De Jeugdwet geeft regels voor de organisatie van de jeugdhulp en beschrijft voorts de rechten van cliënten. Deze wet is in het Besluit Jeugdwet verder uitgewerkt.

Wat was de aanleiding voor de Jeugdwet?

Doordat de jeugdzorg in ons land bestaat uit vele verschillende onderdelen, was ondoorzichtigheid het gevolg. Daarom legt de Jeugdwet de organisatie van de gehele jeugdzorg, bij de gemeente. Er is dus sprake van decentralisatie. Dit is gedaan met het idee dat de gemeente dichter bij de burger staat en derhalve de behoeften van de burger beter kan inschatten.

Wat zijn de hoofdlijnen van de Jeugdwet?

De gemeente is volgens de Jeugdwet verantwoordelijk voor alle vormen van jeugdhulp. Wat er precies wordt verstaan onder de definitie van ‘jeugdhulp’ vindt men terug in art. 1.1 van de Jeugdwet.

Volgens art. 2.2 van de Jeugdwet, is het de bedoeling dat de gemeenteraad periodiek een beleidsplan vaststelt waarin het beleid over de jeugdhulp in de gemeente wordt vastgesteld. De gemeenteraad maakt vervolgens een verordening waarin de mogelijkheden van de verschillende voorzieningen duidelijk worden gemaakt (art. 2.9 van de Jeugdwet).  Volgens art. 2.3 lid 1 van de Jeugdwet is er een jeugdhulpplicht voor de gemeenten. Dit betekent dat de gemeente moet zorgen voor voorzieningen voor ouders en jeugdigen die hier behoefte aan hebben. De ministers van Justitie en Veiligheid en van Volksgezondheid blijven verantwoordelijk (zie ook 7.4.1 van de Jeugdwet). Het college van burgemeester en wethouders (college van B en W) heeft een taak als het gaat om de uitvoering van kinderbeschermingsmaatregelen. Bovendien heeft het college de opdracht om een melding te doen bij de Raad voor de Kinderbescherming als er sprake is van een jeugdige dat ernstig in zijn ontwikkeling wordt bedreigd.

De gemeente moet voorts zorgen voor een deskundige toeleiding. Dit betekent dat de gemeente moet zorgen voor voldoende professionals om namens het gemeentebestuur te beoordelen of jeugdhulp nodig wordt geacht.

De Centrale Raad van Beroep heeft in 2017 een eerste en belangrijke uitspraak gedaan over jeugdhulp op grond van de nieuwe Jeugdwet. Het betreft bepaalde zorgvuldigheidseisen waaraan de gemeente moet voldoen als zij een besluit nemen over het al dan niet verlenen van niet vrij toegankelijke jeugdhulp. Het komt volgens de uitspraak neer op de volgende stappen die de gemeente moet zetten om te voldoen aan de zorgvuldigheidseisen:

1. De gemeente bekijkt wat de hulpvraag van de ouders of de jeugdige is.
2. De opgroei- en opvoedingsproblemen of psychische problematiek moeten in kaart worden gebracht.
3. De problemen en stoornissen moeten worden vastgesteld en de gemeente bepaalt welke hulp passend is.
4. Er moet worden nagegaan of de hulp uit punt 3 ook bijvoorbeeld door de ouders kan worden geboden”.

Toezicht op de jeugdhulp wordt uitgeoefend door de Inspectie Jeugdzorg.

Welke vormen van jeugdhulp en jeugdzorg zijn er?

In de verordening bepaalt de gemeente onder andere welke voorzieningen aan jeugdhulp er wordt aangeboden. We kunnen een onderscheid maken tussen de ‘vrij toegankelijke jeugdhulp’ en de ‘niet vrij toegankelijke jeugdhulp’. Voor de vrij toegankelijke vormen kunnen inwoners direct de aanbieders contacteren. Voor niet vrij toegankelijke vormen van jeugdzorg, is een verleningsbesluit van de gemeente nodig.

Het verleningsbesluit is een beschikking in de zin van de Awb. In het verleningsbesluit geeft de gemeente aan of, en op welke voorziening de cliënt aanspraak kan maken. Er is hier sprake van een procedure dat doorlopen moet worden. De procedure bevat een aantal stappen en taken die doorgaans door de gemeente wordt gemandateerd aan een wijk- of buurtteam, het Centrum voor Jeugd en gezin (CJG) of andere professionals. Een arts of medisch specials kan overigens rechtstreeks verwijzen naar een jeugdhulpaanbieder (art. 2.6.1 onder g van de Jeugdwet). Is dit het geval, dan hoeft men zich niet te richten tot de gemeente.

Naast bovenstaande verantwoordelijkheden voor de gemeente, zijn zij ook verantwoordelijk voor de uitvoering van de kinderbeschermingsmaatregelen, de jeugdreclassering, de gesloten jeugdzorg en de geestelijke gezondheidszorg die wordt opgelegd in het kader van strafrecht. Deze maatregelen en vormen van zorg worden in dit kader opgelegd door de rechter. De gemeente heeft vervolgens een uitvoeringsplicht.

Wat doet Veilig Thuis?

De taken en bevoegdheden van Veilig Thuis is in de Wmo 2015 geregeld. Veilig Thuis is een advies- en meldpunt van huiselijk geweld en kindermishandeling. Het college van B en W is verantwoordelijk voor het inrichten van Veilig Thuis. Gemeenten kennen geen eigen Veilig Thuis, maar werken regionaal samen. De juridische vorm van Veilig Thuis wordt door de gemeenten zelf beslist. Als Veilig Thuis zijn wettelijke taken uitoefent, dan is het niet afhankelijk van toestemming van betrokkenen als het gaat om:

• Het vastleggen van een melding.
• Het bij anderen verzamelen van informatie naar aanleiding van een melding.
• Het toe leiden naar hulp.
• Het informeren van de politie en of de Raad.

Dit geldt niet als het gaat om de adviestaak van Veilig Thuis. Als betrokkenen zich wenden tot advies bij Veilig Thuis, dan mogen er geen gegevens over het gezin worden verstrekt en of vastgelegd.

Wat zijn de kwaliteitseisen van de jeugdhulpaanbieder en gecertificeerde instelling?

Art. 4.1.1 van de Jeugdwet stelt een aantal eisen aan jeugdhulpaanbieders en gecertificeerde instellingen. Naast deze eisen, dienen zij intern te zorgen voor een zodanige verantwoordelijkheidstoedeling dat dit leidt tot verantwoorde hulp. De norm van verantwoorde werktoedeling is concreet gemaakt in het Kwaliteitskader Jeugd door beroepsgroepen en gemeenten. In principe moet volgens het Kwaliteitskader bepaalde taken van de jeugdzorg worden uitgeoefend door geregistreerde professionals.

Alle medewerkers moeten beschikken over een VOG (art. 4.1.6 van de Jeugdwet).

Er geldt voorts een meldcode voor de hulpaanbieders en gecertificeerde instellingen voor signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling. Ze moeten ervoor zorgen dat hun instelling hierop effectief is ingericht (art. 4.1.7 van de Jeugdwet).

Alle calamiteiten moeten jeugdhulpaanbieders en gecertificeerde instellingen melden aan de Inspectie Jeugdzorg. Deze meldplicht behoort tot de kwaliteitseisen. Ook als kwaliteitseis geldt dat jeugdigen en ouders het recht hebben om beroep te doen op een onafhankelijke vertrouwenspersoon (art. 4.1.9 van de Jeugdwet). Verder staan er kwaliteitseisen in artikel 3.1 en 4.1-2 van de Jeugdwet. 

Wat is het plan van aanpak?

Hulp wordt geboden op basis van een plan. De wetgever heeft een sterke voorkeur gehad voor het familiegroepsplan (art. 4.1.2 van de Jeugdwet). Dit is een plan dat is opgesteld samen met het gezin. Indien er geen plan kan worden gemaakt door het gezin, dan voorziet de hulpaanbieder hierin. Een plan van aanpak door de hulpaanbieder of gecertificeerde instelling moet binnen zes weken worden vastgesteld (termijn begint vanaf het moment dat het duidelijk is dat er geen gezinsplan kan worden gemaakt). Zie ook nog art. 4.1.3 lid 4 van de Jeugdwet.