Artikelsamenvatting bij Dwang en drang bij autisme van Schuurman & Shiboleth - 2011

Wat is een autismespectrumstoornis?

Een autismespectrumstoornis (ASS) is een informatieverwerkingsstoornis die tot uiting komt op het gebied van sociale interactie, communicatie, stereotype gedragspatronen, verbeelding en zintuiglijke prikkelverwerking.

Wat is een obsessieve-compulsieve stoornis?

Een obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) wordt gekenmerkt door steeds terugkerende gedachten die angst en spanning veroorzaken, door handelingen die de angst en spanning tijdelijk vermindering en door vermijdingsgedrag om dat allemaal te voorkomen. De repetitieve gedachten en gedragingen bij OCS worden dwanggedachten en dwanghandelingen genoemd.

Wat is dwang?

Dwang is een innerlijke impuls waarbij iemand tegen zijn wil bepaalde dingen denkt of doet en daar last van heeft. Er is een geleidelijke overgang van normaal niet storende dwangmatige eigenschappen naar ongezonde dwang. Dwanggedachten zijn steeds terugkerende hardnekkige gedachten. De patiënt weet dat ze niet normaal zijn. Ze zijn vervelend en veroorzaken gevoelens van spanning en angst. Een patiënt probeert ze te negeren of te onderdrukken of ze te neutraliseren met een andere gedachte of door een handeling uit te voeren. Dwanghandelingen zijn zich herhalende rituele handelingen die tegen de bewust ervaren wil worden uitgevoerd. Ze zijn ongewenst en de patiënt weet dat ze niet normaal zijn. Ze zijn het gevolg van dwanggedachten. Zowel het uitvoeren van de handeling als het niet uitvoeren van de handeling leiden tot spanning en angst.

Wat is drang?

Drang is een innerlijke neiging die als plezierig wordt ervaren en waaraan geen weerstand kan worden geboden. Bij een ASS wordt drang onderverdeeld in repetitieve gedachten en repetitieve gedragingen. Repetitieve gedachten betreffen preoccupaties en aanhoudende interesse in delen van voorwerpen. Repetitieve gedragingen betreffen routines, rituelen en stereotype zich herhalende motorische maniërismen. Preoccupaties zijn steeds terugkerende, rigide denkbeelden waarbij continu in herhaling wordt gevallen (denk aan een afwijkende interesse in een onderwerp zoals porseleinen voorwerpen of glitters). Routines en rituelen zijn zich herhalende gedragspatronen in het verlengde van de preoccupaties. Stereotype en zich herhalende motorische maniërismen zijn bijvoorbeeld draaien met de hand of vingers of complexe bewegingen met het hele lichaam.

Hoe verschillen ASS en OCS in de uiting van repetitieve gedachten en gedragingen?

Een belangrijk verschil is dat de routines en rituelen bij ASS bevredigend zijn en bescherming bieden tegen externe overprikkeling. Bij OCS zijn de dwangmatige handelingen echter vervelend en moeten steeds herhaald worden om bepaalde angsten te verminderen. Een ander verschil is dat mensen met OCS zich bewust zijn van de onrealistische aard van de obsessies en angsten, terwijl mensen met ASS dat bewustzijn niet hebben.

Hoe uit comorbiditeit van ASS en OCS zich?

De dwang van patiënten met ASS verschilt van de dwang van patiënten met een OCS. Mensen met ASS lijken minder gedachten te ervaren met agressieve, besmettings-, seksuele, religieuze, symmetrie- en somatische thema’s dan mensen met een OCS. Mensen met ASS vertonen meer gedragingen zoals verzamelen, repetitief ordenen, vertellen of vragen, aanraken of wrijven en zelfbeschadiging. Mensen met een OCS vertonen meer gedrag als schoonmaken, controleren en tellen. Steeds meer onderzoek wijst er op dat ASS en het hebben van een OCS elkaar niet hoeven uit te sluiten. De kenmerken kunnen een grote mate van overlap laten zien, dus een diagnose moet voorzichtig worden gesteld. Iemand kan worden gediagnosticeerd met een OCS naast ASS als de angst de handeling niet uit te voeren leidt tot vermijding, als de dwang een egodystoon karakter heeft, de patiënt lijdensdruk ervaart en het niet van voorbijgaande aard is. Er is sprake van drang als er preoccupaties, routines en rituelen die ontregelend zijn, maar wel een egosyntoon karakter hebben.

Hoe kunnen dwang en drang bij iemand met ASS behandeld worden?

Mensen met ASS zijn voor over- of ondergevoelig voor prikkels, waardoor ze vaak veel stress ervaren die dwang en drang kunnen doen toenemen. Met name de omgeving kan een zinvolle rol spelen, zolang deze de patiënt ondersteunt en rekening houdt met de beperkingen van de patiënt. Mensen met ASS vertonen vaak communicatieproblemen, hebben moeite met overzicht, hebben beperkt zelfinzicht, houden geen rekening met de context en hebben moeite met veranderingen. Als therapeut kan daar rekening mee worden gehouden door duidelijk te zeggen wat er wordt bedoeld, visuele ondersteuning aan te bieden, rust uit te stralen, uit te leggen wat de therapie betekent, voorspelbaarheid te vergroten en met een vaste agenda te werken.

Dwang

Bij het behandelen van dwang bij een persoon met ASS worden vier mogelijkheden besproken, namelijk het opstellen van een angsthiërarchie, exposure en responspreventie, zelfcontroletechnieken en cognitieve interventies. In de praktijk ziet men dat het behandelen van dwang door het autisme vaak moeilijk is. De behandeldoelen moeten daarom niet te hoog worden opgesteld en het doorlopen van de behandeling moet in veel kleinere stappen gebeuren vergeleken met reguliere behandeling.

Drang

Bij het behandelen van drang bij een persoon met ASS wordt gericht op ketenanalyse, stimuluscontrole, stimulusresponspreventie en het bevorderen van alternatief gedrag, beperken van tijdsduur en plaats, en responsconsequenties. Voordat aan de behandeling wordt begonnen moet gekeken worden of de drang ongewenst is en negatieve gevolgen heeft voor de patiënt en/of zijn/haar omgeving. Het kan zijn dat de drang een strategie is om met de complexe realiteit om te gaan en een beschermende functie heeft. Dan hoeft de drang, indien deze geen negatieve gevolgen heeft, niet behandeld te worden.