PD3. Familiaire Kanker

Algemene informatie

• Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?
  • In deze patiëntdemonstratie worden verschillende vormen van famliaire kanker besproken
• Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?
  • Alle onderwerpen in dit college worden ook behandeld in de literatuur
• Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?
  • Er worden geen recente ontwikkelingen besproken
• Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?
  • Er zijn geen opmerkingen over het tentamen gemaakt
• Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?
  • Er zijn geen mogelijke vragen besproken

Wat is familiaire kanker?

Familiaire kanker heet ook wel erfelijke kanker. Er zijn enkele verschillen tussen gewone en erfelijke kanker:

• Gewone kanker
  • Treedt vaak op op oudere leeftijd
• Erfelijke kanker
  • Diagnose vindt plaats op jonge leeftijd
  • De vorm van kanker komt vaker voor in de familie
  • Eén persoon krijgt meerdere keren kanker

Familiaire kanker betreft vaak genen betrokken bij DNA-reparatie, celgroei en apoptose. Het doel van onderzoek in families met kanker is het herkennen van deze families, het voorkomen van sterfte door vroege opsporing en behandeling en begeleiding.

Kans op kanker:

• Er zijn 100.000 nieuwe gevallen per jaar
  • Dit aantal stijgt per jaar met 3%
• Kans voor mannen: 1/2
• Kans voor vrouwen: 1/3
• Er zijn 14.000 nieuwe gevallen van borstkanker per jaar
• Er zijn 13.000 nieuwe gevallen van darmkanker per jaar
• 5-10% van alle gevallen gaat over familiaire kanker
  • Borst-/eierstokkanker
  • Darmkanker
  • Melanoom

Borstkanker

Er zijn 14.000 nieuwe diagnoses borstkanker per jaar in Nederland. Er zijn 3.500 sterfgevallen. 13% van de Nederlanders heeft een eerstegraads verwant met borstkanker. 5-10% van alle borstkanker is erfelijk bepaald, de rest ontstaat door familiaire clustering. 

BRCA1 & BRCA2:

BRCA1 en BRCA2 zijn genen die tumoren onderdrukken. Ze komen tot expressie in cellen in verschillende weefsels, zoals bij de borsten. Hier repareren ze beschadigd DNA of vernietigen ze cellen als het DNA niet gerepareerd kan worden.

Als BRCA1 en BRCA2 zelf beschadigd raken (door een mutatie), kan beschadigd DNA niet goed hersteld worden met een verhoogd risico op borstkanker of ovariakanker als gevolg:

• In 60-80% van de gevallen is er bij borstkanker een deficiëntie in BRCA1 en BRCA2
• In 30-60% van de gevallen is er bij ovariakanker een deficiëntie in BRCA1, in 5-20% van de gevallen in BRCA2

Dragers van BRCA-mutaties worden goed in de gaten gehouden:

• Borsten
  • 25-60 jaar: jaarlijkse MRI-scan
  • 25-60 jaar: klinisch borstonderzoek
  • 30-60 jaar: jaarlijkse mammogram
  • 60-75 jaar: populatiescreening
• Ovaria
  • 35-40 jaar: prophylactic adnex extirpation → ovaria en eileiders worden verwijderd

Familiaire kankersyndromen met een grote kans op borstkanker:

• Li Fraumeni syndroom (LFS): het Li Fraumeni syndroom is een erfelijke aandoening veroorzaakt door een genmutatie
  • • Bij ongeveer 75% van de LFS families is een TP53 mutatie aangetoond

• • • Het TP53-gen ligt op chromosoom 17. Het is een antikankergen → zorgt ervoor dat fouten die tijdens de celdeling ontstaan hersteld worden
    • Mensen met een mutatie in dit gen hebben een verhoogd risico op kanker
    • Een defect TP53 gen erft autosomaal dominant over

• • • Kenmerken van LFS zijn:
      • Tumoren op jonge leeftijd
        • Sarcomen, gliomen, adrenale corticale carcinomen
      • Borstkanker op jonge leeftijd
        • 30% van de mensen met een TP53 mutatie krijgt borstkanker voor de 30 jaar
• PTEN/Cowden syndroom
• CDH1 hereditary diffuse stomach cancer en lobular breast cancer
• STK11 Peutz Jeghers syndroom
• NF1: neurofibromatose 1

Risicogroepen:

Gezonde vrouwen met een verhoogde kans op borstkanker kunnen verdeeld worden in 3 groepen, gebaseerd op LTR (lifetime risico):

1. Slightly increased risk: LTR is 1-2x verhoogd
2. Moderate risk: LTR is 2-3x verhoogd
   • Hier vindt buiten populatiescreening ook individuele screening plaats: 1x per jaar mammografie
3. Strongly increased risk: LTR is meer dan 3x verhoogd

Darmkanker

• Lynch syndroom: een erfelijke aandoening die een verhoogde kans geeft op het ontstaan van kanker in de darmen, endometrium, ovarium en urinewegen
  • Voorheen heette het Lynch syndroom HNPCC
  • Wordt veroorzaakt door een mutatie in één van de vier mismatch repair (MMR) genen:
    • MLH1, MSH2 (en Epcam), MSH6 en PMS2
    • Deze mutaties veroorzaken microsatelliet instabiliteit (MSI): repeterende groepen worden niet goed overgeschreven
  • Periodieke controles
    • Vanaf 25 jaar: 1x per 2 jaar colonoscopie
    • Er wordt goed op de baarmoeder gelet
  • Autosomaal dominant
• MAP (MUTYH): een recessief overerfbare aandoening
  • Deficiëntie van het MUTYH-gen → het mismatch repair systeem werkt niet meer
    • Er komen veel mutaties in de cellen → veroorzaakt kanker in snel delende weefsels (darmen, baarmoeder, eierstokken)
  • Slijmrijke tumor vol ontstekingscellen → door aanpassingen betere overlevingskans dan bij normale kanker
  • Periodieke controles
    • Vanaf 18 jaar: 1x per 2 jaar colonoscopie
    • Vanaf 25-30 jaar: elke 1 tot 5 jaar gastroduodenoscopie van de maag en duodenum
    • Bij een tumor kan de hele dikke darm verwijderd moeten worden → wordt vervangen door een pouch die bestaat uit wat lussen van de dunne darm
  • Autosomaal recessieve overerving op chromosoom 1
    • Het is een fout van het base excision repair
    • Dragerschapsfrequentie: 2%
• FAP (APC-gen)
  • Het Adenomatous Polyposis Coli gen ligt in epitheelcellen in de dikke darm, bij mutaties ontstaat er snel dikke darmkanker

Erfelijke darmkanker vormt ongeveer 30% van het materiaal → de meeste vormen van darmkanker ontstaan echter door spontane mutaties. Omgevingsfactoren spelen dus een grote rol.