In dit hoofdstuk wordt de tweede kinderbeschermingsmaatregel besproken: de beëindiging van het ouderlijk gezag. Het gevolg van deze maatregel is dat de ouder(s) het gezag verliest en het kind het ouderlijk huis verlaat. De rechter benoemt een voogd dat beslist waar het kind gaat wonen. Nu dit een zeer ingrijpend middel is, wordt dit als uiterste redmiddel beschouwd.

Wat zijn de gronden voor de beëindiging van het gezag en wie kan dit verzoek instellen?

De rechter kan het gezag beëindigen als dit noodzakelijk is voor een onbedreigde ontwikkeling van de minderjarige vanwege één van deze twee gronden:

• De ouders niet de verantwoordelijkheid voor de verzorging en opvoeding kunnen dragen binnen een voor de persoon en de ontwikkeling van de minderjarige aanvaardbare termijn.
• Als de ouders hun gezag misbruiken (art. 1:266 BW).

Een verzoek tot het beëindigen van het gezag kan worden gedaan door de Raad voor de Kinderbescherming en door het Openbaar Ministerie. Indien de Raad geen verzoek indient, kan ook de pleegouder dit verzoek indienen (art. 1:267 BW).

Wat zijn de gevolgen van de beëindiging van het gezag?

Indien het gezag wordt beëindigd, dan blijft hij of blijven zij wel nog steeds de juridische ouders van het kind. Het gevolg is dat iemand anders het gezag op zich neemt. Indien er twee ouders zijn en het gezag van één ouder wordt beëindigd, dan zet de andere ouder het gezag alleen voort (art. 1:274 lid 1 BW). Indien er twee ouders zijn en het gezag van beide ouders wordt beëindigd, dan benoemt de rechter een voogd over de jeugdige. Dit geldt ook in het geval dat er maar één juridische ouder is, en zijn gezag wordt beëindigd. Zijn er twee juridische ouders van wie er één het gezag uitoefende, dan kan de andere ouder de rechter verzoeken om hem het gezag te geven (art. 1:274 lid 2 BW). Als dit niet wordt gehonoreerd, dan benoemt de rechter een voogd.

Kan het gezag weer worden hersteld?

De beëindiging van het gezag hoeft niet definitief te zijn. De maatregel eindigt vaak wanneer de jeugdige meerderjarig is geworden. Maar het is mogelijk dat ouders worden hersteld in het gezag (art. 1:277 en art. 1:278 BW). Het gezag wordt door de rechter hersteld indien dit in het belang is van de minderjarige en de ouders weer in staat worden geacht de verantwoordelijkheid voor de opvoeding te dragen. Dit verzoek wordt gedaan door de ouder(s) of door de Raad. Er is vaak een proefherstel van maximaal zes maanden. Een herstel in de voogdij is niet mogelijk!

Wat is de voorlopige voogdij?

We hebben eerder al de voorlopige ondertoezichtstelling gezien (in hoofdstuk 7). Het Burgerlijk Wetboek kent ook nog de voorlopige voogdij. De kinderrechter kent dan het gezag voorlopig toe aan een gecertificeerde instelling in afwachting van een definitieve gezagsvoorziening. Voorlopige voogdij kan in twee verschillende situaties worden opgelegd:

• De ouders worden geschorst in hun gezag (art. 1:268 BW). De gronden voor deze schorsingsmaatregel zijn de gronden die kunnen leiden tot beëindiging van het gezag. Voorts moet de schorsing nodig zijn om een acute en ernstige bedreiging van de minderjarige weg te nemen.
• Er wordt geen gezag over de jeugdige uitgeoefend (art. 1:241 BW).

Wat gebeurt er bij internationale kinderontvoeringen?

Met ‘internationale kinderontvoering’ wordt de situatie bedoeld waarin een kind ongeoorloofd wordt achtergehouden door een ouder. Met ‘ongeoorloofd’ wordt bedoeld: in strijd met het gezagsrecht van het land waar het kind onmiddellijk voorafgaand aan zijn overbrenging of achterhouding zijn gewone verblijfplaats had. Er zijn vele (internationale) afspraken gemaakt om kinderontvoering tegen te gaan. Noemenswaardig is het Haags Kinderontvoeringsverdrag 1980 (HKOV). Uitgangspunt van het HKOW is dat een ontvoerde of achtergehouden jeugdige zo snel mogelijk terug moet keren naar het land van zijn gewone verblijfplaats. Elke HKOV-verdragsstaat heeft een Centrale autoriteit. In Nederland hebben wij de Centrale autoriteit Kinderaangelegenheden (Ca). Daarnaast bestaat het Centrum Internationale Kinderontvoering (Centrum IKO). Dit is een onafhankelijk juridisch expertisecentrum op het gebied van (dreigende) internationale kinderontvoering en internationale familiegeschillen.