Inleiding

Het tonen van beelden van verdachten of het verspreiden van overige informatie over misdaden met als doel hulp te vragen van het publiek bij de oplossing hiervan, is opsporingsberichtgeving. Deze worden getoond op internet, in de krant en in verschillende tv-programma's, zoals Opsporing Verzocht, Hart van Nederland en op lokale tv-zenders. De verwachting is dat communicatie via media het politiewerk effectiever maak, door directe tips of indirect door een open, zichtbare politie organisatie. Private websites verspreiden echter ook opsporingsberichten, waardoor politieberichtgeving van betekenis veranderd.

Media

In het Mass manipulation model van Cohen en Young (1973) is de media een machtige manipulator van het passieve publiek, waarbij de rol van de media schadelijk is. Het commercial laissez faire model stelt dat berichten binnen bestaande percepties en attitudes worden geïnterpreteerd. De media is minder machtig in dit pluralistischere model. Recenter onderzoek richt zich op de wisselwerking tussen media en andere instituties. In hoeverre zijn deze klassieke modellen nog van toepassing op nieuwe media? Welke frames worden gebruikt? Dit exploratief onderzoek naar verschijningsvormen van opsporingsberichtgeving op tv en internet (zoals de websites GeenStijl en YouTube) tracht deze vragen te beantwoorden.

Opsporing Verzocht wordt gemaakt in samenwerking tussen de AVRO, politie en justitie en richt zich op zwaardere misdrijven. Regionale zenders hebben minder budget en gebruiken vaker delicten waarvan beelden van bewakingscamera's beschikbaar zijn. Er bestaat een OM richtlijn voor het gebruik van opsporingsberichtgeving: Aanwijzing Opsporingsberichtgeving. Niet alle beelden van verdachten mogen bijvoorbeeld worden uitgezonden en er is een afweging nodig met betrekking tot privacy van de verdachte en veiligheid van de samenleving.

Witteboordencriminaliteit krijgt door de selectie van zaken vrij weinig aandacht, hetgeen invloed heeft op de beeldvorming over criminaliteit. Ook is opsporingsberichtgeving een selectie van politie, waarbij de hulp van burgers wordt ingeroepen. De noodzaak van politieoptreden wordt gelegitimeerd. Nieuwe media bieden echter ook ruimte voor andere interpretaties en kritiek op de politie. Boevenvangen.nl geeft een overzicht van alle opsporingsberichten (landelijk en regionaal). Dit kan ertoe leiden dat criminaliteit wordt ontdaan van morele lading waardoor het publiek ongevoelig hiervoor wordt. Bij het kijken van YouTube filmpjes, selecteert de site automatisch kijksuggesties van andere opsporingsvideo's. Kortom: de berichtenselectie van particuliere sites doorbreekt het 'gezagsframe' waarin de politie berichten presenteert. Op het pluriforme internet geldt meer het laissez faire-model dan het manipulatiemodel.

Opsporingsberichten

Opsporing Verzocht maak vaak gebruik van reconstructies. Er kan gesteld worden dat media emotie en paniek aanwakkeren (Cohen en Young), maar ook dat de media niet als centrale katalysator gezien zou moeten worden (Lee).

Echter, om het gewenste effect te bereiken en de kijker te blijven boeien, moeten steeds dramatischere middelen worden ingezet. In de reconstructies slaan criminelen vaak zonder enige aanleiding toe en wordt informatie gegeven over de nasleep van het delict voor het slachtoffer. Identificatie van de kijker met het slachtoffers wordt tevens bevorderd door afkeurende uitlatingen over de daders. De vraag kan worden gesteld of deze berichtgeving de kijker niet banger maakt in plaats van vertrouwen in de politie opwerkt.

Opsporingsberichten van de politie en private websites lijken te verschillen in stijl, taalgebruik en framing. GeenStijl lijkt dadergericht te zijn in haar berichtgeving, en wordt de dader, net als de politie, vaak belachelijk gemaakt. In het frame van Opsporing Verzocht ligt het gezag bij de politie (door informatie daar te melden). GeenStijl spoort gebruiken aan om zelf op zoek te gaan naar verdachten en is er sprake van autonome burgerparticipatie. GeenStijl berichtgeving heeft normatieve elementen en bevordert het gemeenschapsgevoel. De politie heeft echter geen vat op sites zoals GeenStijl, waardoor beelden soms niet verwijderd worden.

Conclusie

Geconcludeerd kan worden dat opsporingsberichten van de politie belangrijke kenmerken vertonen van het manipulatiemodel. Er wordt een reactie gevraagd van het publiek, binnen het frame van de politie als autoriteit. Regionale programma's en websites tonen juist vaker ook de kleine criminaliteit; er is geen eenduidige boodschap die verspreid wordt door de politie. Dit onderzoek kan echter niet vaststellen in hoeverre politie berichtgeving angst aanjaagt of afstomping van het publiek tot gevolg heeft.

Door private websites ontstaat er al helemaal een diversiteit aan interpretaties. Daderschap kan de morele lading verliezen doordat criminaliteit als normaal wordt gepresenteerd, of het gezag van de politie kan worden ondermijnd. Door sites zoals GeenStijl oefent de burger zelf actief sociale controle uit.

Opsporingsberichten hebben gevolgen voor het oplossen van criminaliteit en de wijze waarop het publiek, politie en daders zich in de samenleving tot elkaar verhouden.