Hoorcollege 4 Materieel Strafrecht

Strafuitsluitingsgrond:

-        Brengt correctie aan op de werking van delictsomschrijvingen

-        Neemt de strafbaarheid weg van ofwel het feit, ofwel de dader

-        Hebben tamelijk breed bereik -> consequentie is dat een geval kan worden geschaard onder de betekenis van de delictsomschrijving

-        Een dergelijk geval leent zich dus toch niet altijd voor bestraffing/niet gepast om het tot strafrechtelijke aansprakelijkheid te laten leiden

Systeem wetgever 1886:

-        Nog geen verschil/scherp onderscheid tussen schulduitsluitingsgronden en rechtvaardigingsgronden

-        Bestanddelen schuld en wederrechtelijkheid bestonden nog niet

Dogmatische ontwikkelingen:

-        Verfijnder systeem

-        Ruimer juridisch begrip ‘’strafbaar feit’’ -> Inbegrip van elementen wederrechtelijkheid en verwijtbaarheid

Rechtvaardigingsgronden

-        Noodtoestand (art. 40 Sr)

-        Noodweer (art. 41 lid 1 Sr)

-        Wettelijk voorschrift (art. 42 Sr)

-        Bevoegd gegeven ambtelijk bevel (art. 43 lid 1 Sr)

-        Ontbreken materiële wederrechtelijkheid (ongeschreven)

Schulduitsluitingsgronden

-        Ontoerekenbaarheid (art. 39 Sr)

-        Psychische overmacht (art. 40 Sr)

-        Noodweerexces (art. 41 lid 2 Sr)

-        Onbevoegd gegeven ambtelijk bevel (art. 43 lid 2 Sr)

-        Afwezigheid van alle schuld (ongeschreven)

Bewijslast/bewijsvoeringslast

-        OM heeft bewijslast

-        Verdachte: onschuldpresumptie

-        Correctie op elementen strafuitsluitingsgronden (hoeven niet worden bewezen, minder rigide bewijsvoeringsregime)

o   Door verdachte en verdediging aannemelijk gemaakt

o   Beroepen op strafuitsluitingsgronden worden niet vaak aanvaard (noodweer vaker dan bijv AVAS)

o   Consequentie beantwoording 350 Sv

Algemene factoren

-        Subsidiariteit

o   Gekoppeld aan proportionaliteit

o   Pas met succes een beroep op strafuitsluitingsgrond, als je geen redelijk alternatief had voor de handelwijze

o   E.g. psychische overmacht, rechter niet overtuigd, want i.p.v. strafbare feit plegen had je ook nog weg kunnen redden of een minder zwaar middel kunnen inzetten

o   Geen dichter middel voorhanden om je teweer te stellen tegen datgene waartegen je teweer stelt

-        Proportionaliteit

o   Redelijke afweging tussen handeling en verdediging

-        Evt. culpa in causa

o   Eigen schuld

-        Evt. Garantenstellung

o   Je functie/de uitoefening van een bepaalde positie bepaalt zorgt ervoor dat er een zwaardere bewijslast is om je te kunnen beroepen op een rechtvaardigingsgrond/schulduitsluitingsgrond -> HR Verpleegster

Toerekenbaarheid: algemeen

-        Art. 39 Sr: Niet strafbaar is hij die een feit begaat dat hem wegens een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis der geestvermogens niet kan worden toegerekend

o   Tijdens psychose strafbaar feit gepleegd

o   Traumatische gebeurtenis kan hier oorzaak van zijn

§  Schulduitsluitingsrond -> wederrechtelijkheid blijft aanwezig, verwijtbaarheid vervalt -> leidt tot afwezigheid van alle schuld

Ontoerekenbaarheid en verminderde toerekenbaarheid

-        Vijf gradaties van (on)toerekenbaarheid

-        Partiële toerekenbaarheid

o   Zie art. 37a Sr -> tbs-maatregel

o   In principe heeft iedereen wilsvrijheid -> wanneer de wilsvrijheid ontbreekt, volgt er AVAS

o   Indien je kleptomaan bent (door psychiater vastgesteld) en je iets vernielt, bestaat er geen relatie tussen jouw geestesstoornis en het gepleegde strafbare feit

-        Verhouding tot het begrip opzet (Hof Arnhem Tolbert – zaak)

§  Man had verschillende dolingen verricht onder invloed van amfetamine -> verschillende mensen van het leven gebracht

§  Familie is tot twee keer toe heel uitgebreid in het PBC onderzocht

§  Deze man leidt aan een ernstige narcistische persoonlijkheidsstoornis/is nogal afhankelijk van het gebruik van speed -> heeft handelingen gepleegd onder invloed van psychose

§  Verdachte was sterk verminderd toerekeningsvatbaar: combinatie amfetamineverslaving + persoonlijkheidsstoornis

§  Hof vond het oordeel ‘’sterk verminderd toerekeningsvatbaar’’ te ver gaan

·        Verdachte kon en had moeten weten door eerder gebruik dat hij dergelijke gedragingen had kunnen verrichten onder invloed van pep

·         

o   Opzet kan pas niet worden bewezen indien de verdachte geen enkel inzicht heeft gehad in de draagwijdte van zijn gedraging en het ongeoorloofde karakter van zijn gedraging

o   Het tenlastegelegde moet wel bewezenverklaard zijn

Mogelijke sancties

-        Geen sanctie (geen straf, geen maatregel)

-        Terbeschikkingstelling (of plaatsing in psychiatrisch ziekenhuis) -> art. 37a (psychische stoornis moet zijn vastgesteld, gevaar voor veiligheid persoon/goederen) -> kan dus maatregel tbs opleggen, maar geen straf

-        Combinatievonnis (straf én tbs) -> verminderd toerekeningsvatbaar: voor het gedeelte dat je toerekeningsvatbaar bent, krijg je nog straf opgelegd. Voor het overige gedeelte krijg je tbs.

-        Enkel straf

Toerekenbaarheid: forensische context

Oordelen over toerekenbaarheid

-        Psychische stoornis ten tijde van het tenlastegelegde feit

-        Doorwerking: stoornis in het feit

o   De vastgestelde stoornis moet hebben doorgewerkt in het tenlastegelegde feit (er moet dus een verband zijn tussen stoornis een feit)

o   Deskundige kan hier advies over geven -> rapportage pro Justitia

-        Eindoordeel: mate van toerekenbaarheid?

o   Is de persoon toerekenbaar, ontoerekenbaar of iets daar tussen in?

o   Juridisch oordeel -> eventueel rol culpa in causa -> Zie bovenstaande onder Hof Arnhem/Tolbert

Problemen bij toerekenbaarheid

-        Soms gebrekkige communicatie tussen gedragskundigen en juristen (artikel Den Boer en Van Mulbregt)

-        Controversen over wilsvrijheid

-        Impact: ‘’weigerachtige observandus’’ -> Indien je als verdachte het zwaard van Damocles boven je hoofd hebt hangen (wel of geen tbs), is het begrijpelijk dat mensen die psychiatrisch onderzocht worden wat huiverachtig zijn om helemaal mee te werken aan hun observatie

-        Documentaire Human 2011 (link)

Overmacht: algemeen

-        Art. 40 Sr: Niet strafbaar is hij die een feit begaat waartoe hij door overmacht is gedrongen

o   Algemene betekenis: elke kracht, drang of dwang waaraan men geen weerstand kan bieden

o   Invulling en toepassing overgelaten aan rechter

-        Ontoerekenbaarheid is multidisciplinair, overmacht is een puur juridisch begrip

-        Overmacht veronderstelt een externe factor

-        Overmacht sober beschreven door wetgever, er is geen vaste definitie (deze wordt ingevuld door rechtspraak en doctrine) -> strafuitsluitingsgronden zijn correcties, overmacht past binnen deze definitie

-        Absolute overmacht

o   Casuïstisch fenomeen -> externe factor waartegen weerstand niet mogelijk is geweest

o   Dwang op grond van eigen goede bedoelingen valt hier niet onder

o   Het betreft psychische vormen van dwang of druk -> het is wel erkend dat de fysieke/objectieve kant een grond kan leveren voor overmacht

-        Twee typen overmacht

o   Rechtvaardigende en schulduitsluitende vorm van overmacht

o   Psychische overmacht als schulduitsluitingsgrond

§  Subjectieve overmacht

o   Noodtoestand als rechtvaardigingsgrond

§  Objectieve overmacht

§  Recentelijk in jurisprudentie aanvaard (1923)

§  Objectieve situatie (je zit als verdachte in conflict van belangen of plichten)

§  Keuze maken uit twee kwaden

o   En putatieve overmacht

§  Iemand denkt dat hij zich in een overmachtssituatie bevindt, maar dit is niet het geval

§  Wel is het zo dat de betreffende persoon in een dergelijke situatie redelijkerwijs kon menen dat er een dergelijke situatie aan de orde was

§  Verschijningsvorm van AVAS

Psychische overmacht

-        ‘’Een drang waaraan verdachte geen weerstand kon bieden en ook niet behoefde te bieden’’

o   Aanwezigheid van nijpende omstandigheden die een psychische drang of druk doen ontstaan

o   Deze omstandigheden zijn extern van aard

o   Hoe acuter de situatie, des te groter de kans op het aannemen van psychische overmacht

o   Weerstand bieden redelijkerwijs niet mogelijk en gevergd

o   Arrest psychische overmacht -> zie r.o. 3.5 op pagina 120

-        Dus:

o   Drang die van buiten komt

o   Een externe factor die inwerkt op jouw psyche en waar dus geen weerstand tegen te bieden valt

o   Onder invloed hiervan pleeg je een strafbaar feit

-        Overige vereisten en factoren:

o   Subsidiariteit en proportionaliteit

o   Belang van een eventuele Garantenstellung

o   Belang van evt. culpa in causa

Rechtvaardigende noodtoestand

-        Van verdachte mocht in redelijkheid niet worden gevraagd anders te handelen vanwege conflicterende belangen of plichten

o   Actuele en concrete nood

o   Conflict van plichten of belangen: naleven van strafwet versus rechtvaardigende norm

o   Verdachte maakt juiste keuze: gedrag van verdachte moet objectief gezien redelijk zijn: het gediende belang weegt het zwaarst

o   Adequatievereiste

o   Opticien die na sluitingstijd (winkeltijdenwet) een man die zo slechtziend is, dat het gevaarlijk is dat deze ’s avonds over straat gaat alsnog een bril verkoopt, behoort door belangenafweging (winkeltijdenwet vs. gezondheid slechtziende man) niet te worden gestraft -> zwaarder wegend belang prevaleert

Overige vereisten en factoren

-        Subsidiariteit: was een goed alternatief voorhanden?

-        Proportionaliteit: is gekozen voor het zwaarst wegende belang?

-        Evt. Garantenstellung

-        Culpa in causa?

Overmacht: voorbeelden

-        HR In de steek gelaten vrouw

o   Vrouw achtergelaten na slechte relatie -> emotionele kortsluiting -> stak haar ex ‘’M’’ dood -> beriep zich op psychische overmacht

o   Hof: ‘’Verwerp het beroep op psychische overmacht -> vrouw draagt eigen schuld (culpa in causa) aan voorval, zou als intelligente vrouw moeten weten dat aan beëindigen slechte relatie wel eens gewelddadigheden te pas zouden kunnen komen

-        Battered woman?

o   Gevallen waarin meestal vrouwen jarenlang stelselmatig door hun man/vriend fysiek/psychisch worden mishandeld -> op een gegeven moment is het teveel voor zo’n persoon -> slachtoffer van mishandeling gaat over tot partnerdoding -> gaat dus om opgebouwd syndroom -> valt niet onder psychische overmacht/ontoerekenbaarheid -> gaat echt om jarenlange treiterij -> leidt lang niet altijd tot OVAR (een enkele keer wel, wordt dan toch onder psychische overmacht geplaatst)

-        HR Medicinale cannabis

o   Man gaf aan dat hij zonder zelfgekweekte cannabis zou sterven (zelf kweken is illegaal op grond van artikel 3 van de Opiumwet) -> bleek dat medicinale wiet inderdaad niet hielp door specifieke ziekte man

o   Hof vond belang van het leven/de gezondheid van de man zwaarder wegen dan het strafbare feit (zelf wiet kweken)

Afwezigheid van alle schuld

-        Algemene karakteristiek

o   Ontstaansgeschiedenis (HR Melk en Water)

o   Het schuldkarakter van ons strafrecht

o   Het vangnetkarakter van de AVAS

o   Strenge eisen: ‘’alle schuld’’

-        Verschijningsvormen en voorbeelden

o   Verontschuldigbare dwaling ten aanzien van de feiten

§  Putatieve vormen van schulduitsluitingsgronden vallen hier ook onder

o   Verontschuldigbare dwaling ten aanzien van het recht

o   Verontschuldigbare onmacht

§  ‘’Kon niet anders handelen i.v.m. black-out

o   Betrachten van de redelijkerwijs te vergen zorg