Essentie
Het Hof heeft besloten dat het niet aannemelijk is geworden dat verdachtes handelen ontstaan is als een onmiddellijk gevolg als gevolg van een hevige gemoedsbeweging. De Hoge Raad vindt dit oordeel niet onbegrijpelijk.

Casus
De verdachte wordt door het slachtoffer in zijn gezicht geslagen met een keukendeur. De verdachte was hierdoor zo kwaad geworden dat het naar de kelder is gerend om een vuurwapen te halen. Met dit wapen heeft hij vervolgens verscheidene keren op het slachtoffer geschoten als gevolg waarvan het slachtoffer is komen te overlijden.

In feitelijke instanties
Het Hof heeft in hoger beroep ten aanzien van de volgende tenlasteleggingen:
·    doodslag;
·    handelen in strijd met art. 26 lid 1 Wet wapens en munitie en het feit begaan met een wapen van categorie II;
·    opzettelijk handelen in strijd met art. 3, lid 1 onder B van de Opiumwet gegeven verbod;
veroordeeld tot een gevangenisstraf van tien jaar met verbeurdverklaring, onttrekking aan het verkeer en teruggave van de in beslag genomen voorwerpen. Daarnaast moet de verdachte voldoen aan een betalingsverplichting.

Hoge Raad
De klacht richt zich erop dat het Hof de verwerping van een noodweerexcesverweer ontoereikend heeft gemotiveerd.

Het Hof heeft het verweer verworpen op grond van het volgende: gezien de casus is het niet aannemelijk dat de verdachte ter noodzakelijke verdediging van zijn lijf tegen een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding zich moest verdedigen. De verdachte moest naar een ander vertrek om het wapen te halen en weer terug en heeft hierbij voldoende tijd gehad om zich te bezinnen op zijn daad in die tijd. Er valt dus niet te spreken van een wederrechtelijke aanranding zoals vermeld in art. 41 Sr. De HR vindt de denkwijze van het Hof niet onbegrijpelijk. Er

Casus
Nadat het latere slachtoffer - van wie verdachte wist dat hij erg jaloers was en als gevaarlijk bekend stond - enkele weken voordat het bewezenverklaarde feit plaatsvond verdachte had bedreigd met de dood indien verdachte zich met de relatie met diens vriendin zou bemoeien, is de verdachte - overigens zonder daartoe een vergunning te hebben - een geladen pistool bij zich gaan dragen om zich te kunnen verdedigen voor het geval dat het latere slachtoffer hem zou aanvallen. Hij had dit wapen voortdurend bij zich. Op 11 maart 2001 heeft verdachte de vriendin van het latere slachtoffer ontmoet in een café. Verdachte heeft haar omstreeks 3.00 uur thuisgebracht. Hij heeft zijn auto op enige afstand van haar woning geparkeerd. Hij is de woning van het latere slachtoffer en diens vriendin ingegaan, nadat de vriendin hem had verzekerd dat het latere slachtoffer, met wie zij relatieproblemen had, twee weken bij zijn broer logeerde en haar had toegezegd haar gedurende deze periode met rust te laten. Verdachte die nog over een sleutel van de woning beschikte, heeft de deur van de woning van binnen op het nachtslot gedaan. Hij is met de vriendin van het latere slachtoffer naar de slaapkamer op de eerste verdieping gelopen. Kort daarop heeft het latere slachtoffer aangebeld, heeft hij onmiddellijk daarna de deur van de woning ingetrapt en is hij met grote snelheid de trap op gelopen. Toen hij dit rumoer hoorde, besefte verdachte dat het latere slachtoffer de woning was binnengedrongen en heeft hij zijn pistool uit zijn jas, die op de zonnebank in de slaapkamer lag, gepakt en dit doorgeladen. Inmiddels was het latere slachtoffer boven aangekomen, had hij zijn vriendin met geweld opzij geduwd en kwam hij met een dolk in zijn opgeheven hand de slaapkamer waar verdachte zich

HR 18-05-1993, NJ 1993, nr. 691 (Blijf van mijn auto / Slaande automobilist)

Relevante artikelen

Art. 41 Sr.

Rechtsvraag

Is hier sprake van noodweer, dan wel noodweerexces? In hoeverre is een noodweersituatie noodzakelijk om met succes een beroep te kunnen doen op noodweerexces?

Casus

Er ontstaat een ruzie tussen twee automobilisten. De vrouw schopt tegen de nieuwe auto van de man. Hij is razend en geeft haar in reflex een klap. Hij beroept zich op noodweerexces.

Hof

Raadsman doet een beroep op noodweer. Dit wordt verworpen door het Hof. Verdachte had zich aan de ontstane situatie kunnen onttrekken door weg te rijden. Niet aannemelijk is dat hiervoor feitelijke belemmeringen bestonden.

Raadsman doet een beroep op noodweerexces. Ook dit slaagt niet volgens het Hof, omdat, zoals al besproken bij het beroep op noodweer, er geen sprake was van een noodzakelijke verdediging.

Conclusie A-G mr. Leijten

De verwerping van de het beroep op noodweerexces is onvoldoende gemotiveerd.

Hoge Raad

Het beroep op noodweer heeft het Hof op feitelijke en niet onbegrijpelijke gronden verworpen. Het Hof heeft geen blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting en heeft wel toereikend gemotiveerd.
Van overschrijding van de grenzen van noodzakelijke verdediging kan slechts sprake zijn indien:
a.    er noodzaak is tot verdediging tegen een ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding, maar daarbij verder gaat dan geboden als gevolg van een onmiddellijke hevige gemoedsbeweging ontstaan door die aanranding.
b.    Onder a bedoelde situatie, maar de noodzaak tot verdediging bestaat niet meer, doch niettemin deze gedraging toch het onmiddellijke gevolg is van een hevige gemoedsbeweging veroorzaakt door de aanranding.

Noot

Punt a van de Hoge Raad staat bekend als een intensief exces en punt b als een extensief exces. Het moment van de noodweersituatie en dan van het noodweer dienen samen te vallen. Een noodweersituatie hoeft

PTSS en noodweerexces (HR 28-02-2017, NJ 2017/424)

Casus

Een man wordt er van verdacht om het slachtoffer opzettelijk van het leven te beroven. Verdachte raakte in gevecht met het slachtoffer. Uit verklaringen wordt duidelijk dat het slachtoffer de verdachte als eerste heeft geslagen. Verdachte slaat het slachtoffer terug en als het slachtoffer dan op de grond ligt springt verdachte in en op het slachtoffer en schopt tegen zijn hoofd. Het feit wordt gekwalificeerd als een poging tot doodslag. De verdachte beroept zich op noodweer, respectievelijk noodweerexces. Volgens de Staat is dit niet het geval. Dit blijkt onder andere uit het feit dat hij een posttraumatische stressstoornis heeft. 

Rechtsvraag

Is er sprake van noodweer ondanks het bestaan van een posttraumatische stress stoornis?

Hoge Raad

De gedraging moet het "onmiddellijk gevolg" zijn van een hevige gemoedsbeweging die is veroorzaakt door een wederrechtelijke aanranding. Dat houdt in dat de veroorzaakte gemoedsbeweging van doorslaggevend belang moet zijn geweest voor de verweten gedraging. Andere factoren kunnen hebben bijgedragen aan de hevige gemoedsbeweging, maar aan het gevolgvereiste is niet voldaan als de hevige gemoedsbeweging in essentie is terug te voeren op een eerder bestaande emotie, bijvoorbeeld al bestaande kwaadheid jegens het slachtoffer. Bij de beantwoording van de vraag ff er in dit geval sprake is van het vereiste ‘onmiddellijk gevolg’ is het van belang om de mate waarin de grenzen van de noodzakelijke verdediging zijn overschreden en ook de aard en de intensiteit van de hevige gemoedsbeweging. Ook het tijdsverloop kan relevant zijn. In dit geval heeft verdachte een zo hevige gemoedsbeweging gehad dat hij is ingesprongen op en heeft geschopt tegen het hoofd van het slachtoffer. De gemoedsbeweging moet dus van doorslaggevend belang zijn geweest voor de verweten gedraging. Het feit dat er bij verdachte een posttraumatische stressstoornis aanwezig was doet daar

HR 17 november 1987, Slaande Politieagent,  NJ 1988, 809

Casus

Een agent van de gemeentepolitie te Winschoten werd bij een verkeerscontrole aangereden door B. De agent pakte hierop zijn pistool en laadde het wapen door. Hierop stopte B. vrijwillig zijn auto maar bij de aanhouding verzette hij zich. Hierop werd B. uit de auto getrokken en gaf de agent B. en klap op het voorhoofd met het pistool waarna onmiddellijk een schot uit dat pistool is afgegaan, waardoor B. zwaar lichamelijk letsel heeft opgelopen.

Hoge Raad

De HR oordeelt dat de cassatiemiddelen, noodweer(exces) en psychische overmacht, weerlegt kunnen worden omdat:

-  a. de voorgenomen aanhouding van B. zonder slaan en zonder gebruik van vuurwapen voltooid had kunnen worden.

-  b. er voor de verdachte niet (meer) een noodweersituatie bestond.

-  c. een toestand waarin de verdachte -5 ½ jaar bij de politie- niet redelijkerwijs weerstand had kunnen en behoren te bieden aan de drang om B. met een doorgeladen vuurwapen te slaan deneinde diens verzet te breken.

Noodweer en noodweerexces (HR 22-03-2016, ECLI:NL:HR:2016:456)

Relevante wetsartikelen en beginselen

Noodweer. Noodweerexces. Art. 41 Sr.

Casus

Verdachte heeft op 2 mei 2013 te Rotterdam opzettelijk een slachtoffer van het leven beroofd. Het slachtoffer werd opzettelijk gestoken met een mes, als gevolg waarvan deze overleed. Verdachte beroept zich hiervoor op noodweer.

De precieze feiten worden als volgt vastgesteld. In mei 2013 handelde de verdachte in verdovende middelen. Het slachtoffer was klant bij verdachte en had nog 10 euro schuld. Verdachte is naar de woning van het slachtoffer gegaan. Het slachtoffer had samen met een andere in de woning aanwezige persoon bedacht dat zij de verdachte een lesje wilden leren. Verdachte en slachtoffer raakten in gevecht, waar de andere persoon zich ook in mengde. De deur van de woning was op slot. Verdachte kon deze deur niet openen. Hij werd geslagen met een fles en bedreigd met een mes en is zowel door verdachte als door de andere persoon geschopt. Verdachte werd onder bedreiging van een mes en een fles gedwongen zich uit te kleden en zijn spullen, waaronder de verdovende middelen, af te geven. De andere persoon liep de woonkamer uit. Hij zei dat hij zo terug zou komen en verdachte dan zou vermoorden. Het slachtoffer legde het mes, waarmee hij verdachte had bedreigd, op tafel en liep weg. Verdachte pakte het mes en stak zestien keer op het slachtoffer in.

Hoge Raad

De rechter zal moeten toetsen of aan art. 41 Sr (noodweer) is voldaan. Het moet hierbij gaan om de verdediging van eigen of een anders lijf, eerbaarheid of goed tegen een ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding, waaronder onder omstandigheden mede is begrepen gevaar voor een aanranding. Voor de toetsing aan deze voorwaarden moet worden gekeken naar de omstandigheden van het geval.

De bedreiging van het slachtoffer en

Vrees (Hoge Raad 08-02-1932, NJ 1932, 617)

Casus

Twee buren hebben een conflict. Buurman A heeft d.m.v. een hek het erf van buurman B afgesloten, waardoor B niet weg kan van zijn erf. B staat met een bijltje in zijn hand bij het hek om het te openen. Dan ziet hij buurman A op hem af komen, met een moker en een stuk ijzer in zijn hand. Dit maakt op B een bedreigende indruk; hij vreest aangevallen te worden. Derhalve besluit hij zelf tot de aanval over te gaan. Achteraf beroept hij zich op noodweer.

Rechtsvraag

Is enkel vrees voor een aanval voldoende voor een geslaagd beroep op noodweer?

Hoge Raad

Enkel vrees dat men zal worden aangevallen door iemand die een dreigende houding aanneemt, kan nooit tot een rechtvaardiging strekken van het alvast zelf tot de aanval overgaan en het daarbij begaan van een strafbaar feit. Vrees kan namelijk denkbeeldig zijn, omdat een dreigende houding bij een bedreiging kan blijven.

Taxichauffeurs (HR 28-03-2006, NJ 2006, 509)

Casus

Taxichauffeur 1 heeft geen geld mogen ontvangen van een klant. Zij is daarbij ook door deze klant bedreigd. Taxichauffeur 2 en 3 zijn vervolgens verhaal gaan halen bij deze man. Taxichauffeur had dit hen afgeraden omdat de klant waarschijnlijk zeer agressief zou zijn. Taxichauffeur 2 en 3 besloten toch te gaan. Hierbij hebben ze zich willens en wetens in een situatie begeven waarin een agressieve reactie van de klant kon worden verwacht. Daar aangekomen bleek de klant inderdaad zeer agressief, waardoor er een worstelpartij ontstond. De klant had daarbij zijn koevoet gepakt. Taxichauffeur 2 wist deze koevoet te bemachtigen en heeft de klant daarmee vervolgens geslagen. 

Het gaat in deze zaak om noodweer(exces) en culpa in causa. Het hof verwerpt het beroep op noodweer(exces). Verdachte is meerdere keren gewaarschuwd dat het slachtoffer wel eens gewelddadig zou kunnen worden. Ondanks die waarschuwingen wilde verdachte, samen met medeverdachte, een regeling treffen met het slachtoffer. Verdachte heeft zich daarmee willens en wetens in een situatie begeven waarin een agressieve reactie van het latere slachtoffer te verwachten was. Een dergelijke reactie heeft ook daadwerkelijk plaatsgevonden. Immers, toen zij eenmaal bij het huis van het slachtoffer waren aangekomen, belandden deze en verdachte in een worsteling, waarbij het slachtoffer over een koevoet beschikte. Verdachte en diens medeverdachte hadden alsnog weg kunnen en dienen te gaan op het moment dat medeverdachte verdachte te hulp schoot en deze de koevoet van het slachtoffer afpakte. Dit hebben zij echter niet gedaan. Door aldus te handelen is er geen sprake van een noodzakelijke verdediging en is er dus ook geen sprake van noodweer(exces) in de zin van artikel 41 Sr.

Daar aangekomen bleek de klant inderdaad zeer agressief, waardoor er een worstelpartij ontstond. De klant had daarbij zijn koevoet gepakt. Taxichauffeur 2 wist deze koevoet te bemachtigen

Hof ’s-Hertogenbosch 12 augustus 2015, ECLI:NL:GHSHE:2015:3199 (overval Deurne)

Onderwerp: strafvervolging en een beroep op noodweer.

Rechtsvraag: is in casu een strafvervolging te verwachten wanneer door beklaagde een beroep op noodweer wordt gedaan?

Casus: op 28 maart 2015 overvielen twee mannen juwelierszaak Goldies te Deurne. Uit camerabeelden afkomstig uit de zaak, de verklaringen van beklaagde en haar echtgenoot, forensisch onderzoek en overige bewijsmiddelen kan de toedracht grotendeels worden afgeleid.

Nadat de overvallers de zaak binnentraden, ontstond een schermutseling tussen de echtgenoot en de twee mannen. De beklaagde bevond zich in een achter de winkel gelegen ruimte en kon dit waarnemen via de bewakingscamera. Zij heeft een vuurwapen gepakt en plaatsgenomen achter de deur naar de winkelruimte. Eén van de overvallers vocht met de echtgenoot. Zij hoorde één van de overvallers naar de ander roepen dat de echtgenoot doodgeschoten moest worden. De tweede man probeerde de ruimte achter de winkel binnen te komen, waar beklaagde zich bevond. Beklaagde heeft verschillende malen geschoten, zowel door de deur als door de deuropening. Beide overvallers werden dodelijk geraakt.

De broer respectievelijk zoon van klaagsters is bij het plegen van een overval op juwelierszaak Goldies te Deurne overleden. De klaagsters zijn ontvankelijk op grond van    art. 12 Sv. De OvJ heeft de klaagsters bericht dat beklaagde niet zal worden vervolgd, omdat een beroep op noodweer zal slagen en vervolging ter zake van vuurwapenbezit niet opportuun is. Klaagsters hebben een klaagschrift ingediend bij het Hof, met het verzoek de vervolging ter zake van moord dan wel doodslag te bevelen.

Rechtsgang

Advocaat-generaal: heeft geadviseerd het beklag af te wijzen.

Gerechtshof: wijst het beklag af. Er zijn aanwijzingen aanwezig voor doodslag door beklaagde. De kernvraag is in hoeverre redelijkerwijs valt te verwachten dat als strafvervolging wordt ingesteld, deze ook een

Anticipatieverbod, Gerechtshof ’s-Hertogenbosch 12 februari 2008, NJFS 2008, 93

Onderwerp

Voorwaarden voor voorlopige hechtenis, art 67a lid 3 Sv.

Casus

Verdachte heeft iemand van het leven beroofd en een ander gepoogd van het leven te beroven. Verdachte werd door 3 mannen vastgehouden en gedwongen, onder andere met geweld, een geldbedrag terug te betalen. De 3 mannen hadden wapens bij zich en dreigden hiermee wanneer verdachte probeerde te vluchten. Verdachte heeft in een worsteling een wapen weten te bemachtigen en heeft om zichzelf te bevrijden op 2 van de 3 mannen geschoten en is gevlucht. Verdachte is opgepakt en wordt in voorlopige hechtenis gehouden tot de terechtzitting.

Rechtsvraag

Mag iemand in voorlopige hechtenis worden gehouden wanneer niet kan worden uitgesloten dat een beroep op noodweer/exces zal slagen?

Rechtsgang

De rechtbank heeft bij beschikking beslist dat de voorlopige hechtenis van verdachte rechtmatig is. Het Hof beslist dat uit de feitelijke omstandigheden blijkt dat er rekening moet worden gehouden dat een beroep op noodweer/exces gehonoreerd kan worden en dat er dus sprake is van de voorwaarden uit art. 67 lid 3 en voorlopige hechtenis niet rechtmatig is.

Conclusie

Wanneer er ernstig rekening moet worden gehouden dat verdachte geen voorwaardelijk vrijheidsstraf of een vrijheidsbenemende maatregel opgelegd krijgt mag deze niet in voorlopige hechtenis worden gehouden. In casu is er sprake van omstandigheden waar een rechtvaardig beroep op noodweer/exces niet onaannemelijk is. Er moet in casus ernstig rekening worden gehouden dat verdachte wordt vrijgesproken. Dit heet het anticipatiegebod.

Van doorslaggevend belang

HR 13 juni 2006 (NJ 2006, 343)

Casus

Tijdens een gevecht tussen verdachte en anderen wordt verdachtes broer belaagd. Verdachte loopt zijn huis in, pakt een koevoet en slaat daarmee om zich heen, daarbij het slachtoffer rakend. Het hof verwerpt het beroep op noodweerexces. De feiten en omstandigheden, zoals in het bijzonder de aanleiding en aanvang van de vechtpartij en de keuze van de verdachte om op enig moment een groot en zwaar ijzeren voorwerp te hanteren en daarmee het slachtoffer te raken staan eraan in de weg om aan te nemen dat de verdachte enkel als gevolg van een hevige gemoedsbeweging, die door de belaging van zijn broer werd veroorzaakt, de grenzen van de noodzakelijke verdediging heeft overschreden. Dat de verdachte geëmotioneerd zal zijn geweest maakt dit niet anders, nu deze emoties in belangrijke mate zullen zijn veroorzaakt door de voorafgaande ruzie en de vechtpartij zelf.

Hoge Raad

Indien door of namens de verdachte een beroep is gedaan op noodweerexces geldt voor wat betreft het door de rechter in te stellen onderzoek het volgende. Van overschrijding van de grenzen van noodzakelijke verdediging kan slechts sprake zijn indien de verdachte de hem verweten gedraging heeft verricht in een situatie waarin, en op een tijdstip waarop, voor hem de noodzaak bestond tot verdediging van eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed tegen een ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding, maar daarbij als onmiddellijk gevolg van een hevige door die aanranding veroorzaakte gemoedsbeweging verder gaat dan geboden is, dan wel indien op het tijdstip van de aan de verdachte verweten gedraging de onder a bedoelde situatie weliswaar is beëindigd en derhalve de noodzaak tot verdediging niet meer bestaat, doch niettemin deze gedraging toch het onmiddellijk gevolg is van een hevige gemoedsbeweging veroorzaakt door de daaraan voorafgaande wederrechtelijke aanranding.

Casus

Verdachte heeft een oude man nadat deze hem op een zeer pijnlijke wijze bij zijn testikels had gegrepen, met een vaas zodanig op het hoofd geslagen dat de oude man is overleden. Zijn beroep op noodweerexces is verworpen vanwege de disproportionaliteit van zijn reactie op de gestelde aanranding.

Rechtsvraag

Is er sprake van noodweerexces?

Het Hof

Bij beantwoording van de vraag of bij noodweerexces de overschrijding van de grenzen van noodzakelijke verdediging het 'onmiddellijk gevolg' is geweest van een door de aanranding veroorzaakte hevige gemoedsbeweging, komt betekenis toe aan de mate waarin de grenzen van de noodzakelijke verdediging zijn overschreden alsmede aan de aard en de intensiteit van de hevige gemoedsbeweging. Het hof kon oordelen dat, ook indien het latere slachtoffer de verdachte zeer pijnlijk bij zijn testikels zou hebben gegrepen, de door de verdachte gepleegde doodslag niet kan worden aangemerkt als een onmiddellijk gevolg van een door de aanranding veroorzaakte hevige gemoedsbeweging.

Hoge Raad

Nu geen van de middelen tot cassatie kan leiden, terwijl de Hoge Raad ook geen grond aanwezig oordeelt waarop de bestreden uitspraak ambtshalve zou behoren te worden vernietigd, moet het beroep worden verworpen.