing op basis van art. 177 EEG-Verdrag (nu art. 267 VWEU). Vraag is hierbij: indien nationaal recht in strijd is met de voorrang van het Europees recht, moet een nationale rechter de desbetreffende nationale wetgeving dan buiten toepassing laten of moet hij wachten tot het eigen nationale constitutionele hof het ongeldig heeft verklaard?

Het Hof van Justitie

Het Hof bevestigt dat het al dan niet systematisch verrichten van keuringen aan de grens op het invoeren van producten, maatregelen van gelijke werking in de zin van art. 30 EEG-verdrag vormen(nu art. 34 VWEU).

Daarnaast, en dit is het belangrijkste, geeft het Hof van Justitie antwoord op de hoofdvraag van de Italiaanse rechter. Het arrest is te zien als een bevestiging van het Costa/E.N.E.L. arrest. Het Hof herhaalt hierbij bijna woordelijk wat hij reeds uitvoerig beargumenteerde in het Costa/E.N.E.L.

“De communautaire rechtsorde is een nieuwe internationaal-rechtelijke rechtsorde, waarvan niet alleen de Lid-Staten maar ook hun onderdanen de subjecten zijn. Het is een eigen rechtsorde die is geïntegreerd in het rechtsstelsel der Lid-Staten en waaraan de nationale rechter is onderworpen. Het gemeenschapsrecht is dwingend en absoluut van aard.”

Hiernaast beargumenteerde het Hof ook dat Lid-Staten op basis van hun nationale wetgeving of rechtspraak geen uitzonderingen of afwijkingen op het gemeenschapsrecht kunnen toestaan. Dit kan zelfs niet indien het bepalingen van constitutionele aard betreft. Het gemeenschapsrecht werkt rechtstreeks en creëert rechten voor particulieren. Dit zorgt ervoor dat de nationale rechter deze moet handhaven.

Een voorwaarde aan deze voorrang stellen door te bepalen, op nationaal niveau, dat voorrang pas is toegestaan indien het hoogste nationale constitutionele Hof de desbetreffende wetgeving ongeldig heeft verklaard, is dan ook niet toegestaan.

De actiegroep Iraanse studenten/de Staat der Nederlanden, Rb ’s Gravenhage 3-02-2010, LJN BL 1862

Onderwerp: maakt de Wijziging sanctieregeling een ontoelaatbare inbreuk op het gelijkheidsbeginsel op basis van art. 1 GW, art. 1 twaalfde protocol EVRM, art. 26 IVBPR en art. 12 EG verdrag?

Casus

Het gaat hier om een groep studenten die naast de Nederlandse nationaliteit de Iraanse bezitten en zich hebben verenigd in een actiegroep. Zij verzetten zich tegen de Wijziging Sanctieregeling.

In resolutie 1737 wordt Iran aangemaand om een aantal nucleaire activiteiten per direct te staken. Een aantal beperkende maatregelen worden tegen Iran afgekondigd en Lidstaten worden opgeroepen om als sanctie, op basis van art. 41 VN-Handvest, een aantal maatregelen tegen Iran te nemen.

Op basis van deze resolutie nam de Raad van de Europese Unie op 27 februari 2007 een Gemeenschappelijk Standpunt in. Hierin wordt in art. 6 bepaald dat:

“De lidstaten nemen overeenkomstig hun nationale wetgeving de nodige maatregelen om te verhinderen dat, op hun grondgebied of door hun onderdanen, gespecialiseerde vorming of opleiding aan Iraanse onderdanen wordt verstrekt, die bijdraagt aan proliferatiegevoelige activiteiten van Iran en aan de ontwikkeling van systemen voor de overbrenging van kernwapens.”

De Sanctieregeling Iran 2007 wordt in Nederland als reactie hierop aangenomen. Daarin wordt onder andere aan Iraanse onderdanen toegang geweigerd tot locaties waar gewerkt wordt met kernenergie/afval. De actiegroep vordert vervolgens dat de Staat de Sanctieregeling intrekt en verklaring voor recht dat deze regeling jegens hen onrechtmatig is.

Rechtbank ’s Gravenhage

Wat betreft de ontvankelijkheid wordt bepaald dat de actiegroep niet ontvankelijk is in haar vordering aangezien zij geen natuurlijk persoon of een rechtspersoon is, zoals vereist is. Zij heeft ter comparitie toegegeven geen rechtspersoonlijkheid te bezitten.

Om te bepalen of de Wijziging Sanctieregeling in strijd is met hogere wetgeving, wordt eerst vastgesteld dat deze hogere wetgeving na tussenkomst van de rechter een wettelijk voorschrift buiten toepassing kan laten.

Eerst toetst de rechtbank de sanctieregeling aan art. 26 IVBPR. Ongelijke behandeling wordt hierin alleen verboden indien het als discriminatie kan worden gezien doordat een objectieve en redelijke rechtvaardiging voor een wettelijk voorschrift ontbreekt. Vraag is daarbij of er in de concrete situatie sprake is van een legitiem doel, doelmatigheid en proportionaliteit.

Het feit dat de Staat zich in een verdrag heeft verplicht tot een bepaalde gedraging, betekend niet dat dit de Nederlandse rechter zou moeten beletten om te beoordelen of de Staat daarmee inbreuk maakt op een verdragsnorm. Resolutie 1737 schrijft de Staat niet dwingend voor hoe zij invulling moet geven aan de hieruit voor haar voortvloeiende verplichting, de Staat heeft manoeuvreerruimte.

Is het doel legitiem?: er wordt een specifieke groep mensen getroffen en er dienen dus zwaarwegende redenen aanwezig te zijn. Die zijn er echter ook, in de vorm van de wereldveiligheid die gepaard gaat met de nucleaire activiteiten van Iran.

Is er sprake van doelmatigheid?: het maken van een zo algemeen onderscheid op basis van nationaliteit, en hierbij geen risicoanalyse te maken, is geen geoorloofd middel. Het verhindert bovendien niet dat mensen met een andere nationaliteit gebruik maken van de kennis die zij opdoen bij het bezoeken van zulk een Nederlandse instelling. Het is dus niet doelmatig.

Is de regeling proportioneel?: Dit is het niet, aangezien er voldoende minder ingrijpende alternatieven bestaan om het uiteindelijke doel te bereiken. In andere Staten is men met alternatieven gekomen die proportioneler zijn.

Er bestaat kortom naar mening van de Rechtbank ’s Gravenhage geen objectieve en redelijke rechtvaardigingsgrond en de Wijziging Sanctieregeling is daardoor in strijd met art. 26 IVBPR. De regeling wordt onverbindend verklaard.

Faccini Dori, HvJ 14-07-1994, zaak C-91/92

Onderwerp: Kan een particulier bij de nationale rechter een rechtstreeks beroep doen op de bepaling van een richtlijn die niet tijdig in de nationale wetgeving is omgezet?

Casus

Mevrouw Dori sloot in de buurt van het centraal station van Milaan een overeenkomst voor een schriftelijke cursus Engels bij de vennootschap Interdiffusion. Een aantal dagen later annuleert zij deze bestelling echter per aangetekende brief. Zij voert hiertoe een Europese Richtlijn uit 1985 aan. Op basis hiervan kan zij afstand doen van de verbintenis aangezien het hier gaat om een overeenkomst gesloten buiten verkoopruimten. Interdiffusion cedeert de vordering vervolgens aan Recreb. Mevrouw Dori beroept zich voor de nationale rechter op het feit dat zij in lijn met de richtlijn afstand heeft gedaan van de verbintenis. De nationale rechter stelt vervolgens een prejudiciële vraag aan het Hof van Justitie.

Het Hof van Justitie

Op zichzelf kan een richtlijn geen verplichtingen aan particulieren opleggen. Daarentegen kunnen sommige richtlijnen wel door een particulier aan de Staat of haar organen worden tegengeworpen.

Daarnaast bestaat er aan de kant van de nationale rechter de verplichting om nationale wetgeving conform de richtlijn uit te leggen. Zogenaamde richtlijnconforme uitleg.

Een particulier kan zich ten opzichte van de Staat beroepen op de rechtstreekse werking van een richtlijn, indien aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Bekend als verticale rechtstreekse werking.

In het concrete geval van de richtlijn van 1985 creëert het bovendien een verplichting voor lidstaten om wetgeving vast te stellen om de rechtsbetrekkingen tussen handelaren en consumenten te regelen.

Wordt een particulier benadeeld door trage implementatie van een richtlijn, dan kan deze schadevergoeding van de Staat vorderen in wordt voldaan aan een drietal voorwaarden:

1. De richtlijn strekt ertoe om aan de particulier rechten toe te kennen.

2. De desbetreffende rechten kunnen worden vastgesteld op basis van die richtlijn.

3. Tussen de geleden schade en verplichting van de Staat bestaat een causaal verband.

Deze voorwaarden worden ook nader besproken in het Frankovich-arrest.