Sayn-Wittgenstein (HvJ 22-02-2010, Zaak C-208/09)

Casus

Op 27 november 2003 deed het Verfassungsgerichtshof (Oostenrijk) uitspraak in een zaak over een situatie die overeenkwam met die van verzoekster in het hoofdgeding. Het Hof oordeelde in die zaak dat het ingevolge het Adelsaufhebungsgesetz, dat constitutionele rang heeft en op dit gebied het gelijkheidsbeginsel ten uitvoer legt, uitgesloten was dat een Oostenrijks staatsburger een achternaam zou kunnen krijgen die een vroegere adellijke titel bevatte op grond van adoptie door een Duits staatsburger die die adellijke titel rechtmatig als deel van zijn naam voert. Oostenrijkse staatsburgers hebben krachtens het Adelsaufhebungsgesetz immers niet het recht om adellijke titels te voeren, hetgeen ook geldt voor titels van buitenlandse herkomst. Dat arrest bevestigde voorts de eerdere rechtspraak volgens welke het Oostenrijkse recht, anders dan het Duitse recht, niet toestaat dat voor de vorming van achternamen verschillende regels gelden naargelang het mannen dan wel vrouwen betreft. Na dat arrest heeft de Landeshauptmann von Wien zich in deze taak op het standpunt gesteld dat de uit de adoptie voortvloeiende geboorteakte onjuist was. Ze waren van plan haar achternaam in het register van de burgerlijke stand via een rectificatie te verbeteren in „Sayn-Wittgenstein”. Ondanks de bezwaren, die voornamelijk gingen over het in het Unierecht verankerde recht om tussen de lidstaten te reizen zonder van naam te hoeven veranderen, heeft de Landeshauptmann von Wien besloten dat de familienaam van verzoekster in het hoofdgeding voortaan, door middel van een verbeterde inschrijving in het register van de burgerlijke stand, moest worden ingeschreven als „Sayn-Wittgenstein”. Volgens verzoekster in het hoofdgeding levert het niet erkennen van de naamrechtelijke gevolgen van de adoptie een belemmering op van het vrije verkeer van personen, omdat zij in verschillende lidstaten verschillende achternamen moet voeren. Zij is van mening dat de lidstaten onderling verplicht zijn om de toepassing van maatregelen van openbare orde tot de allernoodzakelijkste en meest onverdraaglijke gevallen te beperken en voor het overige de beslissingen van de andere lidstaten met vertrouwen tegemoet te treden en te erkennen. De toepassing van maatregelen van openbare orde veronderstelt eveneens een sterke betrokkenheid, die door het staatsburgerschap alleen niet tot stand wordt gebracht. 

Rechtsvraag

De nationale rechter wil weten of artikel 21 VWEU eraan in de weg staat dat de autoriteiten van een lidstaat de erkenning kunnen weigeren van de achternaam zoals die is vastgesteld in een tweede lidstaat – waarin die onderdaan woonachtig is – bij diens adoptie op volwassen leeftijd door een onderdaan van die tweede lidstaat, aangezien die naam een adellijke titel bevat die in de eerste lidstaat op grond van zijn constitutioneel recht niet is toegestaan. 

HvJ

Uit de rechtspraak van het Hof volgt dat wanneer iemand die het recht om vrij op het grondgebied van een andere lidstaat te reizen en te verblijven heeft uitgeoefend, verplicht wordt om in de lidstaat waarvan hij de nationaliteit bezit, een andere naam te dragen dan de naam die reeds in de lidstaat van geboorte en verblijf is gegeven en ingeschreven, dit de uitoefening van het in artikel 21 VWEU vastgelegde recht om vrij op het grondgebied van de lidstaten te reizen en te verblijven, kan belemmeren. Volgens vaste rechtspraak kan een belemmering van het vrij verkeer van personen enkel worden gerechtvaardigd indien zij is gebaseerd op objectieve overwegingen en evenredig is aan het door het nationale recht rechtmatig nagestreefde doel. Dienaangaande moet worden erkend dat in de context van de Oostenrijkse constitutionele geschiedenis het Adelsaufhebungsgesetz, als element van de nationale identiteit, in overweging kan worden genomen bij het maken van de afweging tussen de legitieme belangen en het door het Unierecht erkende recht om vrij te reizen. De door de Oostenrijkse regering aangevoerde rechtvaardigingsgrond, waarmee zij verwijst naar de Oostenrijkse constitutionele situatie, moet worden uitgelegd als een beroep op de openbare orde. In casu moet worden vastgesteld dat het niet onevenredig lijkt dat een lidstaat de eerbiediging van het gelijkheidsbeginsel beoogt te verzekeren door de verkrijging, het bezit of het gebruik door zijn onderdanen van adellijke titels of adellijke elementen, op grond waarvan anderen zouden kunnen geloven dat de naamdrager in kwestie een dergelijke rang bekleedt, te verbieden. Door te weigeren de adellijke elementen van een naam zoals die van verzoekster in het hoofdgeding te erkennen, lijken de voor burgerlijke staat bevoegde Oostenrijkse autoriteiten niet verder te zijn gegaan dan hetgeen nodig is ter bereiking van de fundamentele grondwettelijke doelstelling die zij nastreven. In die omstandigheden kan de weigering door de autoriteiten van een lidstaat om de achternaam van een onderdaan van die staat in al zijn onderdelen te erkennen, zoals hij in een tweede lidstaat – waarin deze onderdaan woonachtig is – is vastgesteld bij zijn adoptie op volwassen leeftijd door een onderdaan van die tweede lidstaat, wanneer die achternaam een adellijke titel bevat die in de eerste lidstaat niet is toegestaan op grond van zijn constitutionele recht, niet worden beschouwd als een maatregel die een ongerechtvaardigde inbreuk oplevert op de vrijheid van de burgers van de Unie om te reizen en te verblijven.