Recht - Blois - Universiteit Utrecht

Hoofdstuk 1: Recht 

Rechtsregels 

Rechtsregels hebben in het dagelijks leven een aantal functies: 

• Informatie; Ze verschaffen ons informatie: weten welke rechten en plichten we zelf hebben en welke anderen hebben. 

• Gedragsnorm; We weten hoe we ons moeten gedragen, en wat we kunnen verwachten van anderen. 

• Besturing; Ons leven wordt bepaald en gestuurd door rechtsregels. 

Rechtsregels en andere sociale regels 

Rechtsregels zijn niet de enige regels in de samenleving. Andere sociale regels zijn:  

• Groepsregels: bepalen hoe de leden van de groep zich hebben te gedragen: wat ze wel/niet moeten doen om bij de groep te horen. 

• Morele regels: bevatten normen en waarden die betrekking hebben op fundamentele levensvragen. 

• Regels van beroepsethiek: deze geven aan hoe het beroep op een juiste en zorgvuldige wijze uitgeoefend moet worden. 

Soms overlappen rechtsregels en sociale regels elkaar, en soms zijn ze in strijd met elkaar. Rechtsregels zijn niet de enige regels die de ‘overtreder’ aanpakken, sociale regels worden gevolgd door sociale sancties (die vaak als erger worden ervaren dan juridische sancties). 

Rechtssysteem  

Juridische regels en instituten fungeren als een systeem dat de samenleving en het sociale leven ordent en stuurt. Dit ordenen en sturen van de samenleving is gericht op de verwezenlijking van bepaalde doelstelling. 

Functies van het rechtssysteem: 

1. Het scheppen van sociale orde: vaste gedragspatronen > je weet wat je van elkaar kan verwachten. 

2. Het bevorderen van niet-gewelddadige conflictbeslechting: mensen hoeven niet het recht in eigen handen te nemen, maar een objectieve derde kan beslissen. 

3. Het garanderen van de individuele ontplooiing en autonomie van burgers: recht biedt individuen de vrijheid hun leven in te richten zoals zij willen binnen bepaalde grenzen. 

4. Het bewerkstelligen van een zo rechtvaardig mogelijke verdeling van schaarse goederen in de samenleving 

5. Het kanaliseren van sociale verandering: procedures om veranderingen op een geordende manier teweeg te brengen. 

Functies van staatsorganen zijn: 

• Wetgeving: het vaststellen van algemene regels (zoals privaatrecht en bestuursrecht). 

• Bestuur: dat de overheid overheidsorganen instelt die regels uitvoeren, toepassen of op de naleving toezien (= handhaven van regels). 

• Rechtspraak: de rechter is het orgaan dat oordeelt of de overtreding van rechtsregels daadwerkelijk plaats heeft gevonden. 

• Iemand doet iets in strijd met de wet. 

• Onderlinge conflicten (bij individuen/organisaties) 

• Burgers komen op tegen een overheidsbesluit/overheidsoptreden dat zij onjuist/onrechtmatig vinden. 

Soorten rechtsregels 

In rechtsregels vastgelegde normen zijn: 

• Gedragsnormen: rechtsregels kunnen een gedraging gebieden, verbieden of toestaan. Deze regels komen vooral in het strafrecht voor. Kenmerk van deze geboden/verboden: ze zijn gekoppeld aan dwang of straf. Gevolg: strafsanctie. 

• Sanctienormen: is een regel die aangeeft wat degene die zich niet aan de gedragsnorm houdt te wachten staat. De regel specificeert dus welke sanctie kan volgen op een overtreding van de gedragsnorm. Bij sancties in het strafrecht gaat het meestal om een straf, in andere rechtsgebieden komen andere sancties voor. 

• Bevoegdheid verlenende normen: geven staatsorganen een bepaalde macht, bevoegdheden worden zo helder mogelijk vastgelegd. Bevoegdheid kan inhouden dat een staatsorgaan rechten en plichten vaststelt of bepaalde handelingen verricht. 

Positiviteit, gelding en effectiviteit van recht 

Rechtsregels zijn regels die op een bepaalde tijd in een bepaalde rechtsgemeenschap voorkomen. Wat bedoelen we met ‘voorkomen’? 

• Positief recht = het recht in een bepaalde gemeenschap dat door mensen is vastgesteld of erkend is. 

• Het ideale recht = het recht dat men wenst en goed vindt (verschilt per persoon en groep). 

• Het positieve recht kan voor iemand geheel of gedeeltelijk met het ideale recht samenvallen. Het begrip rechtvaardigheid en het ideale recht fungeren als toetssteen van positief recht. Ze bevatten de maatstaf voor kritiek op het positieve recht.  

• Gelding (verbindend) = dat een rechtsregel op een bepaalde plaats en tijd voor een bepaalde groep personen aanspraak op gehoorzaamheid heeft. De rechtsregel legt rechten, plichten of bevoegdheden vast die in het algemeen juridisch afdwingbaar zijn. Soms is een rechtsregel in strijd met een andere rechtsregel en wordt hij door de rechter onverbindend verklaard. 

• Positieve rechtsregels hebben doorgaans gelding (ze zijn verbindend). 

• Effectiviteit van recht = het recht wordt in het algemeen daadwerkelijk gehoorzaamd, dan wel daadwerkelijk toegepast of gehandhaafd. 

• Gedoogbeleid = dat de overheid bewust of oogluikend de overtreding van een rechtsregel toelaat. 

• Niet effectieve rechtsregel: bijv. Door veranderde omstandigheden of omdat de overheid rechtsregels niet meer toepast of handhaaft.  

• Effectiviteit is een kwestie van gradaties (geen kwestie van alles of niets).  

Twee betekenissen van ‘recht’ 

Er zijn twee betekenissen van recht: 

1. Objectief recht: geheel aan rechtsregels (dus niet bevoegdheid of aanspraak) 

2.  Subjectief recht: een bevoegdheid of aanspraak (het geeft een ‘mogen’ aan). 

Grondrechten zijn opgenomen in hoofdstuk 1 van de Grondwet. De grondrechten kent klassieke vrijheidsrechten, maar ook sociale grondrechten (een opdracht aan de overheid om essentieel geachte doeleinden na te streven). 

Twee kanten van het subjectieve recht: 

• Rechthebbende: een ‘mogen’ of een ‘aanspraak’: positieve kant van het subjectieve recht. 

• De anderen moeten het subjectieve recht respecteren. Ook mogen zij het gebruik van het recht niet zonder reden belemmeren. 

Tegenover het subjectieve recht van de een, kan een plicht voor een ander staan. Vb: de werknemer heeft recht op loon, en de werkgever heeft de plicht het loon uit te betalen. Subjectieve rechten berusten op het objectieve recht. Iemand heeft bevoegdheden, rechten en plichten, wanneer deze gebaseerd kunnen worden op rechtsregels die behoren tot het objectieve recht. 

Blz. 30: figuur met betekenissen van de term recht + onderscheidingen van recht.