Materieel Strafrecht werkgroep 3 - UL Rechten B2 - Wederrechtelijkheid en causaliteit

1. Welke onderwerpen worden in het werkcollege behandeld?

Bij wederrechtelijkheid gaat het om de vraag of een gedraging binnen een wettelijke delictsomschrijving valt. Sinds het Veearts-arrest is ook materiële wederrechtelijkheid een vereiste. Verder gaat het over causaliteit. In sommige delictsomschrijvingen is namelijk vereist dat door een handeling een bepaald gevolg intreedt. In de tenlastelegging en het strafproces is het dan dus noodzakelijk om na te gaan of er een causaal verband tussen de handeling van verdachte en het tenlastegelegde gevolg is.

Casus 1

A en B zijn beiden heroïnegebruikers. Op een kwade dag steelt B de laatste voorraad heroïne van A. A wordt hier zo boos over dat hij B in de rug steekt, als gevolg waarvan B in het ziekenhuis opgenomen moet worden. Na enkele weken kan hij het ziekenhuis weer verlaten. Vanwege de aanval lijdt B erg onder stress. Als gevolg daarvan gaat hij nog meer heroïne gebruiken. Hierdoor loopt hij een bacteriële infectie op, waaraan hij, enkele maanden na het steekincident, overlijdt. Vervolgens wordt A vervolgd voor doodslag. De advocaat van A stelt dat A hier niet voor vervolgd kan worden, omdat er een te lange tijd tussen het steekincident en de dood van B zat.

Kan A strafrechtelijk aansprakelijk gehouden worden voor de dood van B?

Het is duidelijk dat de aanval van A een condicio sine qua non is voor de dood van B. Zo'n verband vormt echter de ondergrens van causaliteit. B heeft echter in min of meer gezonde toestand het ziekenhuis verlaten, en vrijwillig meer drugs gaan gebruiken. Het is bekend dat heroïnegebruik extreem schadelijk is voor de gezondheid. Daarnaast zit er een relatief groot tijdsverloop tussen het steekincident en het overlijden van B. A is dus niet strafrechtelijk aansprakelijk voor de dood van B.

Casus 2

Cornelis en Dirk liggen elkaar niet zo. Op een avond krijgen ze in het café ruzie. Cornelis geeft Dirk een harde klap op het hoofd, waardoor Dirk hersenletsel oploopt. Hij wordt naar het ziekenhuis vervoerd. De artsen zien per abuis echter geen reden tot ingrijpen. Als gevolg van het hersenletsel overlijdt Dirk een week na de vechtpartij. Het blijkt dat alleen bij een tijdige, correcte diagnose door de artsen zijn leven gered had kunnen worden. Cornelis wordt zware mishandeling met de dood tot gevolg tenlastegelegd (art. 302 lid 2 Sr). De advocate van Cornelis stelt dat Cornelis slechts een enkele klap aan Dirk gegeven heeft, en dat Dirk hier nooit aan heeft kunnen overlijden.

Wat is rechtens? Heeft de advocate van Cornelis gelijk, of is er wel een voldoende verband tussen de klap en het overlijden van Dirk om Cornelis strafrechtelijk aansprakelijk te kunnen stellen?

In Nederland heerst nu de leer van de redelijke toerekening. Dit betekent dat voor het vaststellen van causaliteit bepaald moet worden of het overlijden van Dirk redelijkerwijs aan de klap van Cornelis toe te rekenen is. Zware mishandeling is een opzetdelict. Voor het intreden van het gevolg is geen opzet vereist. Het is algemeen bekend dat het slaan van iemand op het hoofd ernstige gevolgen kan hebben. Het feit dat er medische missers gemaakt zijn, doet daar niet aan af (arrest Aortaperforatie). Dit betekent dat er een voldoende verband is, en dat Cornelis strafrechtelijk aansprakelijk gesteld kan worden.

Casus 3

Op 1 maart loopt Edwin door Leiden. Hij botst per ongeluk tegen Floris op. Uit woede dreigt Floris hem aan te vallen. Daarom slaat Edwin Floris in zijn gezicht. Floris verliest zijn evenwicht, en valt met zijn hoofd op de straatstenen. Hij raakt bewusteloos, en veel bloed uit een hoofdwond loopt zijn luchtpijp in. Hierdoor krijgt hij ook ademhalingsproblemen. Na een korte periode arriveert de ambulance. De hulpverleners worden in hun werk echter gehinderd door een groep baldadige omstanders. Op 5 maart overlijdt Floris in het ziekenhuis, als gevolg van hersenletsel veroorzaakt door het zuurstofgebrek. Deskundigen stellen dat er geen direct verband is tussen de klap van Edwin en het overlijden van Floris. Het uitblijven van adequate medische hulp is de belangrijkste oorzaak van zijn overlijden.

Toch wordt Edwin vervolgd, voor zware mishandeling als gevolg waarvan het slachtoffer is overleden. De advocate van Edwin stelt dat er geen causaal verband bestaat tussen het handelen van Edwin en de dood van Floris.

Wat is rechtens?

Het is duidelijk dat er een conditio sine qua non-verband is tussen het handelen van Edwin en de dood van Floris. De vraag is of het overlijden redelijkerwijs aan de klap van Edwin toegerekend kan worden. De Hoge Raad heeft eerder al wel bepaald dat medische complicaties aan toerekening niet in de weg staan. In het Longembolie-arrest doorbrak het intreden van een medische complicatie de causaliteitsketen niet. Waarschijnlijk zal de rechter dat in deze casus ook aannemelijk achten. Dus ondanks het feit dat er een medische complicatie ingetreden is, is het nog steeds zo dat er een causaal verband bestaat tussen het handelen van Edwin en het overlijden van Floris.

Leer van de redelijke toerekening

Als het gaat om het vaststellen van causaliteit heerst in Nederland de leer van de redelijke toerekening. Dit houdt in dat de rechter zich richt op het gevolg van een handeling. Kan dit gevolg redelijkerwijs toegerekend worden aan de gedraging van de verdachte? Men gaat als het ware 'terugredeneren'. Dit betekent ook een breuk met de daarvoor gangbare redelijke voorzienbaarheidstheorie, waarin veel meer vanuit het perspectief van de dader gedacht werd. Kon hij van te voren de gevolgen van zijn handelen redelijkerwijs voorzien? Daar is men nu dus vanaf gestapt in de rechtspraak.

De gezichtspunten van de Hoge Raad in het vaststellen van de redelijke toerekening:

• Om wat voor feit gaat het?
• Wat is de aard van de gedraging? Is de aard van de gedraging redelijkerwijs geschikt om het gevolg te doen intreden?
• Het aantal tussenschakels
• Het tijdsverloop tussen gedraging en het (uiteindelijke) gevolg ervan

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gedaan met betrekking tot het tentamen.

5. Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?

Zie bovenstaande.