Materieel Strafrecht hoorcollege 6 - UL Rechten B2 - Strafbare poging en voorbereiding

1. Welke onderwerpen worden in het hoorcollege behandeld?

• Gevaarzetting in het strafrecht
• Poging
• Voorbereiding
• Vrijwillige terugtred

Gevaarzetting in het strafrecht

De meeste delicten gaan over voltooide gebeurtenissen, bijvoorbeeld over diefstal of doodslag. De meeste delicten stellen krenking van rechtsbelangen of het veroorzaken van schade strafbaar. Ook het realiseren van gevaar voor krenking of schade is echter strafbaar gesteld. Dit zijn gevaarzettingsdelicten. De achterliggende reden hiervoor is dat het gecreëerde gevaar op zich al zodanig kan zijn dat het rechtsgevoel van de maatschappij erdoor geschokt wordt.

Gevaarzetting is te vinden in de voorfase. Een specifiek voorbeeld hiervan is te vinden in art. 141a Sr. Algemene delicten die als voorfase strafbaar gesteld zijn zijn samenspanning (art. 80), voorbereidingshandelingen (art. 46) en poging (art. 45). Het delict samenspanning geldt alleen bij zeer ernstige feiten, zoals het beramen van een aanslag op de koning. Het bereik van de voorbereiding is ruimer dan dat van de samenspanning, maar ook voorbereiding is niet bij elk strafbaar feit strafbaar. In de praktijk is poging het meest gebruikte leerstuk in de voorfase. In de huidige maatschappij is haatzaaien een hekel onderwerp. Geert Wilders is er in eerste instantie voor veroordeeld. Het kenmerkende van delicten in de voorfase is dat zij plaatsvinden voor het eigenlijke krenkingsdelict.

Poging (art. 45 lid 1)

Het voornemen van de dader moet zich door een begin van uitvoering geopenbaard hebben. De drie vereisten:

Misdrijf: Of er sprake is van poging, hangt vooral af van het ten laste gelegde misdrijf. Het misdrijf moet dus specifiek omschreven zijn; het gaat om poging tot een bepaald misdrijf. Dit betekent onder meer dat er geen strafbare poging tot overtreding is. Ook poging tot mishandeling is niet strafbaar (art. 300 lid 5). Ook poging tot culpose delicten valt hier niet onder.

Voornemen: Dit verwijst naar het opzet. Dit opzet ziet op alle bestanddelen van de delictsomschrijving die na het opzet staan. Deze gelijkschakeling betekent dat poging erg dicht op het voltooide delict zit. Ook voorwaardelijk opzet kan gebruikt worden, wanneer dit bij het voltooide delict ook gebruikt kan worden. Dit volgt uit het arrest Inrijden op agent. Dit voornemen moet zich in een begin van uitvoering hebben geopenbaard.

Begin van uitvoering: De uitvoeringshandeling staat in de tenlastelegging. De inhoud van de betrokken delictsomschrijving is van groot belang bij het bepalen van het begin van uitvoering. Er zijn twee theorieën om het begin van uitvoering vast te stellen. De subjectieve theorie gaat uit van de gevaarlijke wil die uit de gedragingen blijkt. De objectieve theorie gaat daarentegen uit van de objectieve gevaarlijkheid die uit de gedragingen blijkt. Het uitgangspunt van de Nederlandse rechtspraak is vastgelegd in het Cito-arrest. Dit ging om een poging tot een overval. De daders werden echter aangehouden voordat zij echt tot de overval konden overgaan. In dit arrest bedacht de Hoge Raad het volgende criterium om begin van uitvoering vast te stellen: namelijk het criterium de uiterlijke verschijningsvorm. Zijn de gedragingen naar hun uiterlijke verschijningsvorm te beschouwen als gericht op de voltooiing van het misdrijf?

Om te voldoen aan dit criterium moeten de gedragingen in casu nauwkeurig omschreven worden. Omdat ze op voltooiing van het misdrijf gericht moeten zijn, betekent dit dat de gedragingen dicht tegen het misdrijf aan moeten liggen. Uiterlijke waarneembaarheid is echter niet het enige perspectief van waaruit deze gedragingen beoordeeld moeten worden. Dit blijkt uit het Videodozen-arrest. In sommige delicten is namelijk sprake van een verhullend element, bijvoorbeeld bij oplichting. Dan is het niet haalbaar om alleen de uiterlijke waarneembaarheid als absoluut criterium te nemen. Bij oplichting is namelijk essentieel dat de uiterlijke waarneembaarheid verschilt van wat er werkelijk gebeurt. Het slachtoffer wordt immers bedrogen. Het gaat er daarom bij de uiterlijke verschijningsvorm vooral om wat de indruk van de gedragingen op de gemiddelde rechtsgenoot is.

In de zaak Gijzelnemer Almelo komt nog een derde aspect van het begin van uitvoering naar voren. Het ging hier om een tenlastegelegde poging tot doodslag, terwijl het slachtoffer nooit in de buurt van de verdachte geweest was. Uiteindelijk bepaalde de Hoge Raad dat de gedragingen alsnog voldoende waren voor het aannemen van poging tot doodslag. De gedragingen op zich waren namelijk wel gericht op voltooiing van het misdrijf.

Voltooide poging/onvoltooide poging

Dit onderscheid is vooral van belang in het kader van de vrijwillige terugtred. Bij de voltooide poging heeft de dader datgene gedaan wat voldoende is voor het intreden van het misdrijf, maar het misdrijf raakt om een of andere reden toch niet voltooid. Bijvoorbeeld het neerschieten van een ander die toch niet overlijdt.

Bij de onvoltooide poging hadden er na de gedraging van de verdachte nog een aantal stappen gezet moeten worden voordat het delict voltooid was. Bijvoorbeeld een inbreker die betrapt wordt nog voordat hij iets heeft kunnen stelen.

Voor de strafbaarheid is dit onderscheid niet echt van belang.

Absolute/relatieve ondeugdelijkheid

Soms kan een poging absoluut ondeugdelijk zijn, bijvoorbeeld als je iemand wilt vergiftigen met poedersuiker. Deze poging is niet strafbaar.

De relatief ondeugdelijke poging is echter wel strafbaar. Bijvoorbeeld als je een kassalade openbreekt waar geen geld in ligt, of te weinig vergif gebruikt.

Volgens de objectieve theorie is alleen de relatief ondeugdelijke poging strafbaar, volgens de subjectieve theorie is alle ondeugdelijke poging strafbaar. Dit omdat deze theorie uitgaat van de gevaarlijke wil van de dader.

Poging en deelneming

Deelneming aan een poging tot misdrijf is meestal strafbaar (art. 78 Sr.). Poging tot deelneming is soms strafbaar, bijvoorbeeld in art. 46a (mislukte uitlokking).

Voorbereiding

Dit is strafbaar gesteld in art. 46 Sr. Er bestaan echter ook tal van bijzondere voorbereidingsdelicten, bijvoorbeeld in de Opiumwet. Het gaat vaak om relatief alledaagse zaken die in een bepaalde context echter voorbereiding van een misdrijf in kunnen houden. Het moet gaan om een misdrijf waarop een gevangenisstraf van 8 jaar of meer gesteld is. Ook moet het gaan om opzettelijke voorbereidingshandelingen. Over het algemeen geldt: hoe onschuldiger de voorbereidingsmiddelen en -handelingen, hoe belangrijker de opzeteis. Het centrale criterium is dat het moet gaan om voorwerpen, stoffen, etc. die bestemd zijn tot het begaan van dat misdrijf.

Deze bestemming wordt vastgesteld aan de hand van het doel dat iemand heeft, de betreffende voorbereidingsmiddelen moeten daadwerkelijk gebruikt zijn ter voorbereiding, en de uiterlijke verschijningsvorm ten aanzien van de gemiddelde rechtsgenoot die bekend is met het misdadige doel. 

Vrijwillige terugtred

Dit is te vinden in art. 46b. Het misdrijf moet niet voltooid zijn als gevolg van de wil van de dader afhankelijk. Dan is er geen sprake van voorbereiding of poging. Het idee hierachter is dat daders worden aangemoedigd vrijwillig af te zien van voltooiing van het misdrijf. Er is dan ook een reden meer om te straffen.

De eerste voorwaarde is het causaliteitsvereiste: de voltooiing moet achterwege gebleven zijn als gevolg van de wil van de verdachte. Ook de mate van waarschijnlijkheid van intreden van het gevolg ondanks de contraire handelingen is van belang.

Kan vrijwillige terugtred ook bij de voltooide poging? Alleen als de handeling naar haar aard en tijdstip geschikt is om het intreden van het gevolg te beletten (arrest Kopje onder). Je moet dus duidelijk een tegenhandeling zien.

Vrijwillige terugtred is dus een soort ondubbelzinnige, spontane actie, ingegeven door redenen die (overwegend) niet van buitenaf zijn bevorderd.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gedaan met betrekking tot het tentamen.

5.Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen? 

Er worden geen vragen behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen.