Tegenwoordig weten we dat regelmatige lichaamsbeweging ons mentale, fysieke, cognitieve en gezondheidsvoordelen oplevert. De meeste fysiologische systemen worden geholpen door regelmatig te bewegen en lichaamsbeweging helpt ook met het beschermen tegen chronische ziektes (kanker, diabetes, obesitas en hart- en vaatziekten). Het bouwt spieren op en versterkt te botten. Het helpt de oude mensen om hun balans te behouden en dit verlaagt hun risico op vallen. Dat is belangrijk, want vallen leidt redelijk vaak tot dood of invaliditeit onder mensen van 65 jaar of ouder. Lichaamsbeweging reduceert ook depressie en angst en het is een buffer tergen stress. Regelmatig bewegen zorgt voor het behoud van je hersenintegriteit en het verbetert het cognitief functioneren door je leven heen. Fysieke inactiviteit is een belangrijke oorzaak van gezondheidsproblemen in westerse landen. De mate van sedentair gedrag (lezen, gamen, surfen op het internet) per dag, voorspelt slechte gezondheid. Dit is onafhankelijk van hoeveel fysieke activiteiten je wel doet. Vanwege deze bevindingen hebben veel overheden over de wereld campagnes ontwikkeld om lichamelijke activiteit te promoten.

De hoofdvraag in sport psychologie is om te begrijpen welke factoren sport en lichaamsbeweging psychologie voorspellen en om deze informatie te gebruiken om interventies te ontwikkelen die de fysieke activiteit van mensen vergroten en behouden. Sport psychologie probeert daarnaast te begrijpen hoe sport prestaties vergroot kunnen worden. Ook probeert het te achterhalen hoe mensen bepaalde attitudes, motivaties en overtuigingen ontwikkelen over sport participatie.

Het uitleggen en promoten van lichaamsbeweging

Sociaal psychologische theorieën helpen uit te leggen waarom mensen niet zo actief zijn als ze kunnen zijn en wat er gedaan moet worden om deze mensen actiever te maken. Er kunnen theorieën gebruikt worden om interventie strategieën te ontwerpen en om deze interventies te evalueren. Intervention mapping is een raamwerk voor plannen, implementeren en evalueren van gedrag. Interventie mapping houdt zich bezig met:

1. Het probleem diagnosticeren en het identificeren van welk gedrag het probleem veroorzaakt

2. Het onderzoeken van welke theorie het gedrag kan verklaren

3. Het ontwikkelen van interventies die gericht zijn op antecedenten van het gedrag

4. Het evalueren van het interventie proces

Het zelf

Percepties over het uiterlijk kunnen de mate van fysieke activiteit of lichaamsbeweging van kinderen beïnvloeden. Volgens een onderzoek wordt de fysieke zelf-waarde bepaald door vier subcomponenten: lichamelijke aantrekkelijkheid, fysieke kracht, fysieke conditie en sport competentie. De sterkste voorspeller van globale zelfwaarde in kinderen is de perceptie van het fysieke zelf. Dit betekent dus dat kinderen wel of juist geen actieve sporters kunnen worden door zelf-preservatie redenen. Kinderen kunnen zich druk maken om de impressie die ze maken terwijl ze aan het sporten zijn. Hele dikke of hele dunnen kinderen willen misschien niet gezien worden terwijl ze aan het joggen zijn, in hun badkleding zijn of rond huppelen tijdens gymlessen. Kinderen kunnen zich druk maken om beoordeeld te worden door anderen. Het is daarom belangrijk om naar de bezorgdheid over de zelfpresentatie te kijken wanneer je een interventie wil promoten.

Het verhogen van de sport prestatie

Bewegingsonderzoek kijkt hoe men meer gemotiveerd kan worden om te sporten en hoe dit behouden kan worden. Sport psychologie heeft daarentegen meer te maken met gemotiveerde mensen. Onderzoek in de sport psychologie probeert om prestatie verbetering te begrijpen en helpt atleten optimaal te presteren. In het volgende stuk worden de sociaal psychologische constructen die belangrijk zijn voor het begrijpen en verbeteren van sport prestaties van individuen, groepen en teams besproken.

Het teamdynamiek

De meeste sporten zijn gebaseerd op teams, ook al lijkt dat in eerste instantie niet zo te zijn. Neem golf als voorbeeld. Golf wordt gezien als een individuele sport. Er zijn echter veel mensen betrokken bij de prestaties van een professionele golfer. Je hebt een caddy, een swing coach, een sport psycholoog en een fysiotherapeut. Daarnaast spelen sociale en omgevingsfactoren (familie) een rol bij het succes van een atleet. Sport vraagt om complexe interacties tussen teamgenoten en het ondersteunend personeel. Het wordt daarom aanbevolen om teamwerk te ontwikkelen. Dit zal elk individu helpen om zijn/haar ware potentieel te bereiken. Onderzoek toont aan dat teamwerk in het algemeen tot hogere productiviteit en efficiëntie in sport leidt.

Sport psychologie neemt theorieën van basis sociaal psychologische raamwerken aan. Teamwerk is essentieel voor een hoge prestatie van een team. Groepen ontwikkelen zich continue en zijn niet statisch. Op sommige momenten zal een groep in harmonie zijn en goed presteren, terwijl de groepsleden op andere moment met elkaar in conflict liggen en op die manier de prestaties van de groep verminderen. Groep cohesie is een belangrijke factor voor het begrijpen van prestaties in teams. Het conceptuele model van cohesie wordt vaak gebruikt om teams te bestuderen. Volgens het model hangt cohesie af van twee dimensies: groepsintegratie vs. persoonlijke aantrekking en sociale vs. taak aspecten. Groepsintegratie gaat over de hechtheid binnen een groep, terwijl individuele aantrekking tot de groep gaat over de individuele motivatie en perceptie van aantrekkelijkheid van de groep. Deze twee dimensies hebben sociale (ontwikkelen en behouden van sociale relaties) en taak (groepsdoelen bereiken) aspecten. Deze zijn onafhankelijk van elkaar. Een atleet kan betrokken blijven bij een team vanwege de sociale aspecten, de teamdoelen of beide dingen.

Wat is de relatie tussen atletische prestatie en cohesie? Onderzoek heeft een sterk positief cohesie-prestatie relatie (r=.65) gevonden. Dit was het geval voor zowel taak als sociale cohesie. Geslacht was een moderator en vrouwelijke teams laten een hogere associatie zien tussen cohesie en prestatie in vergelijking met mannelijke sport teams. Het is echter onduidelijk wat de richting van deze relatie is, omdat de studies correlationeel van aard waren. Is een team met meer cohesie ook meer succesvol of gaan succesvolle teams meer cohesie bevatten? Een onderzoek liet zien dat de correlatie tussen prestaties aan het begin van het seizoen en cohesie later in het seizoen sterker was dan de correlatie tussen vroege cohesie en latere prestatie. Het lijkt erop dat winnen eerder in cohesie resulteert dan andersom. Het is echter wel lastig om een definitief antwoord te vinden. Succes is lastig om te definiëren. Waarschijnlijk is de relatie tussen succes en cohesie bi-directioneel.

Cohesie is belangrijk in teams en het is voor sport psychologen daarom belangrijk om te weten welke factoren cohesie in een groep voorspellen. Enkele antecedenten die groep cohesie versterken zijn:

• Team factoren: de stabiliteit van een team is gerelateerd aan cohesie. Het is moeilijk om cohesie te ontwikkelen als teamgenoten vaak afwezig zijn of vaak vervangen worden. In professionele sporten komt het vaak voor dat spelers thuis rehabiliteren (niet bij het team). Dit kan de cohesie slechter maken. echter, spelers uit teams met een hoge cohesie zullen eerder bij het team blijven dan spelers uit een team met een lage cohesie. Dit zal de stabiliteit van het team versterken. Samenwerking is ook belangrijk voor team cohesie. A cohesief team werkt samen en blijft bij elkaar. Normen en regels over de tijd, communicatie en kledingvoorschriften kunnen de cohesie beïnvloeden door de ontwikkeling van een team identiteit.

• Omgevingsfactoren: de grootte van de groep en de individuele contracten binnen groepen zijn belangrijk voor groep cohesie. Groep cohesie wordt kleiner wanneer de grootte van het team toeneemt. Dat komt doordat het moeilijker is om team activiteiten te coördineren en effectief te communiceren in grotere groepen. Contractuele verantwoordelijkheden hebben ook een invloed op de cohesie. Sommige spelers kunnen ontevreden zijn met hun contract en willen daarom naar een ander team. Dit zal de groepscohesie verminderen.

• Individuele factoren: individuele cognities en gedragingen hebben een invloed op team cohesie. Opofferingsgedrag zal de cohesie in een team ten goede komen, terwijl zelf-handicap en sociaal meeliften de cohesie zullen verminderen.

• Leiderschapsfactoren: de manier waarop een team wordt gecoacht, en met name hoe spelers hun relatie met de coach zien, heeft een invloed op team cohesie. Cohesie zal goed zijn wanneer atleten hun coaches als betrokken en nabij zien en ook als er reciprocale relaties bestaan tussen spelers en coaches. Coaches die democratischer zijn, hebben teams die meer cohesie hebben.

Het maken van succesvolle teams

Er zijn verschillende team building strategieën voorgesteld om meer cohesieve sport teams te maken. De meeste strategieën zijn erop gericht om de individuele verantwoordelijkheid binnen een team te vergroten. Team building kan onder andere ontwikkeld worden door:

• Leden moeten zich aansprakelijk voelen: atleten moeten voelen dat ze lid zijn van een team. Ze moeten betrokken worden bij de beslissingen die genomen moeten worden. Op die manier zullen ze betrokken zijn bij het team.

• Het verbeteren van collectieve efficacy: wanneer de atleten een gevoel hebben van collectieve competentie, dan zullen ze geloven dat het team succesvol zal zijn.

• Rol acceptatie: elke speler moet het idee hebben dat hij/zij een unieke rol in het succes van een team heeft en deze rol accepteren. Dit geldt ook voor de spelers die op de bank zitten.

• Team oefeningen die de coöperatie vergroten

• Het vermeiden van clique vorming: coaches kunnen cliques vormen door spelers voor te trekken of bepaalde spelers het bokje te laten zijn. Cliques verhinderen het bereiken van teamdoelen en ze zullen de prestaties niet ten goede komen.

• Verwacht conflict: het uitblijven van conflicten kan er op duiden dat de teamleden niet geïnteresseerd zijn in de groepsdoelen. Hierdoor zal het team slechter presteren dan het eigenlijk kan. Een gezonde mate van conflict zal de groepscohesie ten goede komen en groepsdenken zal vermeden worden.

• Persoonlijke informatie: coaches zouden enkele persoonlijke aspecten over het leven van de atleten moeten leren kennen. Atleten zullen dit waarderen en hierdoor beter met de coaches werken.

De beste individuen in een team

De beste individuele sporters samen betekent niet automatisch dat je een succesvol team hebt. Een verklaring voor de slechte prestaties van getalenteerde teams is een verkeerde coördinatie of verminderde motivatie. Dit wordt het Ringleman effect genoemd. Ringleman had gevonden dat groepen die toenamen in grootte leden had die steeds minder goede prestaties lieten zien. Atleten in een team laten niet altijd zien wat ze daadwerkelijk kunnen. Dit is vooral het geval op momenten waarop de inspanningen van individuen minder goed te zien zijn (in grotere teams dus).

Er zijn verschillende redenen voorgesteld die proberen te verklaren waarom individuen meeliften. Een van die dingen is het minder goed zichtbaar zijn van individuele prestaties. Dit kan de motivatie reduceren en er voor zorgen dat atleten minder hard werken. Volgens het Collective Effort Model, zal het werken aan een taak in een groep resulteren in minder individuele motivatie omdat het de verwachtingen van de individuen over het bijdragen aan het behalen van de groepsdoelen verzwakt. Sommige atleten zullen dus alleen helpen als ze denken dat hun hulp een bijdrage kan leveren aan het behalen van de groepsdoelen. Sociaal meeliften is onafhankelijk van cultuur, de aard van de groep of he geslacht. De volgende strategieën kunnen gebruikt worden om sociaal meeliften te reduceren:

• Het monitoren van individuele prestaties

• De taken persoonlijk betrokken maken: elk atleet moet voelen dat zijn/haar bijdrage belangrijk is voor het succes van het team

• Het stellen van doelen

• Posities roteren: tijd doorbrengen in een andere positie kan leden laten zien wanneer meeliften kan gebeuren

Sociale verlichting

Vrijwel alle lichamelijke oefeningsactiviteiten (gym, rehabilitatie en competitief sport) is sociaal van aard. Coaches, fitness instructeurs en fysiotherapeuten geven instructies en feedback en op die manier kunnen ze sociaal invloed uitoefenen. Toeschouwers kunnen ook sociaal invloed uitoefenen door aanwezig te zijn. De eerste experimenten in de sociale psychologie keken naar de rol van anderen op prestatie. Triplett had gevonden dat fietsers die in een groep reden beter presteerden dan wanneer ze individueel reden. Triplett stelde voor dat de aanwezigheid van anderen latente energie vrijmaakte en de inspanning verhoogde. Echter, tot 1965 waren de bevindingen over de invloed van anderen gemixt. Social facilitation theory geeft een verklaring voor de verschillende bevindingen. Deze theorie stelt dat alleen al de aanwezigheid (of de verbeelde aanwezigheid) van anderen die kijken naar je prestatie, fysieke opwinding levels verhoogd. Dit zal het uitvoeren van simpele of goed geleerde gedragingen vergemakkelijken, maar het uitvoeren van complexe, niet goed geleerde gedragingen verslechteren. Studies hebben echter laten zien dat de aanwezigheid van een publiek alleen maar een klein deel van de variantie in prestaties verklaart. Later werd deze theorie uitgebreid door er aan toe te voegen dat bezorgd zijn over het beoordeeld worden door toeschouwers een invloed heeft op de prestatie.

Een ander prestatie-effect in sport vindt plaats wanneer een atleet de vaardigheden en motivatie heeft om iets uit te voeren, maar een slechte prestatie neerzet. Dit kan gebeuren wanneer atleten zich onder druk voelen gezet om goed te presteren. Dit wordt choking genoemd. Het kan veroorzaakt worden door zelfbewustzijn (letten op het proces van de prestatie, dus het belemmeren van automatische processen). Er zijn twee tegenstrijdige verklaringen hiervoor gevonden:

• De acclimatisatie hypothese: atleten die een predispositie hebben om zelfbewust te zijn, zullen niet beïnvloed worden door veeleisende situaties.

• Reinvestment theory: atleten die de neiging hebben om te reinvesten (het proberen te beheersen van het eigen gedrag) zullen ook eerder choken dan atleten die niet geneigd zijn om te reinvesten. Deze theorie suggereert dat het uitvoeren van handelingen teruggaat van de automatische fase naar de cognitieve fase van motorische bewegingen leren tijdens periode met veel druk. Atleten denken te veel na over hun techniek en hierdoor zullen ze minder goed presteren. De aanwezigheid van anderen kan reinvestment induceren. Het complimenteren van de tegenstander over zijn techniek kan er voor zorgen dat de tegenstander zelfbewust wordt en gaat reinvesten (sluw).

Wedstrijd locatie

De locatie van de wedstrijd is een belangrijke factor voor het succes in een sport. Onderzoek heeft laten zien dat teams die thuis spelen een grotere kans om te winnen hebben. De locatie van een wedstrijd heeft invloed op fysiologische, psychologische en gedragsstaten van atleten en coaches. Dit zal hun prestatie vormen. Er zijn verschillende factoren die het thuisvoordeel kunnen verklaren. Een is dat een groter en hechter publiek het team dat thuis speelt ten goede komt. De atleten krijgen meer zelfvertrouwen en zullen beter presteren. Echter, het lijkt er op dat publiek meer invloed heeft op het slechter presteren van het uit-team dan op het beter presteren van het thuis-team. Wanneer het publiek protesteert (boe roepen), dan daalt de prestatie van het uit-team, terwijl de prestaties van het thuis-team alleen maar een beetje toenemen. Vijandig publiek leidt het uit-team af en inhibiteert hun prestatie. Publiek zorgt ook voor hogere arousal levels.

Er is ook een verband gevonden tussen reizen en een voordeel voor het thuis-team. Reizen kan vermoeidheid veroorzaken en de dagelijkse routines dwarsbomen. Er is niet veel onderzoek gedaan naar de psychologische of fysiologische staten van atleten die thuis of uit spelen. Waarschijnlijk is er een interactie tussen verschillende factoren. Coaches moeten proberen om de nadelen van het uit-spelen tegen te houden. Er moet dus een goed reisschema komen, zodat atleten niet moe zijn wanneer ze een wedstrijd hebben. Ook moeten ze hun dagelijkse routines behouden (eettijdens, trainingstijden en slaaptijden). Psychologische vaardigheidstraining kan atleten helpen om te gaan met de stress en angst die ze kunnen krijgen wanneer ze moeten gaan spelen in onbekende omgevingen.

Toegepaste sociale psychologie in de context

Om het gedrag van atleten goed te begrijpen, moet een onderzoeker de fysiologische responsen van een atleet kennen, maar ook hoe bepaalde bewegingen het beste uitgevoerd moeten worden en hij/zij moet ook een oefeningsprogramma opstellen die een atleet lang kan gebruiken. We weten allemaal dat regelmatig sporten belangrijk is voor de mentale en fysieke gezondheid, maar toch is de sportdeelname vrij klein. Toegepaste sociale psychologie is belangrijk om interventies te ontwikkelen die mensen fysiek actiever maken en de tijd die besteed wordt aan sedentaire activiteiten te verminderen. Toegepaste sociale psychologen moeten samen werken met bewegingsfysiologen om zo een programma te creëren dat resultaten oplevert en veel mensen trekt. Toegepaste sport psychologen kunnen ook samen werken met sport wetenschappers om atleten hun volle potentie te laten bereiken.

Bulletpoints Sociale sport- en bewegingspsychologie

• Mensen weten dat regelmatige lichaamsbeweging ons mentale, fysieke en cognitieve voordelen oplevert. Toch zijn er veel mensen die niet doen aan sport of gauw stoppen met lichaamsbeweging. Veel overheden ontwikkelen campagnes die lichamelijke activiteit promoten. De hoofdvraag in sport psychologie is om te begrijpen welke factoren sport en lichaamsbeweging psychologie voorspellen en om deze informatie te gebruiken om interventies te ontwikkelen die de fysieke activiteit van mensen vergroten en behouden. Sport psychologie probeert daarnaast te begrijpen hoe sport prestaties vergroot kunnen worden. Ook probeert het te achterhalen hoe mensen bepaalde attitudes, motivaties en overtuigingen ontwikkelen over sport participatie. Bewegingsonderzoek kijkt hoe men meer gemotiveerd kan worden om te sporten en hoe dit behouden kan worden. Sport psychologie heeft daarentegen meer te maken met gemotiveerde mensen. Onderzoek in de sport psychologie probeert om prestatie verbetering te begrijpen en helpt atleten optimaal te presteren.

• De meeste sporten zijn gebaseerd op teams, ook al lijkt dat in eerste instantie niet zo te zijn. Golf wordt gezien als een individuele sport. Er zijn echter veel mensen betrokken bij de prestaties van een professionele golfer (caddy, swing coach, fysiotherapeut en sport psycholoog). Daarnaast spelen sociale en omgevingsfactoren (familie) een rol bij het succes van een atleet. Sport vraagt om complexe interacties tussen teamgenoten en het ondersteunend personeel. Het wordt daarom aanbevolen om teamwerk te ontwikkelen. Groep cohesie is een belangrijke factor voor het begrijpen van prestaties in teams. Enkele dingen die groepscohesie versterken zijn: team factoren (stabiliteit van het team), omgevingsfactoren (grootte van de groep en individuele contacten binnen de groep), individuele factoren en leiderschapsfactoren. Er worden vaak teambuildingsstrategieën gebruikt om succesvolle teams te maken: leden moeten zich aansprakelijk voelen, rol acceptatie (spelers moeten het idee hebben dat ze een unieke rol in het succes van een team hebben en deze rol accepteren), het verbeteren van collectieve efficacy (dan komt er meer vertrouwen in dat het team succesvol kan zijn), team oefeningen voor het vergroten van coöperatie, het vermeiden van clique vorming en coaches moeten persoonlijke informatie kennen over het leven van de atleten (atleten voelen zich dan gewaardeerd).

• De beste individuele sporters samen betekent niet automatisch dat je een succesvol team hebt. Een verklaring voor de slechte prestaties van getalenteerde teams is een verkeerde coördinatie of verminderde motivatie. Dit wordt het Ringleman effect genoemd. Ringleman had gevonden dat groepen die toenamen in grootte leden had die steeds minder goede prestaties lieten zien. Atleten in een team laten niet altijd zien wat ze daadwerkelijk kunnen. Dit is vooral het geval op momenten waarop de inspanningen van individuen minder goed te zien zijn (in grotere teams dus). Enkele dingen die het sociaal meeliften kunnen reduceren zijn: het monitoren van individuele prestaties, de taken persoonlijk betrokken maken, het stellen van doelen en het roteren van posities (zodat leden kunnen zien wanneer er in welke posities meeliften kan gebeuren.

2004 was uitgeroepen tot het jaar van de opvoeding door sport. Het besef groeide dat er een educatieve waarde is sport lag. Een doelstelling was dan ook: “gebruik maken van de door sport getransporteerde waarden om jongeren de kennis en vaardigheden mee te geven, die ze nodig hebben om hun fysieke mogelijkheden, hun bereidheid tot het leveren van prestaties en hun sociale capaciteiten – zoals het kunnen samenwerken, solidariteit, verdraagzaamheid en fair play – in een multiculturele context verder te kunnen ontwikkelen”. Bovendien zou sport voor sociale integratie voor kansarme groepen kunnen betekenen. Hierbij is echter weinig rekening gehouden met de ontwikkeling die jeugd doormaakt.

Sport zou veel positieve kanten hebben, zoals leren samenwerken, plezierbeleving, bevorderen van den gezondheid en ontwikkeling van persoonlijke waarden. Maar wat is nou de betekenis van opvoeding in en door sport?

Sportparticipatie

De georganiseerde sport heeft elke week ongeveer 1,5 miljoen actieve kinderen en jongeren. Deze enorme groep is onmogelijk verder in te delen, omdat de sportbonden verschillende leeftijdsindelingen hanteren. Bepaalde trends, zoals sportuitval, zijn dus moeilijk te traceren. Van het totale ledenbestand dat bekend is bij de NOC*FSF is 63% man en dus 37% vrouw.

De georganiseerde wedstrijdsport wordt vaak gevisualiseerd door een piramidemodel. De puntje van deze piramide is dan de topsport, terwijl de onderkant breedtesport inhoudt. Vanuit de breedtesporters worden talenten geselecteerd die extra aandacht krijgen, dit wordt ook wel “prestatief elitair” genoemd. Crum (1992) heeft dit piramidemodel echter gerelativeerd. Hij stelde dat er twee bewegingen gevonden kunnen worden. De ene beweging is de versporting van de sport, waarbij het leveren van topprestaties centraal staat. Aan de andere kant is er de ontsporting van de sport, waarbij sporters zich afwenden van de competitie. Naast deze bewegingen zijn er ook nog sporten die helemaal niet in het piramidemodel passen, aangezien het geen wedstrijdsport is (bijvoorbeeld fitness en pleziersport). Coakley (2002) is het met deze bewegingen eens en heeft daarnaast twee modellen opgesteld. Het modellen zijn het ‘power and performance’ model en een ‘pleasure en participation’ model. Bij het eerste model valt de sterke productgerichtheid op, in het tweede model is de druk om te presteren en te winnen veel minder.

Binnen de sport zijn veel tegenstellingen te vinden, bijvoorbeeld: Het is gezond, maar het levert ook blessures op. Het verbroedert, maar het zorgt ook voor vijandigheid. Binnen sport komen ook waarden uit de samenleving terug, terwijl een sanctioneringssysteem heel anders werkt dan in de samenleving. Is sport door deze tegenstellingen wel geschikt om in op te voeden?

Voor kinderen moet er rekening gehouden worden met de gepaste leeftijd om te beginnen met sporten en met wedstrijden te spelen. Kinderen worden al snel ingedeeld naar niveau, maar het is belangrijk dat hierbij rekening wordt gehouden met de pedagogische behoeften van het kind. Bovendien spelen ouders een belangrijke rol in de keuze voor een sport, het halen en brengen en de emotionele steun die ze hun kind geven. Naarmate kinderen ouder worden, neemt het belang van ouders wel af.

Uit een onderzoek blijkt dat informele spellen die georganiseerd zijn door kinderen veel meer de nadruk leggen op activiteit, terwijl de sporten georganiseerd door ouderen veel meer de nadruk leggen op het leren van het spel. Deze bewegingsdrang van kinderen moet dus zoveel mogelijk betrokken worden in het spel. Uit een ander onderzoek naar de motieven van kinderen om te sporten bleek dat het spelplezier het belangrijkste motief was voor kinderen. Daarnaast was ook het verbeteren van de sportieve vaardigheden een belangrijk motief, terwijl competitie niet zo belangrijk was. Het blijkt ook dat er een verjonging optreedt binnen sporten. Kinderen worden namelijk steeds eerder toegelaten tot een sport. Redenen daarvoor zijn het zo vroeg mogelijk creëren van talenten en de concurrentie met andere sporten. Verjonging van sport heeft echter mogelijk als nadeel dat kinderen ook eerder stoppen met sporten. Uit onderzoek naar sportuitval blijkt dat redenen om te sporten veel meer gevonden kunnen worden binnen de verenigingen dan in de sport.

Over het pedagogische

Volgens Ten Dam en collega’s gebeurt opvoeden tussen de bedrijven door. Dit geldt ook voor de sportvereniging. Binnen de sport zijn er namelijk allerlei regels waardoor het kind wordt beïnvloed. Een maatregel zoals ‘niet opstellen na een verzuimde training’ heeft mogelijk de bedoeling kinderen te houden aan afspraken en ze te leren dat ze bij de training ook verantwoordelijkheid hebben voor de teamgenoten. Dat is opvoeden-door-sport. Er wordt een maatregel gesteld die beoogt het belang van kinderen te dienen, voor nu en voor later. Hieruit spreekt de visie van Langeveld (1979) op opvoedingsgezag: verantwoordelijkheid ten bate van het kind, gezag met het oogmerk zichzelf op te heffen. Steeds meer verantwoordelijkheid wordt aan het kind overgedragen in een mate die bij hem of haar past. Opvoeding is daarbij een wederzijdse beïnvloeding van het kind en de volwassene.

Aan opvoeding worden verschillende aspecten toegeschreven:

• Het zorgaspect: volwassenen moet de grenzen van kinderen in de gaten houden. De kwetsbaarheid van het kind moet in de gaten worden gehouden en de belangen van kinderen moeten behartigd worden.

• Het doelaspect: het kind moet geholpen worden om volwassen te worden. Het kind moet deze belangen wel accepteren.

• Het relationele aspect: is er wederzijds vertrouwen en is er de bereidheid om je in de leefwereld van de ander te verdiepen?

• Het vierde aspect is plezierbeleving: plezier met het team en in de sport hebben

Pedagogen moeten zich ontdoen van hun westerse blik als het gaat om opvoeding in de sport. Zo wordt agressie bijvoorbeeld vaak als iets negatiefs gezien, terwijl binnen de wedstrijdsport een zekere agressie vereist is. Het is daarnaast van belang dat kinderen betrokken worden bij de discussie over opvoeding. Ook kunnen kindbelangen behartigd worden door ouderen terug te laten kijken op hun jeugd. In de discussie over opvoeding moeten micro- en meso verbanden besproken worden en ook maatschappelijke verhoudingen.

Binnen de sport is er een permanente spanningsverhouding tussen de selectieprocessen in het belang van de wedstrijdsport en het pedagogische recht van de andere kinderen op evenveel speeltijd en evenveel kwaliteit in de training. Het gaat in de jeugdsport in de eerste plaats om de belangen van het kind en om het plezier dat aan de sport beleefd wordt. Het is belangrijk voor de opvoeding binnen de sport om met elkaar in gesprek te gaan.

Een groot aantal mensen gebruikt meditatie als een methode om stress te behandelen. Clinici moeten weten hoe meditatie trainingsprogramma’s invloed hebben op gezondheid om hierover gepast advies te verstrekken. Meditatieve technieken leggen een nadruk op mindfulness, concentratie en zelfactualisatie ( self-transcendence). Voorgaande reviews gaven aan dat mindfulness technieken en de mantra technieken effecten vertonen in het verlagen van emotionele symptomen (stress, depressie) en het verhogen van fysieke symptomen (pijn). Om advies te kunnen leveren op basis van bewijs onderzoekt dit review de specifieke effecten van effecten van meditatie in gerandomiseerde klinische trials (RCT) waar rekening wordt gehouden met het placebo effect.

Het review van Goyal en anderen evalueert de effecten van meditatie over een aantal dimensies

• Negatief affect (angst, stress)

• Positief affect (welzijn)

• Mentale componenten van gezondheid gerelateerde quality of life

• Aandacht

• Gezondheid gerelateerd gedrag beïnvloed door stress (slaap, middelenmisbruik)

• Pysieke pijn

• Gewicht

De data werden verzameld via enkele databases met onder andere MEDLINE, PsycINFO en EMBASE . Alleen de RCTs waarbij de control groep goed gematcht was omtrent tijd en aandacht aan de interventie groep werd meegenomen in het onderzoek. Verder werden RTCs van patiënten van een klinische aandoening, samen met RTCs van mensen met hoge stress niveaus meegenomen in het onderzoek. Om de uitkomst data weer te geven is er voor gekozen om de relatieve verschil scores te bereken (Het verschil van baseline voor de interventie groep min het verschil van baseline voor de controle groep).

Resultaten

De controle groepen werden opgedeeld in non-specifieke actieve controle groep en de specifieke actieve controle groep. In de specifieke actieve controle groep werden proefpersonen blootgesteld aan (niet meditatieve) therapieën waarbij er gecontroleerd werd voor de effecten van tijd, aandacht en verwachting van de therapie. De non-specifieke actieve conditie controleert voor de non-specifieke effecten van tijd, aandacht en verwachting zonder de proefpersonen bloot te stellen aan een vorm van therapie.

Er is enig bewijs gevonden dat mantra meditatieprogramma’s effect hadden op pscyhologische stress en gezondheid. Er werd matig bewijs gevonden dat mindfulness meditatieprogramma’s zorgden voor verbetering van angst, depressie en pijn en weinig bewijs voor verbetering van stress en psychische gezondheid gerelateerde quality of life. Verder is er enig bewijs of geen effect gevonden voor de invloed van meditatieprogramma’s op positieve stemming, aandacht, slaap en gewicht. Er is verder weinig tot geen bewijs gevonden dat meditatieprogramma’s effect hadden op gezondheidsgeralteerde gedragingen beïnvloed door stress, waaronder middelengebruik en slaap valt. Er is enig bewijs gevonden dat een meditatieprogramma effectiever was dan sporten, progressieve spierontspanning of cognitieve gedragsgroeptherapie.

Discussie

Er is aangetoond dat meditatieprogramma’s de negatieve dimensies van psychologische stress in kleine mate kunnen verbeteren. Mindfulness, in het bijzonder meditatieprogramma’s, laten kleine verbeteringen zien bij angst, depressie en pijn met een matig bewijs en kleine verbeteringen in stress en de psychische gezondheid gerelateerde quality of life met enigszins aanwezig bewijs als het wordt vergeleken met de controlegroep. Mantra meditaties hebben weinig invloed gehad, maar de sterkte van dit bewijs varieerde wel van laag tot onvoldoende. Hoewel meditatieprogramma’s doorgaans ernaar streven de positieve dimensie van gezondheid te verbeteren, heeft een kleine groep studies geen resultaat gevonden op het positieve affect van gezondheid. De huidige studie heeft geen negatieve effecten van meditatie gevonden. Een sterk punt van het huidige review is de focus op RCT’s met actieve controlegroepen. De kleine effecten die zijn gevonden van meditatieprogramma’s in de negatieve affecten bij angst, depressive en stress zijn vergelijkbaar met het gebruik van anti-depressiva zonder de negatieve bijwerkingen. Het bewijs voor invloed van meditatieprogramma’s op gezondheid gerelateerd gedrag dat wordt beinvloed bij stress is laag. Dat suggereert dat meditatieprogramma’s gewicht niet beinvloeden.

Ondanks de beperkingen in de literatuur suggereert bewijs dat mindfulness meditatieprogramma’s helpen om angst, depressie en pijn in sommige populaties te verminderen. Clinici moeten bereid zijn om met hun patiënten te praten over de rol die een meditatieprogramma zou kunnen hebben in het verminderen van psychologische stress. Toekomstige onderzoek naar meditatie zou voordelen bieden. Alle vormen van meditatie impliceren dat hoe meer tijd erin wordt gestoken, des te groter de effecten. Meer training met een expert en oefenen in het dagelijks leven zou daarom voordelen bieden.

De Nederlandse regering ziet sport als middel om verschillende onderwijskundige doelen te bereiken. Echter, er is een gebrek aan onderzoek en beleid met betrekking tot de negatieve of problematische groeps- en socialisatieprocessen in de sport, zoals peer agressie. Coaches krijgen geen training om peer agressie te identificeren en ermee om te gaan.

In deze studie wordt peer agressie als volgt gedefinieerd:

• Iemand opzettelijk leed toebrengen.

• Een vorm van agressief gedrag, dat herhaaldelijk en over de tijd heen voorkomt.

• Er is een onbalans in de sterkte van de relatie of een asymmetrische machtsrelatie tussen dader en slachtoffer.

Deze definitie lijkt erg op de definitie van pesten. Het verschil is echter dat bij pesten het machtsverschil tussen dader en slachtoffer wordt benadrukt, terwijl peer agressie voor kan komen in zowel gelijkwaardige als asymmetrische machtsrelaties. Coaches kunnen er om verschillende redenen moeite mee hebben om peer agressie te herkennen:

• Verschillen in de definitie van peer agressie.

• Coaches definiëren of identificeren openlijk agressief gedrag mogelijk niet als peer agressie, maar als sociaal aanvaardbaar of assertief gedrag.

• Coaches zijn vaak vrijwilligers en niet gecertificeerd, waardoor ze weinig kennis hebben van de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen en afwijkende groepsprocessen.

• Coaches en kinderen brengen minder tijd met elkaar door dan leerkrachten en leerlingen.

De manier waarop leerkrachten en coaches met peer agressie en victimisatie omgaan, wordt waarschijnlijk beïnvloed door hun attributies en uitkomstverwachtingen (de invloed ervan op slachtoffer en dader). Als de coaches het toeschrijven aan kindfactoren, kan dit mogelijk verklaren waarom de kwestie genegeerd wordt.

Het huidige onderzoek heeft allereerst tot doel om de perspectieven van coaches op peer agressie en victimisatie van 10-13 jaar in sportverenigingen te bestuderen. Hierbij is het volgende onderzocht:

• De beschrijvingen door coaches van peer agressie en victimisatie.

• In welke mate, in welke vorm en op welke locaties coaches peer agressie en victimisatie waarnemen.

• De attributies van de coaches en uitkomstverwachtingen van peer agressie en victimisatie (de invloed ervan op dader en slachtoffer).

Voor het tweede doel van deze studie wordt het volgende onderzocht:

• De preventieve en corrigerende praktijken die coaches hanteren om met peer agressie en victimisatie om te gaan, en welke benadering zij hanteren:

• Regel-straf benadering: de nadruk ligt op het stellen van regels en het geven van straf in het geval van overtreding van de regels.

• Probleemoplossende benadering: een gezamenlijke poging om oplossingen te vinden, de daders bewust maken van de gevoelens van het slachtoffer.

• Het waargenomen vermogen van coaches om met deze kwesties om te gaan.

• De manier waarop de benadering van peer victimisatie samenhangt met de persoonlijke overtuigingen van coaches over peer agressie en victimisatie. Er wordt onderscheid gemaakt tussen drie benaderingen van peer victimisatie:

• Assertieve overtuiging: nadruk op het belang dat slachtoffers voor zichzelf leren opkomen.

• Normatieve overtuiging: coach is meer passief en minder bereid om bij victimisatie in te grijpen of de dader een straf op te leggen. Gedrag wordt beschouwd als manier om sociale normen te leren.

• Vermijdende overtuiging: preventie van de vorming van cliques, het toepassen van pedagogische methoden.

Naast de coaches zijn basisschoolleerkrachten geïnterviewd om de perspectieven van de coaches mee te vergelijken.

Doel 1: Perspectieven

Weinig coaches waren in staat om een duidelijke definitie van peer agressie te geven. Zij definieerden het vaak in termen van één van bovengenoemde criteria van peer agressie, meestal het toebrengen van leed. Het kan betwijfeld worden of incidenten die coaches als peer agressie benoemden, daadwerkelijk peer agressie betreffen. Bovendien baseerden de coaches hun definitie van peer agressie niet alleen op de intenties van de dader, maar ook op de perceptie en kwetsbaarheid van het slachtoffer. Daardoor kan het voor coaches en buitenstaanders moeilijk zijn om de ernst en frequentie van peer agressie in te schatten.

De hypothese dat coaches in vergelijking met leerkrachten minder vaak subtiele vormen van relationele en fysieke agressie herkennen, is verworpen. Coaches noemden wel iets minder voorbeelden en vormen van deze vormen van peer agressie, mogelijk omdat peer agressie op school meer heimelijk gebeurt vanwege de grotere mate van toezicht door leerkrachten.

Ervan uitgaand dat de prevalentie van peer agressie en victimisatie op sportverenigingen minstens even groot is als op basisscholen, hebben de onderzoekers de indruk dat coaches een verkeerd beeld hebben van de prevalentie ervan. Bijna alle coaches gaven aan dat zij nooit of zelden zijn geconfronteerd met peer agressie.

Ook gaven zij minder vaak dan leerkrachten aan er moeite mee te hebben om incidenten te herkennen. Dit kan duiden op een onderschatting van de frequentie en ernst van peer agressie en victimisatie. Onderzoek op scholen heeft aangetoond dat er vaak een discrepantie is in de percepties van leerkrachten en leerlingen van de prevalentie van peer agressie. Bovendien gaven de coaches aan dat de meeste peer agressie en victimisatie buiten het zicht van de coaches plaatsvindt, zoals in de kleedkamer. Daarom zouden de prevalentieschattingen van coaches beschouwd moeten worden als subjectief in plaats van feitelijk.

De coaches schrijven daderschap toe aan groepsdynamieken en omgevingsfactoren, terwijl leerkrachten sociale en emotionele incompetentie en stoornissen als mogelijke oorzaken van daderschap noemen. Volgens de coaches is slachtofferschap sterk gerelateerd aan kindfactoren. Zij schrijven agressie eerder toe aan het slachtoffer dan de dader. Dit kan duiden op ontkenning van het relationele aspect van het probleem. Coaches kunnen het gevoel hebben dat zij geen invloed hebben op peer agressie en victimisatie. Over het algemeen weten ze minder goed wat zij aan deze kwestie moeten doen dan leerkrachten. Wel zijn zij in staat om de ernst van de gevolgen voor slachtoffers in te schatten.

Doel 2: Praktijken

Basisschoolleerkrachten gaven aan meer preventieve maatregelen te nemen dan coaches. Hoewel leerkrachten zeiden veel steun te krijgen, gaven coaches aan dat zij geen hulp krijgen in het omgaan met peer agressie en victimisatie en dat er geen protocollen of methoden voor zijn. De meest genoemde corrigerende maatregelen van coaches waren onmiddellijke interventie en het bespreken van het onaanvaardbare gedrag met de betrokken kinderen (waarbij de dader en het slachtoffer meestal afzonderlijk van elkaar worden gesproken). Echter, de tijd die coaches en kinderen samen doorbrengen, is te kort voor coaches om een probleemoplossende benadering te hanteren. Ze richten zich daarom vaak op de dader, waarbij ze de ernst van de situatie bespreken en de dader een waarschuwing geven. Omdat coaches ook de ouders er actief bij betrekken, kan worden gesteld dat zij een hoofdzakelijk vermijdende benadering hanteren.

Leerkrachten gebruiken daarentegen vaak een gecombineerde assertieve en vermijdende benadering. Zij grijpen wat minder vaak direct in dan coaches. Bij het bespreken van het incident richten leerkrachten zich bovendien meer op het slachtoffer en het vergroten van zijn/haar assertiviteit. Ze leggen meer nadruk op het vinden van oplossingen en het vergroten van het bewustzijn van de dader.

Coaches hanteren geen uniforme benadering met betrekking tot peer agressie en victimisatie. Naast preventieve maatregelen en praten met de betrokkenen waren sancties de enige veelgenoemde maatregel. De meest genoemde straf is dat de dader tijdelijk niet mee mag doen met de training of wedstrijd.

Coaches waren van mening dat hun benadering voldoet bij het beïnvloeden van peer agressie. Zij zagen geen noodzaak of voordelen van het volgen van een protocol of methode. Volgens de onderzoekers overschatten coaches hun eigen invloed, controle en effectiviteit met betrekking tot peer agressie en victimisatie. Zoals eerder geconcludeerd, zijn coaches niet in staat om alle incidenten te signaleren. Daarom kan betwijfeld worden in hoeverre coaches de effectiviteit van hun eigen benadering nauwkeurig in kunnen schatten.

Implicaties

Sportverenigingen beschouwen het omgaan met peer agressie en victimisatie niet als prioriteit. Bewustzijn is de eerste stap in een veranderproces, om hier actiever mee om te gaan en meer aandacht te besteden aan de preventie ervan. Coaches moeten vaardigheden ontwikkelen om peer agressie en victimisatie te herkennen en ermee om te gaan. Dit zou onderdeel moeten worden van de voorbereiding van coaches.

Het huidige onderzoek is een kwalitatieve studie naar de frequentie en ernst van peer agressie en victimisatie. De resultaten geven een eerste indruk van de mate waarin coaches zich bewust zijn van dit gedrag en hoe ze ermee omgaan. De prevalentieschattingen variëren aanzienlijk. Aanbevolen wordt om bij vervolgonderzoek een meer gestandaardiseerde vragenlijst te gebruiken. Het systematisch interviewen en observeren van kinderen zal een nauwkeuriger beeld geven van de daadwerkelijke frequentie en ernst van peer agressie en victimisatie en van de effectiviteit van de interventies van coaches.

Coaches hanteren vaak een vermijdende benadering bij het omgaan met peer agressie en victimisatie. In vergelijking met de twee andere benaderingen, die vaak in de onderwijssetting worden gebruikt, is deze benadering het meest effectief. Echter, deze benadering legt de controle in de handen van de coach, terwijl het belangrijk is dat kinderen cognitieve, sociale en emotionele vaardigheden leren. Alleen dat zal ervoor zorgen dat peer agressie niet plaatsvindt in situaties waarin er geen toezicht van volwassenen is.

Achtergrond

Sinds 1996 staat Seksuele Intimidatie op de beleidsagenda van de Algemene Vergadering Nederlands Olympisch Comité*Nederlandse Sport Federatie (NOC*NSF). Op de Algemene Vergadering in november 1996 zijn afspraken gemaakt over een gedragscode voor begeleiders in de sport, die de sportbonden in 1997 hebben ondertekend. Vanaf 2000 is er een landelijke poule van vertrouwenspersonen en een meldpunt Seksuele Intimidatie. De voorlichtingscampagne ‘Waar ligt jouw grens’ uit 2003 heeft geleid tot een vergroot bewustzijn over de gedragsregels en wat seksueel grensoverschrijdend gedrag is.

Cijfers meldpunt Seksuele Intimidatie 2000-2010

Tussen 2000 en 2010 zijn er 323 unieke incidenten van seksuele intimidatie geweest, waarbij een vertrouwenspersoon of adviseur is aangesteld. Deze incidenten speelden zich af in 47 sporten. Er zijn geen risicosporten: seksuele intimidatie kan overal voorkomen. In meer dan de helft (57,6%) van het aantal incidenten is het slachtoffer vrouw. Wat betreft leeftijd is het slachtoffer in 53,5% van de zaken jonger dan 16 jaar en in 74,2% van de zaken jonger dan 20 jaar. In 88,9% van de zaken was het slachtoffer een sporter. 92% van de beschuldigden is man en in 75,2% een trainer of coach. De leeftijd ligt in 61,6% van de zaken tussen de 21 en 50 jaar. In 74,3% van de incidenten betreft het de breedtesport, in 11,5% de topsport en in 5,3% een andersvalide sport. 68,4% van de meldingen gaat het om seksuele intimidatie die meermaals herhaald is door de dader.

Preventieve beleidsinstrumenten

Toolkit

NOC*NSF heeft een toolkit ontwikkeld om op verenigingsniveau een sociaal veilige sportomgeving te realiseren en om seksuele intimidatie te voorkomen.

Vertrouwenscontactpersoon

In de sport zijn er vertrouwenspersonen die via het meldpunt seksuele intimidatie ingeschakeld kunnen worden. Vanaf 2013 moet iedere bond daarnaast een vertrouwenscontactpersoon hebben (VCP), die drie taken heeft: eerste opvang, doorverwijzen naar het juiste kanaal en uitvoeren van preventieactiviteiten.

Opleidingsmodule Seksuele Intimidatie

Vanaf najaar 2011 is in het kader van de Kwalificatiestructuur Sport voor de sportbonden een opleidingsmodule over seksuele intimidatie beschikbaar.

Voorlichting en advies

Voorlichtingsmateriaal legt uit wat seksueel grensoverschrijdend gedrag is en welke stappen er ondernomen kunnen worden wanneer je ermee wordt geconfronteerd. Het richt zich op jongeren, gehandicapten, ouders, trainers/coaches en volwassenen.

Verklaring Omtrent Gedrag (VOG)

NOC*NSF pleit ervoor om de VOG voor vrijwilligers in de sportsector gratis te krijgen. In september 2011 heeft staatsecretaris Teeven toegezegd te onderzoeken of dit mogelijk is. Inmiddels is het vanaf 1 januari 2012 mogelijk een VOG elektronisch aan te vragen en zijn de kosten afgenomen van €30,00 naar €25,00.

Repressieve beleidsinstrumenten

Meldpunt Seksuele Intimidatie en de Vertrouwenspersonen

Het meldpunt seksuele intimidatie is sinds 2000 actief. De vertrouwenspersonen zijn gedegen opgeleid om slachtoffers en beschuldigden te begeleiden in het proces naar politie/justitie en om een klacht in te dienen.

Het registratiesysteem plegers van seksuele intimidatie en uniform tuchtrecht

Er bestaat een centraal registratiesysteem van plegers van seksuele intimidatie om te voorkomen dat plegers bij andere verenigingen weer aan de slag kunnen gaan. Het registratiesysteem werkt als volgt:

• De tuchtrechters moeten hun tuchtrechtelijke sanctie bij de beheerder melden.

• De beheerder (werkzaam bij NOC*NSF) registreert de sanctie in het systeem.

• Sportorganisaties kunnen het registratiesysteem via een speciaal aangesteld persoon bij de sportbond raadplegen.

Blauwdruk tuchtrecht Seksuele Intimidatie

Om te zorgen voor eenduidigheid in tuchtreglementen Seksuele Intimidatie is een ‘Blauwdruk tuchtrecht seksuele intimidatie in de sport’ ontwikkeld, waarin staat omschreven aan welke procedurele en inhoudelijke eisen dit reglement moet voldoen. Het belangrijkste is dat er één definitie van seksuele intimidatie is en dat een eensluidend systeem van sanctioneren geldt.

Er zijn drie mogelijkheden om ervoor te zorgen dat sportbonden een eenduidig Tuchtreglement seksuele intimidatie hebben:

1. Een sportbond maakt een eigen Tuchtreglement seksuele intimidatie, dat op de blauwdruk is gebaseerd.

2. Een sportbond sluit zich aan bij het ISR en maakt gebruik van het Tuchtreglement seksuele intimidatie en de tuchtprocedure van het ISR. Hier gaat de voorkeur naar uit in verband met eenduidigheid in de uitvoering van procedures en sanctiesysteem.

3. De sportbond neemt het Tuchtreglement seksuele intimidatie van het ISR integraal over, maar sluit zich niet aan bij het ISR.