In dit hoofdstuk staan privacy en het dossier centraal. Om de regels omtrent privacy in de jeugdhulp helder te krijgen, wordt ingegaan op de AVG, het beroepsgeheim en de uitzonderingen daarop en de meldrechten. Vervolgens wordt uitgelegd welke rechten en plichten er zijn met betrekking tot het dossier.

Hoe verhoudt de Jeugdwet zich tot de AVG?

De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) is een Europese verordening dat algemene privacyregels geeft voor beroeps-of bedrijfsmatige verwerking van persoonsgegevens. De Europese Unie kan echter niet inspelen op de verschillende situaties die zich afspelen in de lidstaten. Daarom hebben staten de ruimte gekregen om in nationale wetgeving, deze algemene regels te specificeren. Het is dan ook de bedoeling dat deze specifieke regels voorrang krijgen op de meer algemene regels uit de verordening die niet zijn gespecificeerd. Dit betekent dat de bepalingen omtrent privacy die zijn neergelegd in de Jeugdwet, voorrang genieten boven de bepalingen uit de AVG.

Hoe werken de informatieplicht en het beroepsgeheim?

Volgens de informatieplicht uit de AVG, zijn bedrijven en instellingen verplicht om betrokkenen te informeren over de verwerking van persoonsgegevens. Als we dit toepassen op de jeugdhulp, betekent dit dat onder andere gemeenten en jeugdhulpverleners, cliënten moeten informeren over de dossiervorming. Dit moet uitgebreid worden uitgelegd, dus slechts het verwijzen naar een website waar informatie kan worden teruggevonden is niet genoeg. 

Er geldt volgens art. 7.3.11 van de Jeugdwet een beroepsgeheim voor medewerkers van jeugdhulpaanbieders en gecertificeerde instellingen. De toestemming van de jeugdige of zijn gezaghebbende ouders heft het beroepsgeheim op. Het beroepsgeheim is echter niet absoluut. Dit betekent dat het voor kan komen dat de jeugdhulpverlener zonder toestemming van de jeugdige of zijn ouders, informatie aan anderen mag geven. Het gaat om de volgende gevallen:

• Het beroepsgeheim geldt niet voor gezaghebbende ouders/voogd van een jeugdige onder de 16 jaar (tenzij het belang van de jeugdige zich daartegen verzet). Zie ook nog art. 7.3.11 lid 2 en 3 van de Jeugdwet.
• De jeugdzorgwerker mag zijn beroepsgeheim delen met andere verzorgers die bij dezelfde jeugdhulp en aan dezelfde jeugdige/ouder zijn betrokken. Zie art. 7.3.11 lid 2 van de Jeugdwet.
• Conflict van plichten. Het beroepsgeheim mag soms worden doorbroken als dit in het belang is van zijn cliënt (terwijl hij hiervoor niet de benodigde toestemming heeft of kan krijgen). De plicht om te spreken spreekt dan zwaarder dan de plicht om te zwijgen.
• Collegiale consultatie. Het bespreken van de situatie met een collega om tot een zorgvuldige besluitvorming te komen.
• Dossiervorming.
• Meldrechten.

Wat betekent de wils(on)bekwaamheid van de jeugdige voor zijn privacy?

Er gelden verschillende leeftijdsgrenzen voor toestemming geven en het uitoefenen van dossierrechten. Wilsbekwaamheid is het in staat zijn tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake. Wie wilsbekwaam is, kan dus een weloverwogen beslissing nemen.

In principe is iemand vanaf 12 jaar oud wilsbekwaam, tenzij zijn wilsonbekwaamheid is vastgesteld door bijvoorbeeld een arts of gedragsdeskundige. Een jeugdprofessional moet dit laten beoordelen door een deskundige als hij vermoed dat een jeugdige wellicht wilsonbekwaam is. Er wordt dan wilsonbekwaamheid ter zake uitgesproken. Dat wil zeggen dat iemand wilsonbekwaam is voor een specifieke beslissing of in een specifieke situatie, niet altijd.

Als een jeugdige wilsonbekwaam is voor een bepaald besluit, dient de hulpverlener toestemming te vragen aan de gezaghebbende ouders of voogd van deze jeugdige voor dit besluit en andere beslissingen die hiermee samenhangen.

Wat zijn de regels omtrent de informatie-uitwisseling in lokale teams en andere multidisciplinaire overleggen?

Er kunnen verschillende vormen van overleg plaatsvinden tussen verschillende professionals. Dit overleg kent de volgende doelen: risico’s signaleren en de hulpverlening en ondersteuning die geboden wordt door meerdere instellingen, op elkaar af laten stemmen. Er is voor deze vormen van overleg, toestemming vereist van de ouders en of de jeugdige. Is er sprake van een conflict van plichten, dan kan toestemming achterwege worden gelaten.

Wat zijn de wettelijke meldrechten?

De wet kent een aantal meldrechten die de beroepskracht het recht geven om informatie te verstrekken zonder dat daarvoor toestemming is gevraagd of gekregen. Deze meldrechten gelden voor alle beroepskrachten met een beroepsgeheim. Zo is er een meldrecht voor:

1. Veilig Thuis (art. 5.2.6 Wmo 2015).
2. De Raad voor de Kinderbescherming (art. 1:243 lid 1 BW)
3. De Verwijsindex Risicojongeren (art. 7.1.4.1 van de Jeugdwet). Dit gaat om jeugdigen tussen de 0 en 23 jaar.
4. Gezinsvoogd (art. 7.3.11 lid 4 van de Jeugdwet)

De melding en zorgen dienen vooraf te worden besproken met de ouders en/of jeugdige, tenzij de veiligheid dit niet toelaat. Bovendien moet het gebruik van de meldrecht worden vastgelegd in een dossier.

Wat is het meldrecht Veilig Thuis?

Is er een vermoeden van huiselijk geweld of kindermishandeling, dan is het mogelijk om als beroepskracht met een beroepsgeheim een melding te doen bij Veilig Thuis. Dit gebeurt zonder de toestemming van de ouders en/of de jeugdige.

Wat is een verplichte meldcode?

De volgende instellingen zijn verplicht een meldcode te hanteren:

• De (geestelijke) gezondheidszorg.
• De jeugdzorg.
• De kinderopvang.
• Justitiële instellingen.
• Het Centraal Orgaan Asielzoekers.
• Vrij gevestigde beroepskrachten die onder art. 3 of art. 34 van de Wet op de beroepen en de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) vallen.

Een meldcode is een stappenplan dat uiteindelijk de volgende vraag beantwoord: moet er wel of geen melding worden gedaan? De professionals in de bovengenoemde instellingen kunnen deze meldcode gebruiken als ze signalen opvangen van kindermishandeling. Het gebruik van een duidelijke, voor iedereen binnen de instelling geldende code zorgt voor een effectieve aanpak. Het gaat hier om een meldcode en geen meldplicht. De stappen uit het stappenplan is overigens wel een plicht maar de uiteindelijke beslissing ligt aan de beroepskracht zelf. Het gaat om de volgende stappen:

1. De signalen worden in kaart gebracht.
2. Er vindt overleg plaats met een deskundige collega en/of met Veilig Thuis of een deskundige met de vereiste kennis omtrent letselduiding.
3. Er wordt een gesprek gehouden met de cliënt en/of zijn ouders, tenzij de veiligheid dit niet toelaat.
4. Er vindt een inschatting plaats van de aanwezigheid van mishandeling of geweld. Is er nog steeds enige twijfel aanwezig, dan wordt Veilig Thuis (opnieuw) geraadpleegd.
5. Het nemen van een besluit: zelf de hulp aanbieden of (ook) een melding doen.

Welke regels gelden er rond het dossier?

Met het 'dossier' wordt gedoeld op alle gegevens die de jeugdhulpverlener op wat voor manier dan ook vastlegt over de cliënt en over de hulp. In het dossier moeten alle gegevens opgenomen worden die nodig zijn voor het bieden van verantwoorde jeugdhulp. In dossiers van jeugdigen moet ook staan wie het gezag uitoefent of uitoefenen over de jeugdige.

Wat is de dossierplicht?

Volgens art. 7.3.8 van de Jeugdwet geldt er een wettelijke plicht voor hulpaanbieders en gecertificeerde instellingen om een dossier te maken van en over de verleende zorg. Er is geen toestemming van de ouders of jeugdigen nodig. Ze dienen wel te worden geïnformeerd over hun rechten. De bewaartermijn van dossiers is 20 jaar (art. 7.3.8 lid 3 van de Jeugdwet).

Welke dossierrechten zijn er?

De cliënt heeft de volgende rechten met betrekking tot het dossier:

• Recht op inzage in en afschrift van de persoonsgegevens (art. 7.3.10 van de Jeugdwet). Dit recht kan alleen worden geweigerd indien de privacy van een ander wordt geschaad of als de inzage in strijd komt met het belang van de jeugdige. De jeugdige vanaf 12 jaar heeft het zelfstandige recht op inzage.
• Recht op een eigen verklaring (art. 7.3.8 lid 2 van de Jeugdwet).
• Recht van vernietiging (art. 7.3.9 van de Jeugdwet). Er kan een verzoek tot vernietiging van het dossier worden ingediend door de cliënt. Het dossier wordt dan binnen 3 maanden vernietigd, “tenzij redelijkerwijs aannemelijk is dat het bewaren van het dossier van aanmerkelijk belang is voor een ander dan de verzoeker”.