Interactief perspectief - Pijnenburg - Universiteit Utrecht

Pijnenburg

Interactief perspectief

Inleiding

Gedrag van de een wordt door het gedrag van de ander uitgelokt. Ook onderlinge communicatie valt onder gedrag. Onderlinge communicatie beïnvloedt het gedrag van de familieleden.

Geschiedenis: verleden-heden

Gedragstherapie vindt zijn oorsprong in het operante leermodel en bevindingen uit de sociale leertheorie. Afgelopen jaren zijn er ook ontwikkelingen uit de cognitieve theorie in opgenomen, er wordt dan ook gesproken van cognitieve gedragstherapie. Cognitief: er wordt niet zozeer gereageerd op een fysieke stimulus als zodanig, maar op de cognitieve verwerking daarvan. In de moderne gedragstherapie ligt de aandacht niet meer alleen op waarneembaar gedrag en verandering van bekrachtiging maar ook op het veranderen van gedachten over zichzelf en de omgeving.

Cognitieve schema’s in gezinsconflicten: cognitieve structuren die gedachten en percepties van de familieleden ordenen. Deze schema’s hebben invloed op emoties en gedrag van familieleden. Cognitieve schema’s zijn resultaat van persoonlijke leergeschiedenis van de familieleden afzonderlijk.

Uitgangspunten

Gedrag wordt aangeleerd:

1. Operante leermodel (operante conditionering)

Gedrag neemt toe wanneer dit wordt versterkt. Zowel gewenst als ongewenst gedrag kan versterkt worden. Wat gewenst/ongewenst gedrag is, wordt bepaald door de ouders in hun rol als opvoeders.  Gedrag neemt af wanneer het wordt genegeerd of bestraft. Ouders en kinderen reageren zo op elkaar > sprake van wederzijdse beïnvloeding > gedrag van kind en ouders zal steeds verder worden ingevuld en ingekleurd.

2. Respondente leermodel (klassieke conditionering) > het leren van betekenissen

Betekenissen worden verworven op grond van de associaties die worden gelegd tussen stimuli. Een manier van associatief leren is door het imiteren van andere mensen > sociale leertheorie Bandura: familieleden kijken naar elkaar, nemen gedrag van elkaar over. Ouders zijn sleutelfiguren in het ontwikkelen van gewenst gedrag bij hun kinderen. Er is een verschil tussen overt en covert gedrag > overt: gedrag dat we waarnemen, zoals lachen en huilen; covert: cognities, opvattingen van de familieleden.

Een ander belangrijk aspect dat moet worden meegenomen is de ontwikkelingsdimensie. Dit betreft zowel de ontwikkeling van de partnerrelatie als de ontwikkeling van de relatie tussen de familieleden. Gedragsbeïnvloeding vindt plaats in de tijd en is een dynamisch proces. Ouders gaan mee in het ontwikkelingsproces van kinderen en passen zich in hun gedrag aan.

Familie in de problemen

Coercion > dergelijke interactie wordt een patroon > ontstaan gedragsproblemen bij kind: negatief gedrag wordt versterkt en gewenst gedrag dooft uit omdat hier geen aandacht meer voor is. Falloon (1991) aspecten optimaal functioneren: gedeelde doelen en verwachtingen. De mate van consensus tussen familieleden over korte- en langetermijndoelen bepaalt de cohesie binnen de familie en bepaalt de structuur van de familie.

Therapeut en familie

Therapeutische werkrelatie is een werkrelatie waarbij de therapeut met de familie aan het werk gaat. Therapeut is de expert die de kennis en vaardigheden heeft om aan te sluiten bij de familie en om veranderingen tot stand te brengen.

De werkwijze

1. Uitgebreide probleeminventarisatie > overzicht wat er binnen familie speelt en welke problemen er ondervonden worden > uitlokkende factoren, cognities familieleden, bekrachtigende elementen.
2. Op grond van probleeminventarisatie formuleert therapeut zijn visie en legt deze vervolgens voor aan de familie. Visie: samenhang van problemen, interactie tussen familieleden.
3. In overleg met familie komt therapeut tot probleemkeuze: met elkaar wordt vastgesteld welk probleemgedrag het eerst zal worden aangepakt en welke zaken daarna komen.
4. Meting probleemgedrag: hoe vaak komt het voor? Intensiteit? Hoe lang duurt het? Aan het eind v/d behandeling weer meten > in hoeverre is probleemgedrag afgenomen? Ook kan er een ABC-schema opgesteld worden + topografische analyse (probleemgedrag in detail beschrijven).
5. Therapeut stelt functieanalyse op: hypothese over ontstaan en voortduren probleemgedrag. Hypothese zal in praktijk getoetst moeten worden.
6. Therapeut ontwerpt plan van aanpak en kiest interventies. Legt dit ook aan familie uit. Zowel thuis als in de sessie wordt met nieuw gedrag geoefend. Therapeut kan hier feedback op geven. Ook kan de therapeut door modelling laten zien hoe er in een bepaalde situatie gereageerd moet worden.
7. Opstellen van gedragscontract: familieleden maken afspraken waar ze zich aan willen gaan houden, wat ze gaan doen om gedragsverandering te realiseren en onderlinge verhoudingen verbeteren.
8. Afronding: wat is het effect geweest van interventies? Heeft er gedragsverandering plaatsgevonden? Bevindingen worden vergeleken met basislijn. Blijft bereikte gedragsverandering ook na verloop van tijd bestaan?