Criminaliteit onder jongeren worden aantrekkelijk door de spanning, niet door de noodzaak ervan. Dit geldt zowel voor jongeren in de hoogte sociale klasse als voor jongeren in de ghetto. Een rode draad die door vandalisme, joyriding en winkeldiefstal loopt is dat de stiekeme criminaliteit (zorgt voor een gevoel van sensatie).Katz noemt deze vormen van criminaliteit ook wel sneaky thrills. Een sneaky thrill ontstaat als een persoon ten eerste de verleiding voelt om iets te doen dat afwijkt van de norm, ten tweede zijn/haar best doet om niet op te vallen en tot slot geniet van zijn/haar uitvoering.

Objecten verliezen meestal snel hun charme, wanneer ze eenmaal gestolen zijn. Het is de omgeving die ze in eerste instantie aantrekkelijk maakt, die roept de sensatie op die tot criminaliteit leidt, niet het product zelf. Zo weten winkeldieven meestal van tevoren niet wat ze willen hebben. Het kan ook zijn dat een object mensen helemaal opneemt, ze moeten het hebben en nemen het mee. Ook hierna verliest het object z'n charme.

De eerste stap naar sneaky thrills begint met de gedachte: “het kan zo makkelijk.” De spanning van de uitdaging wordt ervaren als een externe prikkel. Ergens in het proces van alle sneaky thrills beseft de dader dat hij/zij kalm moet blijven en niet op mag vallen tot een veilig punt (buiten de winkel bijvoorbeeld. Soms nemen de winkeldieven een bron mee om niet op te vallen, zoals een ouder. Het vermijden van argwaan is een uitdaging waarbij een dader zich veel bewuster is van zijn/haar gedrag. Hij/zij vraagt zich dingen af als hoelang staat een normale klant bij een product te kijken? Of lopen normale klanten de winkel uit met hoofd hoofd naar beneden of naar boven? Om normaal te lijken moet iemand de interactionele gebruiken bestuderen. De ervaring van sneaky thrills heeft meerdere emotionele pieken. Zo kan het onopgemerkt betreden van een winkel er al voor zorgen dat de dader weer rustig wordt, tot het moment dat hij/zij iets in haar tas stopt, en dan weer rustig wordt als het blijkt dat niemand het gezien heeft. Het derde stadium van sneaky thrills is de euforie als het gelukt is. Wat de daders vermijden, is de schaamte en vernedering als ze gepakt worden.

Rational choice - Clarke & Cornish

Cornish en Clarke ontwikkelden het rationele keuze perspectief. Deze theorie bestaat uit zes veronderstellingen die de basis vormen van de theorie.

• Het plegen van criminaliteit is een opzettelijke en weloverwogen handeling van de dader, met als doel om er zelf beter van te worden.

• Daders maken niet altijd de keuze die voor henzelf het beste uitpakt, omdat er altijd een risico en bepaalde mate van onzekerheid aan de keus verbonden is.

• Het proces van het maken van een beslissing door de dader verschilt per delict.

• Er zit een onderscheid tussen de beslissing die de dader maakt om mee te doen aan een delict en de beslissing om iemand anders opdracht te geven om mee te helpen in een bepaald delict.

• Beslissingen die gaan over het al dan niet meehelpen in een delict kunnen opgedeeld worden in drie fasen. De eerste fase is betrokken raken bij een delict (initiation). De tweede fase is blijvend betrokken zijn (habituation) en de derde fase is de beslissing om niet meer betrokken te zijn (desistance). Deze drie fasen moeten apart bestudeert worden.

• Beslissingen die gemaakt worden tijdens het plegen van een delict bestaan uit elkaar opeenvolgende keuzes. Deze keuzes worden gemaakt tijdens elke fase van het te plegen delict.

Deze zes basisveronderstellingen worden in de loop van het artikel, en in deze samenvatting, verder belicht.

Het startpunt van de theorie is dat het plegen van criminaliteit nooit nutteloos is voor de dader. De dader wordt altijd beloont voor zijn daad. Daarom moet je zijn motieven begrijpen voordat je het plegen van een criminele daad als irrationeel of gevoelloos bestempelt.

Het rationele keuze perspectief gaat uit van beperkte rationaliteit. Dit betekent dat daders de best mogelijke keuze maken, maar wel op basis van de beschikbare tijd, hulpmiddelen en informatie, die (bijna) altijd beperkt is.

Verschillende overtredingen brengen verschillende voordelen met zich mee en worden elk met een afzonderlijk doel gepleegd. Daarom verschilt het proces van het maken van een beslissing per delict, andere variabelen beïnvloeden de keuze. Om deze redenen is het belangrijk om per delictscategorie te kijken naar de criminal choice (het proces van het maken van criminele keuzen) en voor elke categorie een apart theoretisch verklaringsmodel te ontwikkelen. Belangrijk hierbij is de vraag hoe specifiek je iets wilt verklaren. Sommige daders (bijv. straatcriminelen) zijn eerder generalisten dan specialisten. Dit neemt niet weg dat daders uit andere delictscategorieën wel specialistisch te werk gaan en daarbij een ander keuzeproces maken.

De keuzes die daders maken kunnen opgesplitst worden in twee categorieën. Event keuzes zijn keuzes die gemaakt worden voorafgaand aan het plegen van een delict. denk bijvoorbeeld aan de keuze voor een bepaald doelwit. De tweede categorie bestaat uit Involvement keuzes. Hiermee worden de keuzes bedoelt die de dader maakt om ergens bij betrokken te raken. Dit keuzeproces heeft drie fasen, te weten initiation, habituation en desistance, die hierboven zijn uitgelegd. Sommige delicten lijken op elkaar en daardoor is het logisch dat wanneer de dader heeft gekozen om betrokken te raken bij het ene delict, hij of zij ook betrokken zal raken bij het andere delict. Dit is echter niet zo voor elk delict. Het is wel belangrijk om te kijken per dadergroep. Bankiers die fraude willen plegen maken op een andere manier involvement keuzes dan drugscriminelen.

Elke fase van de involvement keuze wordt beïnvloede door andere variabelen. Er zijn drie typen variabelen. Ten eerste zijn er achtergrondfactoren, ten tweede de huidige levensomstandigheden en ten derde situationele variabelen. In de initiation fase spelen achtergrondfactoren de belangrijkste rol. In de habituation fase zijn de huidige levensomstandigheden het belangrijkst. In de laatse fase, de fase van descistance spelen huidige levensomstandigheden samen met situationele omstandigheden de belangrijkste rol.

Waarin onderscheidt deze theorie zich van andere theorieën? Ten eerste focust het rationele keuze perspectief zich op de individuele keuzes van de dader met veel aandacht voor de details, terwijl andere theorieën zich richten op het verklaren van de keuze door te kijken naar de politieke en sociale. Zij kijken dus meer op macro niveau, terwijl het rationele keuze perspectief meer kijkt naar het microniveau. Daarnaast is het rationele keuze perspectief een dynamische theorie die let op de achtergrondfactoren en situationele kenmerken van elk afzonderlijk delict. Ten derde heeft de theorie veel aandacht voor situationele factoren. Ten vierde heeft het rationele keuze perspectief aandacht voor de motieven van daders, terwijl andere theorieën juist veel focussen op de motivaties van daders. Ook legt het perspectief juist de nadruk op de banaalheid van het plegen van criminaliteit. Juist gewone mensen plegen ook weleens een criminele daad, er is geen strikt onderscheid tussen niet-criminelen en criminelen. Ten zesde geeft het perspectief een algemene verklaring voor elke vorm van criminaliteit. Ten slotte gaat het perspectief ervan uit dat elke dader voorafgaand aan het plegen van een strafbaar feit, in meer of mindere mate een keuze heeft. Hij of zij kan daarom ook verantwoordelijk worden gehouden voor die keuze. Andere criminologische theorieën gaan ervan uit dat daders zo sterk worden beïnvloed door omstandigheden, dat zij eigenlijk helemaal geen keuze hebben.

Het rationele keuze perspectief is toepasbaar op verschillende problemen. Zo geeft het een verklaring voor herhaald slachtofferschap, door te stellen dat verschillende achtergrondfactoren de keuze van de dader beïnvloeden om bijvoorbeeld bij een inbraak weer terug te keren naar hetzelfde huis. Ook kunnen met het perspectief de verschillende voorkeuren van dieven worden verklaard. Dieven stelen namelijk objecten met bepaalde eigenschappen, die worden beschreven in het CRAVED- model van Clarke. Daarnaast stelt het perspectief dat bijvoorbeeld seriemoordenaars dicht bij hun huis moorden plegen, omdat ze de buurt kennen en hun uitvalsbasis dicht in de buurt hebben. Ook kan met behulp van het perspectief de daling van het aantal zelfmoorden in Engeland in een specifieke periode worden verklaard. Het rationele keuze perspectief heeft het meeste invloed gehad op het beleid in het aanpassen van situationele omstandigheden om criminaliteit te verlagen.

Er is daarnaast ook veel kritiek gekomen op het rationele keuze perspectief. Er zijn drie belangrijke punten van kritiek.

• Criminelen zijn niet rationeel.

• Alleen sommige criminelen zijn rationeel.

• Het rationele keuze perspectief is niet nieuw.

A Theory Explaining Biological Correlates of Criminality - Lee Ellis (2005)

Dit artikel zal eerst de ENA theorie behandelen, die een verklaring voor crimineel gedrag geeft aan de hand van biologische en sociale factoren. Daarna worden verschillende biologische kenmerken besproken die geassocieerd worden met crimineel gedrag. Ook wordt uitgelegd waarom je die associatie kunt maken.

ENA theorie

Voluit heet de ENA theorie: evolutionary neuroandrogenic theory. Deze theorie probeert niet al het criminele gedrag te verklaren. De theorie is toegespitst op het verklaren van delicten waarbij de dader en slachtoffer fysiek contact hebben (bijvoorbeeld bij een geweldsdelict) of waarbij de dader het slachtoffer benadeelt of zijn eigendommen steelt. Er zijn twee veronderstellingen waar de theorie op gebaseerd is. Ten eerste zijn agressie en hebzucht kenmerken die mannen evolutionair hebben ontwikkelt. Dat komt omdat die kenmerken belangrijk waren bij de menselijke voortplanting. Vrouwtjes vonden de sociale status van de mannetjes belangrijk, andersom speelt dit veel minder mee. Dit fenomeen staat bekent als de females choice. Vanuit evolutionair oogpunt gezien steken vrouwtjes meer tijd en energie in de opvoeding van de kinderen dan de mannetjes. Daarom is het strategisch voor een vrouwtje om met een sterk mannetje te paren, want een sterk mannetje zal goed voor levensmiddelen en andere behoeften (resources) kunnen zorgen. Hierdoor kan het vrouwtje meer tijd kan steken in de opvoeding van de kinderen. Door dit selectieproces is het mogelijk geworden dat ‘machomannetjes’ hun genen meer door konden geven aan de kinderen dan mannetjes die veel minder macho waren. Hierdoor hebben mannetjes, en ook later mannen, een neiging ontwikkelt tot het hebben van competitief gedrag en gedrag dat erop gericht is anderen te benadelen ter verrijking van zichzelf. Hier zit ook een negatieve kant aan. Mannen die een goede leverancier zijn van resources, hebben ook de neiging om op een bedrieglijke of doortastende manier seks met een vrouw te krijgen. Het komt namelijk veel vaker voor dat mannen vrouwen verkrachten dan andersom. Verkrachting komt specifiek veel voor bij mannen die geen uitzicht hebben op het worden van een goede leverancier van resources (bijvoorbeeld bij mannen die in een erg arme situatie opgroeien). Deze theorie verklaart criminaliteit als een counter-strategie( alternatieve strategie) van mannen om toch goede leveranciers van resources te worden.

Ten tweede veronderstelt de theorie dat drie verschillende aspecten van het functioneren van het brein de kans beïnvloeden dat iemand criminaliteit gaat plegen. Hierbij is het nog belangrijk op te merken dat de mannen en vrouwen bijna alle genen hetzelfde hebben, behalve de genen die liggen op het Y-chromosoom. Vrouwen hebben geen Y-chromosoom, dus typische ‘mannengenen’ zouden op dat chromosoom moeten liggen. Testosteron wordt door het Y-chromosoom als het ware aangezet en aangemaakt, zodat potentiele eierstokken zich ontwikkelen tot testikels. De ontwikkelde testikels produceren op hun beurt veel andere mannelijke hormonen, die androgens worden genoemd. Bij vrouwen komt ook testosteron vrij, maar in veel mindere mate. De productie van testosteron verloopt in twee fasen. De organisatiefase speelt zich af wanneer het kind nog niet geboren is. De activatiefase begint wanneer het kind in de puberteit komt. Het eerste aspect dat het functioneren van het brein beïnvloed is een lage gevoeligheid. Het tweede aspect is het hebben van epileptische aanvallen. Het derde en laatste aspect is het hebben van meer mannelijke hormonen in de rechter hersenhelft.

Er zijn daarnaast twee factoren die te maken hebben met de remmende werking van de hersenen. De eerste factor heeft te maken met het vermogen om te leren. Dit vermogen is bepaald in de hersenen en niet voor iedereen gelijk. Genetische factoren en omgevingsfactoren spelen ook een rol. Hierbij hebben wetenschappers ook ontdekt dat meer intelligente hersenen informatie sneller verwerken en daar minder energie voor nodig hebben. Dit wordt neural efficiency genoemd. De theorie stelt verder dat het vermogen om te leren in verband staat met de snelheid waarmee mannen schakelen tussen verschillende vormen van crimineel gedrag. Dat wil zeggen de snelheid waarmee mannen bedenken of ze een grof geweldsdelict willen plegen, of juist de dingen meer verfijnd aan willen pakken.

De tweede factor heeft te maken met op de capaciteit om te plannen en verder vooruit te kijken. Je hersenen verwerken eerdere ervaringen en slaan daarbij feedback en andere dingen die je geleerd hebt van de ervaring op. Op deze manier bedenken je hersenen een soort strategie waarmee je dezelfde dingen en doelen die je in de toekomst wilt verwezenlijken, kunt aanpakken. Dit proces heet executive cognitive functioning. Factoren die de executive cognitive functioning kunnen beïnvloeden zijn onder andere je genen, complicaties bij de geboorte en trauma’s. Volgens de ENA theorie draagt een niet effectieve executive cognitive functioning bij aan crimineel gedrag.

Biologische kenmerken

Verschillende biologische kenmerken correleren met crimineel gedrag. Twaalf biologische kenmerken worden hieronder besproken.

• Testosteron. Er is een bescheiden correlatie tussen het testosteronniveau dat in het bloed circuleert en het criminele gedrag van mannen. Mannen met een hoger testosteronniveau plegen waarschijnlijk sneller diefstal of een gewelddadig delict.

• Mesomorphy. Mensen met een mesomorph lichaamstype hebben meer kans om criminaliteit te plegen dan mensen met een ander lichaamstype. Dit heeft ook weer te maken met de hoeveelheid testosteron. Testosteron zorgt namelijk ook voor de groei van spieren. Mensen met een mespmorph lichaamstype hebben dus meer testosteron in hun bloed en daardoor ook weer meer kans om criminaliteit te plegen.

• Moeder die rookt tijdens de zwangerschap. Wanneer de moeder rookt tijdens de zwangerschap wordt de foetus blootgesteld aan de slechte stoffen die in de sigaret zitten. Deze slechte stoffen, waaronder CO2, verstoren de groei van de hersenen van het kind. Met name de ontwikkeling van het IQ en de executive cognitive functioning. Hierdoor is het voor het kind later moeilijker om zich niet te mengen in illegale activiteiten.

• Hypoglycemia. Mensen met hypoglycemia hebben moeite om het glucoseniveau in het bloed stabiel te houden. Grote verschillen in glucoseniveau kunnen de stemming en de gedachten van een persoon verstoren. Symptomen van hypoglycemia zijn dan ook verwarring, het niet goed kunnen concentreren en prikkelbaarheid. Hypoglycemia is gecorreleerd aan het plegen van criminaliteit. Het zorgt ervoor dat een persoon zijn emoties niet meer goed in controle kan houden.

• Epilepsie. Mensen met epilepsie hebben aanvallen, die verschillen in sterkte. Epilepsie wordt in verband gebracht met het plegen van gewelddadige overtredingen. Dit komt omdat bij iemand met epilepsie emoties verstoort worden en niet goed aankomen in de hersenen. De ENA theorie stelt verder ook dat de hoeveelheid testosteron ook de sterkte van de aanvallen beïnvloed.

• Hartslag in rust. De hartslag in rust van veroordeelde daders is lager dan voor personen in het algemeen. De ENA theorie stelt dat een lage harstslag betekent dat iemand een suboptimal arousal niveau heeft. Dit betekent dat iemand niet snel geprikkeld, opgewonden raakt. Zo’n persoon zal dingen minder snel spannend en opwindend vinden dan normale personen en zal daarom ook meer stimulatie zoeken. Daarom zal iemand met een lage hartslag sneller een delict plegen.

• Huidgeleiding. De galvanic skin response is een test die meet hoeveel iemand zweet. De theorie hierachter is dat je huid elektrische impulsen geleid. Wanneer je veel emoties hebt zweet je meer en geleid je ook meer impulsen. De ENA theorie zegt hier verder ook over dat criminelen weinig emoties hebben en daardoor minder impulsen geleiden.

• Cortisol. Cortisol is een hormoon dat vrijkomt bij stress. Uit onderzoek is gebleken dat daders lagere cortisol waarden hebben dan niet-daders. Dit kan weer duiden op wat ook uit de ENA theorie naar voren komt, namelijk dat daders sub-optimal aroused zijn. Ze hebben meer spanning en stimulatie nodig en zullen bijvoorbeeld een inbraak minder stressvol vinden dan niet-daders.

• Serotonin. Serotoning is een neurotransmitter die ervoor zorgt dat je kalm en rustig bent. Het hebben van een laag serotonin niveau staat in verband met het plegen van criminaliteit. De ENA theorie stelt dat een laag niveau van serotonin ervoor zorgt dat je je emoties niet goed onder controle hebt. Je bent dan impulsiever en sneller boos.

• Monoamine oxidase. Monoamine oxidase is een stofje dat neurotransmitters wegruimt. De ENA theorie stelt dat een laag Monoamine oxidase niveau bijna uitsluitend voorkomt bij mannen, en dat het lage niveau te daarom te maken heeft met testosteron (dit is nog niet wetenschappelijk bewezen).

• Hersengolven. Daders hebben langzame en onregelmatige hersengolven. Dit is in tegenstelling tot niet-daders, die hebben snelle en regelmatige hersengolven.

• Lage P300 amplitude. Wanneer je naar de hersengolven van een persoon kijkt, zie je telkens na een piekje, ook een dipje in het golvenpatroon. Dat dipje wordt de P300 amplitude genoemd. Mensen met antisociaal gedrag, waaronder daders, hebben een groter dipje in het golvenpatroon dan mensen die geen antisociaal gedrag vertonen. De ENA theorie stelt dat het hebben van langzame en onregelmatige hersengolven en het hebben van een lage P300 amplitude kenmerken zijn van suboptimal arousal. Omdat daders deze twee kenmerken hebben, wijst dat erop dat zij suboptimal aroused zijn.

Many people have thought for decades that low self-esteem causes aggression. There are many authors who have cited this belief or who have used it as an implicit assumption to explain their findings regarding other variables. It is difficult to establish the origins of this idea. Many have searched the literature without finding any original theoretical statement of that view and there is no real investigation that can provide strong empirical evidence that low self-esteem causes aggression. It seems that the theory entered into conventional wisdom without ever being empirically establish.

However, many studies show that the view of low self-esteem does not easily reconcile with the theory that low self-esteem causes aggression. Many study findings show that people with low self-esteem are uncertain and confused about themselves and that they are oriented toward avoiding loss and risk and they are modest, shy, lacking confidence in themselves and submitting readily to other people’s influence. It is not very likely that these patterns increase aggression and some even seem likely to discourage it. People with low self-esteem want to avoid risk and loss and attacking someone is eminently risky. The people with low self-esteem lack confidence of success, but aggression is usually undertaken in the expectation of defeating the other person. People with low self-esteem usually submit to influence, but aggression is often engaged to reject and resist external influence. People with low self-esteem are confused about who they are, but aggression is likely to be an attempt to defend and assert a strongly held opinion about oneself.

Violent men

If you look at violent individuals, than you’ll probably not find them to have low self-esteem. Most studies have focused on violent men, but it seems reasonable to assume that violent women conform to similar patterns. Violent people have a strong sense of personal superiority and their violence often stems from a sense of wounded pride. When someone questions their view of self, they lash out in response. One review showed that favourable self-regard is linked to violence in one sphere after another. Rapist, wife beaters, gang members and murderers are all marked by strongly held views of their own superiority. When you have two groups and these two differ in self-esteem, the group with the higher self-esteem will be more violent than the other. People with manic depression tend to be more aggressive and violent during their manic stage (favourable views of self) than during the depression phase (self-esteem low). Alcohol intoxication also boosts self-esteem temporarily and it also boosts aggressive tendencies. There are many more examples that show that aggressive, violent people hold highly favourable opinions of themselves. When the favourable opinions are disputed or questioned by other people, aggressions seems to show. It therefore seems plausible that aggression results from threatened egotism.

Aggression and self-regard

The low self-esteem theory is not plausible. What if scientists go to the opposite conclusion, namely that high self-esteem causes violence? The writers think that they shouldn’t hold the opposite view without knowing whether many non-violent individuals also have high self-esteem. What seems surprising is that controlled studies linking self-esteem to aggression are almost non-existent. It seems unlikely that no one has ever bothered to study the question. It seems more plausible that such investigations have been done, but that they have not been published because they failed to find any clear link. There are a few studies that looked at the link between self-esteem and hostile tendencies and they found that people with high self-esteem tended to cluster at both the hostile and non-hostile extremes.

The difference between these two was the stability in self-esteem. The researchers assessed this by measuring self-esteem on different occasions and computing how much variability each individual showed over time. People whose self-esteem was high and stable (people whose favourable view of self was impervious) were the least prone to hostility. People with high and unstable self-esteem scored highest on hostility. It seems that violent individuals are one subset of people with high self-esteem. High self-esteem contains several different kinds of people. One of those kinds is non-aggressive and the other is aggressive. More researchers are agreeing that individuals with high self-esteem form a heterogeneous category. More researchers have begun to focus on self-esteem. Other scientists are beginning to use related constructs, like narcissism. Narcissism is holding a grandiose view of personal superiority, an inflated sense of entitlement, fantasies of personal greatness, low empathy. Its quit plausible that these traits are linked to aggression and violence. This is especially the case when somebody disputes their assessment of self. Research has also found that narcissism is linked to high and unstable self-esteem. Narcissism seems a promising candidate to study.

The writers of this text have done laboratory tests of links among self-esteem, aggression and narcissism. In some studies, participants were insulted by a confederate posing as another participant and they were later given the opportunity to aggress against that person (or another person) by means of sounding an aversive blast of loud noise. In both studies, the highest levels of aggression were exhibited by people who had scored high on narcissism and had been insulted. Self-esteem had no effect on aggression by itself, and high or low self-esteem didn’t either in combination with receiving the insult. These results confirm the link between threatened egotism and aggression. It also contradicts the theory that low self-esteem causes violence. It is not fair to depict narcissists as generally aggressive. In the writers’ research, narcissists’ aggression did not differ from that of other people as long as there was no insulting provocation.

Narcissism is not directly a cause of aggression and can be better understood as a risk factor that can contribute to increasing a violent response to provocations. When the narcissists were insulted, they were no more aggressive than anyone else toward an innocent third person. Narcissists are heavily invested in their high opinion of themselves and they also want others to share and confirm this opinion. When someone questions their self-portrait, the narcissists turn aggressive in response to those people. The aggression of narcissists is a means of defending the grandiose self-view.

But can laboratory studies really capture what happens out in the real world, where violence takes a more serious and sometimes even deadly form? To answer this question, the writers conducted another study in which they obtained self-esteem and narcissism scores from incarcerated violent felons. The researchers thought that being held in prison and the failure experience of having been arrested, convicted and sentences would push the scores toward low self-esteem and low narcissism. But, the prisoners’ scores pointed toward high narcissism as the major cause of aggression. The self-esteem scores were comparable to the scores of published samples. The narcissism scores were significantly higher than the published norms from all other studies. The prisoner group outscored other groups on superiority and entitlement. These findings show that the dangerous aspects of narcissism are the inflated sense of being superior to others and being entitled to special privileges.

Deep down inside

Many researchers have raised the question whether the egotism of aggressive people is a superficial form of bluster that is put on to conceal deep-rooted insecurities and self-doubts. This question suggests that aggressive people do have low self-esteem but simply act as if they do not. Maybe wife beaters really perceive themselves as inferior beings, and their aggressive assertion of superiority is just a cover-up. Researchers have sought to find this inner core of self-doubt and they reported that they could not do so. Basically, all studies that have studied the links between narcissism and self-esteem have found a positive correlation, so indicating that narcissists have high self-esteem. Even if such evidence could be found, the view that low self-esteem causes aggression would still be wrong. By now it should be clear that overt low self-esteem does not cause aggression. Hidden low self-esteem can’t cause aggression if non-hidden low self-esteem has no such effect. But when you focus the theory on the hidden quality of low self-esteem requires one to consider what it is that is hiding it. This brings the analysis back to egotism. It would be the sense of superiority that is responsible for aggression. This is even the case if one could show that the sense of superiority is only on the surface and conceals an underlying low self-esteem. No one has shown that.

According to the writers, it is time to abandon the quest for simple links between self-esteem and aggression. Low self-esteem doesn’t cause violence and the opposite seems to be true, but too simple. High self-esteem is a characteristic of highly aggressive individuals and non-aggressive ones, so direct prediction tends to be inconclusive. Researchers have looked at other patterns and patterns of narcissism and instability of self-esteem have proven successful in recent investigations. Of course, more research is needed. The evidence best fits the view that aggression is most likely when people with a narcissistically inflated view of their personal superiority encounter someone who disputes that opinion. Aggression is then a means of defending a favourable view of self against someone who seeks to deflate it. It seems that threatened egotism and not low self-esteem is the most explosive recipe for violence. Research should also look into what aggressive people hope to accomplish by responding violently to an insult. There should also be looked into emotion processes involved in egotistical violence. Does aggression really make the aggressor feel better?

Hypothese

De schrijvers van dit artikel beargumenteren dat wraak een agressieve handeling is die goed gesproken probeert te worden door het streven naar billijkheid. Billijkheid kan verschillend worden gezien door mensen en dit kan er voor zorgen dat het slachtoffer echt lelijke dingen gaat doen. Een bekend voorbeeld hiervan is het verhaal van Lorena Bobbitt. Zij is heel erg mishandeld door haar man en besloot, toen hij sliep, zijn penis af te hakken en ergens buiten te gooien. Dit voorbeeld laat zien hoe een vergrijp er voor zorgt dat het slachtoffer wraak wilt nemen en het ook doet.

De equity (billijkheid) theorie biedt het beste raamwerk om de wraaksituatie uit te leggen. Volgens deze theorie zijn mensen gemotiveerd om billijkheid te behouden over de macht en bronnen in hun sociale relaties. Een transgressie hiervan is een overtreding van de assumpties over hoe mensen met elkaar om moeten gaan. De meeste transgressies kosten het slachtoffer iets. Dit kunnen financiële, materiële, psychologische of fysieke kosten zijn. Het slachtoffer zal dan gemotiveerd zijn om gerechtigheid te zoeken en dit kan op goede, maar ook op slechte manieren. Zowel het slachtoffer als de dader kan proberen op de balans weer te herstellen. Als het slachtoffer wraak neemt en de wraak is zwaarder dan het eerste vergrijp tegen hem/haar, dan zal de persoon die eerst de dader was nu het slachtoffer zijn. Hij of zij kan dat besluiten om wraak te nemen op de nieuwe dader en zo blijft dit zich steeds herhalen. Wraak kan gebruikt worden om de balans weer te herstellen, maar het kan er ook voor zorgen dat er nieuwe conflicten komen.

Het rolverschil tussen slachtoffers en daders zijn belangrijk voor de wraak die mensen proberen te zoeken als een manier om balans in een relatie te herstellen. Slachtoffers van een transgressie omschreven de transgressie als zwaar en onopgelost, terwijl daders het als minder zwaar omschreven en het idee hadden dat het al opgelost was. Baumeister gebruikte de term ‘magnitude gap’ om aan te duiden dat de consequenties en belangrijkheid van een transgressie groter waren voor het slachtoffer dan voor de dader. In theorie zou dit opgelost kunnen worden door wraak van dezelfde proportie, maar helaas kunnen mensen niet inschatten welke wraakactie exact dezelfde magnitude heeft als de eerste actie. De magnitude gap zal dus een groot probleem voor het herstellen van de balans opleveren. Wat eerlijk lijkt voor het eerste slachtoffer kan als excessief worden gezien door de eerste dader. Het eerste slachtoffer (dat nu dader is geworden) kan behoorlijk wat schade aanrichten bij de eerste dader (die nu het slachtoffer is). Volgens de nieuwe dader is dit eerlijk en even zwaar als zijn/haar verwondingen, maar volgens het nieuwe slachtoffer is dit niet gelijk en hij/zij zal wraak willen. Beide partijen zullen zichzelf als slachtoffer zien en ze zullen hun eigen rol in het conflict als klein zien.

Experiment 1

In het onderzoek van de schrijvers van dit artikel, voorspelden de schrijvers ook dat zowel de wraaknemer als de ontvanger zichzelf als slachtoffer af zouden schilderen. Ze verwachtten ook dat beide groepen hun eigen verantwoordelijkheid als minder zouden zien en meer kijken naar wat de andere persoon hun heeft aangedaan. De schrijvers meenden ook dat mensen die wraak wilden nemen hun wraak zouden rechtvaardigen door te zeggen dat ze de balans wilden herstellen. Mensen die wraak nemen zullen de wraak als eerlijk en billijk zien en zij zullen daarom ook tevreden zijn met de uitkomsten. Mensen die de wraak als excessief zagen, zouden minder tevreden zijn met de uitkomsten. In het eerste experiment van de onderzoekers, moesten proefpersonen (allemaal studenten) bepaalde gebeurtenissen op schrijven. Ze kregen een geschreven omschrijving van twee opdrachten: eentje waarbij ze op moesten schrijven over een gebeurtenis waarbij ze wraak namen op de ander (de rol van de wreker) en de andere waarbij ze een gebeurtenis op moesten schrijven waarin de ander wraak op hen nam (rol van de ontvanger). De volgorde van de rollen werd gevarieerd en na elke rol moesten de proefpersonen een vragenlijst invullen. Bij enkele vragen moesten ze aangeven in hoeverre ze het ergens mee eens/oneens waren op een vijftien-puntschaal en bij twee vragen moesten ze aangeven of er negatieve en positieve effecten te vinden waren van de actie en voor wie (mezelf of de ander) deze effecten golden. Ook moesten de proefpersonen aangeven of ze nog goed met de andere persoon konden omgaan of niet en als het niet zo was dan moesten ze aangeven of de gebeurtenissen die ze beschreven hebben daar voor gezorgd hebben.

Uit de resultaten bleek dat de voorspelling van de onderzoekers uitkwamen. De wrekers zagen wraak als een eerlijke manier om de balans te herstellen, terwijl de ontvangers de wraak te excessief vonden. Beide groepen zagen zichzelf ook als slachtoffer, maar de wrekers waren kwader dan de ontvangers. De meeste wrekers en ontvangers gaven aan dat negatieve uitkomsten kwamen door de gebeurtenissen. De wrekers zeiden dat alleen de ontvangers of beide groepen negatieve uitkomsten hadden en de ontvangers zeiden dat zijzelf negatieve uitkomsten hadden of dat beide groepen negatieve uitkomsten hadden. Het lijkt er op dat wraak altijd wel negatieve uitkomsten heeft voor de ontvanger. Beide groepen rapporteerden dat er maar een matige level van positieve uitkomsten was en de wrekers dachten dat zij meer positieve effecten hadden ervaren, terwijl de ontvangers dachten dat beide groepen positieve effecten hadden ervaren. Iets meer dan de helft van de proefpersonen gaf aan op goede voet te staan met de andere persoon na de gebeurtenissen. De mensen die zeiden dat ze niet meer op goede voet met de andere persoon stonden, gaven aan dat de wraakactie daar de oorzaak van was. De meeste wrekers gaven ook aan dat ze wraak namen om de billijkheid te herstellen. Een grote deel gaf ook aan dat ze wraak namen omdat ze zich verraden voelden en boos waren. Een paar gaven aan dat ze zich gebruikt voelden en dat het nodig was om de andere persoon een lesje te leren. De ontvangers van wraak gaven ook aan dat de wrekers wraak namen om de balans te herstellen en omdat ze zich verraden en boos voelden.

Experiment 2

Uit het eerste experiment bleek dat mensen makkelijk vragen kunnen beantwoorden als wrekers of ontvangers. Er zijn mensen die geprovoceerd worden door anderen, maar die geen wraak zoeken. Waarom? Wat zorgt er voor dat mensen in sommige gevallen wraak zoeken en in andere gevallen niet? Het tweede experiment wilde dit onderzoeken. Personen die boos zijn, zien zichzelf als slachtoffer. Maar de perceptie van jezelf als slachtoffer is niet altijd genoeg om er voor te zorgen dat mensen wraak gaan zoeken. Mensen die denken dat een wraakactie de balans kan herstellen, zullen eerder geneigd zijn om wraak te zoeken. Mensen die denken dat wraak dingen alleen maar erger zou maken en de balans niet herstellen, zullen eerder geneigd zijn om niet wraak te nemen. Althans, dat is hoe de onderzoekers van dit artikel er over denken en dat is ook wat ze wilden uitzoeken. Ook de status van het slachtoffer ten opzichte van de eerste dader zou invloed hebben op het ondernemen van een wraakactie. De schrijvers van het artikel dachten dat slachtoffers die zichzelf als lager in status zagen dan de dader, eerder wraakacties zouden ondernemen dan slachtoffers die zichzelf als hoger of gelijke status met de dader zagen. Ook dachten de schrijvers dat acties waardoor het slachtoffer zich verraden of vernederd voelde, voor meer wraakacties zouden zorgen.

De proefpersonen moesten aangeven wat ze van elkaar de persoon uit de gebeurtenis die ze omschreven waren (familieleden, vrienden, (ex)-geliefden, collega’s, klasgenoten, bekenden of niet bekenden) en ze moesten een gebeurtenis aanleveren waarbij ze boos waren en wraak zochten en een gebeurtenis waarbij ze boos waren maar geen wraak zochten. Op elke gebeurtenis volgde een vragenlijst. Proefpersonen werd gevraagd om hun level van status ten opzichte van de andere persoon te noteren. Uit de resultaten bleek dat de personen die wraak hadden genomen, zeiden dat ze wraak hadden genomen om de balans te herstellen. De mensen die niet wraak hadden genomen zeiden dat het nemen van wraak niet de goede strategie was geweest in die situatie. Anderen gaven aan dat ze hun tijd en moeite niet wilden verspillen aan wraak, anderen gaven aan dat het zoeken van wraak verkeerd was. De mensen die niet wraak hadden genomen, hadden hogere levels van woede dan de mensen die wel wraak hadden genomen. Het zou dus kunnen dat het nemen van wraak voor een emotie regulatie zorgt en dat woede daardoor verminderd wordt. Zowel de wraaknemers als de niet-wraaknemers gaven aan dat de status van hunzelf en de andere persoon gelijk was. De helft van de wrekers en niet-wrekers gaf aan niet op goede voet te staan met de andere persoon en dat de gebeurtennis de reden daarvan is. Op de vraag waarom men besloot om wraak te nemen zeiden veel wrekers dat zij zich verraden voelden en ook beschaamd.

Een limitatie van dit onderzoek is dat er gevraagd werd naar enkele, discrete gebeurtenissen. De schrijvers denken dat tenminste enkele van deze gebeurtenissen onderdeel waren van langere, voortdurende conflicten. Een andere limitatie is dat de schrijvers alleen maar gegevens hebben van een partij. De andere persoon die betrokken was bij de gebeurtenis heeft niet zijn visie kunnen geven op de gebeurtenis. Beide visies zouden een betere vergelijking kunnen geven tussen de perspectieven.

Op 28 november 1989 werd George Franklin gearresteerd voor de moord op het jeugdvriendinnetje van zijn dochter. De moord zou twintig jaar eerder plaats hebben gevonden en het bewijs dat er tegen George was, was de ‘teruggevonden’ herinnering van zijn dochter die op het moment van haar vaders arrestatie 29 jaar was. Zij beweerde dat ze de herinneringen van de moord onderdrukt had. Dit was niet een uniek geval. In die tijd werden ouders van alles beschuldigd, voornamelijk seksuele mishandeling. Deze accusaties begonnen meestal nadat iemand zijn herinneringen terug had gekregen tijdens psychotherapie. Sommige mentale gezondheidsprofessionals beweerden zelfs dat hun cliënten vreselijke satanische dingen mee hebben gemaakt die ze onderdrukt hadden. Sommige therapeuten dachten in die tijd dat vooral traumatische gebeurtenissen vergeten konden worden en weer opgehaald konden worden door hypnose of andere suggestieve therapeutische procedures. Vlak daarna kwamen er analyses over hoe valse herinneringen ontwikkeld konden worden tijdens therapie. Therapeuten en mensen die beweerden hun herinneren terug te hebben gevonden werden woedend op wetenschappers die beweerden dat hun teruggevonden herinneringen niet echt waren. Dit onderwerp is het onderwerp waar in de psychologie de meeste discussies over worden gevoerd.

Aan de ene kant waren er therapeuten die beargumenteerden dat er wel degelijk bewijs is voor teruggevonden herinneren en dat deze herinneringen op een andere manier gecodeerd worden dan normale herinneringen. Daarom zullen traumatische herinneringen ook niet zomaar toegankelijk zijn. Zij zagen het belang van suggestieve geheugenprocedures in en deze zouden nodig zijn om de onderdrukte herinneringen weer in het bewustzijn te brengen. Dit was noodzakelijk voor het herstelproces van de patiënt. Deze therapeuten dachten dat onderdrukte herinneringen van trauma’s vaak voor kwamen en dat het dus niet vreemd was dat veel mensen tijdens therapie deze herinneringen terug vonden. Aan de andere kant stonden de klinische, sociale en cognitieve onderzoekers die jaren lang het geheugen bestudeerd hebben. Deze onderzoekers meenden dat traumatische herinneringen juist sterker waren dan normale herinneringen en ze dachten dus niet dat traumatische herinneringen onderdrukt zouden worden. Deze onderzoekers konden geen bewijs vinden voor het onderdrukken van herinneringen aan seksuele mishandeling en het daarna terugvinden van deze herinneringen.

Bewijs voor onderdrukking en terugvinden van herinneringen

Om te demonstreren dat herinneringen onderdrukt kunnen worden en later teruggevonden, moeten er drie dingen geverifieerd worden: (1) dat de mishandeling plaats heeft gevonden, (2) dat het vergeten en niet toegankelijk was voor een bepaalde periode en (3) dat het later herinnerd was. Studies die repressie proberen te ondersteunden voldoen vaak niet aan deze criteria. Tijdens een retrospectieve geheugenstudie worden mensen vandaag geïnterviewd en ze worden gevraagd of ze mishandeld zijn in het verleden en of ze de mishandeling ooit vergeten zijn. Er zullen wel mensen zijn die beweren misbruikt te zijn en die beweren dat ze vergeten zijn dat ze misbruikt zijn, maar deze studies hebben best veel tekortkomingen en ze zijn niet goed interpreteerbaar. De meeste studies kunnen het misbruik niet valideren en ook niet een assessment opstellen over de condities waarin iemand zijn herinneringen opeens weer terug heeft gevonden. Een andere issue is dat episodes van mishandeling niet als traumatisch werden gezien op het moment dat het gebeurde en het vergeten van deze gebeurtenissen kan dus niet traumatische repressie zijn. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen die hun mishandeling vergeten waren het als minder intensief beoordeelden dan vrouwen die het nooit vergeten waren. Ook heeft onderzoek uitgewezen dat sommige mensen zich de mishandeling kunnen herinneren, maar dat ze zich niet kunnen herinneren dat ze zich de mishandeling hebben herinnerd.

In een prospectieve geheugenstudie worden mensen die echt mishandeling hebben meegemaakt in het verleden geïnterviewd om te zien wat ze zich kunnen herinneren van de mishandeling. Een studie interviewde meisjes die mishandeld waren tussen hun eerste en twaalfde levensjaar. Zeventien jaar later noemde 38% niks over het incident. Deze resultaten worden vaak gebruikt om aan te tonen dat een vrij groot deel van de vrouwen traumatische gebeurtenissen verdringt. Toch zijn er veel critici die deze interpretatie betwijfeld hebben. Volgens sommigen zijn er andere redenen waarom de vrouwen niks zeiden over de mishandeling. Sommige vrouwen waren jonger dan twee jaar toen ze mishandeld werden en daarom konden ze zich ook niks herinneren. Jonge kinderen kunnen zich eigenlijk niks van hun jeugd herinneren. Andere vrouwen hebben het zich misschien wel herinnerd, maar wilden niks zeggen over de mishandeling. Ook werden de vrouwen niet direct gevraagd over het misbruik en als dit wel het geval was geweest, dan waren er misschien meer vrouwen die er over hadden willen vertellen.

Andere bronnen die gebruikt worden om te beweren dat onderdrukking van herinneringen bestaat, zijn case studies. Een therapeut kan een case studie opschrijven over een persoon en zijn/haar interpretatie dat die persoon zijn/haar herinneringen onderdrukt heeft en later weer teruggevonden heeft. Er zijn ook case studies die geanalyseerd zijn en zogenaamd geverifieerd zijn door de onderzoeker. Het probleem bij case studies is helaas dat alleen de therapeut als enige de toegang heeft tot de data. Deze zullen daarom subjectief zijn en niet echt objectief open staan voor externe verificatie. Een bekend voorbeeld is dat van Jane Doe. Dit meisje was zes toen er een videoband opname van haar werd gemaakt waarin ze vertelde dat haar moeder haar seksueel misbruikt had. Elf jaar later, toen ze zeventien was, werd er weer een video opname van haar gemaakt en ze werd gevraagd om over de mishandeling te vertellen. Eerst kon ze zich niks herinneren, maar later vertelde ze over het misbruik. Haar therapeut publiceerde een document over haar leven en haar zogenaamde teruggevonden herinneringen. De schrijfster van het huidige artikel, Loftus, zocht meer informatie over dit meisje op en bezocht haar familie en ze kwam er achter dat er geen seksuele mishandeling had plaatsgevonden. Er waren individuen die Jane bij haar moeder weg wilden halen en ze plantten de verhalen in Jane’s hoofd. Zo zijn er nog vele andere case studies die zogenaamde geverifieerd waren. Brenner onderzocht deze ‘geverifieerde’ case studies en ontdekte dat ze sterk overeen kwamen in een bepaalde zaken. Zo waren in deze zogenaamde geverifieerde studies de herinneringen niet teruggevonden tijdens therapie, de herinneringen waren geactiveerd door externe gebeurtenissen die de persoon deden denken aan het trauma, zodra de herinneringen in beeld kwamen, ontrafelden ze compleet, de herinneringen waren meestal voor een enkele gebeurtenis, de daders waren meestal geen familieleden en de gebeurtenissen dateerden van leeftijd negen en ouder. Informatie van familieleden en vrienden toont aan dat de gebeurtenissen wel zijn besproken, terwijl een persoon toch beweert het zich niet herinnerd te kunnen hebben.

Al deze dingen bij elkaar genomen laten zien dat er weinig bewijs is voor herinneringen die verdrongen zijn uit het geheugen en later weer teruggevonden hebben. Sommige zaken zijn zogenaamd geverifieerd, maar blijken toch niet op de goede manier uitgevoerd te zijn en ze kunnen niet goed uitgevoerd worden.

Bewijs voor het bestaan van valse herinneringen van mishandeling

Therapeuten die voor hervonden herinneringen pleiten menen dat er geen gecontroleerde experimentele bewijs bevestigt dat valse herinneringen van traumatische gebeurtenissen geïmplanteerd kunnen worden. De ethica maakt dat er niet geëxperimenteerd kan worden en er geen valse herinneringen geïmplanteerd mogen worden. Het is dan ook lastig om zoiets te testen in experimentele contexten. Voor de meeste claims over onderdrukte en teruggevonden herinneringen is er niet veel bewijs dat het kan bewijzen of tegenspreken. Echter, sommige ‘herinneringen’ zijn factueel, psychologisch, biologisch of geografisch onmogelijk. Zo zijn er vrouwen die beweerd hebben dat hun clitoris er af is gehaald, maar medisch onderzoek heeft laten zien dat het niet zo is. Ook hebben sommige mensen beweerd dat ze zagen dat iemand op een satanische manier vermoord werd, maar het bleek dat deze personen leefden. Op die manier kunnen we er achter komen dat er dus valse herinneringen zijn. Daarnaast zijn er ook mensen die beweerden dat ze zich dingen kunnen herinneren van toen ze enkele maanden oud waren. Dit is feitelijk onmogelijk. Veel valse herinneringen gaan over ontvoeringen door aliens of satanische rituelen. Zo beweren sommigen dat ze hebben gezien dat er baby’s werden vermoord, dat ze naakt dansten rond een boom of dat ze verplicht abortus moesten plegen. Meer dan 95% van de gevallen van mensen die beweren satanische dingen meegemaakt te hebben, herinnerden zich niks hierover voor therapie.

In de jaren ’90 van de vorige eeuw waren er honderden individuen die overtuigd werden dat ze onderdrukte en teruggevonden herinneringen over mishandeling hadden en zich begonnen te realiseren dat de herinneringen vals waren. Ze besloten hun therapeuten aan te klagen. Uit onderzoek bleek dat meer dan 90% van de zogenaamde herinneringen teruggevonden werden tijdens therapiesessies. De meeste mensen ondergingen suggestieve procedures, zoals hypnose.

Experimenten

Uit onderzoek is gebleken dat het vrij gemakkelijk is om details van herinneringen van eerder ervaren gebeurtenissen te veranderen. Maar ook heeft onderzoek uitgewezen dat het mogelijk is om compleet valse herinneringen te implanteren. Zo hebben onderzoekers aan volwassenen verteld dat hun familieleden hebben verteld dat ze als kleine kinderen ooit verdwaald waren geraakt in een winkelcentrum. Dit was niet waar, maar de volwassenen werd gevraagd om te vertellen over de gebeurtenis. 30% van de volwassenen hadden gedeeltelijke of compleet neppe valse herinneringen gemaakt. Natuurlijk kunnen we niet met zekerheid zeggen dat experimentele studies hetzelfde zijn als echte gebeurtenissen, omdat er bij experimentele studies geen traumatische herinneringen gemaakt mogen worden. Echte traumatische herinneringen werken misschien anders dan niet-traumatische herinneringen.

Het proces van hervonden herinneringen

Een patiënt die het idee heeft dat hij/zij mishandeld is, kan bepaalde symptomen voordragen bij de therapeut. Hij of zij kan ook zeggen tijdens het eerste gesprek dat hij/zij denkt misbruikt te zijn. Een therapeut die denkt dat er misschien misbruik heeft plaatsgevonden, dan kan hij naar symptomen vragen die te maken hebben met mishandeling. Als een patiënt al het idee heeft dat hij misbruikt is, dan zal de therapeut daar op ingaan in plaats van het zoeken naar een andere diagnose op een systematische manier. De therapeut zal proberen om de diagnose die hij in zijn hoofd heeft te bevestigen. Dit wordt ook wel een confirmation bias genoemd.

Een andere manier waarop herinneringen gemaakt kunnen worden is door de gemotiveerde cognitie. De meeste patiënten zullen in therapie gaan omdat zoeken voor een verklaring van hun problemen. Het willen van een verklaring kan ervoor zorgen mensen gevoelig zijn voor het accepteren van plausibel lijkende verklaringen. Therapeuten kunnen ook vallen voor bepaalde bias. Zo kunnen ze denken dat symptomen van mishandeling betekenen dat iemand mishandeld is. In plaats van het zoeken naar een andere verklaring, blijven ze bij de eerste gedachte. Ook kunnen ze patiënten overtuigen van hun gedachten door suggestieve vragen of beweringen. Therapeuten kunnen suggestieve processen voorleggen om de zogenaamde herinneringen terug te halen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld hypnose geven. Uit onderzoek is gebleken dat mensen onder hypnose gekke herinneringen kunnen creëren. Er zijn ook andere suggestieve methoden, zoals begeleide metaforen. Hierbij moeten mensen actief proberen om zich beelden van gebeurtenissen voor te stellen. Dit kan er voor zorgen dat deze beelden door de war worden gehaald met echte herinneringen. Ook droominterpretatie wordt soms gebruikt. De interpretatie van de therapeuten van sommige dromen kan er voor zorgen dat patiënten valse herinneringen creëren. Wanneer zogenaamde geheugentechnieken vaak gebruikt worden, dan zullen de valse herinneringen sterker worden. Hoe meer informatie er van een soort beschikbaar is, hoe groter de kans dat het gezien zal worden als een ware gebeurtenis en hoe vaker het beoordeeld zal worden als een echte herinnering. Ook kunnen mensen bekendheid gebruiken om te oordelen of iets een herinnering is of niet. Hoe bekender is voorkomt, hoe waarschijnlijker sommige mensen dit zullen zien als een echte herinnering.

Therapie en sociale invloeden

Sociale invloed is in zeker zin het punt van therapie. Als de therapeut en patiënt een goede relatie weten te ontwikkelen, dan zal de therapeut een aantal eigenschappen bevatten volgens de patiënt: geloofwaardigheid, macht en leukheid. De patiënt zal zich emotioneel verbonden voelen met de therapeut en respect hebben voor hem of haar. Ze zullen eerder bereid zijn om dingen te geloven die de therapeuten ze vertellen. Sommige personen kunnen meer beïnvloed worden dan anderen. Verschillen tussen mensen verklaren voor een deel welke mensen eerder neppe herinneringen zullen ontwikkelen dan anderen. Personen die goede intellectuele vaardigheden hebben, zullen eerder de gaten zien in trauma-gerelateerde suggesties. Mensen met een goede zelfregulatie zullen ook minder gauw in neppe herinneringen geloven, omdat ze suggesties beter kunnen analyseren dan mensen met een slechtere zelfregulatie.

Ook zijn er andere factoren die een invloed kunnen hebben op persuasie. Voorbeelden hier van zijn de fysieke en emotionele status en afleiding. Personen die zich inspannen voor hun eigen wil, zullen ook minder ten prooi vallen van valse herinneringen. Zelfs als een persoon al deze goede eigenschappen bevat, dan nog kan hij/zij gestuurd worden in de richting van valse herinneringen. Als de therapeut iemand stuurt in de richting van misbruikherinneringen, hem/haar literatuur laat lezen over deze herinneringen, processen gebruikt voor het naar boven halen van misbruik-gerelateerde context en hem/haar stuurt naar een therapiegroep voor misbruikte mensen dan zal de aandacht van deze persoon gericht zijn op misbruik. Een persoon kan zien dat een suggestie niet helemaal klopt, maar hij of zij zal niet altijd gemotiveerd zijn om weerstand te bieden. Familieleden en vrienden kunnen er voor zorgen dat iemand gemotiveerd blijft of juist niet gemotiveerd blijft om te luisteren naar de therapeut. Ook het vertrouwen in autoriteiten hangt samen met de motivatie om weerstand te bieden.

Zelfs als een zogenaamde herinnering gedetailleerd is en zelfs als een persoon het met emotie en zelfvertrouwen vertelt, wilt het niet zeggen dat het waar moet zijn. Clinici van de toekomst moeten goed getraind zijn in de gevaren van subjectiviteit en suggestieve procedures.

Inleiding

Bankiers van grote, internationale financiële instellingen worden gezien als aanstichters van de economische crisis. Het was dan ook te verwachten dat justitiële instellingen zouden gaan onderzoeken of er strafbare feiten zijn gepleegd. De FBI kondigde in september 2008 aan onderzoek te gaan doen naar fraude bij hypotheekverstrekkers en zakenbank Lehman Brothers.

Het begrip witteboordencriminaliteit werd geïntroduceerd door Sutherland in 1939, waarbij de sociale status van de crimineel centraal staat. De criminele gedraging wordt gepleegd in het kader van zijn/haar beroeps- of bedrijfsuitoefening. Het vertrouwen dat aan dit beroep is gekoppeld, wordt geschonden. Het gaat niet alleen om strafrechtelijke misdrijven, omdat deze gedragingen vaak via het privaatrecht en bestuursrecht gesanctioneerd worden. Het onderzoek naar witteboordencriminaliteit komt echter pas eind jaren zestig goed op gang. Er ontstaat kritiek op de definitie van witteboordencriminaliteit; wanneer is een boord niet meer wit en organisatiestructuren werden steeds platter. De jurist-criminoloog Tappan beweerde dat er alleen gesproken kan worden van criminaliteit na een rechterlijke veroordeling, terwijl Sutherland juist aantoonde dat witteboordencriminaliteit vaak buiten het bereik van het strafrecht gehouden wordt. Een aantal critici wilden helemaal af van een door het recht bepaalde definitie en stelden dat veel witteboordencriminaliteit moreel niet gezien wordt als een misdaad. Groene criminologen stellen dat de definitie van milieucriminaliteit gebaseerd moet worden op de toegebrachte milieuschade, niet op de overtreding van wetten (aangezien regelgeving veelal ontbreekt in ontwikkelingslanden). Een definitie gebaseerd op schade zou echter kunnen leiden tot een eindeloze oprekking van de criminaliteit.

Onder het begrip witteboordencriminaliteit vallen zowel criminele gedragen gepleegd door individuen, als crimineel gedrag gepleegd namens en ten behoeve van een organisatie. Mengvormen van deze ideaaltypen zijn echter ook mogelijk in de praktijk. De corporatieve vorm wordt aangeduid als 'organisatiecriminaliteit': misdrijven die individueel of groepsgewijs door leden van een gerespecteerde en bonafide organisatie worden gepleegd binnen het kader van de uitoefening van organistorische taken' (Van de Brunt, 1992). Volgens de commissie Fijnaut is er sprake van organisatiecriminaliteit indien leden van een legale organisatie strafbare feiten plegen, zonder dat de organisatie functioneert als criminele organisatie. Het zijn normale bedrijven die soms illegale activiteiten uitvoeren. Criminele organisaties zijn informeel georganiseerde groepen die niet gebaseerd zijn op formele organisatiestructuren, maar op sociale relaties. In het Engels wordt veelal de term corporate crime gebruikt. State crime duidt op criminaliteit gepleegd door overheidsorganisaties.

Omvang en aard

Organisatiecriminaliteit kent verschillende vormen, waarbij typologiën kunnen worden gemaakt op basis van verschillende criteria (aard van de organisatie, aard van de activiteit, overtreden regels, slachtofferschap, ernst). Er bestaan administratieve, milieu, financiële, arbeids, productie en oneerlijke handelsovertredingen. Hierbij kan er sprake zijn van overlap tussen de categorieën. Er is ook een onderscheid in commissie delicten (iets doen wat verboden is) en ommissie delicten (iets nalaten).

De omvang van organisatiecriminaliteit is lastig te bepalen. Wat moet bijvoorbeeld de meeteenheid zijn, het aantal overtredingen of het aantal daders? Ook het gebruiken van de overtreder als teleenheid is problematisch, een bedrijf van 5000 werknemers is namelijk niet te vergelijken met een bedrijf van 5 werknemers. Daarnaast ontbreekt data die zicht kan bieden op de omvang, er zijn nauwelijks politiestatistieken of gegevens uit slachtoffer surveys beschikbaar. Data van toezichthoudende instanties zegt meer over de capaciteit en prioriteiten van deze instanties, dan over de omvang van de organisatiecriminaliteit. Per type regelovertreding zijn er verschillende handhavende diensten in Nederland. Sommige studies proberen wel iets te zeggen over de omvang, bijvoorbeeld een toezichthoudende instantie die verslag doet van uitgevoerde controles.

Er bestaan een aantal beeldvormende zaken, zoals de fraude bij AHOLD, de ABP-fraude, de Van der Valkzaak. Deze zaken lijken ook de indruk te wekken dat het om uitzonderlijke zaken gaat, mede door de selectieve aandacht van de media. Deformaties in beeldvorming dragen dus ook bij aan de onzichtbaarheid van de omvang van organisatiecriminaliteit.

Om iets te zeggen over de ernst van organisatiecriminaliteit, is informatie nodig over schade en slachtofferschap. Slachtofferschap is lastig te meten; velen kunnen een klein beetje slachtoffer zijn (prijsverhoging), lastig te individualiseren (milieudelicten), of men is zich niet bewust van hun slachtofferschap (negatieve gezondheidsgevolgen). Kortom, de (im)materiële schade van organisatiecriminaliteit is lastig te meten. Ook het (afgenomen) vertrouwen van de burger in een instantie is lastig te meten.

Oorzaken

Aan de besluitvorming binnen organisaties wordt vaak een zekere mate van rationaliteit toegekend, waardoor de rationele-keuze theorie van toepassing kan zijn. Critici stellen dat criminaliteit niet altijd het gevolg is van een vrije keuze, maar de uitkomst is van verschillende factoren die invloed uitoefenen.

De anomietheorie (Merton) verklaart criminaliteit door de spanning die ontstaat tussen de door de samenleving opgelegde doelen (welvaart) en de ongelijke verdeling van legitieme middelen om dit te bereiken. Illegale middelen worden aangegrepen om toch de welvaart te bereiken. Ondernemingen kunnen naar illegale middelen grijpen wanneer zij niet het opgelegde doel van maximale winst voor aandeelhouders kunnen bereiken.

De sociale leertheorie stelt dat criminaliteit geleerd wordt door omgang met overtreders en als gevolg van positieve definities van criminaliteit. De neutralisatietechnieken van Sykes en Matza zijn toepasbaar op organisatiecriminaliteit: plegers zien zichzelf vaak als law abiding citizens. Het ontkennen van schade, slachtofferschap en benadrukken van de willekeur van overheidsoptreden spelen een rol bij neutralisaties voor witteboordencriminaliteit. Leerprocessen kunnen plaatsvinden in de subcultuur van het criminogene bedrijfscultuur, waarin crimineel gedrag niet als normafwijkend wordt gezien. Sommigen zien 'bedrijfscultuur' echter als een containerbegrip.

De organisatiesociologie maakt het mogelijk om organisaties voor te stellen als handelende actoren waarbij personen zelf minder relevant zijn. Ook karaktereigenschappen van organisaties spelen een rol, zoals strategie, structuur (taken en bevoegdheden) en cultuur. Bij gebrek aan directe controle kan er bijvoorbeeld meer gelegenheid ontstaan voor het ongecontroleerd plegen van delicten.

Er is weinig empirische informatie bekend over de individuele medewerker die regels namens de organisatie overtreedt. Meer onderzoek is nodig over het organisatielid als dader.

In recente studies wordt getracht om verschillende theorieën te integreren door het presenteren van een theoretisch raamwerk met verklarende factoren op macro-, meso- en microniveau. Er zijn geen eenvoudige verklaringen voor organisatiecriminaliteit waarbij één factor verklarend is.

Aanpak

Enerzijds is er een trend van deregulering en zelfregulering, anderzijds een reactie van strengere regels en intensiever toezicht. Vele vroegere verbods- en gebodsbepalingen waren strafrechtelijk van aard, maar toezicht was er nauwelijks en van de aanpak van organisatiecriminaliteit kwam jarenlang weinig terecht. Toen het bestuursrecht in ontwikkeling kwam, ontstond er een groei van regels op diverse terreinen, zoals milieu, arbeidsomstandigheden en mededinging. Te gedetailleerde regelgeving bleek echter ook niet te werken. Er kwam een overgang van rule-based naar principle-based regulering. Veel regels werden ook geschrapt. Er was een veranderende taakopvatting van handhavende instanties, namelijk van toezicht op naleving van voorschriften naar het beïnvloeden van gedrag. Aan de andere kant toonde onderzoeken aan dat misstanden mogelijk werden gemaakt door een gebrek aan handhaving en normen, waardoor er een roep om strengere regels, meer toezicht en hardere straffen kwam. Een voorbeeld is de aanpak van individuele managers. Naming and shaming sancties lijken aan populariteit te winnen, waarbij de reputatie van ondernemingen op het spel staat. De integratieve handhavingsmodellen, zoals de responsive regulation, lijken invloed te hebben op het handhavingsbeleid. De wijze waarop handhavers reageren op regelovertreding wordt hierbij afgestemd op de regelovertreder en zijn motivatie.

Conclusie

Empirisch onderzoek naar organisatiecriminaliteit lijkt vooral gericht op aard en oorzaken, minder op omvang en victimisatie. Verklaringsmodellen hebben invloed op de aanpak van organisatiecriminaliteit. Meer onderzoek is nodig naar toepassingen en effecten van handhavingsmodellen. Ook de invloed van globalisering en eventuele criminogene aspecten hiervan dient nader onderzocht te worden, evenals de invloed van de economische crisis op organisatiecriminaliteit.

Hoe kon Madoff decennialang zijn fraude plegen? In dit artikel worden mogelijke oorzaken hiervan beschreven. Bernie Madoff werd 11 december 2008 aangeklaagd wegens beleggingsfraude. Investeerders werden decennialang voorgehouden dat hun geld in aandelen werd belegd. Deze gelden werden eigenlijk gebruikt om iedereen kleine beleggingswinsten uit te keren. Dit stortte in elkaar toen als gevolg van de kredietcrisis teveel investeerders ineens hun vermogen opeisten. Madoff kwam in de knel en deed zijn bekentenis. Er is een bedrag van 50 miljard dollar verdwenen. Het artikel gaat verder over een kenmerk van witteboordencriminaliteit, namelijk effectieve verhulling van het illegale karakter van activiteiten.

De Madoff-fraude wordt gezien als een van de belangrijkste voorbeelden van het falende toezicht op de financiële markt. Het is bijzonder dat Madoff bijna 30 jaar zijn gang is kunnen gaan, want dit type fraude, in Nederland aangeduid als piramidespel, is heel simpel en wordt vroeg of laat vaak ontdekt.

Geheimhouding door isolatie en afzondering

De effectiviteit van geheimhouding lijkt sterk afhankelijk te zijn van de mate waarin daders erin slagen hun illegale activiteiten te isoleren van de buitenwereld. Gesproken wordt over gesloten werelden, ondergrondse bewegingen, sekten en terroristische cellen. Duitse socioloog Georg Simmel noemt dit protected societies, groepen die hun activiteiten beschermen door hierover geheimhouding te betrachten. De protectieve functie is belangrijk als de activiteiten van de groep niet door de buitenwereld zullen worden getolereerd. Onderling vertrouwen is in deze secret societies heel belangrijk. Om dit onderling vertrouwen te ondersteunen heeft een secret society bepaalde kenmerken:

• Er is een duidelijke centralisatie van gezag in de vorm van een hiërarchie.

• Er wordt totale overgave en toewijding verwacht van de leden om te voorkomen dat zijn in de verleiding komen om verraad te plegen.

• Nieuwe leden worden via rituelen ingewijd om symbolisch het moment te markeren van de transitie van buitenstaander naar groepslid.

Er kan een dynamische relatie zijn tussen secret societies en de omgeving. Des te sterker de dreiging van de omgeving, des te meer kan een groep zich gaan isoleren.

De activiteiten van Madoff lijken aan deze kenmerken te voldoen. De afdeling waar de fraude plaatsvond, de afdeling beleggingen, was een afgezonderd deel binnen het bedrijf BMIS, waar Madoff aan het hoofd stond. Alleen hij en een beperkt aantal medewerkers van de afdeling hadden toegang tot de 17e etage. De afdeling was niet aangesloten op het interne netwerk en had een eigen computersysteem. Er werden neppe overzichten gemaakt en documenten die aandelenhandel moesten suggereren. Ook in sociaal opzicht verkeerde de afdeling in isolement.

Medewerkers kwamen uit het buitenland en door dingen als hun kleding werden ze alleen al gek aangekeken door collega's van andere afdelingen. Madoff had enkele vertrouwelingen om zich heen verzameld. Zij werkten al heel lang voor hem, hadden een gebrekkige vooropleiding, werden uitstekend betaald en kregen veel vrijheid. Madoff kocht de toewijding van zijn mensen af.

Madoff omringde zich in zijn firma ook met familieleden. De overige twee afdelingen werden gerund door zijn broer en twee zoons. Hij heeft hen echter niet in het geheim betrokken. Dit is vreemd, want mensen die zich in riskante situaties bevinden, werken graag met mensen die zij blind kunnen vertrouwen. Wellicht ging hij ervan uit dat zij een blind vertrouwen in hem zouden hebben en dus nergens wat achter zouden zoeken.

De afdeling kende geen rituelen. De afdeling kende dus twee van de drie kenmerken van Simmels protected societies. Maar dit is geen afdoende antwoord op de vraag hoe Madoff zo lang zijn gang heeft kunnen gaan. Achteraf gezien zegt men dat signalen die argwaan hadden moeten wekken, door bijna alle toezichthouders, deskundigen en investeerders werden genegeerd. Achteraf kan dus worden vastgesteld dat Madoff geen perfecte afscherming had en dat het mysterie ook in de kritiekloze houding van de omgeving lag.

Geheimhouding door sociale inbedding

De kwaliteit van de geheimhouding wordt mede door sociale inbedding bepaald, geheimen kunnen net alleen bewaard blijven door afzondering van de geheimhouders, maar ook door hun participatie in hun sociale omgeving. Hierdoor kan de situatie ontstaan dat personen in de omgeving blind worden voor het illegale van de activiteiten die onder hun ogen plaatsvinden. Twee aspecten van dit verschijnsel staan hieronder beschreven. De dader staat boven verdenking. Madoff genoot een groot vertrouwen, aan zijn professionaliteit en integriteit werd niet getwijfeld. Het vertrouwen in Madoff is een voorbeeld van de cognitieve dissonantietheorie: mensen zijn geneigd om hun gedragingen en cognities met elkaar in overeenstemming te brengen. Cognitieve dissonantie kan worden ervaren als eigen gedrag niet met eigen opvattingen overeenkomt, dit is een ongemakkelijk gevoel dat alleen kan worden verholpen door één van de twee af te stemmen op de ander. Doordat Madoff veel geld schonk aan goede doelen, ieder jaar hoge beleggingswinsten uitkeerde en omdat belangrijke mensen grote sommen geld aan hem toevertrouwde, was er geen ruimte voor dissonante geluiden. Zelfs de SEC bewonderde Madoff en dit leidde ertoe dat in geen enkel van de vijf onderzoekingen naar BMIS naar voren kwam dat er mogelijk iets niet in de haak was.

Geen belang de waarheid te kennen

De stilte rondom Madoff komt ook voort uit het niet willen stellen van ongemakkelijke vragen. Er zijn volgens Cohen (2001) drie vormen van ontkennen:

• Mensen die het echt niet weten.

• Mensen die het wel weten, maar zeggen van niet. (Liegen).

• Mensen die zich afzijdig willen houden, en daarom wegkijken, omdat ze het niet willen weten.

Zolang de toeschouwers baat hebben bij het voortbestaan van de situatie, zullen er geen kritische vragen worden gesteld. Geheimen kunnen bewaard blijven zolang de geheimhouders het idee hebben dat zij zich met een beroep op onwetendheid kunnen indekken op het moment dat het geheim uitkomt. Zo ontstaat er een gedeeld belang, omstanders willen het niet weten en daders zullen niks uit zichzelf vertellen. Dit kan leiden tot collusie: een verdergaande heimelijke verstandshouding tussen de partijen, die officieel het tegengestelde doel of belang hebben. Sommige investeerders vermoedden dat Madoff door middel van onethische praktijken zijn winsten boekten, maar zij stelden geen vragen. Zij gingen ervan uit dat het bedrog ten gunste van hen uitpakten, omdat zij elke maand een hoge en stabiele beleggingswinst op hun rekening zagen verschijnen.

Tijdens de SEC onderzoeken beet SEC zich niet vast in de sporen en liet na om de verklaringen van Madoff te toetsen. Van omkoping van de SEC of collusie zou geen sprake zijn geweest. Een mogelijke verklaring voor de nalatigheid van de SEC kan capturing zijn: het proces waarin personen die geacht worden het publieke belang te dienen of onafhankelijk toezicht te houden, onder invloed raken van grote gevestigde belangen, zoals commerciële belangen. Alles wijst erop dat SEC geen belang had de waarheid te kennen.

Inleiding

De Enron e.a. zaak uit 2001-2004 is de grootste zaak op het gebied van witteboordencriminaliteit sinds 1980. Deze zaak heeft veel invloed gehad op economische, politieke en juridische aspecten en op de publieke opinie met betrekking tot witteboordencriminaliteit.

De term 'Enron e.a.' verwijst naar verschillende zaken gerelateerd aan Enron en haar personeel, naar het accountings bedrijf Andersen en een aantal overige zaken. Enron is een metafoor voor een aantal zaken bij andere bedrijven die aan het licht zijn gekomen door het domino-effect. Hierbij werden de bedrijven zelf en/of haar topbestuurders onderworpen aan een strafrechtelijk en/of civielrechtelijk onderzoek. Een breed netwerk van verschillende partijen speelde een rol, zoals onafhankelijke besturen, accounting bedrijven en advocatenkantoren.

Vele strafrechtelijke claims zijn sterk ontkracht, aangezien opzet bewezen dient te worden in vele strafzaken. Hierbij heeft de ambiguïteit en complexiteit van wetten en het talent van de beste advocaten om de zaken te ontkrachten, een belangrijke rol gespeeld. Het criminaliteit aspect van de Enron zaak kan ook bekeken worden in het licht van Sutherland (1949) of de progressieve criminologie. De schade van de Enron zaak omvat schade voor tienduizenden mensen, verlies van banen, vergane pensioenen en hogere rentetarieven. Fysieke en mentale stress speelt hierbij ook een rol.

Criminologische theorieën

De Enron zaak kan verklaart worden als de uitkomst van een complexe interactie tussen verschillende factoren en variabelen op verschillende niveaus. Op structureel niveau kan gekeken worden naar de promotie van de vrije markteconomie, het nastreven van winst en de groei van markten. Ook de politieke en juridisch context moet hierbij bekeken worden. Politieke leiders hebben een rol gespeeld in het creëren van de juridische context waarbij de illegale activiteiten van bedrijven mogelijk werd gemaakt. Aanklagers moesten bijvoorbeeld voldoen aan een zwaardere bewijslast. De Enron affaire kan ook bekeken worden in het licht van Mills theorie over de power elite: de top van bedrijven, politiek en militairen die belangrijke beslissingen voor iedereen maken, handelen meestal in hun eigen belang.

Kapitalistische bedrijven zoals Enron kunnen gezien worden als een netwerk van organisaties en entiteiten waarbij wederzijdse afhankelijkheid aanwezig is. Een belangenconflict bestaan bijvoorbeeld bij accountantskantoren die inkomensafhankelijk zijn van de bedrijven die zij controleren. Een effectieve, preventieve checks and balances voor fraude activiteiten was afwezig.

Met betrekking tot het organisatie niveau, spelen factoren zoals competitie, intimidatie om de organisatie-agenda na te leven, trots, loyaliteit en superioriteit een rol. Medewerkers die niet hoog genoeg scoorden op het puntensysteem werden ontslagen. Financiële factoren zoals extreem hoge bonussen speelden ook een rol. Sommige bedrijven, met name Enron, hebben zichzelf verkondigd als bedrijven met nieuwe, creatieve vormen van management die anders zijn dan de 'oude economie' bedrijven. Deze bedrijven zijn hiervoor ook een tijdlang geprezen. Een andere factor op organisatie niveau, is de complexiteit van moderne bedrijven die niet één enkel product of service aanbieden. Complexe financiële instrumenten spelen hierbij ook een rol, zoals 'derivaten'. Deze complexiteit leidde tot een toename in mogelijkheden voor illegale, onethische activiteiten.

Op dramaturgisch niveau kan gesteld worden dat Ergon een tijdlang zeer succesvol was in het behouden van een imago van ultra-respectabiliteit, integriteit en generositeit.

Op het individueel niveau spelen karakter en persoonlijkheid een rol. De topbestuurders van Enron zijn beschreven als hebzuchtig en een gebrek aan integriteit. Deze kenmerken leiden niet automatisch tot illegaal gedrag, maar kunnen dit (met name in combinatie met de hierboven beschreven factoren) wel faciliteren. In de doofpot stoppen van criminaliteit kan verband houden met niet willen verliezen van een bevoorrechte positie. In de Enron affaire waren geen individuen die de illegale praktijken aan het licht brachten.

Modern of postmoderne witteboordencriminaliteit?

Is de Enron affaire een postmodern fenomeen of een voorbeeld van de al bekende, moderne vorm van witteboordencriminaliteit? In een traditionele samenleving staat landbouw centraal, in een moderne samenleving staat industriële activiteit centraal. In postmoderne samenlevingen staan informatiediensten centraal. Fraude is een oud fenomeen, maar witteboordencriminaliteit is als modern fenomeen is vooral bekend sinds Sutherland. Vele vormen van witteboordencriminaliteit houden verband met omstandigheden van de moderne, industriële samenleving. Het hyperreality concept van Baudrillard (1994) kan toegepast worden op de Enron zaken. Met hyperreality wordt een situatie bedoeld waarin geen onderscheid meer gemaakt kan worden tussen realiteit en simulaties. Dit is goed toepasbaar op de financiële markt, investeerders, fraude en het verliezen van de connectie met de realiteit van de kapitalistische economie. Het concept intertextuality verwijst naar een set van complexe, oneindige relaties tussen verschillende actoren en instrumenten. Om de Enron zaken te begrijpen, moet aandacht besteed worden aan de postmoderne situatie van de zakelijke wereld.

Criminologische uitdagingen

Criminologen kunnen het beste uitleggen hoe de term 'criminaliteit' toegepast kan worden op deze witteboordencriminaliteit zaken. Criminologen kunnen ook hun bijdrage leveren aan newsmaking criminologie, door het systematisch bestuderen van media verslagen en de invloed op het beleid. Door het bestuderen van primaire data en etnografische studies van de betrokken partijen, kan een systematische criminologische studie uitgevoerd worden. Ten vierde leveren criminologen een bijdrage aan verklaringen en theoriën met betrekking tot witteboordencriminaliteit.

Dit artikel heeft getracht hieraan een bedrage te leveren, maar er moet nog veel werk gedaan worden op dit gebied. Criminologen kunnen tevens de uitdagingen van de politie-aanpak en vervolging identificeren. In het algemeen is een specifieke criminologische analyse van de Enron zaken nodig om andere bronnen en analyses aan te vullen.

Conclusie

De Enron zaken kunnen beschreven worden als een paradigmatische vorm van witteboorden-criminaliteit zoals dit beschreven werd door Sutherland. De misdrijven werden gepleegd door bevoorrechte, gerespecteerde leden van de samenleving, door belangrijke bedrijven, schending van fundamenteel vertrouwen en met als doel het verkrijgen van financiële winst. Verschillende uitkomsten van de Enron affaire zijn mogelijk, zoals moeilijkheden voor de vervolging, vrijspraken in hoger beroep of het wegebben van de speciale status van de Enron zaken. In een ander scenario blijven de Enron zaken onder de aandacht van het publiek. In een derde scenario worden niet alleen individuen vervolgd, maar zullen ook de bedrijven aangepakt worden. In een laatste scenario leiden de Enron zaken tot een structurele aanpassing van het politieke en economische systeem die witteboordencriminaliteit bevorderen. Echter, een minimale of gemiddelde impact van de Enron zaken is het meest waarschijnlijke scenario.

Inleiding

Grootschalige en ernstige mensenrechtenschendingen zijn gecriminaliseerd door de internationale gemeenschap in verdragen en omvatten misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en genocide. De toepassing van het internationaal recht en de criminologische bestudering, richten zich op individuen en staten als daders. Ondernemingen kunnen echter ook een belangrijke ondersteunende of profiterende rol vervullen bij internationale misdrijven. Bij het Neurenberg Tribunaal zijn ook managers van verschillende ondernemingen veroordeeld voor hun betrokkenheid bij oorlogsmisdrijven. Matthews (2006) heeft geprobeerd om met behulp van het criminologisch concept state-corporate crime de rol van Amerikaanse bedrijven bij het naziregime duiding te geven. Het kan waardevol zijn om organisatiecriminaliteit theorieën toe te passen op betrokkenheid van bedrijven bij het naziregime. De centrale vraag van dit artikel is: welke verklaringen vanuit organisatiecriminaliteit theorieën kunnen worden gegeven voor de betrokkenheid van de firma Topf bij de Holocaust?

Er zijn belangrijke overeenkomsten tussen verklaring van internationale misdrijven en organisatiecriminaliteit, zoals de bureaucratische aard van organisaties, nastreven van organisatiedoelen en de morele ambiguïteit van de gedragingen (onduidelijkheid over rechtsregels die wel/niet overtreden zijn en overheden die hier niet tegen optreden).

Verklaringen

Verklaringen van organisatiecriminaliteit worden afgeleid uit de organisatorische context waarin individuele organisatieleden optreden en de omgeving waarin de organisatie werkt. Er zijn verklarende elementen op het niveau van de omgeving, organisatie en individu. Verschillende onderzoekers hebben getracht om diverse verklaringen samen te brengen in een theoretisch raamwerk waarbij er drie verklarende elementen zijn (motivatie, gelegenheid, controle), die opereren op de drie niveaus (omgeving, organisatie, individu).

De firma

De firma Topf werd in 1878 opgericht en leverde eind 1939 voor de eerste keer aan de SS (op initiatief van de SS). Er was concurrentie met een ander bedrijf (Heinrich Kori). Het bedrijf Topf werkte bij de bouw van het concentratiekamp Auschwitz samen met de SS. Vanaf de tweede helft van 1942 veranderde de kampen in vernietigingskampen en hiermee veranderde ook de rol van Topf. De producten van Topf werden gebruikt voor een efficiënte uitvoering van massamoorden. Strafrechtelijke onderzoeken door de West-Duitse justitiële autoriteiten leidden tot niets, aangezien veel bewijsmateriaal in Oost-Duitsland lag.

Motivatie

Matthews (2006) kent Duitse bedrijven drie soorten motivatie toe: ideologische nationaalsocialistische of antisemitische overtuigingen; economische motivatie door vraag naar goederen en diensten; angst voor kampstraffen of nazi's om orders te weigeren.

Er lijkt geen sprake te zijn geweest van dwang, maar van een gelijkwaardige samenwerking tussen de SS en Topf. Er werden betalingsherinneringen gestuurd en de ingenieurs kwamen op eigen initiatief met ideeën voor een efficiëntere lijkverbranding.

De gebroeders Topf en ingenieur Prufer waren sinds 1933 lid van de NSDAP, maar waren geen fanatieke nazi's. Het bedrijf hield Joden in dienst. Lidmaatschap van de nazipartij lijkt vooral instrumenteel in plaats van politieke aard te zijn geweest. Ideologie lijkt dus geen dominant motief te zijn geweest voor de firma Topf.

Het puur nastreven van winst lijkt ook geen volledige verklaring te geven, omdat de omzet afkomstig van verkoop aan de SS slechts een klein deel in de totale omzet was. Verliesminimalisatie en de hoop op toekomstige opdrachten kunnen tevens een rol gespeeld hebben. Pas in 1942 ging het beter met het bedrijf door een verbeterde liquiditeit. Amorele innovatiedrang en technisch perfectionisme lijken belangrijke motivaties te zijn geweest bij de firma Topf. Topmanagement drukt een belangrijke stempel op de bedrijfscultuur, blijkt uit organisatiecriminaliteit studies. Een cultuur van perfectionisme (in plaats van een cultuur van competitie) lijkt verklarend voor de rol van Topf.

Gelegenheid

De gelegenheid voor bedrijven om mee te werken aan de misdrijven werd vooral veroorzaakt door de politiek van het nazi-regime. Deze hield het bedrijfsleven steeds sterker in zijn greep en de toegenomen vraag naar producten bood nieuwe kansen. De gelegenheden hangen vooral samen met de aard van de opdracht en de opdrachtgever, namelijk het faciliteren van massamoord door de SS. De persoonlijke contacten van de hoofdingenieur met de SS lijken een belangrijke rol gespeeld te hebben om zijn expertise en competentie te gebruiken voor de uitvoering van de verbrandingen. Deze casus is een state-corporate crime, door de symbiose van belangen en persoonlijke contacten tussen Topf en de SS en een wederzijdse afhankelijkheid. Het lijkt tevens een corporate-facilitated state crime te zijn, doordat het bedrijf de staatscriminaliteit faciliteerde.

Controle

Doorgaans wordt overheidscontrole gezien als een negatieve variabele: toezicht moeten bedrijven afhouden van het overtreden van regels. In deze casus was er echter een tegenovergesteld effect, doordat de sterke controle van het naziregime de samenwerking stimuleerde. In het modernistische proces wordt morele verantwoordelijkheid vervangen door technische verantwoordelijkheid, waardoor de Holocaust mogelijk werd (Bauman, 2006). Na de oorlog kwamen de neutralisaties, bijvoorbeeld door te stellen dat door levering van de ovens ernstige ziektes voorkomen werden en het zijn van een machteloos instrument in de hand van amorele nazi's. Neutralisaties vonden plaats achteraf om beschuldigingen te ontkrachten. In de nazimaatschappij konden bedrijven hun handelen in een genormaliseerd model inbedden.

Conclusie

De rol van ondernemingen mag niet onderbelicht blijven in het kader van internationale misdrijven. Het streven naar technische innovatie en perfectie lijken een belangrijke motivatie te zijn geweest voor de betrokkenheid van Topf bij de Holocaust. Gelegenheid kwam tot stand door technische kennis, competentie en persoonlijke contacten met de SS.

Er is sprake van ambiguïteit, aangezien het niet duidelijk is welke rechtsregels overtreden zijn, een overheid die niet bereidwillig is om op te treden en het gedrag dat in eigen sociale kring niet gezien wordt als deviant. Tot op heden is het in het internationaal strafhof nog steeds niet mogelijk om private rechtspersonen aansprakelijk te stellen voor betrokkenheid bij internationale misdrijven.

Het vraagstuk van illegale ontbossing wordt zelfden als criminologisch thema gezien. Toch zijn er redenen om dit vraagstuk wel als criminologisch te beschouwen. De eerste reden is dat ontbossing illegaal is. Ten tweede vallen er bij ontbossing menselijke slachtoffers. Hun leefgebied, waar ze voor levensonderhoud van afhankelijk zijn, wordt weggenomen. Bosbewoneers verzetten zich daarom vaak tegen ontbossing, wat leidt tot landconflicten, vaak gepaard met geweld. Ten derde leidt ontbossing ook tot veel niet-menselijke slachtoffers. Dit past binnen het groen-criminologisch thema. Ten vierde is ontbossing ook in andere opzichten schadelijk. Het schadebeginsel is een uitgangspunt voor veel groen-criminologen

Het schadebeginsel toegepast op ontbossing

Bij groene criminologie is niet criminaliteit, maar schade het uitgangspunt. Schade aan leefmilieu's, de mensheid en andere dieren. Criminaliteit kan worden gezien als gedrag waarvan de schadelijkheid formeel erkend wordt. Alleen wordt niet elke vorm van schadelijk gedrag erkend als crimineel. Dit zijn voorbeelden van schade ten gevolgen van ontbossing:

• Bosbewoners zijn de eerste menselijke slachtoffers van ontbossing. Het aantal kleine samenlevingen, zoals jagers en verzamelaars, neemt snel af. Een andere categorie menselijke slachtoffers zijn natuur-, milieu- en mensenrechtenbeschermers. Zij worden als bedreiging gezien en dit leidt in afgelegen bosgebieden, waar toezicht van de overheid schaars is, regelmatig tot geweld of moord.

• Ook vanuit ecologisch oogpunt is ontbossing een ramp. Ontbossing draagt in hoge mate bij aan het uitsterven van soorten. Dit gebeurt op dit moment zo snel, dat van een nieuwe uitstervingsgolf wordt gesproken. Dit heeft ook nadelige gevolgen voor de mensen. Planten en bomen uit tropische bossen vormen een belangrijke bron van medicijnen. Ontbossing leidt tot erosie en veel CO2 uitstoot, meer dan al het vlieg-, weg- en luchtverkeer bij elkaar. Toekomstige generaties kunnen dus ook worden gezien als slachtoffers.

Na deze theorie worden er casussen van ontbossing besproken, de Amazone in Brazilië, Congo, de Indonesische Archipel, Siberië en Swat.

Het artikel is een betoog voor waarom ontbossing een criminologisch thema zou moeten zijn. In de casussen wordt duidelijk dat georganiseerde criminaliteit, organisatiecriminaliteit, criminele netwerken, gouvermentele criminaliteit, corruptie, collusie en staatscriminaliteit ten grondslag liggen aan ontbossing. Een verklaring voor dat er weinig aandacht is voor illegale ontbossing binnen de criminologie is de veelal Westere oriëntatie van criminologie.

Inleiding

Het tonen van beelden van verdachten of het verspreiden van overige informatie over misdaden met als doel hulp te vragen van het publiek bij de oplossing hiervan, is opsporingsberichtgeving. Deze worden getoond op internet, in de krant en in verschillende tv-programma's, zoals Opsporing Verzocht, Hart van Nederland en op lokale tv-zenders. De verwachting is dat communicatie via media het politiewerk effectiever maak, door directe tips of indirect door een open, zichtbare politie organisatie. Private websites verspreiden echter ook opsporingsberichten, waardoor politieberichtgeving van betekenis veranderd.

Media

In het Mass manipulation model van Cohen en Young (1973) is de media een machtige manipulator van het passieve publiek, waarbij de rol van de media schadelijk is. Het commercial laissez faire model stelt dat berichten binnen bestaande percepties en attitudes worden geïnterpreteerd. De media is minder machtig in dit pluralistischere model. Recenter onderzoek richt zich op de wisselwerking tussen media en andere instituties. In hoeverre zijn deze klassieke modellen nog van toepassing op nieuwe media? Welke frames worden gebruikt? Dit exploratief onderzoek naar verschijningsvormen van opsporingsberichtgeving op tv en internet (zoals de websites GeenStijl en YouTube) tracht deze vragen te beantwoorden.

Opsporing Verzocht wordt gemaakt in samenwerking tussen de AVRO, politie en justitie en richt zich op zwaardere misdrijven. Regionale zenders hebben minder budget en gebruiken vaker delicten waarvan beelden van bewakingscamera's beschikbaar zijn. Er bestaat een OM richtlijn voor het gebruik van opsporingsberichtgeving: Aanwijzing Opsporingsberichtgeving. Niet alle beelden van verdachten mogen bijvoorbeeld worden uitgezonden en er is een afweging nodig met betrekking tot privacy van de verdachte en veiligheid van de samenleving.

Witteboordencriminaliteit krijgt door de selectie van zaken vrij weinig aandacht, hetgeen invloed heeft op de beeldvorming over criminaliteit. Ook is opsporingsberichtgeving een selectie van politie, waarbij de hulp van burgers wordt ingeroepen. De noodzaak van politieoptreden wordt gelegitimeerd. Nieuwe media bieden echter ook ruimte voor andere interpretaties en kritiek op de politie. Boevenvangen.nl geeft een overzicht van alle opsporingsberichten (landelijk en regionaal). Dit kan ertoe leiden dat criminaliteit wordt ontdaan van morele lading waardoor het publiek ongevoelig hiervoor wordt. Bij het kijken van YouTube filmpjes, selecteert de site automatisch kijksuggesties van andere opsporingsvideo's. Kortom: de berichtenselectie van particuliere sites doorbreekt het 'gezagsframe' waarin de politie berichten presenteert. Op het pluriforme internet geldt meer het laissez faire-model dan het manipulatiemodel.

Opsporingsberichten

Opsporing Verzocht maak vaak gebruik van reconstructies. Er kan gesteld worden dat media emotie en paniek aanwakkeren (Cohen en Young), maar ook dat de media niet als centrale katalysator gezien zou moeten worden (Lee).

Echter, om het gewenste effect te bereiken en de kijker te blijven boeien, moeten steeds dramatischere middelen worden ingezet. In de reconstructies slaan criminelen vaak zonder enige aanleiding toe en wordt informatie gegeven over de nasleep van het delict voor het slachtoffer. Identificatie van de kijker met het slachtoffers wordt tevens bevorderd door afkeurende uitlatingen over de daders. De vraag kan worden gesteld of deze berichtgeving de kijker niet banger maakt in plaats van vertrouwen in de politie opwerkt.

Opsporingsberichten van de politie en private websites lijken te verschillen in stijl, taalgebruik en framing. GeenStijl lijkt dadergericht te zijn in haar berichtgeving, en wordt de dader, net als de politie, vaak belachelijk gemaakt. In het frame van Opsporing Verzocht ligt het gezag bij de politie (door informatie daar te melden). GeenStijl spoort gebruiken aan om zelf op zoek te gaan naar verdachten en is er sprake van autonome burgerparticipatie. GeenStijl berichtgeving heeft normatieve elementen en bevordert het gemeenschapsgevoel. De politie heeft echter geen vat op sites zoals GeenStijl, waardoor beelden soms niet verwijderd worden.

Conclusie

Geconcludeerd kan worden dat opsporingsberichten van de politie belangrijke kenmerken vertonen van het manipulatiemodel. Er wordt een reactie gevraagd van het publiek, binnen het frame van de politie als autoriteit. Regionale programma's en websites tonen juist vaker ook de kleine criminaliteit; er is geen eenduidige boodschap die verspreid wordt door de politie. Dit onderzoek kan echter niet vaststellen in hoeverre politie berichtgeving angst aanjaagt of afstomping van het publiek tot gevolg heeft.

Door private websites ontstaat er al helemaal een diversiteit aan interpretaties. Daderschap kan de morele lading verliezen doordat criminaliteit als normaal wordt gepresenteerd, of het gezag van de politie kan worden ondermijnd. Door sites zoals GeenStijl oefent de burger zelf actief sociale controle uit.

Opsporingsberichten hebben gevolgen voor het oplossen van criminaliteit en de wijze waarop het publiek, politie en daders zich in de samenleving tot elkaar verhouden.

Voor hun twaalfde levensjaar zijn kinderen niet strafrechtelijk aansprakelijk. Tussen 12 en 18 is er ook sprake van een andere behandeling dan die voor volwassenen. De behandeling van jeugdige daders is gebaseerd op ideeën over de ontwikkeling van kinderen. Veranderende beeldvorming over jeugdcriminaliteit kan de behandeling van jeugdige daders onder druk zetten. Waar het n dit artikel om gaat, is de vraag in welke mate en in welk opzicht de verhouding tussen de pedagogische en de juridische benadering in het strafrecht veranderd door verschuiving in de beeldvorming.

Trends in de beeldvorming over jeugdcriminaliteit en jeugdige daders

In de jaren '90 veranderd de houding ten opzichte van jeugdcriminaliteit. Waar het eerst gezien werd als een bij de leeftijd horend, voorbijgaand verschijnsel, is de stemming nu radicaal omgeslagen. Jeugdcriminaliteit, vooral de toegenomen geweldscriminaliteit, leidt tot ernstige geovlens van onveiligheid. Het wordt minder gezien als een maatschappelijk probleem en meer als een justitieel probleem. In '00 wordt deze lijn doorgetrokken. Gesteld wordt dat de omvang en de aard van de jeugdcriminaliteit een serieuze bedreiging vormen voor de maatschappelijke orde.

Bedreiging van de maatschappelijke orde

Jeugdcriminaliteit verhardt, daders worden steeds jonger, gestoorder en gewelddadiger, waardoor steeds gevaarlijker. De verandering in beeldvorming over jeugdcriminaliteit roept om betere beveiliging van de maatschappij en verscherping van de aanpak. Er wordt gesteld dat toegeeflijkheid, begrip en terughoudendheid onvoldoende effect hebben gehad op de aanpak van jeugdcriminaliteit. Het meer verantwoordelijk en aansprakelijk stellen kan worden gezien als sterke juridisering, maar dit betekent geen afname van het pedagogische gehalte van het jeugdstrafrecht of heftigere straffen.

Het onderscheid tussen 'normale' en 'ernstige en gevaarlijke' daders

Haltverwijzingen en taakstraffen zijn voor de normale daders nog steeds afdoende. Voor ernstige en gevaarlijke jeugdcriminelen is er grover geschut nodig. Jeugdcriminaliteit is voor hen niet iets voorbijgaands, maar een bij de persoon behorend, relatief stabiel kenmerk. Het plegen van delicten is onderdeel van een criminele carrière. De volgende kenmerken kunnen het risico voor het ontstaan van een criminele carrière vergroten: persoonlijkheidskenmerken, opvoedingskenmerken en opleidingskenmerken. Beschermende factoren gaan een criminele carrière tegen. Door deze multicausale benadering kan de ontwikkeling van crimineel gedrag al op jonge leeftijd worden opgespoord. De veronderstelling is dat de ernst van het criminele gedrag met de leeftijd toeneemt en dat naarmate de aanvangstleeftijd lager is, de voorspelling slechter wordt. Daarom richt preventie zich vooral op jonge kinderen en het voorkomen dat ze in een crimineel milieu terechtkomen. Daarnaast zijn jongere kinderen bevattelijker.

Naast al deze juridische maatregelingen, zal er ook meer bemoeienis zijn met de opvoeding. De kinderen en de ouders moeten opnieuw worden opgevoed. Hieraan kun je zien dat ook de pedagogische kanten worden aangescherpt.

In de inleiding komen een aantal doeleinden van (gevangenis)straf naar voren: het herstel van de rechtsorde door vergelding, bevestiging van de bestaande normen, het vergroten van het algemeen welzijn, preventie en verminderen criminaliteit. Algemene preventieve werking houdt in dat door het bestaan van straffen alle personen, ook die geen delicten hebben gepleegd, afzien van crimineel gedrag. Daders kunnen na een straf dan ook afzien van nieuw crimineel gedrag. Ook resocialisatie speelt hierin een rol. Door resocialisatie, het aanbieden van beleiding, training en scholing aan gedetineerden, kan de terugkeer in de samenleving bevorderen en de herhaling van crimineel gedrag voorkomen. Het doel van dit artikel is een overzicht te geven van hoe het nu staat in Nederland met de onbedoelde gevolgen van detentie. Het artikel richt zich op de volgende levensomstandigheden: psychische en lichamelijke gezondheid, sociaaleconomische positie, het welzijn van de partners en de ouders en het welzijn van de kinderen. Deze levensomstandigheden worden als belangrijk gezien voor een succesvolle re-integratie en verminderen van crimineel gedrag.

Psychische en lichamelijke gezondheid

Tijdens detentie worden grote prevalenties voor psychische problemen gevonden. Gedetineerden hebben meer kans op alcohol- en/of drugsverslaving, psychotische problemen, depressie, angststoornissen en persoonlijkheidsstoornissen. Ex-gedetineerden hebben een hoger risico op overlijden. In de eerste weken na ontslag is deze het grootst, belangrijke doodsoorzaken zijn een overdosis, hart- en vaatziekten en suïcide. Suïcide is ook tijdens detentie een probleem, vooral de eerste weken van detentie zijn risicovol.

Arbeidssituatie, woonsituatie en financiële problemen (sociaal economische status)

Exgedetineerden verkeren vaak in een slechte werk- en inkomensituatie. Ze zijn vaak werkloos en hebben minder toegang tot stabiele en goedbetaalde banen met een vaste aanstelling.

Levenskansen van partners van gedetineerden

Detentie kan grote gevolgen hebben op een partner. Een verslechterde financiële situatie, verslechterde sociale contacten, relatieproblemen, gedwongen verhuizingen, psychische en lichamelijke gezondheidsproblemen en extra zorg vanwege de opvoeding van de kinderen zijn problemen die vrouwen van gedetineerden rapporteren. Het kan ook positieve gevolgen hebben. Een aantal vrouwen was zelfstandiger geworden, blij dat hun partner in de gevangenis zat omdat het dan thuis rustiger was of de relatie was verbeterd.

Levenskansen van kinderen van gedetineerden

Kinderen kunnen een diversiteit aan problemen ontwikkelen, zoals agressiviteit, gedragsproblemen, depressie, angst, slaapproblemen, eetproblemen, verminderde schoolprestaties en delinquent gedrag. Kinderen kunnen ook gestigmatiseerd en gepest worden.

In dit artikel wordt onderzocht of een periode van detentie de baankans anders beïnvloedt dan een periode reguliere werkloosheid.

Inleiding

Het vaststellen van het effect van detentie op baankansen is problematisch. Ten eerste is onduidelijk of de slechte arbeidsmarktpositie veroorzaakt wordt door een detentieperiode of dat ze sowieso een slechtere arbeidsmarktpositie hebben, dus ook voorafgaand aan detentie. In dit onderzoek vergelijken ze exgedetineerden met de controlegroep van werklozen die uiteindelijk detentie zullen ondergaan. De vraag is welke mechanismen verantwoordelijk kunnen zijn voor de relatie tussen detentie-verleden en de arbeidsmarktpositie.

Theorie

• Afschrikkingstheorie: mensen vertonen conformerend gedrag onder invloed van de dreiging van straf. Er wordt aangenomen dat detentie ervoor zorgt dat mensen minder delicten plegen en meer conventioneel gedrag vertonen. Onder dat laatste valt het vervullen van een reguliere baan. Onderzoek wijst uit dat dit effect maar van korte duur is, de neiging om conformerend gedrag te vertonen na verloop van tijd af (na vrijlating). De hypothese van de afschrikkingstheorie stelt dat een detentie-ervaring de baankansen na vrijlating kan vergroten. Exgedetineerden zullen dus eerder een baan vinden dan werkloze toekomstig gedetineerden.

• Menselijk kapitaaltheorie: het menselijk kapitaal van sollicitanten speelt een grote rol in het sollicitatieproces. Algemeen menselijk kapitaal (opleiding, werkervaring), is een belangrijke indicatie voor competenties. Specifiek menselijk kapitaal (beroeps- of bedrijfspecifieke kennis en vaardigheden) zijn enkel van belangin een bepaald werkgebied. De menselijk kapitaaltheorie heeft twee hypothesen. De eerste stelt dat detentie een slechte invloed heeft op baankansen. Net als werkloosheid stopt detentie de ontwikkeling van menselijk kapitaal en kan zelfs leiden tot afbreuk van vaardigheden. Ook contact met andere gedetineerden bevorderd de ontwikkeling van menselijk kapitaal niet. De tweede hypothese stelt dat detentie een goede invloed heeft op baankansen. Tijdens detentie kunnen gedetineerden vaardigheden opdoen, door de hulp die hen wordt aangeboden om hun re-integratie te beïnvloeden of de verplichte arbeid waarbij men arbeidsspecifieke en sociale vaardigheden kan opdoen.

• Signaleringstheorie: werkgevers maken onderscheid tussen signals (dynamische kenmerken zoals opleiding en werkervaring) en indices (statische kenmerken zoals geslacht of etniciteit). Deze informatie wordt vertaald in negatieve en positieve signalen. Een veroordeling en detentieverleden worden geassocieerd met inferieure persoonskenmerken en een lage werkcompetentie. Werkeloosheid, gedwongen of ongedwongen, kan ook leiden tot een verandering van het zelfbeeld en het zelfvertrouwen aantasten. Zo verslechtert door interne en externe stigmatisering de arbeidsmarktpositie.

  Detentie roept bij werkgevers wel een sterker negatief signaal op dan reguliere werkeloosheid. De hypothese van de signaleringstheorie is dat de afwezigheid van de arbeidsmarkt een negatief signaal oproept bij werkgevers, detentie sterker dan reguliere werkeloosheid, waardoor de baankansen verslechteren.

Het onderzoek

De afhankelijke variabele van het onderzoek is het vinden van een baan. Er word ook gekeken naar werkervaring, kenmerken van het delict (detentieduur en type delict), criminele geschiedenis (eventuele eerdere detenties of verdenkingen) en algemene achtergrondkenmerken.

Conclusie

Het onderzoeksdesign verkleint de invloed van kenmerken die ex-gedetineerden ook al voorafgaand aan de detentie een slechtere arbeidsmarktpositie opleverde. Hierdoor kan het effect van detentie op baankansen beter worden ingeschat. In de studie is gevonden dat exgedetineerden (80,2%) eerder een baan vinden dan regulier toekomstige werkelozen (52,6%). Deze resultaten vormen een ondersteuning voor één van de twee hypothesen uit de menselijk kapitaal theorie of de hypothese uit de afschrikkingstheorie.

In dit artikel wordt de prevalentie van seksueel misbruik bij kinderen (CSA) in pleeggezinnen en instellingen vergeleken met de prevalentie in de algemene populatie.

Kinderen in een pleeggezin groeien in een stabielere situatie op dan kinderen in instellingen, waar de samenstelling van de groep en verzorgers vaker verandert. Het meerdere malen verhuizen, mogelijke eerdere ervaringen met kindermishandeling en de niet-biologische relatie tussen de verzorger en het kind verhoogt het risico op CSA voor kinderen die buitenshuis wonen. Vergeleken met kinderen in pleeggezinnen, hebben kinderen in instellingen een grotere kans op misbruik, omdat een verzorger gemiddeld meer kinderen onder zijn hoede heeft en er meerdere kwetsbare leeftijdsgenoten in de directe omgeving zijn, die anderen kunnen misbruiken.

Seksueel misbruik bij kinderen

Seksueel misbruik (CSA) is elke vorm van seksuele interactie met een kind tussen de 0 en 17 jaar tegen de wil van het kind of zonder dat het kind de interactie kon weigeren. De lifetime prevalentie van CSA is 4 op de 1000 bij informantenstudies en 127 op de 1000 bij zelfrapportage. De prevalentie is het totale aantal misbruikte kinderen, de incidentie is het aantal nieuwe gevallen in een bepaalde periode. In deze studie gaat het om de prevalentie. De jaarprevalentie van CSA is in Nederland bij informantenstudies 0,8 op de 1000 kinderen en bij zelfrapportage 58 op de 1000 kinderen. Als gevolg van seksueel misbruik kunnen kinderen externaliserend of internaliserend probleemgedrag vertonen, hebben ze een grotere kans om vaker misbruikt te worden en door hun ouders verwaarloosd of mishandeld te worden. Daarom hebben misbruikte kinderen bescherming nodig.

Pleeggezinnen en instellingen

Kinderen die opgroeien in pleeggezinnen of instellingen, hebben een grotere kans op een onaangepaste ontwikkeling, zoals een verminderd cognitief functioneren en sociaaleconomische problemen. Pleeggezinnen worden gezien als een relatief stabiele omgeving, terwijl instellingen gezien worden als instabiel. Aangenomen wordt dat kinderen in pleeggezinnen en instellingen een grotere kans op CSA hebben. Daar zijn verschillende verklaringen voor. In de eerste plaats wordt gedacht dat kinderen die uit huis zijn vaker mishandeling meegemaakt hebben en vaak gedragsproblemen of emotionele problemen vertonen, waardoor ze kwetsbaarder zijn voor het uitlokken van meer mishandeling. In de tweede plaats zorgt de niet-biologische relatie tussen de verzorger en het kind ervoor dat er een verhoogd risico is op seksueel misbruik.

In de derde plaats worden kinderen met ernstige gedragsproblemen in instellingen vaak in één groep geplaatst, wat bij onvoldoende toezicht seksueel misbruik door leeftijdsgenoten kan triggeren. Kinderen in instellingen hebben meer negatieve ontwikkelingsuitkomsten dan kinderen in pleeggezinnen. Ook hebben kinderen uit instellingen een verhoogde kans op delinquent gedrag vergeleken met kinderen uit pleeggezinnen.

Deze studie

Er is nog nooit gekeken naar het verschil in prevalentie van seksueel misbruik tussen kinderen uit pleeggezinnen of uit instellingen. In deze studie werd zowel gebruikgemaakt van zelfrapportage als van informanten. De onderzoeksvragen waren als volgt:

1. Wat is de jaarprevalentie van seksueel misbruik in 2010 in pleeggezinnen en instellingen samen?

2. Verschilt de jaarprevalentie van seksueel misbruik in instellingen van de jaarprevalentie in pleeggezinnen?

3. Verschilt de schatting in deze prevalentiestudie van de Nederlandse populatie (volgens de NPM-2010)?

4. Wat zijn de kenmerken van de daders en slachtoffers van seksueel misbruik in deze populaties?

Methode

Participanten

Zowel de informanten als de adolescenten kwamen uit vier soorten instellingen: Gewone instellingen, gesloten instellingen, justitiële jeugdinrichtingen en pleeggezinnen. De informanten waren mensen die direct met de kinderen in de instelling werkten of pleegouders. In totaal deden er 411 informanten mee. De adolescenten waren tussen de 12 en 19 jaar oud, woonden in 2010 in een pleeggezin of instelling en hadden geen verstandelijke handicap. Er deden 329 adolescenten mee aan deze studie.

Uitvoering

Aan de informanten werd gevraagd in hoeverre men verwachtte dat de kinderen seksueel misbruik, emotionele of fysieke mishandeling of emotionele of fysieke verwaarlozing hadden meegemaakt in de pleeggezinnen of instellingen in 2010. Daarbij werd zowel gevraagd naar de bewezen als naar de niet-bewezen gevallen.

Wanneer bij de zelfrapportage vragenlijst bevestigend werd geantwoord op vragen over seksueel misbruik, werden er aanvullende vragen gesteld over de dader, de plaats, de tijdsperiode en de frequentie van het misbruik.

De antwoorden uit de informanten studie en zelfrapportage werden ingedeeld in vijf categorieën: Seksueel misbruik met penetratie, seksueel misbruik met genitaal contact (zonder penetratie), seksueel misbruik met fysiek contact (zonder genitaal contact en/of penetratie), seksueel misbruik zonder fysiek contact en overig seksueel misbruik.

Resultaten

Informantenstudie

161 kinderen waren het slachtoffer van seksueel misbruik in pleeggezinnen of instellingen, waarbij het grootste gedeelte van de informanten seksueel misbruik met fysiek contact rapporteerde. Bij pleeggezinnen waren 49 kinderen het slachtoffer van seksueel misbruik (2 op de 1000) en in instellingen 112 kinderen (5 op de 1000). Kinderen in pleeggezinnen waren gemiddeld jonger dan kinderen in instellingen. Wanneer gecorrigeerd werd voor leeftijd, werd er geen significant verschil meer gevonden in de prevalentie van CSA tussen jongeren in instellingen en in pleeggezinnen (5 op de 1000). Op basis van informantenstudies is eerder al aangetoond dat CSA in de algemene populatie bij 0,8 op de 1000 kinderen voorkomt. Het verblijf in een pleeggezin of instelling verhoogt de kans op seksueel misbruik met factor 5.

De meeste misbruikte kinderen waren 12 jaar of ouder en het waren voornamelijk meisjes. In twee derde van de gevallen was er sprake van slechts één dader. Bij pleeggezinnen was de dader in meer dan de helft van de gevallen de pleegouder of een andere volwassene in het pleeggezin. Bij instellingen was de dader in de helft van de gevallen een andere adolescent die in dezelfde instelling verbleef. Van de daders was 91% mannelijk en 53% van de daders was 21 jaar of ouder.

Zelfrapportage studie

78 jongeren rapporteerden tenminste één vorm van seksueel misbruik. Net zoals bij de informantenstudie was seksueel misbruik met fysiek contact de meest gerapporteerde vorm. Meer dan de helft van de jongeren verbleef in een instelling, meer dan een derde in een pleeggezin en 14% verbleef in beide in 2010. De jaarprevalentie van 2010 van CSA was in pleeggezinnen 168 op de 1000, in instellingen 280 op de 1000 en voor jongeren die in 2010 in beiden verbleven, 341 op de 1000. Het verschil tussen de prevalentie in pleeggezinnen, instellingen en beiden was significant. Het verschil tussen instellingen en beiden was niet significant.

Wanneer gecorrigeerd werd voor opleiding en etniciteit, kwam naar voren dat in pleeggezinnen minder kinderen misbruikt worden dan in de algemene populatie (55 op de 1000 ten opzichte van 74 op de 1000).

Meisjes rapporteerden meer misbruik dan jongens. Er werden geen verschillen gevonden in leeftijd en etniciteit met betrekking tot het rapporteren van CSA. Bijna de helft van de adolescenten wilde niet rapporteren wie de dader was. De meeste daders waren mannelijk.

Discussie

Seksueel misbruik, zoals gerapporteerd door informanten, lijkt vaker voor te komen in instellingen en pleeggezinnen dan in de algemene populatie. De prevalentie van CSA in instellingen en pleeggezinnen verschilt niet significant van elkaar. In tegenstelling tot de informantenstudie, komt uit zelfrapportage naar voren dat seksueel misbruik vaker voorkomt in instellingen vergeleken met de algemene populatie en pleeggezinnen. De hypothese dat niet-biologische relaties het risico op CSA kunnen verhogen, kan dus verworpen worden. In instellingen is vaker sprake van ‘structurele verwaarlozing’, wat het moeilijker maakt voor verzorgers en kinderen om een stabiele relatie met elkaar te hebben. Ook leven kinderen in instellingen in grotere groepen met kinderen met gedragsproblemen, wat het risico op seksueel misbruik kan verhogen (de helft van de daders in instellingen is een leeftijdsgenoot).

Hieruit blijkt dat niet alleen de relatie van de verzorger met het kind belangrijk is, maar dat ook het toezicht op de groep van belang is. Zowel bij de informantenstudie als bij zelfrapportage werd meer misbruik bij meisjes gerapporteerd. Over het algemeen wordt er meer CSA gerapporteerd bij zelfrapportagestudies dan bij informantenstudies. Een verklaring daarvoor is dat informanten alleen de gevallen van misbruik rapporteren waarvan zij het weten. Dat omvat niet alle gevallen, omdat niet alle kinderen vertellen over hun misbruik. De gevallen van seksueel misbruik zoals gerapporteerd door informanten zijn slechts het topje van de ijsberg. De prevalentie die gebaseerd is op zelfrapportage kan zowel een overschatting als een onderschatting zijn, omdat de jongeren de vragen over het type misbruik anders kunnen interpreteren dan de onderzoekers bedoeld hadden. Gelet moet worden op het feit dat in deze studie de jaarprevalentie is geschat en niet de lifetime prevalentie. De lifetime prevalentie is echter altijd hoger.

In deze studie waren echter verschillende beperkingen. In de eerste plaats werkten instellingen niet direct mee, waardoor de tijdsperiode van rapportage korter werd, wat waarschijnlijk heeft geleid tot een onderschatting van de prevalentie van seksueel misbruik. Slechts de helft van de gevraagde deelnemers deed mee aan de zelfrapportage vragenlijst.

Dit kan ook voor een onderschatting van de werkelijke prevalentie gezorgd hebben, doordat jongeren die misbruikt zijn vaker niet mee wilden doen aan dit onderzoek. In de tweede plaats zijn er problemen met de meetmethode in deze studie. Zo weten informanten niet alle gevallen van misbruik en hebben zelfrapportage studies een verminderde validiteit en betrouwbaarheid.

Het is voor het eerst dat de prevalentie in instellingen en pleeggezinnen met elkaar vergeleken is, waardoor we voorzichtig moeten zijn in het trekken van conclusies. De bevindingen moeten eerst systematisch gerepliceerd worden voordat we er een uitspraak over kunnen doen. Als laatste is niet bekend wat de redenen zijn dat er in instellingen een verhoogde kans op CSA is. Bovendien worden kinderen niet random in instellingen of pleeggezinnen geplaatst en kan het verschil in prevalentie te wijten zijn aan kenmerken van het kind. Dit is echter wel moeilijk te meten, omdat er veel instabiliteit is in instellingen en pleeggezinnen.

Het verblijf in een instelling werd vaak geprefereerd boven het verblijf in een pleeggezin, maar met het oog op de verhoogde prevalentie van seksueel misbruik in instellingen is het de moeite waard om dit te herzien. Gezien het grote aantal minderjarige daders wordt wel gepleit voor minder kinderen per verzorger in instellingen om de supervisie in groepen te kunnen verbeteren. Ook moeten er vraagtekens gezet worden bij het verblijf in instellingen, omdat kinderen die toch al kwetsbaar zijn, daardoor meer kans hebben om misbruikt te worden.

In deze studie wordt onderzocht in hoeverre kinderen in staat zijn om goed te beschrijven wat er gebeurd is als er sprake is van seksueel misbruik. Wanneer peuters op de juiste manier ondervraagd worden, kunnen ze betrouwbare beschrijvingen van (stressvolle) gebeurtenissen geven. Dit gebeurt het beste wanneer ze strategieën mogen gebruiken waarbij ze de gebeurtenissen zelf mogen vertellen, eventueel aangevuld door ondersteunende strategieën. In deze studie wordt meer gedetailleerd gekeken naar de bekwaamheid van jonge kinderen (3-6 jaar) voor het beantwoorden van verschillende vragen. Om als informatieve getuige te kunnen fungeren, moeten jonge kinderen zich herinneren wat werkelijk gebeurd is, de algemene eisen van de context van het interview begrijpen, begrijpen dat er specifieke vragen aan hen gesteld worden en herkennen wanneer er niet duidelijk gecommuniceerd wordt. Peuters kunnen nog niet zoveel begrijpen als oudere kinderen of volwassenen. Om vragen te kunnen begrijpen, moet een kind contextuele informatie en conclusies kunnen integreren, stelt de relevantietheorie.

Kennis verwerven

Als kinderen één jaar of ouder zijn, proberen ze de kennis van een ander te begrijpen en als ze 3 of 4 jaar oud zijn, kunnen ze vragen interpreteren en richting het zesde levensjaar kan het kind relevante contextuele informatie begrijpen. Om hun ervaringen met anderen te kunnen delen, moeten kinderen begrijpen hoe kennis verkregen wordt en hoeveel kennis ze moeten delen. Kinderen leren om hun autobiografische herinneringen om te zetten in georganiseerde verhalen. Het decoderen van die herinneringen zorgt ervoor dat de hoeveelheid en kwaliteit van de informatie verhoogd wordt en dat het ophalen ervan verbeterd wordt.

Jongere kinderen geven kortere verslagen van hun ervaringen dan oudere kinderen, doordat hun (meta)cognitieve en communicatieve bewustzijn nog aan het ontwikkelen zijn. Hoe langer een gebeurtenis geleden is, hoe moeilijker jonge kinderen het vinden om die gebeurtenis te beschrijven. Wanneer ze free-recall (zonder begeleidende vragen iets vertellen) verhalen moeten vertellen, bevatten deze weinig informatie. Daarom wordt wel gesteld dat er bij hen duidelijke (meerkeuze)vragen gesteld moeten worden. Echter, niet alle studies hebben aan kunnen tonen dat jongere kinderen meer moeite hebben met free-recall. Eerder onderzoek heeft de nadruk gelegd op het begrijpen en beantwoorden van vragen over positieve of neutrale gebeurtenissen. In deze studie wordt echter gekeken naar persoonlijke (en mogelijk traumatische) gebeurtenissen.

Methode

Steekproef

Aan deze studie deden 299 kinderen uit Israël mee. Deze kinderen waren tussen de 3 en 6 jaar oud.

NICHD Investigative Interview Protocol

Bij deze studie werd het HICHD Protocol gebruikt. Dit is een gestructureerd interview en heeft betrekking op alle fasen van het forensisch interview. Door middel van open vragen probeert de onderzoeker zoveel mogelijk informatie in te winnen. Daarna wordt dit aangevuld met directe vragen over specifieke details. Het stellen van suggestieve vragen wordt in alle fasen van het interview sterk afgeraden.

Coderen van de data

De interviews werden opgenomen en gecodeerd. Vervolgens werden de inhoudelijke vragen ingedeeld in: Open vragen, directe vragen, meerkeuze vragen of suggestieve vragen. Het aantal details en gesproken woorden van het kind werden geteld en er werd bepaald of het kind specifiek antwoord had gegeven op de vraag van de interviewer. Ook werd gekeken naar de soort informatie: Nieuwe informatie of herhaalde informatie.

Resultaten

Het stellen van vragen

Onderzoekers stelden gemiddeld 85 vragen aan een kind, waarvan 70 inhoudelijke vragen. Bij kinderen van 5 of 6 jaar werden gemiddeld minder vragen gesteld dan bij kinderen van 3 of 4. Directieve vragen werden heb meest gesteld, daarna respectievelijk uitnodigingen, meerkeuzevragen en suggestieve vragen. Oudere kinderen kregen meer directieve vragen en uitnodigingen dan jongere kinderen. Bij meerkeuzevragen was het andersom: Jongere kinderen kregen meer meerkeuzevragen dan oudere kinderen. Suggestieve vragen werden zowel bij jongere kinderen als bij oudere kinderen even vaak gesteld.

De antwoorden van kinderen

De kinderen reageerden op bijna alle vragen, hoewel de oudere kinderen (5 of 6 jaar) vaker reageerden dan de jongere kinderen (3 of 4 jaar). De oudere kinderen gaven meer informatie met nieuwe details dan de jongere kinderen. Op uitnodigingen, suggestieve en directieve vragen werd even vaak gereageerd, maar op meerkeuzevragen en op on-track vragen (vragen die het kind op weg helpen) minder. Hoe ouder het kind, hoe informatiever het is.

Hoe ouder kinderen zijn, hoe minder ze reageren op uitnodigingen en hoe meer op directieve vragen, suggestieve vragen en meerkeuzevragen. Kinderen gaven gemiddeld 2 forensische details per antwoord. Hoe ouder, hoe meer details de kinderen gaven. Directieve vragen en uitnodigingen zorgden voor meer details in de antwoorden dan meerkeuzevragen.

Andere informatieve respons

In sommige gevallen werd er geen antwoord op een specifieke vraag gegeven, maar vertelde het kind iets anders en werden er daardoor andere forensische details bekend. Ook werd er informatie gewonnen door non-verbale communicatie of gebaren. Dit gold zowel voor de jongere als voor de oudere kinderen evenveel.

Niet-informatieve respons

Alle antwoorden die geen betrekking hadden op de vraag, werden uit de analyse gehaald. Bij 3- en 4-jarigen kwam vaker een niet-informatieve respons voor dan bij de 5- en 6-jarigen. Uitnodigingen zorgen vaker voor een niet-informatief antwoord dan suggestieve, directieve vragen en nog minder vaak bij meerkeuzevragen.

Discussie

Dit was de eerste studie die gevonden heeft dat 3-jarigen relevante informatie kunnen geven over gebeurtenissen die ze meegemaakt hebben. Echter, er was hier sprake van een veldstudie, zodat de interviewers niet de accuraatheid van de informatie konden achterhalen. Er werd gefocust op de communicatieve en vertelvaardigheden van het kind en niet op de accuraatheid van hun beweringen. De beweringen van de kinderen waren echter wel geloofwaardig. Kinderen van 3 jaar oud hebben al de vereiste verbale, cognitieve en communicatieve vaardigheden en voldoende aandacht om met volwassenen te praten.

Jonge kinderen kunnen meer ervaringen beschrijven dan altijd gedacht werd. Ook geven zij relevante informatie op specifieke vragen van de interviewers. Hoewel dit laatste al bekend was, werd in deze studie pas duidelijk dat kinderen zelfs goed presteren als ze in een onbekende situatie zijn waarin cognitief veel van hen gevraagd wordt. De antwoorden die de oudste kinderen uit deze steekproef geven, zijn echter nog niet perfect, wat erop duidt dat de taalvaardigheden en het begrijpen van taal nog in ontwikkeling zijn.

Verder geven kinderen bij de helft van de antwoorden nieuwe informatie, wat erop wijst dat ze niet slechts herhalen, maar nieuwe details vertellen. Voor het vertellen van nieuwe details tijdens een interview met tientallen vragen zijn niet alleen vaardigheden nodig voor het ophalen van informatie, maar wordt er ook gelet op de reactie en de kennis van de interviewer. Hoewel kinderen van 3 of 4 jaar informatie kunnen geven, wordt de mate van informatieverstrekking groter naarmate kinderen ouder worden.

Door te kijken naar de antwoorden van kinderen op verschillende typen vragen, kan nieuw inzicht verschaft worden in de bekwaamheden van het kind als getuige. In deze studie gaven peuters minder antwoorden en minder nieuwe details op open vragen ten opzichte van gesloten, suggestieve of meerkeuzevragen. Dit kan te maken hebben met het feit dat jonge kinderen hierbij minder inspanning nodig hebben voor het ophalen van informatie. Echter, specifieke vragen kunnen er ook voor zorgen dat jonge kinderen meer druk voelen om te antwoorden en de informatie als gevolg daarvan minder accuraat wordt.

Op specifieke vragen worden in verhouding minder details als antwoord gegeven dan bij uitnodigende vragen. Uitnodigende vragen lokken vaak ook meer informatie uit dan alle andere soorten vragen. Echter, bij jonge kinderen zijn directieve vragen beter dan uitnodigende vragen. De kinderen in deze studie onthulden het misbruik vrijwillig, waardoor de resultaten kunnen verschillen van steekproeven waarin kinderen geen of niet vrijwillig misbruik onthullen. Er is meer onderzoek nodig om te kunnen bepalen hoe kinderen die weerstand hebben om over misbruik te vertellen, geïnterviewd moeten worden.

Zijn getuigenverklaringen van kinderen accuraat? Veel onderzoek is afhankelijk van rechtszaken en dat is controversieel bij seksueel misbruik. Kinderen hebben ontwikkelende cognitieve vermogens en hebben sociaalemotionele steun nodig om in een legale context goed te kunnen functioneren. Er moet aandacht besteed worden aan de vermogens, kwetsbaarheden en behoeften van kind getuigen, omdat anders onder-geloof of over-geloof geriskeerd wordt.

Onder-geloof kan resulteren in gebrek aan bescherming van misbruikte kinderen en vrijheid voor daders om te blijven misbruiken. Over-geloof kan leiden tot het verwoesten van de levens van onschuldige mensen, terwijl de ware dader vrij is door te gaan met misbruiken. Dit artikel bekijkt cognitieve en sociaalemotionele factoren die invloed hebben op (a) onthulling en nondisclosure van seksueel misbruik van kinderen, (b) ooggetuigen geheugen en (c) getuigenis bij proces.

Disclosure en nondisclosure van kind seksueel misbruik

Kinderen rapporteren bijna nooit seksueel misbruik uit zichzelf. Nondisclosure kan komen door gevoelens van schaamte, realisatie dat seksuele handelingen taboe zijn, of angst zichzelf of anderen in de problemen te krijgen. De signalen die kinderen wel afgeven worden vaak gemist door ouders (‘moet ik echt de avond met Oom Jim doorbrengen?’). Ook al herinneren kinderen de seksuele gebeurtenissen, ze hebben tegenzin hierover te vertellen.

Wetenschappelijk studies zijn gebaseerd op rapportages van daders of van slachtoffers. Ze vergelijken dit met latere interviews over hun onthullingen. Uit onderzoek van Leander et al. is gebleken dat kinderen niet alleen tegenzin hebben in rapporteren seksueel misbruik bij intrafamiliaal misbruik, maar ook bij extra familiaal misbruik. Kinderen meerdere keren interviewen helpt hen om meer te vertellen over de seksuele ervaringen. Het blijkt dat veel kinderen niet vertellen over de seksuele handelingen, zelfs als ze foto’s zien waarop ze zelf misbruikt worden.

Sociaal-emotionele factoren die bijdragen aan nondisclosure en nalatigheid van seksuele informatie zijn schaamte, angst voor negatieve gevolgen en schuld. Dit kan het leeftijdsvoordeel zelfs omdraaien. Oudere kinderen hebben een beter geheugen en rapporteren hierdoor meer informatie, maar ze vertellen minder over genitale aanraking dan jongere kinderen.

Moederlijke steun en disclosure van seksueel misbruik

Een aantal contextuele factoren beïnvloeden onthulling. Deze factoren zijn cultureel en interpersoonlijk. Een belangrijke factor is het niveau van emotionele steun van significante anderen in leven van het kind (niet-misbruikende familie leden). Daarnaast is familie steun belangrijk. De meeste kinderen vertellen over het misbruik tegen een ouder. Adolescenten vertellen er, vaker dan kinderen, over aan leeftijdsgenootjes, maar ook vaak tegen een familielid. Onthulling is afhankelijk van hoe kinderen waarnemen dat hun familie erop zal reageren.

In dit stuk gaat het vooral over moederlijke steun. Kinderen rapporteren ook wel aan andere familieleden, maar meestal bij hun moeders (vooral jonge kinderen). Veel onderzoek heeft zich ook gericht op moederlijke steun, al is steun van andere familieleden ook belangrijk. Daarnaast is het onduidelijk wat precies onder steun valt: hoe conceptualiseer je dit? En wat valt onder steun?

Ouderlijke reacties op informatie anders dan seksueel misbruik onthullingen voorspelt of kinderen wel of niet over het misbruik zullen vertellen. Kinderen met ouders die normaal kalm reageren op stressvolle gebeurtenissen, verlaten de onthulling van misbruik niet. Daarnaast rapporteren ze ook eerder aan een ouder dan aan een niet-ouder, onthulden ze vaker spontaan en reageerden de ouders vaker positief.

Steun van verzorgers is ook belangrijk in het onthullen van seksueel misbruik in later forensisch interview. Wanneer kinderen een steunende niet-misbruikende verzorger hadden vertelde ze eerder over misbruik dan als ze dit niet hadden. Gebrek aan familie steun voorspelt ook herroepingen van seksuele misbruik beweringen: minder steun, grotere kans op herroeping.

De relatie tussen dader, moeder en kind is ook belangrijk in onthulling van kind en moederlijke reacties. Kinderen die gerelateerd zijn aan de dader hebben meer angst en zorgen over de onthulling, door angst voor verlies van een relatie, angst voor straf, persoonlijk verantwoordelijk voelen of bang voor schade aan familie. Daardoor vertellen deze kinderen later over hun misbruik. Moeders die de onthullingen van hun kinderen geloven, hebben minder vaak een relatie met de dader. Moeders die in een afhankelijke relatie met de dader staan straffen hun kinderen vaker voor het onthullen of maken ze uit voor leugenaar of geven ze de schuld.

Kind relaties met niet-misbruikende verzorgers kan ook tegen onthulling werken, doordat kinderen degene van wie ze houden willen beschermen. Ze kunnen angst hebben voor de negatieve gevolgen voor anderen, zoals een scheiding of dat het moeilijk zal zijn voor hun moeder om er emotioneel mee om te gaan. Wanneer kinderen negatieve gevolgen voor anderen verwachten, onthullen ze pas later. De relatie tussen steun van de familie en verwachting van negatieve gevolgen voor hen is onduidelijk. Mogelijkheden:

• Steunende familie en dus banger voor negatieve gevolgen door onthulling

• Steunende familie en dus meer vertrouwen dat familie het kan doorstaan en altijd van ze zou houden onafhankelijk van negatieve gevolgen van onthulling

Verwachtingen van reacties van ouders is afhankelijk van de cultuur en hun beeld op onthulling en seksualiteit. Dit kan gerelateerd zijn aan hoeveel negatieve gevolgen je verwacht.

Familie steun voorspelt ook de uitkomsten voor kinderen, die seksueel misbruikt zijn. Is het zo dat moeders met meer steun, een meer verzorgende omgeving voor kinderen bieden, of dat ze beter reageren op seksueel misbruik onthulling. Waarschijnlijk speelt beide een rol.

Kind ooggetuigen geheugen ontwikkeling

Er is veel bekend over het geheugen in niet-misbruikte kinderen. In onderzoek weet men precies wat de kinderen moeten onthouden en kan dit dus gecheckt worden. In onderzoek over ooggetuigengeheugen wordt er aandacht besteed aan de accuraatheid van geheugen en weerstand tegen valse suggesties. Cognitieve en sociaal-emotionele factoren zijn hierin belangrijk.

Cognitieve factoren in kind ooggetuigen geheugen en suggestibiliteit

Kind geheugenrapportages worden steeds accurater en completer met leeftijd. Kinderen hebben meer aanmoediging en signalen nodig om informatie op te halen, en kunnen dit niet alleen. Dit wordt in de forensische context echter als suggestief gezien. Het kan de accuraatheid verhogen, maar kan ook bijdragen aan suggestibiliteit en geheugen fouten, vooral in jonge kinderen. Jonge kinderen zijn extra kwetsbaar voor suggestie en misinformatie effecten. Kinderen van vier/vijf jaar kunnen vaak toonaangevende vragen over negatieve, taboe handelingen wel weerstaan.

Cognitieve factoren die bijdragen aan verbeteringen in geheugen en verminderde suggestibiliteit met leeftijd zijn biologische maturatie, taalontwikkeling, kennisbasis, recollectieve processen, bron monitoren en geheugenstrategieën. Theorieën:

• Source Monitoring Framework: vermogen om te differentiëren tussen bronnen van informatie in het geheugen (zelf meegemaakt of verteld door anderen). Kinderen hebben hier meer moeite mee dan volwassenen, en dus zien ze suggesties vaker als eigenlijke ervaring

• Zwakke geheugensporen dragen bij aan suggestibiliteit, omdat ze makkelijk te overschrijven zijn en mensen hier minder zeker over zijn. Volgens de Fuzzy Trace Theory zijn er twee type geheugen parallel naast elkaar: 'verbatim' (letterlijke, oppervlakte niveau geheugen spoor) en 'gist' (geheugenspoor over globale betekenis van gebeurtenis). 'Verbatim' herinneringen vervagen of desintegreren snel, 'gist' herinneringen zijn duurzamer. Valse herinneringen ontstaan doordat 'gist' herinneringen vals toegeschreven worden aan een ervaring of door het ophalen van verkeerde verbatim geheugen

Het geheugen voor stressvolle gebeurtenissen is robuuster en langer durend dan voor minder stressvolle gebeurtenissen en weerstand voor suggestie is sterker voor centrale vergeleken met perifere eigenschappen van gebeurtenissen. Er zijn individuele verschillen in het begrip van stressvolle gebeurtenissen en in de wil om na te denken en te discussiëren over traumatisch materiaal. Dit beïnvloedt de mate waarin een gebeurtenis wordt verwerkt, opgeslagen en opgehaald.

Bijna alle kinderen vanaf drie/vier jaar kunnen negatieve gebeurtenissen herinneren met accuraatheid en detail. Toch zijn andere suggestibel en kwetsbaar voor misinformatie. Er zijn veel individuele verschillen in deze suggestibiliteit. Dit is ook afhankelijk van de situatie.

Kind valse herinnering

Een valse herinnering is een valse rapportage van gebeurtenissen, die niet gebeurd zijn. Dit komt voor bij zowel kinderen als volwassenen. Het gebeurt minder vaak voor distinctieve, persoonlijk significante, taboe gebeurtenissen dan wereldse gebeurtenissen. Kinderen zijn minder vatbaar voor suggestie over negatieve dan positieve gebeurtenissen. De meeste forensische interviews gaan over negatieve gebeurtenissen. Het is echter niet zo dat kinderen immuun zijn tegen suggestie over deze handelingen, vooral jongere kinderen niet.

Sociaal emotionele factoren en kind ooggetuigen geheugen, suggestibiliteit en valse herinnering

Meerdere factoren dragen bij aan suggestibiliteit, zoals het willen plezieren van de interviewer vs. erg verdacht zijn over de implicaties van de interviewer, of het krijgen van  bepaalde beloningen als kinderen de versie van waarheid van hun ouder/ therapeut/ interviewer accepteren. Een belangrijke factor is sociale steun, zowel na de negatieve gebeurtenis als tijdens het interview. Men heeft een beter geheugen wanneer men meer steun ervaart en men geeft meer informatie en maakt minder fouten bij een steunende interviewer. Dit leidt tot accuratere herinneringen en meer weerstand tegen suggestie.

Verbeteringen in sociaal begrip kan zorgen voor minder wil om te rapporteren, door het begrip van de sociale implicaties van onthulling en verklaring. Zowel sociale als cognitieve factoren zijn van belang in de herinnering van bepaalde gebeurtenissen.

Mishandeling en geheugen

Veel misbruikte kinderen hebben een normaal geheugen functioneren, vooral voor trauma gerelateerde informatie. Maar ook hier spelen cognitieve en sociaal-emotionele factoren een rol.

Cognitieve factoren in mishandelde kinderen ooggetuigengeheugen en suggestibiliteit

Deze factoren worden onderzocht door documentatie van misbruik door daders in wettelijke zaken te vergelijken met de verklaringen van kinderen. Een andere manier is het geheugen van het kind voor gebeurtenissen, gedocumenteerd door onderzoekers, te onderzoeken. Voordeel is dat zowel cognitieve als sociaal-emotionele factoren onderzocht worden.

Bij een medisch onderzoek door een dokter over mogelijk kind seksueel misbruik vertelden oudere kinderen meer details en antwoorden zij specifieke vragen accurater dan jongere kinderen. Kinderen gaven bijna nooit toe aan misleidende vragen, maar dit werd wel vaker gedaan door jongere mishandelde kinderen.

Dit komt doordat ze een sterk geheugen hebben voor wat er gebeurd was en meer weerstand voor suggesties over onplezierige dingen. De prestatie was gelijk over kinderen, die op verschillende manieren misbruikt waren. Een lagere intelligentie voorspelt een minder accuraat geheugen.

Kinderen, die seksueel misbruikt waren, beantwoordden vragen over anus/genitaal onderzoek accurater dan andere mishandelde kinderen of kinderen zonder bekend misbruik verleden die medisch onderzocht waren. Dit kan komen door een verhoogde focus op trauma gerelateerde informatie, wat weer kan komen door meer kennis over trauma gerelateerde informatie of sociaal-emotionele factoren geassocieerd met traumatisering.

Sociaal-emotionele factoren in mishandelde kind ooggetuigen geheugen en suggestibiliteit

Er zijn wisselende resultaten of trauma-gerelateerde psychopathologie leidt tot meer of minder geheugenfouten. Mentale gezondheidsproblemen kunnen leiden tot grotere ooggetuigengeheugen fouten. Sommige vormen van trauma gerelateerde psychopathologie (bijv. PTSS) zijn echter gerelateerd aan accurate herinneringen voor trauma.

Grotere dissociatie voorspelt accurater geheugen. Als dissociatie echter samen voorkomt met andere trauma symptomen leidt het tot meer fouten. Een verklaring hiervoor kan de ‘respons bias’ zijn: hoe snel iemand het eens is met de interviewer. Kinderen met hoge dissociatie en met andere trauma symptomen gaan wellicht eerder mee met misleidende vragen in een interview, wellicht door angst gerelateerde aandachtsproblemen tijdens het interview, druk om de interviewer te plezieren of wens om het interview snel af te sluiten

Mishandelde kinderen hebben een verhoogde kans op sociaal-emotionele problemen. Ze hebben vaker onzekere hechtingsrepresentaties en minder vertrouwen in andere mensen. Onzekere hechting is gelinkt aan een slechter geheugen en verhoogde suggestibiliteit voor stressvolle gebeurtenissen. Omdat mishandelde kinderen meer kans hebben op onzekere hechting en sociaal-emotionele problemen, zijn zij wellicht extra gevoelig voor de houding van de interviewer. Sociaal-emotionele problemen kunnen beïnvloeden hoe kinderen vragen beantwoorden in een wettelijke context.

Emotie regulatie tijdens een forensisch interview of in een andere wettelijke context is belangrijk voor mishandelde kinderen. Steunende interviewers zijn nodig om te helpen in het reguleren van angst, onzekerheid en emoties, om zo accuraat mogelijke rapportages te krijgen. Interview stijl en context beïnvloeden ook de geheugen prestatie en suggestibiliteit. Dit is vooral belangrijk voor mishandelde kinderen, met weinig vertrouwen in zichzelf en met trauma gerelateerde symptomen. Belangrijk zijn het niveau van verstandhouding, warmte en sociale steun.

Kruisverhoor en kind ooggetuigengeheugen

Na onthulling en forensische interviews, moeten kinderen hun verhaal vaak nog eens vertellen in rechtbank. Dit zijn intimiderende sociale contexten. Kinderen die accurate herinneringen hebben, kunnen deze omgeving te stressvol vinden om optimaal te beschrijven wat er gebeurd is en te stressvol om valse suggesties te weerstaan. Ze hebben vaak ook hun ouders er niet bij voor steun.

In de VS worden kinderen ondervraagd. De aanklager zal eerst vragen stellen aan het kind. Daarna zal de verdedigende advocaat vragen stellen over zijn huidige verklaring en eerdere statements. De aanklager probeert vaak open vragen te stellen en daarbij het kind te ondersteunen. De verdediger is echter meer intimiderend met suggestieve vragen om het kind in diskrediet te brengen. Een samenspel van cognitieve en sociaalemotionele factoren tijdens het kruisverhoor kan het kind als getuige enorm benadelen.

Hoe kruisverhoor schadelijk kan zijn voor verklaring van het kind:

• Suggestieve en moeilijke vragen zijn verwarrend voor het kind en kunnen leiden tot inaccurate verklaringen

• Intimiderende rechtszaaksetting kan leiden tot een verminderd betrouwbare verklaring

Hoog suggestieve vragen kunnen leiden tot het betwijfelen van de geloofwaardigheid van kinderen en hun verklaring door de jury. Complexe vragen door verdedigende advocaten voorspellen wel een hogere kans op veroordeling dan op vrijspraak.

Getuigen in de rechtbank kan negatieve effecten hebben op de mentale gezondheid en waarnemingen van het wettelijke systeem. De uitkomsten zijn erger voor oudere kinderen dan jongere. Wellicht doordat ze strenger ondervraagd worden of doordat oudere kinderen beter door hebben dat hun geloofwaardigheid betwijfeld wordt. Oudere kinderen realiseren het effect van hun verklaring op de toekomst van de verdediger ook meer.

Negatieve effecten van kruisverhoor kunnen verminderd worden door waarheidsinductie, bijvoorbeeld een ontwikkelingsgeschikte aanpak voor eed, en het voorbereiden van het kind op het kruisverhoor. Men moet op de hoogte zijn van hoe de ontwikkeling interacteert met de wettelijke procedure.

Hoofdletsel wat ontstaat door kindermishandeling (‘Abusive head trauma’ of AHT) hangt samen met mortaliteit en morbiditeit. Het is belangrijk om AHT te kunnen onderscheiden van andere vormen van hersenschade, zodat de juiste maatregelen genomen kunnen worden. In dit artikel worden de kenmerken van AHT omschreven met betrekking tot kindermishandeling en worden suggesties gegeven voor onderzoek wanneer er een vermoeden is van AHT.

Kinderartsen zijn zich ervan bewust dat AHT hoog op de lijst van differentiële diagnoses staat bij kinderen met niet (voldoende) verklaard trauma in de schedel. Differentiële diagnoses zijn een aantal verschillende mogelijke aandoeningen waaraan een patiënt – gezien de klachten en symptomen die bij de arts bekend zijn - zou kunnen lijden. Een differentiële diagnose wordt gesteld als verschillende ziekten het ziektebeeld kunnen verklaren en het nog niet mogelijk is om een definitieve diagnose te stellen. Er is echter geen gouden standaard om deze conditie te testen; er is dus een diagnostische uitdaging.

Definitie

De oorzaak van AHT wordt bijna nooit bevestigd en kan zowel elementen bevatten van botsen (‘shaking impact syndrome’) als van schudden (‘shaken baby syndrome’). AHT wordt nu ook wel omschreven als ‘schade die wordt toegebracht aan het hoofd en aan de inhoud daarvan’.

Epidemiologie

Het is moeilijk om de incidentie van AHT te bepalen, doordat er verschillende inclusiecriteria gebruikt worden en het relatief weinig voorkomt. De incidentie per jaar wordt geschat op 20 tot 24 per 100.000 kinderen onder de leeftijd van één jaar. Dit getal kan voor kinderen die jonger dan een halfjaar zijn, zelfs oplopen tot 36 per 100.000 kinderen. Geschat wordt dat 60% van de kinderen die overlijden aan fysieke mishandeling, slachtoffer waren van AHT. Het is mogelijk dat de kinderen die onder de aandacht van clinici komen, slechts een klein deel van het hele spectrum van de conditie zijn. In veel gevallen is naast AHT ook sprake van fysieke mishandeling, wat erop wijst dat AHT bijna nooit een opzichzelfstaande gebeurtenis is. Factoren die AHT triggeren zijn voortdurend huilen van het kind en stress of een postnatale depressie bij de moeder. De klinische uitkomst voor kinderen met AHT is slecht. Er is bij de AHT-groep een mortaliteit van 8% geïdentificeerd, ten opzichte van 1,7% bij kinderen die niet mishandeld werden. Meer dan de helft van de kinderen met AHT hebben blijvende neurologische beperkingen.

Geschiedenis

Er is een grote kans op mishandeling bij kinderen die jonger zijn dan drie jaar en traumatisch schedelletsel hebben. AHT kan onderscheiden worden van bijvoorbeeld een val. Een val is vaak niet ernstig genoeg om neurologische schade te veroorzaken.

Radiologische kenmerken

Subdurale bloedingen (SDH – bloedingen die ontstaan tussen het harde hersenvlies en het spinnenwebvlies als de hersenen ten opzichte van de schedel bewegen) worden geassocieerd met AHT, terwijl subarachnoïdale bloedingen (bloedingen die rond of in de hersenen onder het spinnenwebvlies plaatsvinden) bij kinderen met AHT en zonder AHT evenveel voorkomen. Extradurale bloedingen (bloedingen tussen de schedel en het harde hersenvlies) komen vaker voor bij kinderen zonder AHT. Bloedingen die een hoge attenuatie (hoge dichtheid of ‘wit’ uiterlijk) hebben, komen overeen met acute bloedingen. Lagere attenuatie waarvan het uiterlijk donkerder is, wordt geassocieerd met het oplossen van bloedingen. Lage attenuatie bloedingen of meerdere SDH’s van verschillende attenuaties komen vaker voor bij AHT. SDH’s hebben verschillende uitingsvormen en kunnen daarom beter beschreven worden in termen van hun radiologisch uiterlijk dan in de termen acuut of chronisch.

Neurologisch onderzoek bij vermoeden van AHT

Volgens de huidige richtlijnen is een CT-scan de eerste keuze bij vermoedens van AHT, hoewel een MRI ook verschillende voordelen heeft en zo snel mogelijk moet worden uitgevoerd. Een MRI kan beter kleine SDH’s in de welvingen van de posterior fossa of het tentorium identificeren. Het is gevoeliger voor het identificeren van schade binnen het hersenparenchym. Ook kan een MRI het trauma beter dateren. Een follow-up MRI kan meer informatie geven over de ontwikkeling van de bloedingen die informatie kunnen geven over de leeftijd van de schade en informatie kunnen geven over de prognose voor het herstel of over blijvende schade aan het brein.

Kenmerken die geassocieerd worden met AHT

Retinale bloedingen

Retinale bloedingen (RH – bloeding op het oppervlak van het netvlies) worden sterk geassocieerd met AHT, in 70-80% van de gevallen van AHT komt het voor. In de meeste gevallen zijn de RH’s over de retina verspreid, zich uitstrekkend tot de omtrek. Ze zijn vaker bilateraal (beide ogen) dan unilateraal (één oog) en worden vaak in alle lagen van de retina gevonden. In minder dan 10% van de niet-AHT gevallen wordt RH gezien. Dan zijn de RH’s kleiner en vaker unilateraal. Kinderartsen besteden te weinig aandacht aan RH’s. Daarom moet er uitgebreider naar gekeken worden door een oogarts.

Apneu

Een apneu (onderbreking van de ademhaling) wordt geassocieerd met AHT en lijkt samen te vallen met het feit dat zuurstofarm ischemisch letsel vaker voorkomt bij deze kinderen. Verschillende factoren zijn verantwoordelijk voor de apneu, zoals ademhalingsproblemen bij kinderen die te laat medische hulp krijgen, verschillende traumatische gebeurtenissen of schade in de centra voor de ademhalingscontrole in de hersenstam. Ook zouden epileptische aanvallen vaker voorkomen bij kinderen met AHT, waardoor minder zuurstof in de hersenen komt.

Breuken

Ribfracturen en botbreuken zijn geassocieerd met AHT. Een schedelfractuur kwam echter niet significant vaker voor bij kinderen met AHT. Hoe meer kenmerken van AHT er zijn (apneu, blauwe plekken, botbreuken, RH’s, ribfracturen, epileptische aanvallen), hoe groter de voorspelde waarde van AHT. Ribfracturen en RH hebben het grootste effect op de voorspelde waarde. Deze gegevens mogen echter niet in de plaats staan van het klinische diagnostische proces, maar kunnen helpen om het proces om het kind te beschermen in werking te stellen.

Verwondingen aan de ruggengraat

Verwondingen aan de ruggengraat zijn zeldzaam bij kinderen. Er zijn wel gevallen bekend van kinderen die verwonding aan hun ruggengraat opliepen door fysieke mishandeling. In deze gevallen waren de kinderen vaak jonger dan twee jaar en vielen uiteen in twee groepen: De jongste kinderen (gemiddelde leeftijd van vijf maanden) met nekverwondingen en de oudere peuters (gemiddelde leeftijd van dertien maanden) met thoracolumbale verwondingen (verwondingen aan de wervelkolom op borsthoogte). Om deze gevallen vast te kunnen stellen, moet er een röntgenfoto gemaakt worden van de hele ruggengraat.

Protocol voor onderzoek

Als de kenmerken die geassocieerd worden met AHT, gevonden of uitgesloten kunnen worden, moeten er een aantal onderzoeken en assessments afgenomen worden in elk kind waarbij AHT wordt vermoed. Deze onderzoeken worden gedaan bij alle kinderen die jonger zijn dan twee jaar met letsel wat wijst op fysieke mishandeling en neurologische beperkingen, alle kinderen met onverklaard of onvoldoende verklaard schedeltrauma of RH in de afwezigheid van een medische oorzaak. Bij kinderen jonger dan één jaar, moet een CT-scan gemaakt worden wanneer er signalen zijn van fysieke mishandeling. Verder moet er onderzoek gedaan worden om te kijken naar de comorbiditeit van andere mogelijke causale of bijdragende factoren.

Differentiële diagnose

Alle differentiële oorzaken moeten bekeken worden. Het bevestigen of uitsluiten van bepaalde vormen van AHT is moeilijk. De clinicus moet bijdragen aan interdisciplinaire beslissingen met betrekking tot het risico op toekomstige mishandeling en aan gepaste plannen om het kind in dat geval te beschermen. Zij kunnen ook gevraagd worden om bewijs te leveren voor de rechtbank. Daarom is het belangrijk dat er goed onderzoek wordt gedaan naar het kind.

In dit artikel wordt beschreven in hoeverre rechters, advocaten en juristen op de hoogte zijn van wetenschappelijke bevindingen met betrekking juridisch bewijs en in hoeverre zij deze kennis toepassen in de praktijk.

I. Inleiding

Goede wetgeving hangt af van goede wetenschap. Wetenschappers verwijten rechters, advocaten of juristen steeds meer dat ze wettelijke beslissingen nemen zonder gebruik te maken van de basisprincipes van de wetenschap. De wetenschap daarentegen, negeert weer vaak de praktische problemen van rechters, advocaten en juristen. Rechters moeten meer doen dan slechts misleidende wetenschap verwerpen; ze moeten ernaar streven om beslissingen te maken op basis van de recente wetenschappelijke bevindingen. Veel rechters zien zichzelf echter als onbekwaam om dit te doen. De meeste rechters kunnen zelfs niet de meest algemene principes van de wetenschappelijke methoden uitleggen. Er is een nieuwe benadering nodig, omdat zij dit niet kunnen. In de eerste plaats moeten we de verleiding om alle wetenschap als een enkel veld te zien, vermijden. Gevallen van kindermishandeling werpen licht op de interactie tussen wetenschap en het recht. Causatie is belangrijk bij juridische kwesties. Bij verwondingen wordt altijd de vraag gesteld of de verwondingen veroorzaakt zijn door mishandeling of per ongeluk. Met deze twee mogelijke diagnoses is het enige wetenschappelijke bewijs wat relevant is voor de causatie, bewijs wat één van de twee verklaringen meer of minder waarschijnlijk maakt. Alleen wanneer de wetenschap bepaald heeft dat er sprake is van causatie, zal de overtreder vervolgd worden. Een onderzoek in de medische wetenschap heeft twee voordelen:

In de eerste plaats verklaart het hoe de rechtbank om moet gaan met complex, nieuw en controversieel wetenschappelijk bewijs. De meest voorkomende medische verdediging tegen kindermishandeling is dat het kind lijdt aan ‘Osteogenesis Imperfecta’ (OI), of broze bottenziekte. In de tweede plaats stellen gevallen van kindermishandeling ons in staat om te focussen op wat de echte vraag is: Hoe past een verklaring van een expert in de rechtspraak?

Als de kwaliteit van de voorlopige bepalingen kunnen verbeteren, moet dit de nauwkeurigheid van de rechtspraak vergroten en kunnen er levens gespaard worden. Fouten met betrekking tot kindermishandeling zijn vaak kostbaar en soms fataal. Veel gevallen met dodelijke afloop hadden voorkomen kunnen worden. Hoe rechters de betrouwbaarheid van het onderzoek zien, kan beïnvloeden hoe goed ze de wetenschappelijke vragen kunnen begrijpen en de accuraatheid van hun wettelijke beslissingen kunnen verbeteren. Rechtbanken hebben moeite met wetenschappelijk bewijs en kunnen baat hebben bij nuttige aanwijzingen. De vier Daubert factoren, gemaakt om de lokale en globale betrouwbaarheid bij elkaar te brengen, werken in de praktijk niet zo goed als gedacht werd.

Een bruikbaar rechterlijk onderzoek moet inhoud-specifiek zijn en moet helpen om de betrouwbaarheid te bepalen. Door een effectief onderzoek moet de rechter gefocust worden op de vraag of de expert betrouwbare wetenschappelijke informatie heeft en of hij de juiste conclusies trekt. Dit artikel biedt een praktische oplossing. De doelen zijn (1) het creëren van een context-specifiek model wat beschrijft hoe we nieuw, complex medisch bewijs moeten gebruiken en begrijpen en (2) ons begrip van de validiteit van gevallen die een wetenschappelijke determinant hebben, te verhogen.

II. Tien jaar na de zaak Daubert, waarin rechters moeite hebben met hun rol als poortwachter

A. Daubert verandert de regels

De rechtszaak tussen Daubert en Merrell Dow Pharmaceuticals (in het vervolg ‘Daubert’ genoemd) heeft de rol van de rechter in gevallen van wetenschappelijk bewijs enorm veranderd. Daubert heeft ervoor gezorgd dat het Frye onderzoek, waarbij de rechter een begrensde rol heeft en gebruik maakt van ‘algemene acceptatie’ als basis voor wetenschappelijke validiteit, vervangen werd. De rechtbank creëerde een nieuwe rol voor de rechter als poortwachter en ontwikkelde een twee-stappentest om het onderzoek te leiden. Als eerste stap moeten rechters bepalen of het bewijs ‘wetenschappelijke kennis’ is. Daarbij moet de focus van de rechter alleen op de beginselen en methodologie zijn en niet op de conclusies die daaruit voortkomen. Om de rechters te helpen om bewijs te lokaliseren op het continuüm van betrouwbaar en onbetrouwbaar, zijn vier criteria opgesteld: (1) testbaarheid; (2) peer review en publicatie; (3) foutenmarge; en (4) algemene acceptatie. Daubert heeft het afgelopen decennium de gerechtelijke besluitvorming ten aanzien van wetenschap en recht veranderd. Rechters doen vaker vooronderzoek of ontwikkelen andere methoden om de relevantie en de validiteit van het aangeboden wetenschappelijke bewijs te bepalen.

B. Rechters kunnen geen wetenschappelijke validiteit beoordelen

Recent onderzoek heeft aangetoond dat de meeste rechters de basisconcepten van de wetenschap, beschreven door de Daubert Court, niet begrijpt. Hieruit bleek ook dat Daubert niet accuraat en consistent toegepast wordt in de rechtbanken. De rechters vonden echter wel dat Daubert van waarde is en toegepast moet worden.

Directe vragen van rechters heeft veel voordelen vergeleken met eerdere methoden. Allereerst elimineert het de behoefte aan en de onbetrouwbaarheid van de geconcludeerde rechterlijke drijfveren. Ten tweede kunnen meer direct de gedachten en het wetenschappelijk begrip van de rechter getoond worden. Ten derde stelt het proces van vraag en antwoord de rechters in staat om te beschrijven hoe ze de Daubert criteria gebruiken om aan wetenschappelijk bewijs te komen, niet beïnvloed door hun beoordeling van de feiten of wet bij een bepaald geval. Resultaten van een studie toonden aan dat rechters geen inzicht hebben in twee van de vier Daubert criteria. Zo rapporteerde het overgrote deel van de rechters dat ze ‘falsifieerbaarheid’ belangrijk vonden, terwijl bijna niemand wist wat dit was. Falsifieerbaarheid wordt omschreven als de mate waarin een theorie getoetst kan worden. Verder rapporteerden bijna alle rechters dat ze foutenmarges belangrijk vonden, maar begrepen ze weinig daarvan. Foutenmarges kunnen valse negatieve fouten (missen van een echt effect), valse positieve fouten (waarnemen van een effect wat niet plaatsvond) en steekproeffouten (conclusies trekken op basis van een kleine steekproef) bevatten. Rechters scoorden echter wel veel hoger op hun begrip van de laatste twee Daubert criteria: peer review en publicatie en algemene acceptatie. De onderzoekers concludeerden dan ook dat rechters vooral moeite hebben met falsifieerbaarheid en foutenmarge. Een implicatie hiervan is, dat als rechters de Daubert criteria niet begrijpen, ze ook geen betekenisvolle, accurate of consistente beoordelingen van wetenschappelijk bewijs kunnen maken.

III. Gevallen na Daubert

Uit twee zaken die na Daubert volgden, is gebleken dat er twee structurele problemen bij Daubert spelen. Het eerste probleem is een interpretatieprobleem. Eerst wordt bepaald of het bewijs ‘wetenschappelijke kennis’ is, voordat wordt gekeken of het wel relevant is. Hierdoor moeten rechters een oneindige hoeveelheid wetenschappelijk bewijs bekijken, waarvan het meeste irrelevant is. Het tweede probleem is een probleem van toepassing. Beide problemen werden opgelost door modelling van het gepaste gerechtelijke onderzoek, zodat het bijna helemaal gefocust wordt op de fit/relevantie van Daubert. Daubert zou de focus van het gerechtelijk onderzoek moeten verplaatsen van algemene wetenschappelijke validiteit naar een evaluatie van het specifieke wetenschappelijke bewijs en conclusies die uit dit bewijs komen, om te bepalen wat relevant is.

IV. Praktische problemen vragen om praktische oplossingen

A. Het belang van het begrijpen van de wetenschap

Rechters moeten goed gebruik leren maken van wetenschappelijk bewijs. Het is echter niet de bedoeling dat ze wetenschappers worden, maar dat ze gebruikmaken van de wetenschap in een bredere context. Niet-wetenschappers kunnen bepaalde regels goed gebruiken, maar alleen in een bepaalde context, als de taak concreet is. Rechters kunnen dus leren door het exploreren van echte wetenschappelijke geschillen.

B. De drie fasen van een geval van kindermishandeling

Fase 1: Het detecteren en diagnosticeren van fysieke mishandeling

Een verwond lichaam vormt vaak het meest overtuigende bewijs voor kindermishandeling. Kindermishandeling wordt gedefinieerd als ‘elke recente handeling of het nalaten van een handeling door een ouder of verzorger, die resulteert in de dood, ernstige fysieke of emotionele schade, seksuele mishandeling of uitbuiting of een handeling of nalaten van een handeling wat voor onmiddellijk risico op ernstige schade zorgt’. Onder kindermishandeling valt fysieke, seksuele, emotionele en mentale mishandeling, verwaarlozing en de dreiging van toekomstige schade.

Steeds meer professionals worden betrokken bij het verplicht rapporteren van kindermishandeling. Echter, het stellen van de diagnose mishandeling vereist een bepaalde mate van medische training en expertise. Als een kind verschillende botten gebroken heeft, moet men zich in het ziekenhuis afvragen of het kind mishandeld is of dat het kind een onopzettelijk trauma heeft meegemaakt. Er is ook een zeldzame conditie waarin het kind lijdt aan Osteogenesis Imperfecta (OI), de broze bottenziekte. Deze diagnose kan duidelijk maken dat het om ongelukken gaat, in plaats van om mishandeling. Echter, deze kinderen kunnen net zo goed het slachtoffer worden van mishandeling. De conditie van OI wordt getest om dokters in staat te stellen om zeldzame botziekten uit te sluiten.

Wanneer dokters kindermishandeling vermoeden, verwijzen ze vaak naar verwondingen als ‘vermoeden’ van mishandeling. Daarna is er meer onderzoek nodig om deze diagnose te bevestigen of te ontkrachten. Er zijn drie typen radiologisch bewijs die vermoedens van kindermishandeling kunnen bevestigen. Allereerst kunnen dokters andere typen verwondingen vinden die wijzen op kindermishandeling. Ten tweede kunnen dokters breuken vinden in verschillende fasen van genezing, wat wijst op meerdere verwondingen over een langere tijdsperiode. Als derde kunnen dokter concluderen dat het type breuk niet in overeenstemming is met een ongeluk. Over het algemeen wordt ook gekeken naar de verwondingen van het kind en de verklaring van de ouder. Hoewel kindermishandeling alleen vastgesteld kan worden op basis van radiologisch bewijs, zijn discrepanties tussen het verhaal van de ouder en de aard en de ernst van de verwondingen van het kind ook belangrijk. In het proces is dit soort medische informatie belangrijk en kan het mogelijke verdediging beperken.

Fase 2: Onderzoek naar fysieke mishandeling

In deze onderzoeksfase worden de rechten van de ouder/verzorger gewogen tegen de verplichting van de staat om het kind te beschermen. Als kindermishandeling gedetecteerd en bevestigd wordt in onderzoek, komt de zaak in de rechtbank. De staat en plaatselijke instellingen die verantwoordelijk zijn voor onderzoek naar mishandelde kinderen, zullen bepalen of verder gegaan wordt met een civiele actie. Hoe ernstiger de mishandeling, hoe groter de kans op strafrechtelijke vervolging.

Fase 3: Toewijzing van het geval van kindermishandeling

In een rechtszaak worden rechters vaak geconfronteerd met tegenstrijdige medische bewijzen van experts. De verdediging voert echter vaak aan dat er geen sprake is van mishandeling, maar dat de medische bevindingen wijzen op een ziekte of op iets anders. Om goed gebruik te kunnen maken van medisch bewijs, moeten rechters en advocaten basiskennis krijgen over de diagnostische en onderzoeksprocessen. Dit kan de kwaliteit van de wettelijke argumenten van de advocaat en de beslissingen van de rechter verbeteren. De medische wetenschap blijft echter voor hen vaak een raadsel. Daarom worden er vaak expert-getuigen uitgenodigd om het complexe bewijs uit te leggen.

Soms kunnen experts echter meer kwaad dan goed doen. Zij moeten zich bewust blijven van bepaalde professionele en ethische verplichtingen. Rechters moeten sceptisch zijn bij experts die definitieve conclusies geven die niet voldoende bewezen zijn door valide wetenschappelijk bewijs. De enige manier voor rechters om onbetrouwbaar medische informatie buiten te houden, is door de rol van poortwachter aan te nemen.

V. Controversieel wetenschappelijk bewijs: Mishandeling of ongeluk?

A. Osteogenesis Imperfecta en ongelukken

Soms is het moeilijk te zien of een kind mishandeld is of dat het lijdt aan Osteogenesis Imperfecta (OI). Deze diagnose kan gesteld worden als de breuken in verschillende fasen van genezing zijn, als het kind een negatieve uitkomst heeft op een test voor metabolische botziekten en als het kind geen nieuwe breuken krijgt in een beschermende omgeving. OI wordt omschreven als een ‘erfelijke stoornis van bindweefsel met tekorten van type I collageen, wat leidt tot abnormale botvorming en verhoogde botfragiliteit. Als gevolg daarvan kunnen triviale verwondingen breuken veroorzaken’. OI is in de rechtszaal de meest gebruikte conditie die ouders gebruiken om de breuken te verklaren. OI wordt ingedeeld in twee typen, afhankelijk van het begin van de breuken, extraskelatale uitingen en de manier van erfelijkheid. Type I en II komen in 80% van de gevallen van OI voor. OI mag nooit verward worden met kindermishandeling, omdat OI duidelijke klinische symptomen heeft. Kinderen met OI type III hebben wormian botten (afwijkende schedelnaad op de schedel) en botontkalking, wat gemakkelijk te zien is op radiologische beelden. De identificeerbare kenmerken van typen I, II en III verhogen de kans dat dokters een betrouwbare diagnose kunnen stellen.

Het enige type OI dat verward kan worden met kindermishandeling, is type IV, de minst ernstige vorm van OI. Deze vorm heeft echter ook bepaalde klinische indicatoren die bekeken moeten worden. Als niet duidelijk is of er sprake is van OI of van kindermishandeling, kan altijd nog het collageen geanaliseerd worden. Medische gegevens geven aan dat het over het algemeen ongecompliceerd is om OI te onderscheiden van kindermishandeling.

B. Temporary Brittle Bone Disease

In tegenstelling tot OI, zijn nieuwe ziekten moeilijk om te diagnosticeren. Dit wordt deels veroorzaakt door het feit dat gekeken wordt naar relatief weinig symptomen en signalen en dat deze kenmerken bij veel ziekten voorkomen. Temporary Brittle Bone Disease (TBBD) is een kortdurende ontwikkelingsziekte van botten die kan resulteren in het gemakkelijk breken van botten bij heel jonge kinderen, voor een beperkte tijdsperiode.

VI. Bepalen van de validiteit van nieuw wetenschappelijk bewijs

Als veel rechters slecht geïnformeerd zijn over wetenschappelijke basisprincipes, kan Daubert niet accuraat of consistent toegepast worden. Er zijn oplossingen voor de korte en lange termijn voor dit probleem. Op de lange termijn kunnen rechters samenwerken met wetenschappers en andere experts om hun wetenschappelijke kennis te vergroten en daarmee de accuraatheid van juridische beslissingen met betrekking tot wetenschappelijk bewijs te vergroten. Op korte termijn kunnen rechters een nieuwe benadering gebruiken in het beoordelen van wetenschappelijk bewijs. Vragen moeten op zo’n manier gesteld worden, dat de rechter chronologisch door het wetenschappelijke proces loopt. Rechters moeten de validiteit van een theorie of techniek van een expert onderzoeken en op deze manier ook de specifieke conclusies. Er worden vaak drie vragen gesteld over medisch bewijs:

A. Eén: Hoe kwamen de experts aan hun conclusies?

Rechters moeten meer algemene, wetenschappelijke informatie hebben over een bepaalde kwestie, zodat het bewijs begrepen kan worden in de context. Een tweede stap is om de focus naar de accuraatheid van de methodologie van de experts te verleggen.

1. Bepalen van de context: Hoe de prevalentie van een ziekte de accuraatheid van een medische diagnose beïnvloedt

Elke wetenschappelijke conclusie moet in de context geplaatst worden. Hoe vaker een bepaalde ziekte in een populatie voorkomt, hoe groter de kans is dat de diagnose van de ziekte juist is. Rechters moeten dus kennis hebben van de percentages van ziekten in een bepaalde populatie en dit meenemen in hun vooronderzoek.

a. Wat is de prevalentie van kindermishandeling?

Kindermishandeling komt relatief vaak voor. In de VS werden in 2000 879.000 gevallen van kindermishandeling en verwaarlozing gerapporteerd en 1200 kinderen overleden in dat jaar aan de gevolgen ervan. In de leeftijdsgroep van 0 tot 3 jaar komt kindermishandeling relatief het meest voor. Aangenomen wordt dat de prevalentie ondergerapporteerd wordt. Het is moeilijk om de incidentie van kindermishandeling te schatten, omdat er verschillen zijn in de definitie van kindermishandeling. Als de definitie van kindermishandeling ook seksueel misbruik, verwaarlozing en de negatieve psychologische consequenties van afwijkende gezinsinteracties zou omvatten, is de prevalentie hoger. Ook geven officiële cijfers vaak alleen maar de gevallen van kindermishandeling weer die bekend zijn bij bepaalde instanties, wat voor een lagere prevalentie zorgt.

b. Wat is de prevalentie voor een diagnose?

Wanneer rechters de validiteit van een medische diagnose bekijken, moeten zij beginnen met het beoordelen hoe vaak een ziekte voorkomt. Voordat bijvoorbeeld de diagnose Osteogenesis Imperfecta (OI) gesteld kan worden, moet de arts eerst beseffen dat OI extreem zeldzaam is. De incidentie van OI wordt geschat op tussen de 1 op de 15.000 tot en de 1 op de 60.000 geboorten. Kindermishandeling komt veel vaker voor. Het feit dat OI zeldzaam is, betekent echter niet dat de aanwezigheid ervan niet bekeken moet worden. Ook moet gekeken worden naar verschillende varianten van OI, bijvoorbeeld Temporary Brittle Bone Disease (TBBD). Verder zou een rechter zich af moeten vragen hoe vaak een kind een vorm van OI kan hebben en geen symptomen van de ziekte heeft na meerdere breuken. Dit schijnt zeer zeldzaam te zijn.

2. Hoe betrouwbaar is een medische diagnose?

a. Onderscheid tussen algemene en specifieke causatie

Soms moeten rechters de ‘specifieke causatie’ bepalen van een patiënt. Dat is een beoordeling van de validiteit van de diagnose van die patiënt. Dokters stellen een diagnose om iemand te kunnen behandelen. Soms is het moeilijk om een diagnose te stellen. Een differentiële diagnose is het selecteren van meerdere ziekten die de symptomen van de patiënt zouden kunnen verklaren. Als een dokter eenmaal een diagnose heeft gesteld en begonnen is met de behandeling, wordt de oorzaak van de symptomen bijna nooit herzien, tenzij iets erop wijst dat de diagnose inaccuraat was. Er is een proces opgesteld op welke manier er onderscheid gemaakt kan worden tussen OI en kindermishandeling. Wanneer dokters geconfronteerd worden met meerdere breuken bij een kind, moet hij beslissen:

• Of er werkelijk sprake is van een verwonding en niet een van de vele ontwikkelingsvarianten die vaak bij kinderen voorkomen.

• In hoeverre de verklaring voldoende is voor de verwonding.

• In hoeverre de verklaring niet past in termen van kracht of datering van de verwonding.

• Of er bewijs is voor abnormaliteiten in de botten, waardoor een gevoeligheid is voor breuken.

Dit systeem werkt echter niet geheel wederzijds uitsluitend, omdat kinderen met een medische conditie ook mishandeld kunnen worden. Juridisch onderzoek met betrekking tot de betrouwbaarheid van medisch bewijs moet ook iets omvatten van de relatie tussen algemene en specifieke causatie. Een oordeel over specifieke causatie omvat een specifieke factor die een bepaald resultaat geeft. Algemene causatie stelt dat deze factoren dezelfde resultaten zullen laten zien in een populatie. Specifieke causatie moet principes bevatten van algemene causatie.

Medici kunnen zowel specifieke als algemene causatie aanbieden in juridische kwesties, maar worden vaak gevraagd om conclusies te geven met betrekking tot specifieke causatie. Een medische diagnose die gericht is op behandeling, wordt niet systematisch getest. Daarom moeten rechters voorzichtig zijn om dit als betrouwbaar bewijs te zien. Zonder algemene causatie kan geen specifieke causatie gebruikt worden als bewijs.

b. Algemene causatie: Op welke studies hebben experts vertrouwd?

Onderzoek van dr. Paterson wordt veel gebruikt met betrekking tot medisch bewijs, maar bleek niet valide te zijn. Ook werd niet duidelijk beschreven hoe hij aan een diagnose gekomen was. Dr. Paterson introduceerde het begrip TBBD, maar de symptomen hiervan lijken verdacht veel op kenmerken van kindermishandeling: bijvoorbeeld breuken, veranderingen in de voorste ribben, braken, diarree, apneu, bloedarmoede en een te vroege geboorte. Daarom moeten de bevindingen van dr. Paterson met betrekking tot radiologische beelden sceptisch bekeken worden.

3. Het toepassen van de norm van ‘hetzelfde niveau van intellectuele strengheid’

a. Eén:

De diagnose van TBBD is ontstaan in de juridische context. Zowel OI als TBBD zijn vaak aangevoerd als verdediging tegen een aanklacht van kindermishandeling. Echter, OI is een zeldzame, erfelijke stoornis en komt heel weinig voor. Onderzoek heeft aangetoond dat slechts in één op de 3 miljoen gevallen van OI niet onderscheiden kan worden van de kenmerken van kindermishandeling. Wanneer medische experts een diagnose vaststellen ter verdediging in de rechtszaal, kan er schade aangericht worden als er wel sprake is van kindermishandeling.

B. Twee: Hoe testen experts hun conclusies?

De diagnose van OI is op verschillende factoren gebaseerd: Genetische geschiedenis, de aanwezigheid van ‘wormian’ botten in de schedel (onregelmatigheden in de frontale hechtingen van de schedel, te zien op röntgenfoto’s), blauw oogwit, het type breuk (lange botten zijn vaak op meerdere plekken gebroken) en een driehoekige gezichtsvorm. Er kunnen ook nog bloedtesten afgenomen worden om OI te bevestigen. Hiervoor is een biopsie nodig, waarbij de niveaus van collageen bekeken kunnen worden.

C. Drie: Hoe sluiten experts andere conclusies uit?

Wanneer de diagnose OI of TBBD gesteld is, kan de verdedigende partij stellen dat breuken sneller per ongeluk ontstaan. Echter, al de fysieke bewijzen moeten bij elkaar gezien worden en wanneer het kind andere klinische kenmerken van fysieke mishandeling laat zien (zoals blauwe plekken, verwondingen aan de schedel of retinale bloedingen), is het niet waarschijnlijk dat de breuken veroorzaakt zijn door OI. Als deze kenmerken er echter niet zijn, moeten rechters beoordelen in hoeverre de medische expert de enige andere mogelijke oorzaak – namelijk kindermishandeling – heeft uitgesloten.

1. Kindermishandeling en OI

a. De differentiaaldiagnose: Kindermishandeling versus OI

Verschillen tussen kindermishandeling en TBBD zijn als volgt beschreven:

Kenmerken van TBBD:

• Botbreuken tijdens het eerste levensjaar;

• Breuken die door toeval gevonden worden wanneer radiologische beelden gemaakt worden;

• Breuken die ontstaan tijdens verblijf in het ziekenhuis;

• In veel gevallen gaat TBBD samen met overgeven en diarree.

Kenmerken van kindermishandeling:

• In het eerste jaar zijn de meeste breuken;

• Breuken worden normaal gesproken ontdekt door radiologische beelden, soms alleen tijdens follow-up studies;

• In het ziekenhuis komen de meeste breuken aan het licht en de mishandeling kan overal plaatsvinden;

• Overgeven en diarree komen veel voor in de kindertijd en kunnen symptomen zijn van kindermishandeling.

b. Kindermishandeling uitsluiten: De afwezigheid van bloeduitstortingen

Bij kinderen met botbreuken kan de afwezigheid van bloeduitstortingen een bewijs zijn dat de verwonding niet veroorzaakt is door kindermishandeling. Voor het breken van een bot is zo’n grote kracht nodig, dat daarbij meestal ook bloeduitstortingen ontstaan. Wanneer het bot gebroken is door een botaandoening (zoals OI of TBBD), is geen grote kracht op het bot uitgeoefend en zijn er dus ook geen bloeduitstortingen. Echter, het grootste gedeelte van de kinderen met normale breuken laat geen bloeduitstortingen zien. De afwezigheid van blauwe plekken kan dus niet toegewezen worden aan een botaandoening of aan een ongelukje. Ook bij mishandelde kinderen zijn bloeduitstortingen en andere vormen van letsel vaak afwezig. Daarom kan kindermishandeling in een rechtszaak niet zonder meer uitgesloten worden als oorzaak voor de breuken, wanneer dat gedeeltelijk gebaseerd is op de afwezigheid van bloeduitstortingen.

2. Het uitsluiten van kindermishandeling: Vergelijken van verwondingen van mishandeling en ongelukken

Kinderen met letsel door ongevallen zijn vaak ouder (gemiddeld tussen de twee en vijftien jaar oud) dan kinderen die letsels hebben die veroorzaakt zijn door mishandeling (gemiddeld tussen de twee weken en zeven maanden oud). Kinderen die ongevalletsel hadden, hadden een geschiedenis van trauma’s door plotselinge kracht (bijvoorbeeld een val van een hoogte) en gemiddeld minder botbreuken, terwijl mishandelde kinderen vaker onverklaarde ademhalingsstress en gemiddeld meer botbreuken hadden. Dit kan meegenomen in de beoordeling van de oorzaak van verwondingen bij kinderen.

VII. Conclusie

Hoewel experts graag willen dat hun geval wint in de rechtszaal, mag dit niet ten koste gaan van een objectieve manier van onderzoek doen. In zaken waarin de wet en de wetenschap beide voorkomen, moet de wettelijke juistheid van de rollen van de rechters en de experts geëvalueerd worden. Het bewijsmateriaal van medische experts hebben vaak invloed op de uitspraak van de rechter. Daarom moet op de juiste manier naar dit bewijs gekeken worden. Als laatste moeten rechters rekening houden met het feit dat experts als gevolg van een gebrek aan ervaring en/of een gebrek aan formele kwalificaties (zoals een bepaalde certificatie) niet in staat zijn om een goede verklaring af te leggen. De kwaliteit van de verklaringen kan verhoogd worden door de juiste training en door ervaring met soortgelijke gevallen. Een ander voorstel is dat medische experts de onderstaande gegevens over zichzelf moeten rapporteren aan de rechter:

• Algemene training of ervaring met kindermishandeling en verwaarlozing;

• Specifieke training of ervaring met een bepaald type kindermishandeling in de rechtszaal;

• Lidmaatschap van relevante professionele verenigingen;

• Relevante professionele publicaties.

Hiermee kunnen experts aantonen in hoeverre ze verstand hebben van bepaalde medische kwesties. Het begrijpen van de wetenschap is belangrijk in gevallen van kindermishandeling, omdat het om het leven van het kind gaat.
 

Uit verschillende studies blijkt dat tussen de 14 en 24% van de misbruikte jongens en 6 en 14% van de misbruikte meisjes misbruikt zijn door een vrouw. Echter is maar 2 tot 5% van seksuele overtreders in het rechtssysteem vrouw. Dit kan komen door stigma, het idee dat misbruik door een vrouw minder schadelijk is, of de angst van slachtoffers om niet geloofd te worden. In sommige landen kunnen vrouwen zelfs niet terecht gesteld worden voor verkrachting. Echter is er een opkomend veld in het onderzoek naar geslacht specifieke factoren in de etiologie en behandeling van seksuele overtredingen.

Wat wellicht kan bijdrage zijn negatieve ervaringen in de kindertijd, zoals kindermishandeling en disfunctioneren in het huishouden. Deze factoren worden vaker gezien in misbruikers dan in niet-seksuele criminelen en de algemene populatie. In de huidige studie wordt gekeken naar verschillende nare ervaringen in de jeugd en de relatie met eigenschappen in vrouwelijke overtreders.

Negatieve ervaringen in de algemene populatie

Vrouwen hebben meer ervaring met seksueel (25%) en emotioneel (13%) misbruik dan mannen (16 en 8%), terwijl mannen iets vaker fysiek misbruikt worden (30% vs. 27%). Vrouwen worden ook vaker emotioneel verwaarloosd, zijn vaker getuige van huiselijk geweld en hebben vaker een middelen misbruikende of mentaal zieke ouder. Verder blijkt dat de kans op een negatieve ervaring verhoogd na een eerdere negatieve ervaring. Het lijkt erop dat vrouwen vaker een negatieve ervaring meemaken in de kindertijd dan mannen. Wanneer er hoger gescoord wordt op verwaarlozing en misbruik, is de kans op alcohol en drugs misbruik, roken, depressie, zelfmoordpogingen, hartziekten, etc. ook hoger.

Negatieve ervaringen van vrouwelijke overtreders

Uit een onderzoek kwam naar voren dat zo’n 36,7% van de vrouwen in de gevangenis seksueel of fysiek misbruik hadden meegemaakt voor hun 17^e. Bovendien was dit misbruik gerelateerd aan een hogere kans op een geweldsovertreding en huishouden disfunctioneren. Er zijn meer vrouwen dan mannen in de gevangenis, die mishandeld zijn. Het komt maar weinig voor dat kindermishandeling en familie disfunctie alleen voorkomen. Vaak komen er meerdere nare ervaringen bij, zoals familie geweld, ouderlijk middelen misbruik, of het overlijden van een familielid.

Kindermishandeling is een voorspeller voor crimineel gedrag in jongens en meisjes. Ook de kans op mentale en persoonlijkheidsstoornissen wordt hierdoor verhoogd. Ondanks dat vele studies verschillen in resultaten door verschillende definities van negatieve ervaringen en verschillen in steekproefgrootte, vergelijkingsgroepen en methoden, zien we dat negatieve ervaringen in de kindertijd vaker voorkomen in vrouwelijke overtreders dan in de algemene populatie en dat dit de kans op medische en psychosociale problemen vergroot.

Negatieve ervaringen van vrouwelijke seksuele overtreders

Uit onderzoek blijkt dat veel seksuele overtredingen door vrouwen samen worden gedaan met een man. Vaak zijn ze tegen kinderen en in een derde van de gevallen tegen hun eigen kind. Een derde van de overtredende vrouwen had emotionele verwaarlozing, fysiek en/of psychologisch misbruik of seksueel misbruik meegemaakt. Vrouwelijke overtreders zijn vaker seksueel misbruikt dan mannen, maar rapporteren ook een groter aantal misbruikers, jongere leeftijd bij het eerste misbruik en vaker fysiek misbruik dan mannen.

Volgens Gannon, Rose and Ward (2008) zijn er drie typen overtreders:

1. Met subklinische psychopathologische niveaus en middelen misbruik problemen

2. Hoog risico voor borderline persoonlijkheidsstoornis

3. Ernstig verstoorde individuen

Wijkman, Bijleveld en Hendriks (2011) maken een ander onderscheid:

1. Generalisten laten diversiteit in hun criminele overtredingen zien

2. Specialisten laten een patroon van meerdere seksuele overtredingen zien en weinig andere overtredingen

3. Eenmalige overtreders

Bovendien misbruiken specialisten mensen van beide geslachten en mensen die ze kennen. Ze zijn ook vaker seksuele misbruikt vroeger, terwijl generalisten vaker fysiek misbruikt zijn. Ook zijn er meer specialisten die samen met hun intieme partner een overtreding begingen, dan generalisten.

Rol van tegenspoed in kindertijd

Nare ervaringen in de kindertijd kunnen leiden tot sociale, emotionele en cognitieve problemen. Daarnaast ontwikkelen deze individuen risicovol gedrag als maladaptieve coping strategie. Dit kan leiden tot meer medische, mentale en psychosociale problemen. Als gevolg van stressoren worden er teveel stress hormonen aangemaakt, wat vervolgens de groei en verbindingen van neuronen beperkt. Dit kan leiden tot gebreken in affect regulatie, sociale hechting en cognitieve processen. Het verwerken van een trauma wordt negatief beïnvloed als de omgeving hen niet geloofd.

Misbruik wordt vaak gepleegd door iemand die ze vertrouwen, met overschrijding van hiërarchische grenzen. Vaak wordt het geheim gehouden en zijn slachtoffers bang om de relatie te verlaten. Als kinderen niet genoeg liefde ontvangen van hun ouders kan dit leiden tot gebrek aan vertrouwen, vijandigheid en onzekere hechting, waardoor het later lastiger wordt om zelf persoonlijke relaties aan te gaan. Vroege tegenspoed kan leiden tot crimineel gedrag, doordat tieners het geweld thuis ontvluchten en hierdoor financiële problemen hebben, maar ook kans op verslaving, geweld en gedrag dat hen in aanraking brengt met het rechtssysteem.

Doel van de studie

In deze studie wordt gekeken naar de prevalentie en impact van nare ervaringen in de kindertijd bij vrouwen die seksuele overtredingen begaan zijn. De frequentie van nare ervaringen wordt vergeleken tussen vrouwelijke seks overtreders en de algemene vrouwelijke populatie. Ook worden correlaties tussen de ervaringen bekeken. Als laatste kijken ze naar de individuele items van de ACE questionnaire, de totaal score en de eigenschappen van de overtreding. De hypotheses zijn als volgt:

1. Meer kindermishandeling en familie disfunctie in seksovertreders dan de algemene populatie

2. Relatie tussen de verschillende nare ervaringen

3. Opeenstapeling van traumatische gebeurtenissen is geassocieerd met verhoogd afwijkend en crimineel gedrag

Methode

De steekproef bestaat uit 47 vrouwelijke seksuele overtreders. De meeste zaten in de leeftijdscategorie tussen de 30 en 60 jaar (66%). In 95% van de gevallen was er seksueel contact met een minderjarige geweest. De meeste overtredingen waren tegenover andere vrouwen begaan (58%) en in 43% tegen kinderen voor de puberteit. 89% van de vrouwen was maar één keer gearresteerd voor een seks overtreding. Ook was 80% niet eerder gearresteerd voor een niet-seksueel gerelateerde overtreding.

In het onderzoek is gebruik gemaakt van de Adverse Childhood Experiences (ACE) schaal, waarbij gekeken wordt of er sprake is geweest van misbruik, verwaarlozing of huishoudelijk disfunctioneren. De ACE score geeft aan hoeveel nare ervaringen iemand heeft meegemaakt. Ook is er navraag gedaan naar de geschiedenis van overtredingen en demografische eigenschappen van het slachtoffer.

Resultaten

Een derde van de vrouwen had fysiek misbruik meegemaakt, 38% verbaal misbruik, 40% emotionele verwaarlozing en 11% fysieke verwaarlozing. De helft was seksueel misbruikt. Ook kwam huishoudelijk disfunctioneren vaak voor, zoals ongetrouwde ouders, getuigenis van huiselijk geweld, ouderlijk middelen misbruik, ouder met mentale stoornis of familielid in de gevangenis. Een vijfde had geen negatieve ervaringen meegemaakt in de kindertijd en 41% vier of meer nare ervaringen. In de algemene vrouwelijke populatie had 15% vier of meer nare ervaringen meegemaakt. Bij vrouwelijke seksuele overtreders kwamen alle ACE items vaker voor dan bij de algemene vrouwelijke populatie, behalve fysiek misbruik, fysieke verwaarlozing en mentale stoornis in huis (Tabel 3, p.270).

Ook laat het onderzoek zien dat veel ACE items positief met elkaar correleren. Dit betekent dat kindermishandeling vaak voorkomt in huishoudens waar meerdere typen disfunctie zijn (Tabel 4, p.272). Seksueel kindermisbruik was bijvoorbeeld significant gerelateerd met ongetrouwde ouders en middelenmisbruik in huis.

Hogere ACE scores waren significant negatief gecorreleerd met opleidingsniveau en gecorreleerd met slachtoffers onder 12 jaar. Verbaal misbruik was gecorreleerd met slachtofferschap binnen de familie en onder de 12 jaar. Seksueel misbruik, emotionele verwaarlozing en middelenmisbruik was gerelateerd aan slachtoffers onder 12 jaar. Huiselijk geweld en middelenmisbruik waren gerelateerd aan slachtofferschap in de familie. Het hebben van een familielid in de gevangenis was gerelateerd aan niet-gerelateerd slachtoffer en vele slachtoffers.

Discussie

Uit het onderzoek komt naar voren dat vrouwelijke seksuele overtreders vaker nare ervaringen mee hebben gemaakt in de kindertijd dan de vrouwelijke algemene populatie. De kans op seksueel misbruik was drie keer zo hoog bij seksuele overtreders dan bij de algemene populatie, en ook hoger dan bij mannelijke seksuele overtreders. Meerdere mishandelingen gingen vaak samen met meerdere typen familie disfunctioneren. Dit suggereert dat misbruik en verwaarlozing ontstaan in een omgeving met chaos doordat verzorgers hun dochters niet tegen schade kunnen beschermen.

De helft van de vrouwelijke overtreders had seksueel misbruik meegemaakt. Uit eerder onderzoek komt naar voren dat seksuele misbruik bijna nooit alleen voorkomt, maar vaak met andere vormen van mishandeling. Dit leidt, samen met ernstig en frequent misbruik, jongere leeftijd en meerdere daders, tot hogere trauma scores. Het kan ook leiden tot Cluster B persoonlijkheidsstoornissen. Als seksueel kindermisbruik gepleegd wordt door een verzorger of iemand die hecht is met het kind is de kans op depressie, angst en suïcidaliteit hoger.

Hogere ACE scores zijn gerelateerd aan het hebben van jongere slachtoffers, vooral seksueel kindermisbruik, emotionele verwaarlozing, verbaal misbruik en middelenmisbruik in de huiselijke omgeving. Gebrek aan steunende, beschermende verzorging gaat samen met chaotisch en niet-beschikbaar ouderschap, wat de kwetsbaarheid van seksueel kindermisbruik verhoogd. Dit kan leiden tot zelf-troosten of het zoeken van seksuele contact met anderen. Dit draagt bij aan seksueel misbruikend gedrag. Het kiezen van jonge kinderen kan zijn omdat zij hen waarschijnlijk niet zullen afwijzen of emotioneel bedreigen, zoals volwassenen kunnen doen.

Trauma leidt tot interpersoonlijke problemen en niet werkende coping strategieën. Bovendien zijn er neurobiologische responsen, die aanpassingen aan nieuwe omgevingen moeilijker maken. Als kinderen niet beschermend zijn opgevoed is het lastig om later mensen te kunnen vertrouwen. Doordat ze ook een gebrek aan zelfvertrouwen hebben kan het zijn dat ze slechte keuzes maken en relaties aangaan met gewetenloze leeftijdsgenoten of misbruikende partners. Behandeling moet hierop worden aangesloten.

Implicaties

De misbruik cyclus moet worden doorbroken. Een belangrijk behandelingstarget is de rol van vroege nare ervaringen. Vroeger trauma moet eerst begrepen en verwerkt worden voordat er aan een betere toekomst gewerkt kan worden. Een mogelijke behandeling is ‘trauma-informed care’ (TIC), waarbij gekeken wordt naar de rol van traumatische gebeurtenissen in de ontwikkeling van hoog risico gedrag en de subjectieve interpretatie van trauma.

TIC houdt in het aanbieden van klinische service rekening met de prevalentie van trauma en de impact ervan. De omgeving is veilig en gericht op de cliënt, waarbij maladaptief gedrag gezien wordt als coping en overlevingsvaardigheden. Er wordt gekeken naar de betekenis die cliënten hebben gekoppeld aan traumatische ervaringen en hoe deze ervaringen hun schema’s aantasten. Het belangrijkste is dat cliënten met respect en mededogen behandeld worden.

Behandeling moet ook specifiek zijn per geslacht. Zo is trauma belangrijk in de ontwikkeling van mentale gezondheid, middelen misbruik en relatie problemen bij vrouwen. Bij vrouwen in de gevangenis moet ook aandacht besteed worden aan fundamentele benodigdheden, zoals behuizing, medische en mentale gezondheidszorg en steunsystemen. Ook belangrijk in de behandeling van vrouwen is de relationele component, zoals empathie. Doordat de vroege familie omgeving waarschijnlijk geen veilig relaties bood, moet binnen de therapie geleerd worden beschermende relaties aan te gaan. Vooral bij vrouwen zijn emotionele verbindingen belangrijk.

Confrontatie lijkt niet te werken, omdat het kan leiden tot schaamte, herhaling van traumatische ervaringen en maladaptieve coping strategieën. Wat beter werkt is de focus op competenties en het promoten van zelfvertrouwen. TIC kan makkelijk worden toegevoegd aan andere behandelingen, zoals cognitieve gedragstherapie. Door het ontwikkelen van een niet-bedreigende omgeving kunnen nieuwe vaardigheden geleerd en geoefend worden. Door TIC ontwikkelen cliënten zelf observatie vaardigheden om hun zelf regulatie te verbeteren. Hierdoor worden ook nieuwe neurale paden in het brein aangemaakt.

Het beleid in Amerika is zo ingesteld dat er vooral gefocust wordt op straffen en managen van overtreders, en niet zo zeer op preventie strategieën. Echter weten we dat vooral kinderen die vroege mishandeling hebben meegemaakt vaak criminele overtreders worden. Daarom zouden preventie programma’s bij families die risico lopen moeten worden gebruikt. Echter is dit het eerste wat eruit vliegt als er een tekort aan geld is.

Limitaties en toekomstig onderzoek

Het huidige onderzoek had maar een kleine steekproefgrootte, waardoor generalisatie lastig is. Bovendien gaat het alleen om vrouwelijke overtreders die behandeld worden, en niet om overtreders die niet gevangen of veroordeeld zijn. Ook is er alleen gekeken naar nare ervaringen in de kindertijd en niet naar die in volwassenheid. Hier moet bij toekomstig onderzoek ook naar gekeken worden. Als laatste blijft de vraag of zelf gerapporteerde data betrouwbaar genoeg is, zonder sociaal wenselijke antwoorden. Bovendien kunnen mensen ervaringen vergeten zijn, ontkennen of minimaliseren. In de toekomst moet gekeken worden naar de relatie tussen ACE scores en volwassen uitkomsten en naar de rol van TIC in behandeling.

Gesteld wordt dat kindermishandeling geweldsdelicten door jongeren voorspelt. Er is echter weinig bekend over de onderliggende mechanismen en kenmerken van de dader. In deze studie probeert men daar meer over te weten te komen.

Introductie

Onderzoek heeft aangetoond dat kindermishandeling kan leiden tot geweldsdelicten bij jongeren. Dit geldt niet alleen voor fysieke mishandeling, maar ook voor bijvoorbeeld seksueel misbruik en verwaarlozing. De meeste kinderen die mishandeld zijn, worden echter niet gewelddadig later. Mechanismen die een rol spelen bij latere geweldsdelicten zijn onder andere spanning, sociale leertheorieën en sociale controle. Kindermishandeling kan via negatieve school- en gezinsprocessen, negatieve verhoudingen tot leeftijdsgenoten en emotionele-gedragsproblemen tot geweld leiden.

Er zijn echter verschillende beperkingen in de studie naar de slachtoffer-dadercyclus. In de eerste plaats hebben veel studies onderzoek gedaan vanuit de theorie. In de tweede plaats zijn er maar weinig prospectieve onderzoeken gedaan en veel retrospectief onderzoek, wat voor een bias kan zorgen. In de derde plaats is er wel onderzoek gedaan naar kindermishandeling en geweld in de adolescentie, maar niet naar geweld in de volwassenheid als gevolg van kindermishandeling. In de vierde plaats is in veel onderzoeken gebruikgemaakt van slechts een paar variabelen, terwijl er veel factoren zijn die kindermishandeling en geweldsdelicten aan elkaar relateren. In de vijfde plaats zijn er weinig studies gedaan naar de verschillen in geslacht en de slachtoffer-dadercyclus en zijn de meeste studies gericht op mannen.

Als laatste is in weinig onderzoeken gekeken naar de invloed van mensen uit lage inkomensgroepen of minderheidsgroepen. Om deze beperkingen op te lossen, zijn in deze studie de volgende onderzoeksvragen gesteld:

1. Voorspelt kindermishandeling (bij kinderen van 0-11 jaar) significant het aantal geweldsdelicten bij volwassenen (18-26 jaar) en bij jongeren/volwassenen (12 tot 26 jaar)?

2. Blijft de relatie kindermishandeling-geweldsdelict bestaan als gecontroleerd is voor geslacht?

3. Verklaren theoretische mechanismen de relatie tussen kindermishandeling en later geweld bij mannen en vrouwen? Getest worden: Internaliserend en externaliserend gedrag, instabiliteit van de omgeving en sociale beperkingen.

Review van de literatuur

Onderzoeksvraag 1: Hoofdeffect

Zowel fysieke kindermishandeling als kindermishandeling in het algemeen voorspellen significant geweldsdelicten bij jongeren. Ook is gebleken dat het als kind ervaren van seksueel misbruik, fysieke mishandeling en blootstelling aan partnergeweld de kans verhoogt op het plegen van partnergeweld in de volwassenheid. Kindermishandeling werd ook geassocieerd met algemeen gewelddadig gedrag in de volwassenheid. Kindermishandeling die tot en met het 11^e levensjaar plaatsvond was geen significante voorspeller van gewelddadig gedrag in de volwassenheid, kindermishandeling die tussen het 12^e en 17^e levensjaar plaatsvond wel. Kindermishandeling (0-11 jaar) lijkt wel significant samen te hangen met geweldsdelicten in de jeugd en arrestaties voor geweldsdelicten in de jeugd of volwassenheid.

Onderzoeksvraag 2: Het effect van geslacht

Voor mannen en vrouwen zijn verschillende theorieën opgesteld met betrekking tot de dader-slachtoffercyclus. Zo suggereerde Howell (2003) dat vrouwen vatbaarder zijn voor deze cyclus dan mannen. Dit zou te wijten zijn aan het feit dat kindermishandeling een meer uitgesproken criminogene invloed op meisjes heeft, omdat meisjes het binnen een sociale context ervaren die gekenmerkt wordt door langdurig seksisme, wat hen een grotere kwetsbaarheid geeft voor aanhoudende beledigingen en vervolgens antisociaal gedrag. Er is geen eenduidig bewijs met betrekking tot deze theorie. Wel is in een studie gevonden dat na fysiek misbruik meisjes na 5 jaar significant vaker in aanraking waren gekomen met justitie dan jongens. Echter, dit verschil werd niet in alle studies gevonden.

Onderzoeksvraag 3: Het mediërende effect

Er zijn nog geen studies die een mediërende rol van mishandeling en geweld hebben gevonden. Wel is gevonden dat de relatie met de verzorger en de sociale vaardigheden als jongere delinquentie en agressie significant voorspelden. Een positieve relatie met ouders en leeftijdsgenoten vermindert de kans op gewelddadig gedrag bij zowel mannelijke als vrouwelijke slachtoffers van kindermishandeling. Ook is gevonden dat het gaan naar verschillende scholen bij mishandelde kinderen een verhoogde kans geeft op een geweldsdelict in de volwassenheid. Volgens de ‘general strain theory’ zorgt een ontregeling van het gedrag ervoor dat de negatieve emoties die voortkwamen uit kindermishandeling, verminderd werden. Deze ontregeling van het gedrag kan gewelddadig gedrag als gevolg hebben. De sociale leertheorie benadrukt dat als gevolg van kindermishandeling of verwaarlozing vaak antisociaal gedrag ten opzichte van leeftijdsgenoten ontstaat.

Methode

Aan deze studie deden 989 personen mee die in het Child-Parent Center (CPC) in Chicago verbleven en 550 personen die op een kleuterschool in Chicago gezeten hadden. De personen uit deze twee groepen waren gematcht. Er was een groep met mishandelde personen (130 kinderen, experimentele conditie) en een groep niet-mishandelde personen (1321, controlegroep). Er werden allerlei verschillende vragenlijsten afgenomen, zoals vragenlijsten over gewelddadig gedrag op school, het aantal keer dat men veranderd was van school en de etniciteit.

Resultaten

De mishandelde groep had significant hogere scores op alle indicatoren van geweld in de jeugd of volwassenheid. Slachtoffers van mishandeling hadden meer dan twee keer zoveel kans om een geweldsmisdrijf te plegen dan niet-mishandelde kinderen. Mishandelde kinderen hebben in de volwassenheid meer kans op een gewelddadige arrestatie en op een veroordeling voor geweld. Wanneer gekeken werd naar de indicatoren van geweld bij jongeren en volwassenen, kwam naar voren dat zowel in de adolescentie als in de volwassenheid een verhoogde kans bestaat op elke soort geweldsdelict. Mannen die mishandeld waren, hadden een grotere kans op een gewelddadige overtreding met een wapen en een gewelddadige overtreding zonder wapen dan mannen die niet mishandeld waren. Vrouwen die mishandeld waren, hadden een relatief grotere kans om als volwassene gearresteerd te worden voor geweld dan niet-mishandelde vrouwen. Er is dus een verschil tussen mannen en vrouwen in het type geweld dat gepleegd wordt.

Bij mannen zijn probleemgedrag, slechte relaties met leeftijdsgenoten en instabiliteit van de omgeving geassocieerd met kindermishandeling. Bij vrouwen zijn verlegen-angstig gedrag, acting-out gedrag, en instabiliteit van de omgeving geassocieerd met kindermishandeling. Echter, in de volwassenheid werkt verlegen-angstig gedrag bij vrouwen eerder als een suppressor dan als een mediërende factor.

Discussie

Uit prospectief onderzoek is gebleken dat kindermishandeling geassocieerd wordt met geweldsdelicten in de adolescentie en in de vroege volwassenheid. Slachtoffers van mishandeling hebben een grotere kans om vervolgd te worden voor geweldsdelicten met en geweldsdelicten zonder gebruik van wapens. De link tussen kindermishandeling en geweld geldt zowel voor mannen als vrouwen, hoewel significant meer mannen dan vrouwen een geweldsdelict pleegden. Bij mannen spelen externaliserend gedrag in de kindertijd, slechte relaties met leeftijdsgenoten in de adolescentie en instabiliteit van de omgeving een mediërende rol bij geweldsdelicten.

Bij vrouwen medieert externaliserend gedrag gedeeltelijk tussen kindermishandeling en geweldsdelicten, terwijl internaliserend gedrag een suppressor lijkt te zijn van het verband slachtoffer-dader. Instabiliteit op school en thuis was alleen voor mannen een significante voorspeller in de volwassenheid, voor vrouwen was het geen voorspeller. Meisjes lieten minder externaliserend gedrag zien dan jongens en als ze dit lieten zien, was het gemiddeld later dan jongens, die vaak snel na mishandeling externaliserend gedrag vertoonden. Deze verschillen kunnen te wijten zijn aan verschillen in neurobiologische ontwikkeling en aan verschillen in sociale verwerking. Externaliserend gedrag bij adolescente meisjes leidt vaker tot geweld, terwijl externaliserend gedrag bij adolescente meisjes beschermt tegen gewelddadig gedrag. Samenvattend kunnen we stellen dat de mechanismen die van kindermishandeling tot geweld leiden bij jongens beter verklaard zijn dan bij meisjes. Voor de mechanismen bij meisjes is dan ook nog meer onderzoek nodig.

Beperkingen

In de eerste plaats bestaat de steekproef van mishandelde personen alleen uit de gevallen die bij instanties bekend zijn geworden. Dit kan voor valse negatieven gezorgd hebben in de controle groep, waardoor de link tussen mishandeling en geweldsdelicten minder duidelijk lijkt dan het daadwerkelijk is. In de tweede plaats was er overlap tussen de verschillende leeftijdsgroepen, maar dit heeft waarschijnlijk geen invloed gehad op de resultaten. In de derde plaats zou het kunnen zijn dat er variabelen niet in deze studie opgenomen zijn die wel een rol spelen bij deze link. In de vierde plaats was er één vragenlijst die een lage betrouwbaarheid had. Als laatste kunnen de resultaten slecht gegeneraliseerd worden, omdat het beperkt is tot minderheden met lage inkomens uit een stedelijke omgeving.

Implicaties

Deze resultaten geven het belang aan van een interventie na kindermishandeling om geweld in de toekomst te voorkomen. Daarbij is het van belang dat voor mannen en vrouwen andere interventies georganiseerd worden, omdat er bij de link van kindermishandeling-geweldsdelict een ander mechanisme in werking is. Zo zouden mannen meer baat hebben bij regulatietraining voor gedrag en emoties en sociale vaardigheidstraining. Ook wordt gepleit voor meer interdisciplinaire samenwerking, zodat interventieprogramma’s verbeterd kunnen worden en jongeren effectiever behandeld kunnen worden.

In deze meta-analyse worden 12 studies vergeleken waarin onderzoek gedaan is naar daders van seksueel misbruik. In deze studie wordt gefocust op jonge misbruikers en het recidive-percentage na een interne behandeling. Verder wordt gekeken naar factoren die recidive voorspellen.

Introductie

Er is weinig onderzoek gedaan naar seksueel misbruikers en recidivisme. Wel is bekend dat recidive bij algemene criminele activiteiten door andere factoren voorspeld wordt dan bij seksueel misbruik. Verder moet gekeken worden of er een verschil is tussen de factoren die recidive voorspellen bij volwassen misbruikers en bij jonge misbruikers. Wanneer de misbruiker al jong begint met seksueel misbruik, is de kans op recidive groter. Daarom moet er meer onderzoek naar gedaan worden. De recidivepercentage voor seksueel misbruik variëren in deze meta-analyse van 1,7% tot 19.6%, met een gemiddelde van 11 %. Over recidive bij jonge misbruikers is nog weinig bekend door het weinige onderzoek wat ernaar gedaan is. Wel is bekend dat het recidivepercentage hoger is als het slachtoffer een meisje is wat niet uit de familie komt of wanneer het slachtoffer een jonge jongen is. Er zijn drie verschillende risicofactoren bij recidivisme. ‘Promising’ risicofactoren zijn onder andere eerdere seksuele overtredingen, een onbekend slachtoffer, veel stress in het gezin, slechte relatie met de ouder, afwijkende en obsessieve seksuele interesse, sociale isolatie en impulsiviteit. In dit artikel wordt gekeken naar de resultaten van jonge seksueel misbruikers die behandeld zijn in een instelling. ‘Possible’ risicofactoren zijn factoren die mogelijk een rol spelen en ‘unlikely’ risicofactoren zijn factoren die waarschijnlijk geen rol spelen bij recidive.

Methode

Onderzoeksvragen

In deze studie werden twee onderzoeksvragen gesteld: Wat is het recidivepercentage van jonge misbruikers na behandeling in een instelling? Wat is de relatie tussen recidive na een behandeling in een instelling en kenmerken van iemands persoonlijkheid, achtergrond, index overtreding, eerdere criminele activiteiten en uitkomsten van de behandeling?

Onderzoeksgroep

De onderzoeksgroep bestond uit 114 mannelijke, jonge seksueel misbruikers die op Harreveld zaten, een instelling voor jongeren. De gemiddelde tijd na het verlaten van Harreveld en het moment van onderzoek was negen jaar. ‘Opportunistische’ jongeren en ‘obsessieve’ jongeren werden verschillend behandeld. Opportunistische jongeren zijn vaak leeftijdsgenootmisbruikers en hebben vaak meer dan één type overtreding begaan. Hun gedrag omvat een soort ‘opportunisme’ (mogelijkheid) en er is weinig sprake van seksuele motieven. Obsessieve jongeren misbruiken vaker jonge kinderen (minimaal vijf jaar jonger dan zijzelf). Alle jongens volgden tijdens hun opname groepstherapie (om recidive te voorkomen), sociale vaardigheidstraining, sommigen kregen een agressieregulatie training, creatieve therapie, individuele psychotherapie en antidepressiva.

De dossiers

De dossiers van Harreveld werden gebruikt om informatie over de achtergrond, omgeving, criminele carrière, persoonlijkheid, overtreding en behandeling van de misbruiker in te winnen.

Justitiële documentatie

De justitiële documentatie werd verdeeld in drie categorieën: Seksueel recidivisme, gewelddadig recidivisme en recidivisme met betrekking tot een andere overtreding.

Analyse

Het recidivisme wordt geanaliseerd aan de hand van overlevingsmodellen. Deze modellen beschrijven het proces van een nieuwe overtreding, wat de beste techniek voor analyse van data met betrekking tot recidivisme is.

Resultaten

Variabelen met betrekking tot zedendelicten

Gemiddeld hadden de jonge misbruikers drie verschillende slachtoffers gemaakt. In twee derde van de gevallen was het slachtoffer vrouwelijk, in 19% van de gevallen waren de slachtoffers van beide seksen en in de rest van de gevallen waren slachtoffers mannelijk. De gemiddelde leeftijd van het slachtoffer was 10 jaar en 7 maanden (range: drie maanden tot 62 jaar). Sommige slachtoffers werden meermalen misbruikt. Ongeveer een derde van de slachtoffers (vooral de jongste kinderen) bood geen weerstand tegen het misbruik. Een kwart van de daders gebruikte verbaal geweld en een derde fysiek geweld. 32% van de slachtoffers was een familielid, 48% een andere bekende en 20% een onbekende.

Hoe meer mensen de dader misbruikt had, hoe meer kans dat hij iemand buiten zijn directe familie ging misbruiken. In de meeste gevallen vond het misbruik plaats op een plek die voor de dader bekend was, maar hoe meer slachtoffers de dader gemaakt had, hoe vaker hij ergens anders misbruik pleegde.

Delicten voor de institutionele behandeling

Plegers van seksueel misbruik kunnen generalisten (begaan naast zedendelicten ook andere overtredingen) of specialisten (plegen alleen seksueel misbruik) zijn. In deze studie werd aangetoond dat meer dan de helft van de jeugdige delinquenten voor hun opname ook een ander misdrijf gepleegd hadden, voornamelijk diefstal, gevolgd door zedendelicten, geweldsdelicten en vandalisme.

Demografische factoren en kenmerken van de familie

Meer dan driekwart van de daders in deze studie was Nederlands. Meer dan de helft van de daders had gescheiden ouders, met een gemiddelde gezinsgrootte van drie kinderen. Meer dan driekwart van de daders was emotioneel en pedagogisch verwaarloosd, een vijfde was fysiek mishandeld en een derde was emotioneel mishandeld. De helft van de daders is zelf slachtoffer geweest van seksueel misbruik, waarbij in de meeste gevallen de dader een familielid of bekende was. Ongeveer de helft van de mannelijke daders is gepest op school en de meeste jongens hadden slecht contact met leeftijdsgenoten. Een derde spijbelde regelmatig. Het gemiddelde intelligentieniveau lag tussen beneden-gemiddeld en gemiddeld. 41% van de daders had een niet-gediagnosticeerde gedragsstoornis (conduct disorder), 11% een gediagnosticeerde gedragsstoornis, 9% had ADHD en 4% had een autisme-gerelateerde ontwikkelingsstoornis. 21% van de daders was gediagnosticeerd met een parafilie. Vermoed wordt echter dat er dubbel zoveel daders met een parafilie waren. Uit de persoonlijkheidstesten kwam naar voren dat de daders over het algemeen impulsief, introvert, neurotisch en sensatiezoekend waren.

Behandelperiode en behandelingsvariabelen

De meeste jongeren werden behandeld volgens een civielrechtelijke maatregel, de rest volgens een strafrechtelijke maatregel. Twee derde van de jongeren verbleef langer dan twee jaar in de instelling. Aan het eind van de behandeling werd de relatie met de ouders of voogden in bijna alle gevallen als goed gezien en relaties met leeftijdsgenoten waren voldoende tot goed. Ook de prestatie op school en kansen op werk waren voldoende tot goed.

Recidive na behandeling

In deze studie werd gekeken naar recidive in het algemeen en naar recidive van zedendelicten, geweldsdelicten en andere misdrijven. Hierbij werd gekeken naar de tijd tussen het ontslag uit de instelling en de overtreding.

Seksueel recidivisme

11% van de daders recidiveert na ontslag uit een instelling. De meesten hiervan waren kindmisbruikers en werden geclassificeerd als ‘obsessief’. Van degenen die recidiveerden met seksueel misbruik, deed 30% dit binnen een jaar, 50% binnen twee jaar en 70% binnen drie jaar.

Gewelddadig recidivisme

27% van de jongeren beging na opname een niet-seksueel geweldsdelict. Het duurde echter langer voordat een geweldsdelict gepleegd werd dan een zedendelict (30% binnen een jaar, 40% binnen twee jaar, 60% binnen drie jaar). Recidivisten van zedendelicten hebben geen verhoogde kans om geweldsdelicten te plegen.

Andere soorten recidivisme

Van alle jongeren uit een instelling beging 70% een ander soort overtreding. Voorbeelden hiervan zijn: Verkeersboetes, vermogensdelicten, verstoring van de publieke orde, drugsdelicten, brandstichting.

Factoren die gerelateerd zijn aan recidivisme

Gezien het kleine aantal personen in deze steekproef die opnieuw een zedendelict begaat, is het moeilijk om uitspraken te doen over factoren die samenhangen met recidivisme.

Factoren die gerelateerd zijn aan seksueel recidivisme

Een groot leeftijdsverschil tussen de dader en het slachtoffer en het kiezen van een vrouwelijk slachtoffer buiten de familie van de dader hangen significant samen met seksueel recidivisme. Er werd geen effect gevonden van de volgende factoren: Eerdere ernstige zedendelicten, sociale isolatie, afwijkende seksuele interesse en impulsiviteit. Op basis hiervan concluderen we dat recidivisme bij seksueel misbruik moeilijk te voorspellen is in termen van persoonlijkheidskenmerken. Kenmerken van de overtreding zijn echter wel significant geassocieerd met recidivisme, hoewel de associaties zwak zijn. Echter, de combinatie van verschillende factoren (misbruik van meisjes alleen, van iemand buiten de familie en met een leeftijdsverschil van minimaal 5 jaar) kan de kans op recidivisme met 11 tot 30% verhogen. Jongeren die minder goede resultaten lieten zien bij de behandeling, hadden meer kans om te recidiveren.

Factoren die gerelateerd zijn aan gewelddadig recidivisme

Daders van geweldsdelicten zijn ouder, vaker verwaarloosd, zijn minder vaak gepest, hebben kortere behandelingen gehad, zijn minder vaak seksueel misbruikt en hadden betere relaties met leeftijdsgenoten.

Factoren die gerelateerd zijn aan algemeen recidivisme

Recidivisten zijn gemiddeld ouder wanneer ze het misbruik begaan waar ze later voor opgenomen worden, beginnen later met het plegen van delicten, zijn minder vaak gepest op school, hadden slachtoffers die vaker weerstand boden, hadden zelf minder vaak een andere behandeling gekregen (voor de behandeling in Harreveld), waren gemiddeld korter in Harreveld, hebben minder vaak individuele psychotherapie gekregen, hadden voor de opname gemiddeld meer overtredingen gepleegd en hadden vaker meisjes als slachtoffer. Het lijkt erop dat iemand die een zedendelict pleegt, minder vaak sociaal geïsoleerd is en vaker te weinig of een inadequate behandeling heeft gehad.

Discussie

De 11% recidive van zedendelicten bij jonge daders is een onderschatting van het werkelijke aantal recidive, omdat niet alle delicten bekend worden bij justitie; er is een groot ‘dark number’ bij seksueel misbruik. Ook de tijdspanne in dit onderzoek is begrensd; het kan zijn dat na het meetmoment verschillende jongeren alsnog recidiveren. In deze studie is gevonden dat de statische factoren een hogere voorspellende waarde hebben dan dynamische factoren. De percentages van algemeen recidivisme in deze studie zijn relatief laag vergeleken met recidivepercentages in andere studies. Dit kan veroorzaakt zijn door het feit dat in deze studie relatief veel kindmisbruikers en specialisten voorkomen. Nadeel van deze studie is dat er geen controlegroep was. De meeste plegers van zedendelicten recidiveren op een niet-seksuele manier. Risicofactoren bij recidive van zedendelicten en bij recidive van geweldsdelicten, verschillen van elkaar. In dit onderzoek was meer dan de helft van de jongeren een specialist en kindmisbruiker, waarbij relatief vaker sprake is van een vertraagde sociaal-emotionele ontwikkeling. Gepleit wordt dan ook om deze groep een langere behandeling te geven. Ook hebben kindmisbruikers een ander soort behandeling nodig. Recidive bij zedendelicten heeft de neiging om snel na het ontslag uit de instelling plaats te vinden. Daarom wordt ook wel gepleit voor meer begeleiding in deze periode.

Beperking van deze studie is het gebruik van dossiers, waarin niet alle details staan. Verder wordt iets alleen als recidivisme gezien als er een overtreding heeft plaatsgevonden die onder de aandacht van justitie is gekomen. Deze gevallen zijn echter slechts het topje van de ijsberg. Ook was de onderzoeksgroep te klein om goede relaties vast te kunnen stellen. Aangeraden wordt om het onderzoek na enkele jaren nog eens te herhalen, wat zorgt voor een langere follow-up periode.

Het lijkt erop dat steeds meer 60-plussers in aanraking komen met justitie. In dit artikel wordt gekeken naar een aantal mogelijk verklaringen voor dit verschijnsel.

Introductie

Ouderen komen steeds vaker voor de rechter. Deze tendens wordt de komende jaren doorgezet, zo verwacht het openbaar ministerie (OM). Slechts 1,6% van het aantal gedetineerden is 60 jaar of ouder. In verhouding is dit weinig en dit wordt waarschijnlijk veroorzaakt doordat op oudere leeftijd minder delicten plaatsvinden en ouderen minder vaak een gevangenisstraf krijgen (dit laatste wordt overigens door het OM tegengesproken). Ook personen van 55 jaar en ouder hebben in verhouding steeds vaker te maken met justitie. De vergrijzing biedt hier geen volledige verklaring voor.

Mogelijke verklaringen

Psychiatrische problemen (bijvoorbeeld dementie, bipolaire stoornis en schizofrenie) komen relatief veel voor bij delinquente ouderen. De helft van deze gewelddadige ouderen pleegde voor het eerst een misdrijf; bij jongeren is dat maar een kwart. De prevalentie van dementie is bijvoorbeeld tussen 1990 en 2004 met 50% toegenomen en er moet gekeken worden of dit een verklaring kan bieden voor de stijging van het aantal delinquente ouderen. Verslaving kan ook een rol spelen bij delinquent gedrag van ouderen. Zo is verslaving bij ouderen toegenomen. De kosten daarvan en het daaruit voortvloeiende gebrek aan geld kunnen aanleiding geven tot delinquent gedrag.

Ook sociaaleconomische redenen kunnen verklaren waarom ouderen meer delinquent gedrag vertonen. Cijfers laten echter zien dat ouderen het over het algemeen de laatste jaren financieel beter hebben dan voorheen. Dit geldt echter niet voor iedereen; 200.000 ouderen leven onder de armoedegrens. Als ouderen het idee hebben dat anderen uit hun omgeving er materieel gezien op vooruitgaan vergeleken met henzelf, kan dit een rol spelen bij delinquentie. Dit wordt ook wel relatieve deprivatie genoemd. Hierdoor zouden ouderen vaker bijvoorbeeld vaker in drugs handelen. Verder kan het zijn dat de morele principes nu niet alleen meer onder jongere mensen vervagen, maar ook de ouderen bereikt hebben.

Mogelijk spelen ook juridische aspecten een rol bij de toename van de criminaliteit onder 60-plussers.

Verder kunnen problemen van psychosociale aard kunnen een rol spelen. Ouderen hebben steeds meer te maken met eenzaamheid en delinquent gedrag kan een manier zijn om aandacht te trekken. Er is in Nederland sprake van een ‘dubbele’ vergrijzing: Niet alleen het aantal mensen van 65 jaar en ouder neemt toe, maar ook het aantal 80-plussers. Vooral vrouwen zijn vaak alleenstaand vanaf 70 jaar.

Sociaal isolement en verveling door het verlies van of ruzie met naaste familieleden kunnen een motief zijn voor delinquent gedrag bij ouderen. Het zou hierbij gaan om kleine diefstallen, waardoor de dagelijkse sleur doorbroken wordt en nieuwe prikkels gecreëerd worden.

Gevangenissen en strafrecht bij ouderen

Delicten bij ouderen zijn enorm divers en daardoor is het gecompliceerd om bijvoorbeeld ouderenstrafrecht in te voeren. In Japan zijn speciale gevangenissen voor ouderen gebouwd en men stelt dat eenzaamheid, verminderde traditionele sociale relaties en familierelaties en armoede de hoofdoorzaken zijn van crimineel gedrag bij ouderen. In Nederland is echter nog geen aanleiding geweest om speciale gevangenissen voor ouderen te bouwen.

Conclusie

Een verklaringsmodel met meerdere factoren lijkt crimineel gedrag bij ouderen het beste te voorspellen. Zo kunnen psychiatrische en sociaaleconomische problemen, juridische aspecten en psychosociale problemen allemaal een deel van de problematiek verklaren, maar geen één factor kan het geheel verklaren. Daarom moet er meer onderzoek gedaan worden naar deze factoren en hun verhouding tot epidemiologische factoren. Vervolgens kan bepaald worden in hoeverre er dingen veranderd moeten worden in bijvoorbeeld het strafrecht of gevangenissen.

Inleiding

Het aantal van ouderen die voor crimineel gedrag gearresteerd en gedetineerd worden is in de afgelopen 20 jaar gegroeid. Alsnog is tot op heden weinig onderzoek gedaan naar deze forensische populatie, omdat ouderen in vergelijking met jongere volwassenen weinig criminele delicten plegen. Bestaand onderzoek geeft aan dat de geriatrische forensische populatie specifieke karakteristieken heeft die hun onderscheidt van de algemene forensische populatie. Zij onderscheiden zich vooral met betrekking tot mentale en fysieke gezondheid. Een klein aantal studies heeft gekeken naar risico factoren voor het plegen van een  gewelddelict in de oudere forensische bevolking. Volgens deze studies lijken de risico factoren dezelfden te zijn als bij de jongere daders, namelijk mannelijk geslacht, lage socio-economische status, een geschiedenis van geweld en misbruik- en afhankelijkheid van alcohol. Een aantal studies vond een relatie tussen het hebben van psychotische symptomen, met name paranoia, en het plegen van gewelddelicten in de forensische ouderenpopulatie.

Het doel van dit onderzoek was om potentiële verschillen tussen geriatrische plegers van gewelddelicten en geriatrische plegers van andere delicten op te sporen. De hypothese was dat plegers van een gewelddelict met grotere waarschijnlijkheid een alcoholgerelateerde diagnose, paranoïde symptomen tijdens het plegen van het delict en een geschiedenis van gewelddelicten zullen hebben. Daarnaast zouden zij met een grotere waarschijnlijkheid een  wapen gebruiken en een hechte relatie met het slachtoffer hebben.

Methode

Participanten: de steekproef bestond uit vrouwen en mannen boven de 60 jaar, die naar het  William S. Hall Institute in Californie verwezen werden voor psychiatrische evaluatie tussen 1991 en 1998.

Data verzameling

Data werd verzameld door middel van het coderen van dossiers en strafbladen. Participanten werden onderverdeeld in twee subgroepen, gewelddelicten en andere delicten. Als gewelddelicten werden volgende delicten beschouwd: moord, doodslag, verkrachting, beroving en zware mishandeling. Participanten werden aan de hand van hun meest zware delict in de condities ingedeeld. De aanwezigheid van psychiatrische symptomen tijdens het plegen van het delict werd beoordeeld met behulp van het dossier en de politie proces-verbaal.

Analyse

Voor categorische data werden Chi-spuare toetsen gebruikt, eenzijdige t-toetsen voor intervaldata. Uitkomsten werden als significant beschouwd bij een p<0.5. Lineaire regressie werd gebruikt om te kijken welke variabelen het meest voorspellend zijn voor het plegen van een gewelddelict.

Resultaten

Meer dan de helft van de steekproef was alcoholafhankelijk (67,7%) en bijna de helft was dement (44,4%). Ongeveer een derde had een antisociale persoonlijkheidsstoornis (32,3%). Het merendeel van de deelnemers werd aangeklaagd voor een gewelddelict (60,6%) en de meesten waren recidivisten. Er was geen significant verschil tussen de groepen op volgend variabelen:

• Geslacht

• Leeftijd

• Arbeidspositie

• Burgerlijke status

• Het hebben van een medische diagnose

• Criminele voorgeschiedenis

• Het hebben van een psychiatrische diagnose

Er was significant verschil tussen de groepen op de volgende variabelen:

• Etnische afkomst, gekleurde daders waren eerder geneigd om een gewelddelict te plegen dan blanke daders

• Laag opleidingsniveau vergrootte de waarschijnlijkheid dat de dader een gewelddelict gepleegd had

• Samenlevingsverband met een echtgenoot verhoogde de waarschijnlijkheid van een gewelddelict

• Het krijgen van ambulante behandeling voor een psychiatrische stoornis maakte het plegen van een gewelddelict minder waarschijnlijk

• Het hebben van psychiatrische symptomen ten tijde van het delict vergrootte de kans op een gewelddelict

• Participanten die een gewelddelict hadden gepleegd waren eerder geneigd om te bekennen

Conclusie & Discussie

Uit deze studie blijkt dat de geriatrische forensische populatie een groep is met kenmerken die verschillen van de algemene forensische bevolking. Kenmerkend voor de geriatrische daders is de hoge prevalentie van psychiatrische diagnoses, voornamelijk alcoholafhankelijkheid en psychotische symptomen (soms als onderdeel van dementie). Ook de hypothese dat daders met een grotere waarschijnlijkheid een wapen gebruiken en een hechte relatie met het slachtoffer hebben werd bevestigd.

Dit onderzoek heeft een aantal beperkingen. Het was niet mogelijk om betrouwbare data over de socio-economische status van de deelnemers te verzamelen. Hierdoor weten we niet zeker of de gevonden relatie tussen etnische herkomst en het plegen van een gewelddelict eigenlijk een afspiegeling is van de relatie tussen een lage SES en het plegen van een gewelddelict. Daarnaast werden diagnoses gesteld zonder het gebruik van gestandaardiseerde meetinstrumenten. Ook was de sample geselecteerd op grond van verwijzing naar een psychiatrische instelling, de deelnemers zijn mogelijk geen goede afspiegeling van de gehele geriatrische criminele populatie. De auteurs geven aan “geriatrie” te hebben gedefinieerd als zijnde boven de 60 jaar, maar verschillende definities zijn mogelijk.