Hoorcollege week 5 Inleiding Internationaal Publiekrecht

Hoorcollege 

Internationale aansprakelijkheid regt de voorwaarden waaronder een internationaal rechtssubject dat een op hem rustende internationale verplichting schendt, aansprakelijk wordt gesteld. Aansprakelijkheidsrecht regelt ook de gevolgen van een dergelijke aansprakelijkheid. 

Aansprakelijkheid van staten: 

Waarom belangrijk: 

• Voor de concrete toepassing van het internationale recht (hoe pas je internationaal recht toe en gehouden worden) 

• Verbindt schending met verplichting tot rechtsherstel 

• Kan ook preventief effect hebben m.b.t. naleving van de rechtsregels van internationaal recht 

Bronnen van staatsaansprakelijkheidsrecht: 

• Gewoonterechtelijk van aard 

• Maar wel gecodificeerd: artikelen inzake Staatsaansprakelijkheid (ARISWA/ILC-articles) 

• In 2001 aangenomen door de International Law Commission 

• GEEN VERDRAG (maar kunnen dus wel worden toegepast als gewoonterecht) 

Uitgangspunt staatsaansprakelijkheid: 

• Art. 1 ARISWA: elke internationale onrechtmatige daad van een staat brengt de aansprakelijkheid van die staat mee 

• Wanneer begint een staat een onrechtmatige daad (art. 2 ARWISWA): 
  1. Er moet sprake zijn van een handelen (of nalaten in strijd met een op die staat rustende internationale verplichting 
  2. Deze handeling moet aan die staat worden toegerekend 

Schending van een internationale verplichting: 

• Art. 12 ARISWA: Als de staat in strijd handelt met een op hem rustende internationale verplichting 

Toerekening: 

• Staat is een abstract rechtspersoon, handelt alleen d.m.v. zijn organen of agenten 

• Handelingen van staatsorganen worden toegerekend aan de staat 

• Art. 4 ARSIWA: organen van de staat (wetgevende macht) 

• Art. 5 ARSIWA: bij personen die niet orgaan zijn van een staat zoals art. 4: Staat ook aansprakelijk voor ultra vires (art. 7 ARSIWA) maar beperkt tot handelingen die in de functie van overheidsorgaan zijn verricht (politieagent, militair schiet iemand dood). Tenzij dit in vrije tijd was. Een voorbeeld is MH17, want militairen die tijdens functie vliegtuig neerschoten 

Particuliere en private entiteiten: 

• Handelingen van particulieren in beginsel niet aan staat toegerekend 

• Uitzonderingen: 
  1. Als staat bedrijf heeft ingeschakeld voor het uitvoeren van publieke taken 
  2. Als staat instructies geeft aan of controle uitoefent over private personen (art. 8 ARISWA) 
  3. Als staat handelingen achter aanvaart en erkent als ware het zijn eigen handeling (art. 11 AWISWA) 

Art. 8 ARSIWA: 

• Groeperingen binnen een staat gecontroleerd door de staat 

• Het moet gaan om instructies of controle over groepering door de staat 

• Zoals Nicaragua-zaak: VS financierde rebellen. Onvoldoende bewijs dat VS effectieve controle uitoefenden. Er is een hoge lat om dit te voldoen. Training en levering van wapens waren hiervoor niet genoeg. 

Particuliere en private entiteiten: 

• Als niet in een van deze categorieën --> kan er toch toe leiden dat staten aansprakelijk zijn 

• Bijvoorbeeld staat dient te voorkomen dat terroristen vanuit diens grondgebied een slag plegen tegen een andere stat 

• Staat is aansprakelijk als die verzuimt om noodzakelijk maatregelen te nemen 

• Dit is een due dilligence verplichting, staten moeten maatregelen nemen die redelijkerwijs van hen verwacht mogen worden  

• Obligation of conduct (je bet doen om iets te voorkomen) vs obligation of result (verplichting om resultaat te bereiken) 

• Voorbeeld is Genocide-zaak: tussen Bosnië en Servië, waarin Bosnië Servië aansprakelijk wilde stellen voor Genocide voor Moslimgenocide in Srebrenica.  

Samenwerking staten en deelneming: 

• Onrechtmatige daad in samenwerking met een andere staat (art. 47 ARSIWA) 

• Bijvoorbeeld twee staten die militaire aanval op andere staten plegen 

• Of twee staten die een dam besluiten te bouwen waardoor een ecosysteem wordt verwoest 

• Deelneming of medeplichtigheid als een staat helpt bijvoorbeeld militaire steun (art. 16 AWISWA) kan hiervoor aansprakelijk worden gesteld: 
  1. Substantiële hulp 
  2. Moet wetenschap hebben van de onrechtmatige daad 
  3. Moet gaan om de schending van dezelfde norm 

Verdedigingsgronden: 

• Circumstances precluding worng fulness 

• Nemen onrechtmatigheid weg van een handeling die in strijd is met de internationale verplichting 

• Wel in strijd met internationale verplichting, maar niet langer onrechtmatig 

• Verdedigingsgrond werkt echter nooit tegen handelingen in strijd met jus cogens 

Soorten verdedigingsgronden: 

• Overmacht (force majeure) --> art. 23 ARSIWA (bijvoorbeeld vliegtuig moet landen door storm) 

• Noodtoestand (distress) --> art. 24 ARSIWA, schending wordt veroorzaakt door een persoon die probeert zijn eigen leven, dan wel de levens van anderen te redden (kapitein die zijn boot aan moet leggen).  

Verschil van overmacht en noodtoestand: keuzemoment. In geval van overmacht laten de omstandigheden geen keuze dan in strijd met de verplichting te handelen 

• Beginsel van noodzakelijkheid (necessity) --> art. 25 ARSIWA, staat heeft in uitzonderlijke gevallen het recht om vitale belangen te beschermen, ook als dit gepaard gaat met de schending van een internationale verplichting. Voorwaarden: 
  1. Staat mag zelf niet hebben bijgedragen 
  2. Geen andere manier om probleem om te lossen dan internationaal verplichting te schenden 
  3. Bedreigd door een ernstig en onmiddellijk gevaar 
  4. Essentieel belang 
  Dit werd ook bij Gabcikovo-Naygymaros-zaak: Hongarije probeerde verdrag te beëindigen door beroep te doen op necessity, omdat het zijn vitale belangen moest beschermen. De Hoge Raad was hier echter niet mee eens, omdat Hongarije zelf ook heeft bijgedragen aan de situatie, er ook andere situaties mogelijk waren dan schending van internationaal recht en het ging om problemen die al langer duurde en niet onmiddellijk 
  Bij Argentinië in 2001 was er een financiële crisis. Buitenlandse investeringen en bedrijven moesten worden genationaliseerd, waardoor buitenlandse investeerders zijn investeringen zijn kwijtgeraakt waardoor er veel claims waren. Argentinië zei dat ze gedrongen waren door necesity. Tribunalen verschilden van mening, omdat ze er ook zelf aan het probleem hebben bijgedragen 

• Zelfverdediging tegen gewapende aanval --> art. 21 ARSIWA, kan alleen maar gebruikt worden ten aanzien van de schending van één internationale verplichting. Namelijk het verbod op het gebruik van geweld (art. 2 lid 4 VN-Handvest). Een staat die zich beschermt op basis van art. 51 VN-Handvest handelt niet in strijd 

• Tegenmaatregelen (countermeasures) --> art. 22 ARSIWA, onrechtmatigheid weggenomen als handeling is verricht ten einde een andere staat te brengen tot beëindiging van een onrechtmatige daad.  

Rechtsherstel: 

• De gelaedeerde staat heeft recht op rechtsherstel 

• Gericht op het verleden 

• Belangrijkste vormen zijn: 
  - Restitutie 
  - Compensatie 
  - Genoegdoening 

• Hangt af van wat gelaedeerde partij eist en wat er door de rechter wordt beslist (bij een dood kan je het niet terugdraaien.)  

Restitutie (restitution): 

• Herstel van de situatie zoals deze bestond voor het moment dat de onrechtmatige daad werd begaan (art. 35 ARSIWA) 

• Dit is dus niet altijd mogelijk. Bij LaGrand-zaak bijvoorbeeld heeft de VS belooft aan Duitsland dat zoiets nooit meer zal plaatsvinden. Dit werd bevestigd door acties van de VS 

Schadevergoeding (compensation): 

• Toegekend ter vergoeding van alle op geld waardeerbare schade (art. 36 ARSIWA) 

• Causaal verband noodzakelijk: direct en exclusief door onrechtmatige daad veroorzaakt 

Genoegdoening (satisfaction): 

• Erkenning van de schending, spijtbetuiging of een verontschuldiging (art. 37 ILC) --> vooral symbolisch van aard 

• Genocide case 

Gelaedeerde partijen: 

• Injured states 

• Staten waarvan subjectieve rechten zijn geschonden (bv schending van bilateraal verdrag) 

• Kunnen vordering instellen tegen de staat die de onrechtmatige daad heeft gepleegd (bijvoorbeeld bij IGH die compromissoire clausule hebben) 

• Hebben recht op rechtsherstel (art. 42 ARSIWA) 

• Kunnen onder bepaalde voorwaarden tegenmaatregelen nemen 

• Maar kan ook ten opzichte van multilaterale verdragen 

Verplichtingen erga omnes (tegenover iedereen): 

• Sommige verdragen dienen gemeenschappelijk belang (klimaatverdrag of rechten van de mens) --> Verdrag van Parijs 

• Art. 48 ARSIWA: bij dergelijke verdragen mogen alle verdragspartijen een vordering in kunnen stellen 

• Het gaat dan om erga omnes verplichtingen, verplichtingen waar iedereen een belang bij heeft 

• Internationale rechtsorde erkent dat staten bepaalde verplichtingen tegenover de internationale gemeenschap als geheel (Barcelona Traction-zaak): 
  1. Staten jegens elkaar 
  2. Staten jegens de gehele gemeenschap 

• Bijvoorbeeld tegen jus cogens 

Niet-gelaedeerde staten en andere gelaedeerde partijen: 

• Indien staten internationale verplichten hebben jegens internationale organisaties, kan schending van die verplichting aansprakelijk met zich meebrengen 

• De mogelijkheid dat internationale organisaties staten aansprakelijk stellen, werd erkend het IGH Reparations for Injuries-Advies (VN kon vordering instellen tegen Israël) 

• Maar ook bij Internationale Investeringsovereenkomsten bv als rechten van investeerder worden geschonden, dan is de staat aansprakelijk --> ICSID Arbitrage tribunaal 

Diplomatieke bescherming: 

• Staat beschermd rechten onderdanen in een derde land 

• Heeft niets te maken met diplomatiek recht 

• Idee: schending van recht onderdaan is schending van recht van de staat waar het individu de nationaliteit van heeft 

• Is van gewoonterechtelijke aard 

• Gaat om natuurlijke personen en ondernemingen waar staat geregistreerd staat 

• De staat van nationaliteit van aandeelhouders kan in beginsel geen diplomatieke bescherming uitoefenen (Barcelona Traction-zaak) 

Diplomatieke bescherming: 

• Twee voorwaarde: 

• - Als privaat persoon/bedrijf moet je de nationaliteit hebben 
  - Als privaat persoon/bedrijf moet uitputting van de nationale rechtsmiddelen hebben doorlopen (Nederlandse investeerder in Argentinië moet eerst de Argentijnse rechtsmiddelen doorlopen. Als dat onsuccesvol was mag NL diplomatieke bescherming uitoefenen op jou) 

Aansprakelijkheid van internationale organisaties: 

Internationale organisaties met beperkte internationale rechtspersoonlijkheid (VN, Europese Unie, Wereldhandelsorganisatie) en non-gouvernementele organisaties zonder internationale rechtspersoonlijkheid (Greenpeace en Wereld Natuurfonds) 

• Internationale organisaties met beperkte internationale rechtspersoonlijkheid zijn wel aansprakelijk 

• Kunnen aansprakelijk zijn voor schending van op de organisatie rustende verplichtingen 

• Veel minder ontwikkeld dan staatsaansprakelijkheid 

• Weinig jurisprudentie, alleen jegens eigen werknemers 

• Voorwaarden voor aansprakelijkheid vergelijkbaar met aansprakelijkheid van staten 

• Schending van de door de organisatie zelf vastgestelde regels kan leiden tot aansprakelijkheid jegens lidstaten 

Nuhanovic-zaak: 

• Erkende dit m.b.t. het handelen van Dutchbat en de vraag of NL daar aansprakelijk voor was 

• NL staat had onrechtmatig gehandeld --> NL had effectieve controle over Dutchbat, NL had verwijdering kunnen voorkomen 

• Mogelijkheid dat het ook aan de VN toegerekend kon worden wordt door Hoge Raad opengelaten 

• Handelingen van organen of entiteiten die een staat beschikbaar stelt aan een internationale organisatie (bv militaire eenheden VN-vredesmacht) worden toegerekend aan de organisatie, althans daar waar organisatie effectieve controle uitoefent over de handeling 

• Ingewikkelde relatie m.b.t. aansprakelijkheid van staten (in beginsel lidstaten internationale organisaties niet aansprakelijk) 

• Dus moeilijke situatie want VN is internationale organisatie die vredesmacht coördineert, maar ook lidstaten die militaire troepen sturen 

Aansprakelijkheid van individuen: 

Aansprakelijkheid van individuen: 

• Conflicten Rwanda en voormalig Joegoslavië in jaren 90 hebben geleid tot een nieuw systeem van individuele internationale strafrechtelijke aansprakelijkheid 

• Individuele hebben ook internationale strafrechtelijke aansprakelijkheid 

• Sinds 2002 --> Internationaal Strafhof (ISH) 

• Erkent individuele aansprakelijkheid voor genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en misdrijven van agressie 

• Subsidiair, als ze niet worden vervolgd op nationaal niveau