Hoorcollege week 6 Beginselen van de Democratische Rechtsstaat

Hoorcollege 

Bronnen grondrechten: 

• Universele verklaring rechten van de mens 

• Hof rechten van de mens in Strasburg 

• IVBPR 

• EU 

1983 grondwetsherziening is artikel 1 

Bescherming grondrechten: 

• VN 

• Raad van Europa 

• Handvest EU 

Bij EHRM kan de burger klagen als grondrechten zijn geschonden. Deze uitspraken zijn bindend 

Nationale grondrechtenbescherming: 

• Wetgever toetst wetvoorstellen aan de grondwet 

• Rechter toetst lagere regelgeving aan de Grondwet 

• Rechter toetst alle regelgeving aan rechtstreeks werkend verdragsrecht 

• College voor rechten van de mens oordeelt over individuele discriminatieklachten 

Verschil mensenrechten en burgerrechten 

Mensenrechten: 

• “Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld” --> mensenrecht, want open toepassing bereik beoogt. Een open norm zoals “een ieder”, “elk kind” etc 

• “Een ieder heeft recht op vrijheid van meningsuiting” --> mensenrecht 

Burgerrechten zijn gekoppeld aan nationaliteit: 

• Ieder Nederland heeft gelijkelijk recht de leden van algemeen vertegenwoordigende organen te kiezen 

Steeds vaker een mengelmoes: 

• “Elk kind heeft het recht een nationaliteit te verwerven” --> mensenrecht en burgerrecht 

• “Niet-Nederlander mag ook op gemeentewet stemmen --> mensenrecht en burgerrecht 

Klassieke grondrechten: 

• “Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren” --> passieve rol overheid. Bescherming tegen de overheid. Dit zijn dus negatieve verplichtingen voor de overheid en brengt negatieve vrijheid voor de burger. Dit betekent dat de overheid bepaalde handelingen moet nalaten, zodat de burger optimale vrijheid geniet. Overheidsonthouding staat centraal en dus wordt een staatsvrije sfeer gecreëerd 

Sociale grondrechten: 

• “De overheid schept voorwaarden voor maatschappelijke en culturele ontplooiing en voor vrijetijdsbesteding” --> actieve rol overheid. Ze gaan juist over bescherming door de overheid. Die moeten ervoor zorgen dat alle burgers een goed bestaan hebben. Dit zijn positieve verplichtingen voor de overheid en brengt een positieve vrijheid voor de burgers. De overheid heeft bij deze grondrechten juist een actieve houding en moet ervoor zorgen dat de burger zijn droom kan najagen. Sociale grondrechten zijn (vaak) niet afdwingbaar bij de rechter.   

De Schans-arrest (meer sociaal interpretatie van in beginsel klassiek grondrecht) 
Een gevangenis tegen staat der Nederlanden. De vereniging van gedetineerden van huis van bewaring wilde één keer per maand vergaderen. Hiervoor was één keer per maand een vergaderruimte nodig. Verticale werking van de grondrechten 
Rechtsvraag: moet de directeur van de gevangenis de gedetineerden een ruimte geven om te kunnen vergaderen omdat zij vastzitten. 
Nee, de gedetineerden mogen ook van dit grondrecht gebruik maken. Dus klassiek grondrecht maar socialiserend geïnterpreteerd omdat overheid actief moet optreden om het klassiek grondrecht mogelijk te maken (directeur moet ruimte geven). Dit heeft dus ook reikwijdte op de gedetineerden. Uiteindelijk mocht dit toch worden ingeperkt omdat het een relatief grondrecht is dat ingeperkt kan worden 

“Uit dit arrest volgt dat de weigering vergaderruimte beschikbaar te 

stellen een beperking kan vormen van het recht op vrijheid van 

vereniging zoals beschermd door artikel 11 EVRM.” 

Steeds vaker een mengelmoes: 

• “Ieder heeft recht op een eerlijk proces door een onafhankelijk en onpartijdig gerecht dat bij de wet is ingesteld” --> klassiek want houdt overheid buiten de door maar sociaal want overheid moet wel gerechten instellen 

• “Het recht tot vergadering en betoging wordt erkend” --> klassiek want je moet kunnen vergaderen maar als je in gevangenis zit moet de overheid dit wel mogelijk kunnen stellen 

• “Het recht van een ieder op leven wordt beschermd door de wet” klassiek want overheid mag niet zomaar een leven nemen maar sociaal moet ook zorgen dat je niet vermoord wordt en dus moord strafbaar stellen 

Verschil absolute grondrechten en relatieve grondrechten: 

Absolute grondrechten: 

• “Ieder heeft het recht verzoeken schriftelijk bij het bevoegd gezag in te dienen” --> geen uitzondering op en niet mogen worden ingeperkt 

• “Niemand mag worden onderworpen aan folteringen of aan onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen” --> geen uitzondering op en niet mogen worden ingeperkt 

• Kefken-zaak --> man wordt gemarteld door politie omdat ze erachter moeten komen waar het jongetje is verstopt terwijl hij honger lijdt (eigenlijk al dood). Hof in Strasburg zegt dat dit niet mogelijk was. Anne Faber heeft hetzelfde met Michael P, hij is bedreigd met een hond om te vertellen waar ze zat 

Relatieve grondrechten: 

• “Ieder heeft, behoudens of krachtens de wet te stellen beperkingen recht op onaantastbaarheid van zijn lichaam” --> hier kan grenzen aan worden gesteld want in gevangenis bijvoorbeeld gebruikt men lichaam om dingen mee te smokkelen 

Reikwijdte: 

•  Of iets onder het grondwet valt 

• “een ieder” 

• Godsdienst pastafarisme werd niet gezien als geloof door Raad van State en dus niet vrijheid van godsdienst 

• Verfbom-arrest (art. 10 EVRM) en Waxinelichtjes-arrest --> geen uiting van mening want voegt niks toe aan het debat Dit is geen deelname aan het debat. Dit valt dus niet onder de reikwijdte (eerste stap van beperking) 

Beperking: 

• Of dat lijdt tot schending van grondrechten (gooien van waxinelichthouder is wel meningsuiting maar wel beperkt dus geen reikwijdte) 

• Zwaarder wegend belang en daardoor grondrecht mag worden geschonden 

• Hoe mag dit worden beperkt 
  - Competentievoorschriften --> grondwet bepaalt dat je het hebt tenzij wetgever het niet zegt 
  - Procedurevoorschriften --> mag wel beperken maar moet volgens procedure 
  - Doelcriterium -->  

Verfbommetje-arrest: Belediging van koning blijft strafbaar ook al is art. 111 en 112 vervallen nu art. 266 Sr. Hij zegt dat dit onder meningsuiting valt art. 10 EVRM. Dit is geen deelname aan het debat. Dit valt dus niet onder de reikwijdte (eerste stap van beperking) 

Er is ook sprake van controle op rechterlijke macht door art. 121 GW --> openbaarheid van de zitting en motiveringsplicht 

EHRM zegt over boerka verbod bijvoorbeeld is het vrij om zelf de godsdienst in te vullen. Want sommige mensen dragen wel boerka en sommige niet.  

Proportionaliteitstoets (EVRM): 

• Is deze beperking geschikt voor het doel wat je ermee beoogt 

• Of het het minst verstrekkende middel (als je met minder ingrijpende maatregel het grondrecht toch wordt gerealiseerd moet dat de voorkeur krijgen) 

• Middel in relatie tot doel? (niet met kanon op mug schieten --> niet een bom laten vallen om virus te stoppen wel geschikt maar niet proportioneel) 

Vloekverbod: 

• Gij zult niet vloeken --> niet mogelijk want ondergrens 

• Gij zult niet vloeken op openbare weg --> niet mogelijk want bovengrens art. 10 EVRM 

• Gij zult niet vloeken openbare weg, maar geen meningsuiting zijn --> zo kan het wel door de gemeente  
   

Mondkapjesplicht: 

• Reikwijdte --> art. 10 lid 1 Gw “Ieder heeft, behoudens of krachtens de wet te stellen beperkingen recht op eerbieding van zijn persoonlijke levenssfeer” (EHRM: je mag eruit zien zoals je wilt. Dus als je geen mondkapje op wilt doen dan mag dat) EN art. 11 GW 

• Maar “bij of krachtens de wet” --> HR: door formele wet of lagere wetgever worden beperkt 

• Nu staat het al in de Noodverordening art. 176 Gemeentewet jo art. 39 Wvr, maar dat is tijdelijk dus dat is prima. Maar omdat het nu al zo lang duurt is hier een wettelijke grondslag voor nodig. Dus er is een spoedwet nodig