Constitutioneel Recht - UU - Oefententamen 2017/2018 (1)

Vragen

Vraag 1 telt mee voor 75%; vraag 2 voor 25%.

Vraag 1

U hebt gezien dat de grondwetgever ervoor kiest delegatie soms wel mogelijk te maken en soms niet. Schrijf een kritische reflectie van maximaal 500 woorden, exclusief voetnoten. De informatie in de voetnoten dient beperkt te blijven tot bronvermeldingen. In uw kritische reflectie betoogt u aan de hand van uw selectie van grondwetsbepalingen bij vraag 2 of u het, bezien vanuit één of meer van de beginselen van de democratische rechtsstaat, eens bent met de keuzes die de grondwetgever heeft gemaakt. Hierbij is het niet de bedoeling dat u alle geselecteerde grondwetsartikelen afzonderlijk langsloopt. Van belang is een geïntegreerde benadering, waarbij u bijvoorbeeld categorieën van bepalingen onderscheidt of anderszins een onderverdeling of structurering aanbrengt. U gaat hierbij uit van de beginselen van de democratische rechtsstaat zoals beschreven in C.A.J.M. Kortmann, Constitutioneel recht, herziene 7 e druk (2016), Deventer: Kluwer, of in M.C. Burkens, e.a., Beginselen van de democratische rechtsstaat, 7e druk (2012) of 8 e druk (2017), Deventer: Kluwer.

Regels:

• Uw beschouwing heeft de vorm van een lopend betoog (en bestaat dus uit een inleiding, een kern en een slot en bevat geen opsommingstekens, telegramstijl, etc.).
• Uw betoog is in correct Nederlands geschreven.

Beoordeling:
Uw betoog wordt beoordeeld met:

• 0 punten (zeer slecht)
• 2 punten (slecht)
• 4 punten (onvoldoende)
• 6 punten (voldoende)
• 8 punten (goed)
• 10 punten (uitstekend).

Bij de beoordeling wordt gekeken naar de volgende criteria:

• structuur van de argumentatie: de tekst brengt de lezer op een duidelijke manier van A naar B;
• kwaliteit van de argumentatie: de wijze waarop de lezer van A naar B wordt gevoerd is logisch, consistent en overtuigend;
• juridische correctheid: de argumentatie is gestoeld op overtuigende en correcte juridische aannames;
• helderheid van de conclusie: de beschouwing mondt uit in een duidelijke conclusie;
• taalvaardigheid;
• integriteit: omgang met bronnen is correct. Verwijs naar uw bronnen volgens de richtlijnen van de meest recente versie van de Kluwer Leidraad voor juridische auteurs, (M.H. Bastiaans e.a., Leidraad voor juridische auteurs, 8 e druk, Deventer: Wolters Kluwer, 2016).

(NB: ten aanzien van dit beoordelingscriterium bestaat er een ondergrens. Voor fraude en plagiaat gelden de voorschriften en procedure zoals beschreven in het OER)

In Nederland is er sprake van een grondwet sinds 1814. De grondwet 1814 ervoor dat er grondrechten van het volk werden vastgelegd en beschermd, waaronder de vrijheid van godsdienst. In de loop der jaren heeft de grondwet vele ontwikkelingen meegemaakt. Om de rechten en regels uit de grondwet voldoende te kunnen waarborgen is het bij vele grondwetsartikelen noodzakelijk dat deze vanuit de formele wetgever gedelegeerd kan worden aan andere specifieke instanties. Als eerste zal er gekeken worden naar de grondrechten (Hoofdstuk 1 Gw) die weer
onderverdeeld worden in de klassieke en sociale grondrechten. Bij de klassieke grondrechten wordt de overheid geacht zich zoveel mogelijk afzijdig te houden. Daardoor kan de vraag gesteld worden of het dan wel handig is dat sommige van deze rechten gedelegeerd kunnen worden aan andere instanties. De verantwoordelijkheid is oorspronkelijk bij de formele wetgever neergelegd om deze grondrechten te waarborgen. Door deze verantwoordelijkheden bij lagere instanties neer te leggen kan afgevraagd worden of op deze manier de grondrechten op een juiste manier gewaarborgd worden en of de rechtszekerheid niet in het geding komt. Het legaliteitsbeginsel is een groot recht en door de delegatie wordt het moeilijk de oorsprong van de wet te achterhalen, terwijl het bij grondrechten evident dient te zijn wat de oorsprong is van bepalingen. Vanuit de grondwetgever blijft er hierdoor namelijk veel ruimte open om deze rechten naar eigen invulling te delegeren, waarbij kritisch gekeken dient te worden of deze ruimte om zelf in te vullen wel de bedoeling is. Hoofdstuk 5 van de grondwet geeft de meest algemene vorm van attributie in de grondwet aan, namelijk art. 81 Gw. De grondwetsartikelen uit hoofdstuk 5 liggen meer in de lijn om gedelegeerd te worden in vergelijking met de klassieke grondrechten aangezien het wetgeving en bestuur betreft. Voor juiste uitvoering hiervan is het dan ook makkelijker indien het gedelegeerd wordt aan de juiste instanties zodat elke betrokken instantie effectief kan functioneren. In hoofdstuk 6 is het legaliteitsbeginsel nogmaals van fundamenteel belang. Hier kan bij sommige artikelen de vraag worden gesteld in hoeverre het nuttig is dat deze gedelegeerd kunnen worden en in hoeverre het de rechtszekerheid ten goede komt. De rechterlijke macht dient een afzijdige inrichting te staan. Doordat bij de invulling van de rechterlijke macht delegatie mogelijk is kan er afgevraagd worden of er geen politieke invloeden op den duur kunnen binnenstromen bij de rechterlijke macht. De delegatiebevoegdheden van hoofdstuk 7 zijn logisch te verklaren. Provincies, gemeenten, waterschappen en andere openbare lichamen moeten bestuurd worden en dienen dus gedelegeerde bevoegdheden te hebben om dit te kunnen uitvoeren.

Het is evident dat bepaalde grondwetgeving gedelegeerd dient te worden voor een juiste uitvoering hiervan. Het is te zien dat er hier bij de Grondwet 2008, duidelijk over is nagedacht welke grondwetsartikelen gedelegeerd dienden te worden voor een juiste uitvoering ervan. Op grond van de beginselen van een democratische rechtstaat volg ik de lijn dan ook van de grondwetgever tot delegatie.

Vraag 2

Identificeer in het onderstaande schema 10 grondwetsbepalingen waarin een SPECIFIEKE bevoegdheid tot wetgeven wordt geattribueerd aan de formele wetgever. Vervolgens:

• noemt u bij elk van deze 10 bepalingen op zijn minst één wet in formele zin die (al dan niet gedeeltelijk) op de betreffende attributiebepaling is gebaseerd,
• geeft u bij elk van de 10 bepalingen aan of de grondwetgever het toelaat dat de formele wetgever zijn regelgevende bevoegdheid overdraagt en waaruit dat blijkt. Dat laatste vereist dus een korte motivatie.

Om u op weg te helpen vindt u op de eerste regel van het schema een voorbeeld. Het is aan u om bij dit voorbeeld de laatste twee vakjes van het schema in te vullen. Vervolgens geeft u zelf nog 10 voorbeelden.

Regels:

• De 10 door u geselecteerde grondwetsbepalingen moeten verspreid zijn over 4 verschillende hoofdstukken van de Grondwet.
• Bij de identificatie verwijst u, zo mogelijk, ook naar het specifieke lid van het betreffende grondwetsartikel.
• Wetten in formele zin kunnen gebaseerd zijn op meerdere attributiebepalingen in de Grondwet. U mag een grondwetsartikel en een wet in formele zin echter slechts eenmaal noemen (met andere woorden: we vragen niet alleen naar 10 verschillende grondwetsbepalingen maar ook naar 10 verschillende wetten in formele zin).

Beoordeling:
U krijgt voor elk van deze tien voorbeelden 1 punt. Wanneer bij een voorbeeld niet alle vier de elementen genoemd zijn of kloppen, krijgt u voor dat voorbeeld 0 punten.

Antwoordindicatie

Vraag 1

De Grondwet vormt het fundament van het Nederlandse rechtsstelsel. Binnen dit stelsel wordt er een mogelijkheid geboden om bevoegdheden te delegeren. Dit is geoorloofd mits de constitutie dit toestaat. Bij het maken van wetgeving moeten de beginselen van een democratische rechtsstaat in acht worden genomen, te noemen het waarborgen van grondrechten en democratie. In dit betoog zal ik de gevolgen van delegatie van een deel van de artikelen zoals hierboven genoemd bespreken aan de hand van de zojuist genoemde beginselen.

Het waarborgen van de grondrechten is een van de meest fundamentele belangen in een democratische rechtsstaat. De grondwetgever heeft deze in het eerste hoofdstuk van de Grondwet opgenomen. Opvallend is, dat in dit hoofdstuk bij het opstellen van beperkingen op deze klassieke grondrechten delegatie is toegestaan. Bij bepaalde grondrechten moet de wetgever of moeten andere overheidsambten grondwettelijke doelcriteria in acht nemen, willen zij grondrechten regelmatig beperken¹ . Zo vereist artikel 6 tweede lid Grondwet dat beperkingen van de vrijheid van godsdienst gericht moeten zijn op de bescherming van de gezondheid, het belang van het verkeer en ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden. Binnen deze doelcriteria heeft de ambtsdrager dat de beperking stelt een zekere interpretatievrijheid, want het staat niet vast wat de doelcriteria precies zijn. Dit is een bedenkelijk, want deze interpretatievrijheid voor wetten kan niet rechtelijk worden getoetst volgens artikel 120 Grondwet. Ultieme controle op deze fundamenten wordt dus deels uit handen gegeven door delegatie. Een goed voorbeeld hiervan is artikel 10 eerste lid Grondwet. In het arrest Drugspand Venlo² heeft de Afdeling bestuursrechtspraak een besluit van het college van B en W, die een Algemene Plaatselijke Verordening (hierna: APV) had opgesteld die in strijd was met artikel 10 eerste lid Grondwet, vernietigd. Nu was dit een APV en geen wet, waardoor wel een controlemechanisme kon worden ingezet.

Ook het democratieprincipe is van belang. Het doel van delegatie staats enigszins haaks op het democratiebeginsel. Burgers kiezen de volksvertegenwoordiging om namens hen overheidsbeslissingen te nemen. Bij delegatie valt dit pure principe van democratie gedeeltelijk weg. Immers neemt een ambtsdrager de taak over van een democratisch gekozen volksvertegenwoordiger. Bij artikel 127 Grondwet wordt delegatie toegestaan tot op provinciaal en gemeentelijk niveau. Desondanks wordt de balans teruggebracht in het systeem, omdat zowel de Provinciale staten als de gemeenteraad democratisch worden gekozen op het toepasselijke lokale niveau. Hier hoeft delegatie dus geen inbreuk op het democratieprincipe te vormen. Hierbij komen ook nog grondwettelijke toezichtsmodaliteiten kijken. Zo heeft het arrest Emmense Baliekluivers³ een boven- en ondergrens voor artikel 127 Grondwet gevormd. Ook artikel 132 Grondwet geeft mogelijkheden tot toezicht op gedelegeerde verordeningen volgens artikel 127 Grondwet, zoals schorsing of vernietiging.

Uit het bovenstaande kan worden opgemaakt dat bij delegatie van klassieke grondrechten het waarborgen van de beginselen van de democratische rechtsstaat niet altijd mogelijk is. Het is echter discutabel of het reëel is om deze bevoegdheid bij de formele wetgever te laten. Delegatie hoeft echter geen schending op te leveren, zoals bij het hiervoor genoemde democratieprincipe.

¹ Kortmann/ Bovend’Eert e.a. Constitutioneel recht 2016; p. 388.

² ABRvS 28 augustus 1995, ECLI:NL:RVS:1995:AH6164.

³ HR 4 maart 1952, ECLI:NL:PHR:1952:AG1979.

Vraag 2