Materieel Strafrecht werkgroep 8 - UL Rechten B2 - Strafuitsluitingsgronden

1. Welke onderwerpen worden in dit werkcollege behandeld?

• Casus 1 Noodweer(exces)
• Casus 2 Culpa in causa
• Casus 3 Psychische overmacht, culpa in causa

Casus 1 Noodweer(exces)

Op 14 oktober loopt Gerard met zijn vrouw en vierjarig zoontje door het park. Ook Stefan en zijn vrienden zijn in het park aanwezig, en lopen terwijl ze een aantal onfrisse leuzen roepen dreigend op Gerard en zijn vrouw af. Ook gooien ze met flesjes en glazen. Het komt tot een handgemeen tussen Gerard en Stefan, waarbij Gerard een aantal keer door Stefan wordt geslagen met een riem. Gerard ziet dat Stefan een kapot bierflesje oppakt en dit richting zijn vrouw wil gooien. Om dit te voorkomen slaat Gerard Stefan, waarbij hij een blauw oog oploopt. De vrouw en het zoontje van Gerard zijn inmiddels naar de auto gerend. Ook Gerard gaat snel in de auto zitten. Als ze weg willen rijden, wil de auto echter niet starten. Een woeste Stefan rent in zijn eentje op de auto af met het bierflesje in zijn hand. Gerard pakt uit het dashbordkastje van de auto een geladen vuurwapen. Hij schiet van een afstand van ongeveer 10 meter op Stefan. Stefan wordt niet geraakt.

Gerard wordt vervolgd voor mishandeling en poging tot doodslag van Stefan. Tijdens de rechtszitting verklaart Gerard dat hij schoot om zichzelf en zijn gezin te verdedigen, zowel tegen Stefan als tegen zijn vriendengroep. Vanwege de dreigende situatie was hij zo in verwarring geraakt dat hij geen andere optie zag dan te schieten.

Vraag: Op welke strafuitsluitingsgrond zal Gerard een beroep doen in de zaak betreffende de mishandeling? Heeft dat beroep kans van slagen?

De feiten in de casus wijzen in de richting van de rechtvaardigingsgrond noodweer. De vereisten hiervoor staan in de wet opgenomen. In de casus lijkt sprake te zijn van een 'ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding', omdat Stefan het flesje leek te gaan gooien richting Gerards vrouw. Ook anderen mag je verdedigen volgens art. 41 Sr. Had Gerard in redelijkheid anders kunnen handelen? Er lijkt sprake te zijn van een noodzakelijke verdediging, de uitgedeelde klap lijkt ook proportioneel te zijn. Ter zake van de mishandeling kan Gerard dus een succesvol beroep doen op noodweer.

Vraag: Op welke strafuitsluitingsgrond zal Gerard primair een beroep doen in de zaak betreffende de poging tot doodslag? Heeft dat beroep kans van slagen?

Gerard zag dat Stefan woest op de auto aan kwam lopen. Er was dus sprake van een onmiddelijke dreiging. Voor wat betreft de noodzakelijkheid probeerde Gerard te vluchten, maar de auto startte niet. Hij was dus gedwongen over te schakelen op een bepaalde verdediging. Zijn reactie lijkt echter niet in verhouding te staan tot de dreigende aanranding. Er kan dus geen geslaagd beroep gedaan worden op noodweer.

Vraag: Op welke strafuitsluitingsgrond zal Gerard subsidiair een beroep doen in de zaak betreffende de doodslag? En heeft dat beroep kans van slagen?

Gerard kan een beroep doen op noodweerexces. Er moet dan sprake zijn van een hevige gemoedsbeweging die door de aanranding is veroorzaakt, en de overschrijding van de proportionaliteit moet ook door die gemoedsbeweging veroorzaakt zijn. Op grond van de feiten uit de casus kan beargumenteerd worden dat dat hier het geval is. Gerard zei namelijk dat hij door de dreigende situatie in verwarring gebracht was en geen andere oorzaak zag dan te schieten. Zijn beroep op noodweerexces kan dus slagen, maar dat is niet helemaal zeker.

Casus 2 Culpa in causa

Joris loopt door de straten van Amsterdam. Voordat hij thuis wegging, heeft hij een aardappelschilmesje uit de keukenla meegenomen. In de supermarkt waar hij naar toe gaat, is ook Anna aan het winkelen. Hij stormt op Anna af. Anna denkt eerst dat ze door een bekende beetgepakt wordt, maar al snel voelt ze dat ze gestoken wordt. Ze probeert zich los te rukken, maar dit lukt niet. Plotseling houdt Joris op en loopt rustig naar de uitgang. Enkele ogenblikken later wordt hij door twee medewerkers tegengehouden en overgedragen aan de politie. Joris wordt vervolgd voor poging tot doodslag. Tijdens de strafzaak blijkt dat hij schizofreen is. Mogelijk hoorde hij op de bewuste dag stemmen die hem zeiden iemand neer te steken. Volgens deskundigen was hij ten tijde van het delict volledig ontoerekeningsvatbaar. Joris verklaart dat hij een mes meenam toen hij thuis wegging, maar dat hij niet weet of de stemmen die hij hoorde hem de opdracht gaven iemand neer te steken. Wel geeft hij aan dat hij zijn voorgeschreven medicatie niet geregeld inneemt. De psychiater zegt dat het niet-innemen van de medicatie er toe kan hebben geleid dat Joris in een situatie kwam waarin hij stemmen hoorde.

Vraag: De advocaat van Joris doet een beroep op een strafuitsluitingsgrond. Op welke grond zal hij zich waarschijnlijk beroepen en heeft dit beroep kans van slagen?

De omstandigheden wijzen op ontoerekenbaarheid, een schulduitsluitingsgrond. Er is sprake van een ziekelijke stoornis van de geestesvermogens (art. 39 Sr.). Hij leed hier ook aan tijdens het steken. Ook is er een verband tussen de schizofrenie en het delict. Is er ook een causaal verband tussen de ziekelijke stoornis en de ontoerekenbaarheid? Feit is dat Joris zijn medicatie geregeld niet inneemt. Hij heeft er dus zelf aan bijgedragen dat hij in een situatie terechtkomt waarin hij vanwege de schizofrenie ernstige feiten kan plegen. Er is dus sprake van culpa in causa. Hij kan hierdoor geen beroep meer doen op ontoerekenbaarheid, omdat hem verweten kan worden dat hij op een eerder moment zijn medicatie niet ingenomen heeft. Het beroep heeft dus geen kans van slagen.

Vraag: Welke einduitspraak zal moeten volgen wanneer het verweer van de advocaat slaagt? Verwijs in het antwoord naar toepasselijke wetsartikelen.

Er is hier sprake van een ideaaltypisch delict (doodslag). Ontoerekenbaarheid neemt het element 'verwijtbaarheid' weg. Er volgt dan dus ontslag van alle rechtsvervolging.

Casus 3 Psychische overmacht, culpa in causa

Op 17 juni 2012 om 00:45 is cafébaas Willem de Jong bezig met de sluiting van zijn café. Er is nog één stamgast, Freek, aanwezig. Plotseling stormt een gemaskerde man het café binnen. Hij zet een pistool op het hoofd van Freek en roept dat hij al het geld wil. Freek verdedigt zich echter en raakt met de man in gevecht. Willem spuit met pepperspray richting de man, die vervolgens wegrent. Een andere getuige die buiten stond geeft een duidelijk signalement door aan de politie. Die pakt vervolgens twee mannen in de omgeving op: Maarten en Thijs.

Na ruggespraak met zijn advocaat verklaart Thijs dat hij op 16 juni rond 22:00 vrijwillig naar het huis van Maarten gegaan was, omdat hij gehoord had dat het daar gezellig was. Op een gegeven moment werd het hem duidelijk dat Maarten het café wilde gaan overvallen. Maarten zei tegen hem dat hij alleen maar op de uitkijk hoefde te staan. Thijs wilde echter niet meedoen, maar Maarten liet hem zijn pistool en mes zien en suggereerde dat hij daarmee  te maken zou krijgen als hij er tussenuit piepte. Thijs was onder invloed van een flinke hoeveelheid alcohol, speed en XTC die hij bij Maarten gebruikt had. Vanwege een drugs-psychose ervoer hij de druk die Maarten op hem uitoefende als zeer beangstigend. Vervolgens ging Thijs samen met Maarten richting de straat waaraan het café gelegen is. Thijs werd erop uitgestuurd, en loog tegen Maarten dat er nog een aantal gasten aanwezig waren, in de hoop dat dit Maarten zou afschrikken. Maarten ging echter toch naar binnen, en even later zag Thijs hem naar buiten komen terwijl hij achtervolgd werd.

De politie constateert dat het gebruikte wapen een plastic blauw nepwapen is en concludeert dat het voor een leek duidelijk geweest moet zijn dat het om een nepwapen ging.

Vraag: Beargumenteer wat in het licht van de verklaring van Thijs de meest voor de hand liggende strafuitsluitingsgrond is die zijn advocaat aan kan voeren. Hoe kansrijk is dit verweer?

De feiten en omstandigheden wijzen richting psychische overmacht. Een drugspsychose kan namelijk moeilijk onder ontoerekenbaarheid geplaatst worden. Daarnaast was Thijs nog wel bij bewustzijn en wist hij wat hij deed. Bij psychische overmacht gaat het om een van buiten komende druk waartegen redelijkerwijs geen weerstand geboden kan worden. Dat lijkt in de casus het geval, Thijs werd namelijk onder druk gezet door Maarten. Het feit dat het pistool nep was doet daaraan niet af, omdat Maarten ook dreigde met zijn mes. In Thijs' perceptie kon hij de mogelijkheden om te vluchten niet gebruiken. Het ging hier om een diefstal met geweld, waarbij Thijs slechts medeplichtig was. Het betreffende delict was dus niet zeer ernstig. Er is echter wel sprake van culpa in causa. Thijs heeft immers overmatig drank en drugs gebruikt, waardoor hij in een situatie kwam waarin hij geen weerstand kon bieden aan de van buiten komende druk. Er kan dus beargumenteerd worden dat er sprake is van eigen schuld van de verdachte, en dat daarom een beroep op psychische overmacht niet zal slagen.

Vraag: Stel dat de rechter de strafuitsluitingsgrond uit de vorige vraag aanvaardt, welke einduitspraak zal er dan moeten volgen?

Het betreffende delict is omschreven in art. 312 Sr. Schuld is daar geen bestanddeel. Psychische overmacht is een schulduitsluitingsgrond. Daarom zal de uitspraak ontslag van alle rechtsvervolging zijn.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gedaan met betrekking tot het tentamen.

5. Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?

Zie bovenstaande.