Werkgroep week 2

Thema I 1. De bepaaldheid van het recht: de visie van H.L.A. Hart

A. Hart en het rechtsrealisme

Hart schrijft in hoofdstuk 7 van The Concept of Law (p. 128; reader p. 15):

‘[W]e should not cherish, even as an ideal, the conception of a rule so detailed that the question whether it applied or not to a particular case was always settled in advance (positie van het formalisme), and never, at the point of actual application, a fresh choice between alternatives.’

1.Licht het standpunt dat Hart in het bovenstaande citaat tot uitdrukking brengt nader toe. Tegen welke opvatting over rechtsvinding keert hij zich in dit citaat?

In deze uitdrukking keert Hart zich tegen het formalisme. Als een regel zo gedetailleerd is betekent dat niet dat je de regel op alle toekomstige cases kan toepassen. Hart wil dat je nog de mogelijkheid hebt om de regel anders uit te leggen dan dat de wetgever bedoeld heeft. Hart vind het niet realistisch om te denken dat je de regels kunt vaststellen voor alle gevallen. Bovendien moet er voor de rechter nog ruimte overzijn om de regels op een bepaalde wijze te interpreteren. 

2.Hoe zou de kritiek vanuit het rechtsrealisme luiden op het in citaat opgevoerde, maar volgens Hart niet nastrevenswaardige, ideaal?

De rechtsrealisten hechten niet heel veel belang aan de regels. De rechtsrealisten zijn regelsceptici. De regels spelen volgens de realisten geen doorslaggevende rol. De rechter kan hoogstens inspiratie opdoen voor zijn beslissing. De beslissing van de rechter is beslissend.

De realisten en Hart geven aan dat de formalisten een naïeve voorstelling hebben van wat het recht is. In de praktijk is dat helemaal niet zo. Hart is toch wat genuanceerder dan de rechtsrealisten. De rechtsrealisten zeggen dat het recht in alle gevallen onbepaald is. Hart geeft aan dat het recht in bepaalde gevallen wel bepaald is. Dit kun je terugvinden in de plain case volgens Hart.

In een eenvoudig geval komt de rechtspraak neer op de toepassing van een rechtsregel op de feiten. De rechter dient de rechtsregel wel uit te leggen voordat hij hem toepast op de feiten. Er bestaat onder juristen consensus over de betekenis van de rechtsregel in een eenvoudig geval. Er zijn ook moeilijke gevallen waarin het recht onbepaald is. Hart komt tot de conclusie dat het recht onderbepaald is. Het is bepaald in eenvoudige gevallen. Het recht is onbepaald in moeilijke gevallen. Dat het gedeeltelijk onbepaald is heeft te maken met het beperkte menselijke kenvermogen. Dat mondt uit in de open textuur van taal. Langs die weg mondt het ook uit in de open textuur van het recht. We weten immers niet altijd welke feiten we onder de rechtsregel willen scharen en we weten ook niet altijd welke doelen we beogen met de geformuleerde regel.  

De realisten gaan nog verder dan Hart, omdat ze stellen dat het wenselijk is om open normen op te nemen in ons recht. De rechter kan deze uitkomsten dan gebruiken in het geval dat het moeilijk is om een uitspraak te vormen. Hart stelt dat dit enkel nodig is in een borderline case. In het overgrote deel van de gevallen is het echter duidelijk wat de rechter heeft beoogd met de regel. Hart stelt dat de rechter enkel nieuw recht schept in moeilijke gevallen. Volgens de rechtsrealisten schept de rechter nieuw recht in alle gevallen. Volgens Hart kun je elke rechtsregel dus niet aanwenden voor elk doel dat je wenst.

3. Onderschrijft u de opvatting over rechtsvinding die Hart in het bovenstaande citaat tot uitdrukking brengt? Of voelt u zich meer aangetrokken door het standpunt van het rechtsrealisme? Beargumenteer.

Ik voel mij meer aangetrokken tot de rechtsvinding van Hart. Naar mijn mening is het recht immers in bepaalde gevallen zeer duidelijk en hoeft de rechter het recht zelf niet te vinden. Enkel in moeilijke gevallen zal de rechter vrijheid moeten krijgen om het recht te vormen. Voor mijn idee zijn de rechtsregels niet voor elke casus van toepassing. In sommige cases is in ieder geval interpretatie vereist.

B. Hart en het Elektriciteitsarrest

Een belangrijke uitspraak over de thematiek van interpretatie is het Elektriciteitsarrest (HR 23 mei 1921, NJ 1921, 564), waarin de Hoge Raad tot de slotsom komt dat onder ‘enig goed’ in de omschrijving van diefstal in art. 310 WvSr ook elektrische energie gerekend moet worden.

Hoe zou vanuit Harts theorie over de bepaaldheid van het recht de redenering van de Hoge Raad in het Elektriciteitsarrest geanalyseerd kunnen worden?

Volgens Hart is er steeds een central case. Je kunt hierbij onderscheid maken tussen een plain case en een borderline case. Plain cases zijn helder. Het gaat hierbij dus om duidelijke gevallen. Van duidelijke gevallen kan je ook onduidelijke gevallen afgrenzen. Het elektriciteitsarrest is hier een voorbeeld van. Hart noemt dit een borderline case. Het gaat in een borderline case om een onduidelijk geval. Volgens Hart kunnen we echter geen plain case hebben doordat we behept zijn met taal. De taal bevat dus noodzakelijkerwijs onduidelijkheden. In de taal kunnen de betekenissen van woorden verschuiven, de taal evolueert steeds. Naast de taal hebben we ook de structuur van het recht. Het recht is immers niet dynamisch. Hierbij kun je denken aan de dynamiek die ten grondslag ligt aan het elektriciteitsarrest.

Volgens Hart vormt het elektriciteitsarrest dus een voorbeeld van een borderline case. Het gaat om een borderline case omdat er onduidelijkheid bestaat over de taal, het is immers niet duidelijk is wat ‘enig goed’ is. In dit arrest wordt dus een moeilijk geval weergegeven.

C. Recht en moraal bij Hart

Hoe zou u de verhouding tussen rechtsregels en morele regels bij Hart kenschetsen?

Hart stelt dat er geen noodzakelijk verband is tussen recht en moraal.  Het recht kan de moraal weerspiegelen, maar er is geen noodzakelijk verband. Dat kan je ook zien als je kijkt naar de geschiedenis. Bovendien zijn er ook regels die niets met moraal te maken hebben.