Hoorcollege 3 Materieel Strafrecht

Schuld als element en bestanddeel

Het schuldbeginsel: geen straf zonder schuld

-        Verlichtingswaarden ‘’beschaafd strafrechtelijk stelsel’’?

-        Geen risicoaansprakelijkheid (in beginsel…)

Verschillende betekenissen van de term schuld

-        ‘Het gedaan hebben’

-        Schuldbestanddelen: opzet en culpa

o   bestanddelen, deel van de delictsomschrijving, eerste vraag 350 Sv

o   Uitdrukkingen van de geestesgesteldheid waarmee de verdachte heeft gehandeld

o   Geestesgesteldheid -> subjectieve delictsbestanddelen (subjectieve kant strafbare feit)

-        Schuld in enge zin: culpa

o   Gaat meer om onvoorzichtigheid/nalaten

-        Schuldelement: verwijtbaarheid

o   Derde vraag 350 Sv

-        Straftoemetingsschuld

o   Persoonlijke schuld dader

o   Ernst van het feit

o   Geschoktheid van rechtsorde

Opzet/dolus: algemeen

Wat is opzet (niet)?

-        Willens en wetens de verboden gedraging verrichten

o   Je wil het gevolg in het leven roepen door verboden te handelen

-        Opzet is niet het (achterliggende) motief van de dader

-        Opzet is kleurloos en niet boos (tenzij…)

o   Kleurloos: De wet eist niet dat jij je ervan bewust was, dat je op het moment strafbaar handelde (al is dit vaak wel het geval) -> je hebt dus opzet op wat in de delictsomschrijving staat, niet op het wederrechtelijk handelen

-        Opzet is iets anders dan voorbedachte raad

o   Voorbedachte raad komt bovenop opzet en komt er op neer, dat je als dader zijnde een redelijke mogelijkheid hebt gehad om te bezinnen, voordat je de verboden gedraging uitvoerde

Verschijningsvormen van opzet

-        Meestal ‘’opzettelijk’’

-        ‘’Wetende dat’’

-        ‘’Oogmerk’’

-        Ingeblikt in aanduiding gedraging of middel

-        ‘’Voornemen’’ bij poging (art. 45 Sr) (synoniem van opzet)

Het bewijs van opzet

-        De opzetregel

-        Normativering/objectivering

o   Je begint als de verdachte heeft gehandeld, zo dicht mogelijk bij de verdachte zelf

o   Verklaring verdachte is hier erg belangrijk bij

o   Objectieve omstandigheden van het geval: normativeren/objectiveren

§  Zie Hiv 1: ‘’Je kijkt naar de uiterlijke verschijningsvorm van de gedraging’’

§  Normativeren gebruik je om vast te stellen, wat de gemiddelde mens in de gegeven omstandigheden moet hebben gewild en geweten

Voorwaardelijk opzet: componenten en ratio

Gradaties en opzet

-        Willens en wetens handelen

-        Noodzakelijkheidsbewustzijn

-        Mogelijkheidsbewustzijn in de vorm van voorwaardelijk opzet
 

‘’Bewuste aanvaarding van een aanmerkelijke kans’’/zich willens en wetens blootstellen aan een aanmerkelijke kans:

-        1. Risico: aanmerkelijke kans

o   Omstandigheden geval

o   Aard en verschijningsvorm gedraging

o   Algemene ervaringsregels

o   Niet aard van het gevolg

-        2. Kennis: wetenschap

o   Wetenschap die feitelijk bestaat of

o   Bekend moet worden verondersteld

-        3. Wil: aanvaarding

o   Verklaringen verdachte

o   Verklaringen e.v.t. getuigen

o   Omstandigheden geval

o   Uiterlijke verschijningsvorm gedraging

o   Contra-indicaties

§  Denk aan Spookrijder-arrest -> 5 doden als gevolg door labiel rijgedrag -> meervoudige doodslag ten laste gelegd, HR schoof dit opzij -> verdachte probeerde juist ongevallen te vermijden (hij wilde dus de kans op de dood van zichzelf of anderen dus niet aanvaarden)

Waarom hebben we het voorwaardelijk opzetbegrip?

-        Wat moet je nou als een verdachte ontkent?

-        Stoornisongevoeligheid

Voorwaardelijk opzet: toepassing in rechtspraak

Voorbeelden

-        Schieten op bovenwoning (NJ 2006, 50)

o   Vanaf fiets schieten op bovenwoning

o   Kogel gaat door raam heen

o   Is naast doelwit (stond bij raam woonkamer) ook zus thuis (achterin de woning)

o   Verdachte vervolgd door poging tot zware mishandeling op twee personen

o   Neem je door op een persoon achter een raam te schieten de aanmerkelijke kans dat je een ander raakt?

o   Hof vond van wel

o   HR van niet: aanmerkelijke kans dat eerste persoon wordt geraakt, zus niet. Hangt van motivatie af voor rechter. Welke omstandigheden van het geval zijn relevant om te kunnen spreken van twee slachtoffers?

-        HIV 1 (NJ 2003, 552)

o   Lijkt op zaak van vorige week

o   Verdachte had sekspartner niet verteld dat hij seropositief was

o   Anale seks gehad -> aanmerkelijke kans op zwaar lichamelijk letsel?

o   Hof -> wel, aanmerkelijke kans (lichamelijke integriteit/gezondheid slachtoffer staan op het spel, sterker nog, leven van slachtoffer in het geding -> sprake van poging tot doodslag??)

o   HR weigert dit normatief te benaderen: niet de aard van het gevolg is belangrijk voor de vaststelling van een aanmerkelijke kans -> hoe groot is die kans nou feitelijk -> 1/300-500 keer dat dit soort gedrag wordt vertoond dat er een infectie optreedt (vastgesteld door deskundige), verder zouden mensen nog behandeld kunnen worden na een incubatieperiode van 6-10 jaar -> vrijspraak voor poging tot doodslag

o   Argumenten advocaat-generaal:

§  Je kan de aanmerkelijke kans niet puur kwantitatief objectief (statistisch) gezien benaderen.

§  Hoe zou je de aanmerkelijke kans dat iemand sterft nou bij een schietpartij moeten berekenen?

§  Alle kansen zijn relatief -> hoe groot is de kans dat je de loterij wint?

§  Het komt er dus op neer dat er een kwalitatief (juridisch/normatief) criterium gehanteerd moet worden

-        Fiets van zes hoog (NJ 2013, 111)

o   Fiets van zes hoog naar beneden gegooid

o   Kate en John (bewoners flat) kregen ruzie

o   John wilde fiets meenemen naar boven vanaf galerij, probeerde fiets over balkon te tillen

o   Fiets viel via auto op Ferry die beneden rijles had

o   Politie stelde vast dat de fiets gegooid moet zijn geweest

o   John: niet bedoeling dit gevolg teweeg te brengen, liet fiets bij omdraaien uit mijn handen glippen

o   Hof geloofde dit niet, poging tot doodslag

o   HR: niet mee eens

o   AG: Onvoldoende vastgesteld dat John wist dat beneden zich personen bevonden in de onmiddellijke nabijheid van de auto -> geen wetenschap

o   Arrest vernietigd omdat HR zich bij conclusie AG aansloot

o   Oftewel: er moet worden vastgesteld dat de verdachte moest weten dat de kans bestond (verschil met had moeten weten; verdachte wist het niet maar had d.m.v. deductie dit wel moeten weten)

-        Ongeoefend schutter (NJ 2004, 660)

o   Man op Curaçao ging geldsom innen

o   Zette dit kracht bij met wapen

o   Schot gelost, slachtoffer in been geraakt

o   Hof: poging tot doodslag

o   HR: Hof heeft onvoldoende vastgesteld dat de verdachte had moeten weten dat zijn gedraging de dood als gevolg had kunnen hebben

Culpa: algemeen

Wat is culpa?

-        Culpa is een verwijtbare, grove onvoorzichtigheid, onnadenkendheid, nalatigheid, gebrek aan voorzorg ten aanzien van bepaalde gevolgen of bepaalde omstandigheden

-        Of, zoals in de rechtspraak: verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid -> omvat de elementen wederrechtelijkheid, verwijtbaarheid en soms ook causaliteit

Verschijningsvormen van culpa

-        Culpa ten aanzien van gevolg: ‘’aan schuld te wijten’’

-        Culpa ten aanzien van omstandigheid: ‘’redelijkerwijze moeten vermoeden’’

Culpa: gradaties en componenten

-        Onbewuste schuld

-        Mogelijkheidsbewustzijn in de vorm van bewuste schuld

-        Roekeloosheid -> wettelijke strafverzwaringsgrond bij sommige culpoze delicten -> ‘’Zeer onvoorzichtig gedrag waarbij welbewust en met ernstige gevolgen onaanvaardbare risico’s worden genomen’’ (MvT)

o   Verwijtbare, aanmerkelijke onvoorzichtigheid

§  1. Aanmerk, onvoorzichtigheid

§  2. Verwijtbaarheid

§  3. Evt.: Garantenstellung

Culpa: toepassing in de rechtspraak

Objectieve zijde: aanmerkelijke onvoorzichtigheid

-        Anders moeten handelen

-        Aanmerkelijke discrepantie tussen gedraging en geldende zorgplicht

-        Geheel van gedragingen, de aard en de ernst daarvan en overige omstandigheden

-        Relevante voorzienbaarheid

Subjectieve zijde: Verwijtbaarheid

-        Anders kunnen handelen

-        Vermijdbaarheid van de aanmerkelijke onvoorzichtigheid

-        Evt: Garantenstellung

Voorbeelden

-        Black-out (NJ 2005, 252)

o   HR: Het niet terugsturen naar je eigen weghelft met als gevolg een frontale botsing -> aanmerkelijk onvoorzichtig gehandeld? -> in beginsel schuld gegeven

§  Contra-indicaties: subjectieve kant ontbreekt: gedrag aanmerkelijk onvoorzichtig, maar was gedrag verdachte wel verwijtbaar

§  Verdachte: ‘’ik handelde in een totaal onvoorzienbare black-out, verwijtbaarheid ontbrak’’

§  Dus: begonnen met objectieve kant, maar in gevallen waar de verwijtbaarheid ontbreekt valt de schuld weg (verdachte kon door black-out simpelweg niet anders handelen) -> vorm van AVAS (schulduitsluitingsgrond)

§  Verontschuldigbare onmacht

-        Kampvuur te Castricum (NJ 2010, 674)

o   Leerkracht met 70 leerlingen op kamp in de duinen bij Castricum

o   Er wordt een kampvuur aangelegd -> dreigde te doven, leerkracht gooide wasbenzine op het dovende vuur waardoor de fles ontplofte -> zwaar letsel bij een aantal leerlingen als gevolg -> sprake van 308 Sr (zwaar lichamelijk letsel door schuld?)

o   Hoe onvoorzichtig is nou eigenlijk het gedrag wat is vertoond door die leraar

o   Hier wel verwijtbaarheid van aanmerkelijke onvoorzichtigheid

-        Flitspaalbom (ECLI:NL:HR:2016:1334)

o   Bom bevestigd aan flitspaal

o   Iemand van opruimingsteam maakte fout, bom ontplofte

o   Verdachte vervolgd wegens teweegbrengen van zwaar lichamelijk letsel

o   Redelijkerwijs voorzienbaar dat die bom bij bemoeienis door anderen af kan gaan, ook wanneer het deskundige opruimingsdienst betreft

-        Verpleegster (NJ 1963, 512)

o   Verpleegster moest middel aanreiken

o   Pakte uit automatisme potje van de plank maar was overwerkt en las labeltje niet

o   Stopte middel in injectienaald, patiënt overleden

o   Vervolgd voor dood door schuld

o   Symbolisch arrest: rechterlijk pardon gekregen, maar dus op papier wel veroordeeld voor dood door schuld omdat zij door haar functie zich altijd bewust moet zijn van de mogelijke gevaren (Garantenstellung)

Aandachtspunten bij voorwaardelijk opzet en culpa

Voorwaardelijk opzet

-        Casuïstische invulling criteria

-        Wees compleet: criteria en feiten

-        Pas op met lichtvaardig toepassen van ervaringsregels en uiterlijke verschijningsvorm

-        Let op contra-indicaties

-        Belang van deugdelijke bewijsmotivering

-        Niet elke opzetvorm kan als voorwaardelijk opzet worden bewezen

-        Indien het wilselement ontbreekt, betekent dit niet meteen dat er dus sprake is van (bewuste) culpa

Culpa

-        Verwijtbaarheid is in beginsel gegeven bij vaststelling aanmerkelijke onvoorzichtigheid

-        Maar kan in bijzondere omstandigheden wegvallen

-        Verkeerszaken: één verkeersovertreding niet per se genoeg

-        Uit ernst gevolgen vloeit niet meteen aanmerkelijke schuld voort

-        Betrek relevante criteria en feiten incl. een eventuele Garantenstellung

-        Wederrechtelijkheid en verwijtbaarheid zijn deel van culpa

Verhouding tussen opzet en culpa

-        Onbewuste schuld/ bewuste schuld

o   Bewuste schuld/voorwaardelijk opzet

-        Voorwaardelijk opzet/volkomen opzet

-        Verschil: voorwaardelijk opzet heeft wilselement, dit ontbreekt bij bewuste schuld

-        Tussengradaties:

o   A. opzet met noodzakelijkheidsbewustzijn

o   B. Culpa inde vorm roekeloosheid