Hoe reageert het hart op stress? - Chapter 3

In dit hoofdstuk wordt besproken wat er met het hart gebeurt tijdens stress.

Hoe activeert stress het cardiovasculaire systeem?

Met behulp van het sympatische zenuwstelsel en glucocorticoïden is het gemakkelijk om het cardiovasculaire systeem (hart en vaten) te activeren.

Om te beginnen gaat het hart sneller slaan door het sympatische zenuwstelsel te activeren en het parasympatische zenuwstelsel te remmen. Glucocorticoïden zorgen ervoor dat er neuronen in de hersenstam geactiveerd worden. Deze zorgen er vervolgens voor dat de sympatische opwinding gestimuleerd wordt door de effecten van epinefrine en norepinefrine op de hartspier te versterken. Het sympatische zenuwstelsel zorgt er ook voor dat het bloed met meer kracht door de aderen stroomt en daardoor wordt het weer met meer kracht tegen de hartwanden aangeduwd . De aderen gaan daardoor met meer kracht kloppen. Om het cardiovasculaire systeem te activeren moeten dus eerst de hartslag en de bloeddruk omhoog.

Daarna is het van belang dat het bloed door het lichaam wordt verspreidt. De aderen die naar de spieren leiden, ontspannen. Met als gevolg dat er meer bloed doorheen kan en er meer zuurstof aan de spieren wordt geleverd. Daarnaast krijgen de delen van het lichaam die niet van belang zijn tijdens de stressreactie minder bloed.

Wat doet het lichaam als het veel bloed verliest?

Wanneer de hoeveelheid bloed in het lichaam vermindert, is het belangrijk om zo snel mogelijk water uit de rest van je lichaam te halen. Dit water kan de rest van het bloed aanlengen en dus vermeerderen, zodat er toch nog genoeg bloed naar de spieren kan. Dit water kan uit de urine, die nog in de nieren aanwezig is, gehaald worden. De nieren werken namelijk in twee richtingen: water kan erin gestopt worden, maar ook weer eruit gehaald worden.

Bij de blaas kan dit echter niet. De blaas kan alleen vocht ontvangen, maar niet meer terugsturen in het lichaam.

In geval van vermindering van bloed in het lichaam zenden de hersenen een signaal naar de nieren, om geen urine aan te maken en het water uit de reeds gemaakte urine te absorberen. Dit water komt dan weer in het circulaire systeem in je lichaam. Bovendien wordt in zo’n geval de bloedtoevoer naar de nieren verminderd. Het hormoon vasopressine en verwante hormonen bewerkstelligen dit. Vasopressine heet ook wel het antidiuretisch hormoon.

Wat gebeurt er tijdens stress als het belangrijk is om stil te zijn?

Er kan ook stress worden ervaren waarbij het juist van cruciaal belang is om stil te zijn en niet op te vallen. In zo’n geval gaat de doorbloeding juist trager en ontstaat er weerstand van het vaatsysteem in het hele lichaam.

Wanneer een stressfactor voorbij is, zorgt het parasympatische zenuwstelsel ervoor dat je hart weer rustiger gaat kloppen door middel van de vaguszenuw. Je lichaam wordt dan weer rustig.

Hoe ontstaan hart- en vaatziekten?

In geval van acute stress gaat je hart sneller kloppen, het bloed stroomt met krachtiger door de aderen en er gaat meer bloed en energie naar bepaalde spieren. Dit is erg nuttig. Wanneer je echter rustig zit en alleen maar aan een bepaalde stressfactor denkt, wordt hetzelfde systeem geactiveerd. Dit kan op de lange termijn schadelijk zijn.

Een stressreactie activeert dus de hart en vaten. Wanneer dit regelmatig gebeurt, verslijten ze sneller.

In het geval van chronische stress gaat ook je bloeddruk chronisch omhoog. Dit heet een verhoogde bloeddruk.

Wanneer het heel vaak voorkomt dat de hartslag en bloeddruk omhoog gaan als gevolg van stress, wordt de kans op hartziekten vergroot. Hoe komt dit? Wanneer er chronische stress is, is er ook chronisch meer kracht op bepaalde bloedvaten, omdat deze bloedvaten leiden naar belangrijke spieren. Deze bloedvaten moeten daarom vaak harder werken en om deze krachtige bloedtoevoer beter aan te kunnen, ontstaan er dikkere spieren om de bloedvaten heen.

Deze dikkere, gespierde bloedvaten gaan echter meer weerstand bieden aan de bloedtoevoer. Door deze weerstand gaat de bloeddruk omhoog en er ontstaat een vicieuze cirkel terecht.

Bovendien komt het bloed dan ook met meer kracht aan in het hart, waardoor ook het hart dikkere spieren gaat ontwikkelen. Dit gebeurt echter alleen aan de linkerkant, omdat het bloed daar het hart inkomt en er rechts weer uitgaat. Dit wordt ‘linker ventriculaire hypertrofie’ genoemd. Doordat het hart nu aan één kant meer ontwikkeld is, kan er een onregelmatige hartslag ontstaan. Bovendien is het mogelijk dat de linkerhartkamer nu, vanwege de extra spiermassa, meer bloed nodig heeft dan de aderen kunnen aanleveren. Dit is de op een na beste voorspeller van hartziekten, wanneer men rekening houdt met de leeftijd.

Wat is bifurcatie?

Een kenmerk van de bloedsomloop is dat de grote bloedvaten zich op verschillende punten gaan vertakken in kleinere bloedvaten. Deze kleinere bloedvaten vertakken zich vervolgens in nog kleinere bloedvaten, enzovoort. Dit proces heet bifurcatie. De bifurcatiepunten zijn vaak kwetsbaar en beschadigen snel.

Als deze punten beschadigd zijn, helpen de immuuncellen om deze beschadiging te herstellen. Dit doen ze door daar vette voedingsstoffen (schuimcellen genaamd) te vormen. Tevens zorgt het sympatische systeem er met behulp van epinefrine voor dat het bloed kleveriger wordt. Tijdens stress gaat er namelijk ook energie door de bloedvaten. Deze energie bevat vet, glucose en de slechte soort cholesterol.

Stress kan er dus voor zorgen dat het bloed kleveriger wordt en dat er meer en meer bloedvaten beschadigd raken. Het gevolg daarvan is dat vet, glucose en cholesterol zich aan de beschadigde bloedvaten zullen vasthechten.

Wetenschappers hebben jarenlang geprobeerd om het risico op het krijgen van hart- en vaatziekten vast te stellen. Hiertoe onderzochten zij met name wat voor cholesterolgehalte je mag hebben zonder dat je (verhoogd) risico loopt op hart- en vaatziekten.

Cholesterol bleek echter niet zo’n belangrijke voorspeller te zijn als men aanvankelijk dacht. Er zijn namelijk veel volken, die last hebben van een (te) hoog cholesterolgehalte, zonder dat zij hart- en vaatziekten krijgen. Bovendien heeft maar de helft van de mensen die overlijdt aan een hartaanval last van een te hoog cholesterolgehalte. Cholesterol is een duidelijke risicofactor, maar is dus geen goede voorspellen voor een hartaanval.

De afgelopen jaren is het duidelijk geworden dat het aantal beschadigde bloedvaten een belangrijkere voorspeller is dan onder andere de hoeveelheid cholesterol die door het lichaam circuleert.

De hoeveelheid schade aan de bloedvaten wordt gemeten met een C-reagerend proteïne: CRP. CRP wordt aangemaakt in de lever en wordt pas uitgescheiden als er een signaal komt dat er ergens een wond is. CRP verplaatst zich naar de gewonde bloedvaten om te helpen met genezen. Daar zorgt CRP er echter onder andere voor, dat slecht cholesterol zich aan de bloedvaten zal hechten.

Het gehalte CRP in het lichaam is een veel betere voorspeller van hart- en vaatziekten dan cholesterol, zelfs al jaren voordat de ziekte ontstaat.

Al met al kan stress dus leiden tot een verhoogde bloeddruk en atherosclerose. Atherosclerose is het ophopen van - onder andere - cholesterol in de beschadigde bloedvaten.

Onderzoek met apen weer uit dat de aap met de grootste sociale stress het vaakst last kreeg van atherosclerose. Dit gebeurde ook als de apen voeding kregen die vetarm was. Wanneer de apen bètablokkers kregen, trad er geen atherosclerose op.

Hieruit kan men dus concluderen dat men ook last kan krijgen van atherosclerose wanneer men vetarm eet. Het vet dat namelijk door de bloedvaten stroomt tijdens stress, is het vet dat al in het lichaam opgeslagen is, niet het vet dat net in je eten zat.

Wanneer je echter een vetrijk dieet volgt en bovendien ook vaak last hebt van stress worden de effecten vergroot. Er zullen dan onder andere meer bloedvaten beschadigd raken.

Wat is claudicatie?

Wanneer je bloedvaten dermate verstopt zitten dat er niet genoeg bloed naar de onderste helft van je lichaam stroomt, wordt dat claudicatie genoemd. Er komt dan te weinig zuurstof en glucose in de onderste helft van je lichaam. Dit doet erg veel pijn aan je benen en borst. Dit kan verholpen worden met een bypassoperatie.

Als dit zelfde in de buurt van het hart gebeurt, kunnen er verschillende hartziekten ontstaan.

Als het bloed met veel kracht door de aderen gaat, wordt de kans vergroot dat plaque afbreekt. Zo’n losgeschoten stukje heet een trombus. Als deze trombus in een kleiner bloedvat terecht komt, raakt dit bloedvat volledig verstopt. Een hartinfarct ontstaat als een trombus in een ader vlakbij het hart komt.

Wat is myocordiale ischemia?

Bij myocordiale ischemia trekken de kransslagaders (de aders die naar het hart leiden) zich samen in plaats van uitweiden, omdat het hart te weinig energie en zuurstof aangeleverd krijgt. Het hart krijgt te weinig energie en zuurstof wanneer de vaten die naar het hart leiden, verstopt zijn geraakt. Myocordiale ischemia veroorzaakt pijn op de borst tijdens stress.

In de jaren ’70 werd ambulatory electrocardiography uitgevonden. Dit is een soort kleine camera, die op de borst gebonden kan worden en waarmee het kloppen van het hart en de bloedtoevoer zichtbaar worden. Met behulp van deze camera bleek dat ischemia zich vaak ongemerkt ontwikkelt. Als je hart en vaten eenmaal beschadigd zijn, ben je veel gevoeliger voor acute stressfactoren, zowel fysieke als psychische.

Wat gebeurt er met het parasympatische zenuwstelsel bij chronische stress?

Als iemand heel vaak gestrest is en daarmee vaak het sympatische zenuwstelsel activeert, staat het parasympatische zenuwstelsel tevens chronisch uit. Dit maakt het steeds lastiger om na een stressreactie het sympatische zenuwstelsel weer uit te schakelen.

Het parasympatische zenuwstelsel stuurt de vaguszenuw aan, om de hartslag kalmer te maken. Het is te meten of de vaguszenuw zijn werk doet. Het hartslag is sneller bij het inademen, omdat het sympatische zenuwstelsel dan actief is. Bij het uitademen, wordt het parasympatische zenuwstelsel ingeschakeld en wordt de hartslag langzamer. Door heel nauwkeurig de hartslag te meten, kun je vaststellen of de vaguszenuw nog goed werkt. Er moet namelijk een klein verschil zitten tussen de hartslag tijdens het inademen en tijdens het uitademen. Wanneer er geen of nauwelijks een verschil tussen zit, betekent dit dat de vaguszenuw niet goed werkt. Hij wordt dan niet goed geactiveerd door het parasympatische zenuwstelsel.

Wat veroorzaakt plotselinge hartproblemen?

Een sterke emotie verdubbelt de kans op een hartaanval tijdens de komende twee uren.

Het is erg moeilijk om te onderzoeken wat de concrete (biologische) oorzaken zijn van zo’n hartaanval, omdat je de persoon achteraf vaak niet kunt interviewen. Bovendien is het moeilijk te voorspellen wat er wanneer zal gebeuren. Iedereen reageert namelijk anders op verschillende situaties.

Cardiologen zijn het er echter wel over eens dat een extreme vorm is van acute stress een hartaanval veroorzaken. Bij een hartaanval maakt het niet zoveel uit in welke richting iemand uit zijn allostatische balans raakt, maar wel in welke mate.

Zo’n plotselinge dood door een hartaanval heeft te maken met het sympatische zenuwstelsel en komt dan ook meestal voor bij mensen van wie het hartweefsel al wat beschadigd is en bij mensen die lijden aan atherosclerose. Vaak zijn mensen zich er niet van bewust dat hun hart en vaten beschadigd zijn. Zolang andere vaten onbeschadigd zijn en de taken overnemen van de beschadigde vaten, zal iemand waarschijnlijk niets merken en zich nog kerngezond voelen. Dat maakt een hartaanval vaak zo plotseling.

Fibrillatie blijkt een belangrijke gebeurtenis te zijn bij een hartaanval. De hartspier van een beschadigd hart wordt namelijk sterker elektrisch geladen. Dit maakt de kans op fibrillatie groter.

Tevens stuurt het sympatische zenuwstelsel twee symmetrische zenuwprojecties naar het hart. Tijdens sterke emotionele opwinding worden deze twee symmetrische inputs dusdanig geactiveerd dat ze ontregeld kunnen raken.

Het bovenstaande kan niet alleen bij een sterke negatieve emotie gebeuren, maar ook bij een sterke positieve emotie.

Hoe is het gesteld met hartziekten bij vrouwen?

Hartziekten komen tot nu toe minder voor bij vrouwen dan bij mannen, maar toch zijn hartziekten de grootste doodsoorzaak bij vrouwen in de Verenigde Staten (VS). Ook stijgt het percentage hartziekten bij vrouwen, terwijl het percentage bij mannen afneemt. Het blijkt ook dat vrouwen ongeveer tien jaar later last krijgen van hartziekten dan mannen.

De volgende factoren vergroten de kans op hart- en vaatziekten bij vrouwen:

• Stress. De stress is bij vrouwen vaak vergroot als zij buitenhuis werken én het huishouden moeten doen én kinderen thuis hebben.
• Obesitats.
• Roken. Het aantal rokende mensen neemt af in de VS, maar dit gaat bij vrouwen langzamer dan bij mannen.

Wetenschappers weten dat oestrogeen beschermt tegen hart- en vaatziekten, omdat vrouwen last hadden van dit soort ziekten dan mannen tot aan de menopauze. Vanaf de menopauze daalt het oestrogeengehalte. Door het onderzoek van Kaplan is er meer duidelijk geworden over oestrogeen en hart- en vaatzieketen:

• De soort oestrogeen is van belang.
• De dosis oestrogeen is van belang.
• Oestrogeen beschermt tegen het ontstaan van atherosclerose in plaats van dat het atherosclerose vermindert als het al aanwezig is. 

Wat is het raadsel van de psycho-fysiologische dood?

Een groot raadsel is de psycho-fysiologische dood. Wanneer iemand in traditionele, niet-westerse culturen verboden voedsel eet, het stamhoofd beledigt, slaapt met een vreemde, of gewelddadig is, huurt de stad iemand in die een voodoopop maakt, of iemand behekst. Spoedig hierna overlijdt de persoon. De volgende punten verklaren veel van deze doden:

• De behekste personen waren al heel erg ziek.
• De behekste personen kregen gif toegediend.
• De behekste personen kregen geen eten meer.

Sommige overlijdens blijven echter een raadsel. Er wordt wel over gespeculeerd. Richter dacht dat dit het gevolg was van teveel activiteit in het parasympatische zenuwstelsel. Volgens hem geeft degene die vervloekt wordt de hoop op, waardoor de vaguszenuw erg actief wordt. Deze vertraagt de hartslag steeds meer, totdat die uiteindelijk stopt. Cannon dacht juist, dat het een gevolg was van teveel activiteit van het sympatische zenuwstelsel. De persoon wordt erg zenuwachtig omdat hij vervloekt is en krijgt daardoor last van stress. De bloedvaten zullen gaan samentrekken, waardoor de bloeddruk steeds lager wordt totdat de persoon overlijdt. Uit onderzoek is gebleken dat Cannon waarschijnlijk gelijk heeft.