Materieel Strafrecht hoorcollege 2 - UL Rechten B2 - Legaliteit en daderschap

1. Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

• Enkele begrippen
• Voorwaarden voor strafbaarheid
• Daderschap
• Legaliteitsbeginsel

Enkele begrippen

Dit zijn begrippen die nodig zijn om het materiële strafrecht te kunnen begrijpen en gebruiken. Duidelijke begrippen zijn nodig, omdat aan de hand daarvan bepaald kan worden of het strafrecht ingezet moet worden. Daarnaast heeft het ook een morele kant: het strafrecht mag ingrijpen in het leven van mensen, maar dit moet wel een goede reden hebben. 

Strafwet: Dit begrip wordt onder andere gebruikt in art. 2 Sr. De Nederlandse strafwet is van toepassing op iedereen die in Nederland strafbare feiten begaat. De strafwet wordt gevormd door alle wetten waarin bepalingen opgenomen zijn waarin een gedraging met straf bedreigd wordt.

Wettelijke strafbepaling: (Art. 1 lid 1 Sr). Een wettelijke strafbepaling bestaat uit een delictsomschrijving en een sanctienorm. Het is een omschrijving van het gedrag aan de hand van objectieve en subjectieve (bij misdrijven) omstandigheden en de mededeling dat dit gedrag strafbaar is. De sanctienorm geeft de straf aan die maximaal opgelegd kan worden. In Nederland gelden geen minimumstraffen. De kwalificatie ('als schuldig aan') is geen onderdeel van de delictsomschrijving! De verschillende vereisten van de delictsomschrijving worden bestanddelen genoemd. 

In de literatuur zijn verschillende typen delictsomschrijvingen bedacht, bijvoorbeeld: met gevolg (materiële delicten) of zonder gevolg (formele delicten). Ook kan het gaan om opzet (doleus) of schuld (culpoos).

Strafbaar feit: Het gaat hier om een gebeurtenis die in de werkelijkheid is komen vast te staan, en waarvan de wet bepaalt dat het zich voordoen ervan wordt bestraft. Een feit is voor het strafrecht dus pas relevant als er ook een consequentie (straf) aan verbonden is.

De wetsartikelen waarin het bovenstaande bepaald is, zijn art. 1 lid 1 Sr en art. 350 Sv. Wanneer een feit onder een wettelijke strafbepaling valt, is dit echter niet voldoende om ook daadwerkelijk straf op te leggen. Er bestaan echter uitzonderingen, bijvoorbeeld in art. 39 Sr. Er is dus meer nodig om tot straf te kunnen komen dan alleen een feit dat voldoet aan een wettelijke delictsomschrijving. Er is dus een belangrijk verschil tussen een strafbaar feit en strafbaarheid.

Voorwaarden voor strafbaarheid

Ten eerste moet er sprake zijn van een menselijke gedraging, die valt binnen de grenzen van een wettelijke delictsomschrijving. Daarnaast moet de gedraging wederrechtelijk zijn en aan de schuld van de dader te wijten zijn. 'Wederrechtelijkheid' en 'verwijtbaarheid' worden ook wel 'elementen' genoemd. Deze vier voorwaarden voor strafbaarheid zijn de kern van het materiële strafrecht. Ze zijn in vraagvorm opgenomen in art. 350 Sv en moeten door de rechter worden bewezen en aannemelijk gemaakt worden.

Menselijke gedraging: Niet-mensen kunnen dus niet strafbaar zijn. Kort gezegd gaat het om een door de mens gewilde spierbeweging. De gedraging moet dus uit vrije wil begaan zijn. Dit is echter iets anders dan opzet of schuld. Het gaat verder om gedragingen in de zin van een doen of een nalaten, of een in stand laten van een verboden toestand, bijvoorbeeld het beschikken over verboden drugs.

Daderschap

Art. 47 Sr. geeft een definitie van daders. De pleger is hij die alle onderdelen van de delictsomschrijving vervult. In het vervolg van de collegereeks zullen ook andere vormen van daderschap aan de orde komen, bijvoorbeeld medeplegen.

Een bijzondere vorm van plegen is functioneel plegen. De functionele pleger is een natuurlijk persoon die verantwoordelijk is voor een strafbaar feit dat binnen een bedrijf (geen rechtspersoonlijkheid) onder zijn verantwoordelijkheid als leidinggevende, gepleegd is. Hij hoeft het feit dus niet zelf gedaan te hebben, maar wordt vanwege zijn verantwoordelijkheid geacht het feit begaan te hebben en kan daarvoor ook gestraft worden. Dit leerstuk is ontwikkeld in het economisch strafrecht. Criteria om dit vast te stellen: de IJzerdraad-criteria. Het gaat er dan om dat de persoon beschikkingsmacht over de gedragingen had en de concrete ten laste gelegde gedragingen aanvaard heeft.

Ook rechtspersonen kunnen strafbare feiten begaan.

Legaliteitsbeginsel

Volgens het EHRM is dit beginsel een 'essential element of the rule of law'. Het is ondermeer vastgelegd in art. 16 Gw en art. 1 Sr. Het hangt sterk samen met het idee dat mensen een vrije wil hebben en kunnen kiezen voor hun handelen. Als we dus kunnen kiezen, moeten we wel weten waarvoor we kunnen kiezen. Dit betekent dat er strafbaarstellingen moeten zijn; dit helpt bij het maken van keuzes in het gedrag van mensen. Het is ook een onderdeel van het idee van de democratische rechtsstaat.

Er is dus geen strafbaarstelling, maar ook geen straf, zonder wettelijke bepaling. Deze wet moet ook toegankelijk en voorzienbaar zijn.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er is een ontwikkeling gaande waarin de invulling van daderschap verandert. Nu kunnen ook rechtspersonen strafbaar zijn, en als gevolg daarvan ontstaat ook de functionele pleger. Zie ook bovenstaande.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gedaan met betrekking tot het tentamen.

5. Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?

Er worden geen tentamenvragen behandeld.