HC31. Ontwikkeling van de buikorganen

Algemene informatie

• Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?
  • In dit college wordt de ontwikkeling van de buikorganen besproken
• Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?
  • Alles behandeld in dit college wordt behandeld in de literatuur
• Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?
  • Er worden geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken
• Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?
  • Er zijn geen specifieke opmerkingen over het tentamen gemaakt
• Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?
  • Er zijn geen mogelijke tentamenvragen behandeld tijdens het college

De primitieve darm

De primitieve darm ontstaat uit de dooierzakholte. Tijdens de transversale en longitudinale kromming van het embryo wordt een deel van de dooierzak opgenomen als darm in het embryo. Er wordt een soort “slurfje” uit de dooierzak getrokken. Het deel van de dooierzak dat aan de craniale kant ligt vormt de voordarm en het deel aan de caudale kant de achterdarm/einddarm. Tussen de voor- en achterdarm zit de middendarm. Deze is eerst nog verbonden met de dooierzak. De primitieve darm bestaat dus uit een “buis” die aan de buitenkant bekleed is met mesoderm en aan de binnenkant met endoderm.

Zowel voor-, midden-, als einddarm hebben hun eigen tak van de aorta:

• De truncus coeliacus hoort bij de voordarm
• De arteria mesenterica superior hoort bij de middendarm
• De arteria mesenterica inferior hoort bij de einddarm

Alle organen die zijn ontstaan uit deze primitieve darmen, worden nog steeds voorzien van bloed uit deze bloedvaten.

Rotatie van de voordarm

Uit het grootste deel van de voordarm ontstaat de maag: de voordarm verwijdt en de dorsale kant gaat sneller groeien dan de ventrale kant. Hierdoor ontstaan de curvatura major en de curvatura minor. Aan de voorzijde van de voordarm zit ventraal mesenterium en aan de achterzijde zit dorsaal mesenterium. Vervolgens gaat de voordarm/maag krommen:

1. De voordarm roteert 90 graden → ventraal mesenterium gaat rechts en dorsaal mesenterium gaat links liggen
   • De curvatura major ligt aan de onderkant
   • De curvatura minor ligt aan de bovenkant
2. De voordarm kantelt → ventraal mesenterium gaat naar de bovenkant, dorsaal mesenterium gaat naar de onderkant
   • Uit het dorsale mesenterium ontwikkelt zich het omentum majus
     • Zit aan de maag en de dorsale lichaamswand vast
   • Uit het ventrale mesenterium ontwikkelt zich het omentum minus
     • Ligt tussen de lever en de darm

De maag gaat dus in een soort komma-vorm liggen. 

Peritoneale holtes:

De primitieve darm (buis) wordt geflankeerd door een rechter en linker intra-embryonale coeloomholte. Deze stukken intra-embryonaal coeloom vormen de rechter en linker peritoneale holtes. De peritoneale holtes zijn ruimtes tussen visceraal en pariëtaal peritoneum. Er zit alleen een dun laagje vocht in. De rotatie van de voordarm zorgt er voor dat de peritoneale holtes anders komen te liggen:

• De rechter peritoneale holte gaat dorsaal liggen → vormt de bursa omentalis
  • Het foramen omentale vormt een verbinding tussen de rechter peritoneale holte en de overige buikholtes
• De linker peritoneale holte draait naar de voorkant en is verbonden aan de centrale peritoneale holte → staat in verbinding met de rest van de peritoneale holtes.

De lever en de galblaas:

Vervolgens groeit er een buisje vanuit de voordarm in het ventrale mesenterium. Uit dit buisje groeien de lever, galgang en de galblaas. De galgang verbindt de lever met de darm. De lever is dus endodermaal van oorsprong (want de voordarm is bekleed met endoderm en mesoderm).

De draaiing en vorming van deze organen heeft invloed op het ventrale mesenterium:

• Omentum minus: ontstaat uit het ventrale mesenterium tussen de lever en de darm 
• Ligamentum faliciforme: ontstaat uit het ventrale mesenterium tussen de lever en de lichaamswand

Nervus vagus en de maag:

Ook gaat door de draaiing van de voordarm de nervus vagus (ectodermale oorsprong) anders liggen. Eerst ligt de nervus vagus aan beide laterale zijden van de maag, na de draaiing ligt hij voor- en achter de maag. Het is belangrijk te onthouden deze zenuw zich hier bevindt → bij een gastric-bypass operatie kan hij beschadigd raken.

De pancreas:

Ook de pancreas ontstaat als uitgroeisel van de voordarm. Een klein klontje groeit in het ventrale mesenterium, een groter deel in het dorsale mesenterium. Het klontje uit het ventrale mesenterium komt door draaiing uiteindelijk tegen de rest van het pancreas aan te liggen.

De milt:

Aan de linkerzijde van het dorsale mesenterium van de voordarm ontwikkelt zich de milt. De milt is een lymfatisch orgaan een heeft geen functionele relatie met de darm, maar verkrijgt wel een topografisch-anatomische positie linksboven in de buik.

Rotatie van de middendarm

De middendarm ligt in een ander vlak dan de voordarm, waardoor de rotatie ook anders verloopt. De voordarm loopt keurig van boven naar beneden en heeft een draai-as van boven naar beneden. De middendarm heeft dit niet. De arteria mesenterica superior vormt de draai-as van de middendarm:

1. De middendarm draait vanuit het embryo 90° met de klok mee
   • Dit gebeurt rond de 50^e dag
2. De middendarm draait 180° met de klok mee
   • Dit gebeurt rond de 70^e dag

Door deze “wending” om de arteria mesenterica superior wordt de middendarm compacter. Hierdoor kan de darm opgenomen worden in de belijning van de buikholte. Er blijft slechts een heel klein slurfje van de darm in de dooierzak. Soms gaat dit fout: bij navelbreuk zijn niet alle darmen in de buikholte opgenomen → een deel van de darmen zit in de navelstreng. 

Delen van de middendarm vormen de dunne en dikke darm:

• Dunne darm: ontstaat uit het “bovenste” gedeelte van de middendarm, die verbonden is met de voordarm
• Dikke darm: ontstaat uit het “onderste gedeelte van de middendarm, die verbonden is met de einddarm
  • Tijdens de rotatie ontstaat de karakteristieke “omgekeerde U-vorm” van de dikke darm → het colon transversum komt dwars te liggen
  • Ook de colon ascendens wordt gevormd
    • De colon descendens onstaat niet uit de middendarm, maar uit de einddarm!

Consequenties t.o.v. de achterwand:

Een aantal (onderdelen) van de organen vergroeit met de achterwand en wordt secundair retroperitoneaal:

• Colon ascendens
• Colon descendens
• Het duodenum
• De pancreas

Sommige organen steken echt door de achterwand heen en worden geheel retroperitoneaal:

• Rectum
• Oesophagus

Ontwikkeling van de einddarm

Uit de einddarm ontstaan:

• Laatste deel van de colon transversum
• Colon descendens
• Colon sigmoïdeum
• Rectum → is via het anale kanaal aangesloten met de buitenwereld

Daarnaast heeft de einddarm een slurfvormige uitstulping: de allantoïs. Uit het proximale deel van de allantoïs ontstaan:

• De blaas
• De urethra (urinebuis) 

Het distale deel van de allantoïs komt samen met het vitaminekanaal in de navelstreng te liggen → de blaas is verbonden aan de navel. 

De einddarm komt beneden aan in het cloacale membraan. Uiteindelijk breekt het cloacale membraan door, waardoor de ontlasting het lichaam kan verlaten.  

Tussen het rectum en het urogene stelsel ligt het septum urorectalis. Dit “schotje” groeit helemaal tegen het cloacale membraan aan àde darmen en urinewegen worden gesepareerd.