Collegeaantekeningen Formeel Strafrecht

Hoorcollege 1. 31-03-15

Doel en functies

Het doel van het strafproces is de juiste toepassing van het materiële strafrecht. Het is er op gericht om schuldigen te bestraffen en te voorkomen dat onschuldigen worden bestraft. Het is lastig om tot een goed evenwicht hiertussen te krijgen. De juiste toepassing vergt materiële waarheidsvinding. Het is echter zou dat er vrijwel nooit een absolute zekerheid bestaat. Het is dan ook belangrijk dat de rechter actief is en onderzoek doet. Bij lichtere zaken kan er ook sprake zijn van consensuele afdoening. Dit houdt in dat er geen rechter is die de straf oplegt, maar bijvoorbeeld de officier van justitie een straf voorlegt (boete).

Bijkomende doelen zijn onder andere het eerbiedigen van de rechten en vrijheden van de verdachte, het eerbiedigen van de rechten en vrijheden van de betrokkenen en procedurele rechtvaardigheid. De functies die het strafproces hiermee beoogt zijn speciale preventie, generale preventie, het voorkomen van eigenrichting, het scheppen van orde en genoegdoening.

Kenmerken

Het karakter van het Nederlandse strafproces wordt gekenmerkt door een rechter die uiteindelijk de eindverantwoordelijke is voor de waarheidsvinding. De officier van justitie heeft een magistrale rol. Zij moet ook de belangen van de verdachte in acht nemen en niet blind staren op een veroordeling. Van de verdachte wordt geen actieve bijdrage verlangd, maar tegenspraak is soms wel geboden.
In Nederland hebben we alleen te maken met beroepsrechters. Er is dan geen deelname van leken, denk aan bijvoorbeeld het jury rechtspraak in Amerika. Wat ook typisch is voor Nederland, is dat het OM het vervolgingsmonopolie heeft. Dus alleen het OM heeft het vervolgingsrecht. Artikel 12 Sv kent een correctiemechanisme hierop.
Een ander kenmerk is dat Nederland een heel efficiënt strafproces kent. Het strafproces is vaak een papieren proces. Getuigen op zitting bijvoorbeeld is meer een uitzondering dan een regel. De efficiëntie komt ook tot uitdrukking in het feit dat er veel zaken buiten de rechter om worden behandeld.

Legaliteitsbeginsel

Het bevorderen van rechtszekerheid en het voorkomen van willekeur door te voorzien in voldoende waarborgen dat op een behoorlijke wijze van strafvorderlijke bevoegdheden gebruik wordt gemaakt. Het strafvorderlijk optreden moet in elk geval op hoofdlijnen in de wet zijn geregeld. Hoe meer er op het spel staat hoe belangrijker een wettelijke grondslag is. Een wettelijke grondslag is vereist als een opsporingsmethode zeer risicovol voor de integriteit en beheersbaarheid van de opsporing is en als de opsporingsmethode meer dan een beperkte inbreuk op grondrechten en vrijheden van burgers maakt. Als er dus sprake is van een meer dan geringe inbreuk dan is er een wettelijke grondslag vereist.
Indien er geen specifieke wettelijke grondslag is vereist dan moet er wel een aanvullende normering zijn op basis van andere rechtsbronnen. Denk bijvoorbeeld dan aan het verdragenrecht, Eu recht, rechtspraak, beleidsregels, beginselen etc. 

Hoorcollege 2. 07-04-15

Opsporing

Onder opsporing wordt verstaan het onderzoek in verband met strafbare feiten onder gezag van een officier van justitie met als doel het nemen van strafvorderlijke beslissingen. Bij een onderzoek in verband met strafbare feiten, hoeft geen sprake te zijn van een verdenking ter zake van een reeds begaan feit. Bij het doel gaat het om alle handelingen die ervoor nodig zijn om al dan niet over te gaan op een strafvorderlijke beslissing. Het gaat niet om zuiver toezicht op wettelijke naleving.
De opsporingsambtenaren hebben een verbaliseringsplicht. Zij zijn verplicht om een proces verbaal op te maken, art 152 Sv.

Afbakening tussen opsporing en toezicht is niet eenvoudig. Opsporing omvat alle activiteiten die gericht zijn op identificeren, onderzoeken en/of vervolgen van strafbare feiten. Termen die gebruikt worden om over opsporing te spreken zijn: klassieke opsporing, repressieve controle, proactieve opsporing, inlichtingenwerk en verkennend onderzoek. Opsporing omvat niet preventieve controle. Het is niet altijd eenvoudig om in de praktijk te bepalen of het doel van het nemen van strafvorderlijke beslissingen aan de orde is.
Tijdens opsporing gelden waarborgen die niet bij toezicht gelden. Denk bijvoorbeeld aan het zwijgrecht/cautie en verbaliseringsplicht. Een controlebevoegdheid mag niet uitsluitend worden aangewend voor een ander doel dan waarvoor deze is gegeven. Wanneer er wel een ander doel voor ogen is, bijvoorbeeld als er al verdenkingen bestaan, dan kan er sprake zijn van misbruik van bevoegdheid. Dit is ook bepaald in het arrest ‘Controle Zigeunervrouwen.

Verklaringen

Resultaten van controle kunnen niet onbeperkt worden gebruikt in een strafzaak. Artikel 6EVRM stelt zekere grenzen hieraan. Het gaat hierbij om het nemo-tenetur beginsel. Afgedwongen verklaringen mogen dan ook niet gebruikt worden in een strafzaak. Een verdachte hoeft namelijk niet aan zijn eigen veroordeling mee te werken. Dit is ook bepaald in het Saunders arrest. Verklaringen kunnen onder omstandigheden ook documenten zijn. Denk bijvoorbeeld aan de belastingdienst die door middel van een kort geding of dwangsom informatie wilt afdwingen. Documenten die bij een controle van bijvoorbeeld de belastingdienst worden gevraagd of meegenomen mogen wel als bewijs dienen.

Wanneer de verklaring wordt gegeven na het ontstaan van een verdenking dan heeft de verdachte het zwijgrecht en de opsporingsambtenaar heeft een cautieplicht. Bij een verklaring die voor het ontstaan van de verdenking wordt gegeven, geld de Saunders-regel: dit mag niet later als bewijs gebruikt worden.

Ondergrens

De vraag die hierbij speelt is of er altijd een verdenking vereist is. Een verdenking is niet altijd vereist. Wanneer het onder andere gaat om een optreden op grond van algemene taakstellende bepalingen, optreden in relatie tot ‘vroegverdachte’ en bij optreden op grond van aanwijzingen is er niet een concrete verdenking nodig. Bij de algemene taakstellende bepalingen moet men denken aan bijvoorbeeld het surveilleren in een buurt waar veel wordt ingebroken. In het tweede geval wordt van een vroegverdachte gesproken als het gaat om iemand die in een vroeg stadium van bijvoorbeeld criminaliteit in beeld komt als eventuele verdachte. Bij het laatste geval kan je denken aan economische delicten.

Een verdenking ontstaat als verdachte wordt, voordat de vervolging is aangevangen, aangemerkt degene te wiens aanzien uit feiten of omstandigheden een redelijk vermoeden van schuld aan een strafbaar feit voortvloeit. In de definitie zit zowel een feitelijk als normatieve component. Het feitelijke component bestaat uit het deel dat het moet gaan om feiten of omstandigheden. Het normatieve component bestaat uit het deel dat er een redelijk vermoeden moet zijn.

Anonieme melding

Het is mogelijk om misdaad anoniem te melden. Hiervoor is de stichting misdaadanoniem opgericht. Zij zijn onafhankelijk van de politie, maar spelen de meldingen door aan de politie. Vervolgens worden de meldingen die binnenkomen getoetst of het wel klopt. Pas wanneer er meer informatie van de verdenking is dan zal de politie gaan optreden. Dus anoniem is niet altijd goed om te doen. Een melding bij de politie zelf zal sneller behandeld worden.

Enkele hoofdlijnen:

• Een verdenking kan worden aangenomen op basis van een anonieme melding.

• De Hoge Raad sluit niet uit dat een verdenking uitsluitend op basis van zo’n melding wordt aangenomen. Inhoud en aard van de melding zijn belangrijk.

• In een spoedeisende situatie lijkt een verdenking iets makkelijker te mogen worden aangenomen.

Hoorcollege 3. 14-04-15

In dit college staat vrijheidsontneming/beperking centraal. Hieronder worden de verschillende vormen van vrijheidsontneming weergegeven van eerste fase in een proces tot laatste fase.

Staande houden

Een opsporingsambtenaar is bevoegd iemand staande te houden. Het doel hiervan is bijvoorbeeld het vragen naar de naam, adres etc.

Aanhouden

Een stapje verder dan staande houden is aanhouden. Bij heter daad is iedereen bevoegd de verdachte aan te houden. Buiten heter daad is alleen de OvJ bevoegd. Tevens is het vereist dat het bij buiten heter daad gaat om een strafbaar feit waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten. Het doel van aanhouden is de verdachte geleiden naar het verhoor.

Ophouden voor onderzoek

Wanneer iemand is aangehouden kan deze persoon maximaal zes uur worden opgehouden voor onderzoek. ’s Nachts, de uren tussen 0.00-9.00, worden niet meegeteld. Het doel is het verrichten van een onderzoek. Wanneer het ophouden voor onderzoek geschiedt met het oog op identificatie dan kan er een verlenging plaatsvinden van nog eens zes uur.

Inverzekeringstelling

De officier of hulpofficier van justitie kan een inverzekeringstelling bevelen voor maximaal drie dagen. Inverzekeringstelling is alleen mogelijk als er sprake is van een strafbaar feit waar voorlopige hechtenis is toegelaten. Er is een mogelijkheid om de termijn van drie dagen te verlengen met nog eens drie dagen. Dit kan alleen als het echt heel noodzakelijk is. Wanneer de eerste drie dagen van de inverzekeringstelling zijn verlopen dan voert de rechter commissaris een rechtmatigheidstoets uit. Hij toetst dan ambtshalve of de inverzekeringstelling rechtmatig is geweest en of alles volgens de wettelijke regels is verlopen.

In het verleden paste de politie het ophouden voor onderzoek en inverzekeringstelling creatief toe. Zo probeerden ze mensen die werden vastgehouden na incidenten in bijvoorbeeld het uitgaanswereld, vastgehouden tot na het weekend. De termijn van drie dagen was vaak niet verstreken dus hoefde de rechter commissaris er niet aan te pas te komen. De reden waarom mensen dan pas na het weekend werden vrijgelaten is dat mensen bijvoorbeeld naar het werk moeten op maandag. Op deze manier heeft het vasthouden ook invloed op het sociale leven. Vele rechters hadden hier wel moeite mee. Verdachten worden dubbel gestraft. De Hoge Raad sluit hier bij aan en heeft bepaald dat de mogelijkheid om meteen een dagvaarding uit te reiken het voortduren van de inverzekeringstelling onrechtmatig maakt.

Voorlopige hechtenis

Na de inverzekeringstelling volgt vaak een voorlopige hechtenis. Om iemand in voorlopige hechtenis te nemen is aan een aantal voorwaarden verbonden. Er moeten ernstige bezwaren zijn, er moet naar de omstandigheden van het geval gekeken worden, is er grond voor voorlopige hechtenis en is er een anticipatiegebod.

Rechter commissaris

De rechter commissaris is belast met het voorbereidend onderzoek. Dit komt neer op al het onderzoek dat voorafgaat aan de zitting. Vroeger bestond het voorbereidend onderzoek nog uit twee delen, namelijk het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk vooronderzoek. Tegenwoordig bestaat het voorbereidend onderzoek eigenlijk alleen nog maar uit opsporingsonderzoek.

Het opsporingsonderzoek bestaat uit handelingen op grond van algemene taakstellende bepalingen. Denk bijvoorbeeld aan aanhouding, inbeslagneming of de bevoegdheden als observatie en dergelijke, maar ook deskundige onderzoek en het horen van getuigen etc. Het zijn eigenlijk gewoon alle (rechtmatige) handelingen om de verdachte te vinden.

Sinds 2013 is de positie van rechter commissaris versterkt. Hij is nu belast met de uitoefening van toezichthoudende bevoegdheden. De rechter commissaris heeft er eigenlijk een nieuwe taak bij gekregen en dat is het verrichten van onderzoekshandelingen. De rechter commissaris kan deze handelingen uitvoeren op vordering van de OvJ of op verzoek van de verdachte. Ook kan de rechter commissaris dit ambtshalve doen, maar dan alleen indien voorlopige hechtenis is bevolen.