Plas/Valburg (HR 18-06-1982, NJ 1983, 723)

Onderwerp

Drie stadia waarin onderhandelingen kunnen verkeren en de schadevergoedingsplicht hierin.

Relevante feiten

Op verzoek van de gemeentesecretaris van de gemeente Valburg, dient Plas Bouwonderneming BV een offerte in voor de bouw van een overdekt zwembad. De offerte wordt door een raadscommissaris naast die van drie andere aannemers onderzocht. Op verzoek van de gemeente maar op eigen kosten wint Plas vervolgens adviezen in van een constructeur, van geluids-, verwarmings-, en elektriciteitsadviseurs en van een architect. Wederom op verzoek van de gemeente dient Plas daarna een aangepaste offerte in.
In de vergadering van de raad komt echter een plan op tafel van een aannemer, die zich pas veel later heeft aangemeld. Omdat zijn plan anderhalve ton goedkoper is dan dat van Plas, wordt het door de raad aanvaard.

Rechtsvraag

Algemene rechtsvraag: Zijn er regels op te stellen voor de vrijheid die partijen hebben om de onderhandelingen met betrekking tot een overeenkomst af te breken op een hun passend tijdstip?

Gespecificeerde rechtsvraag in casu: Heeft Plas recht op schadevergoeding van de gemeente wegens onrechtmatig handelen c.q. wanprestatie? En omvat die eventuele schadevergoeding tevens een plicht tot vergoeding van de gederfde winst?

Rechtsgang

Het Gerechtshof gaat uit van de rechtsregel dat de schadevergoedingsplicht als gevolg van een gedraging in strijd met de goede trouw in een precontractuele verhouding niet verder gaat dan gemaakte kosten en schulden welke de wederpartij niet geleden zou hebben, ware de precontractuele fase niet ontstaan en dat zij dus geen vergoeding van de gederfde winst kan omvatten.

De Hoge Raad schuift het oordeel van het Gerechtshof van tafel en komt met vier rechtsregels (r.o. 3.4):

1. Het is denkbaar dat de onderhandelingen in een zo danig stadium zijn gekomen, dat het afbreken zelf van die onderhandelingen onder de gegeven omstandigheden als in strijd met de goede trouw moet worden geacht, omdat de contractspartijen over en weer mochten vertrouwen dat enigerlei contract in ieder geval uit de onderhandelingen zou resulteren.

2. Doet zich een dergelijke situatie voor en verbreekt een partij de onderhandelingen toch, dan is deze verplicht tot schadevergoeding. Daarbij kan ook plaats zijn voor een verplichting tot vergoeding van de gederfde winst.

3. De verplichting tot schadevergoeding kan mede omvatten de kosten die gemaakt zijn voor het tijdstip waarop het stadium is bereikt waarin de partij niet meer mocht terugtrekken.

4. Een verplichting tot vergoeding van de gemaakte kosten zou zelfs kunnen bestaan, indien de onderhandelingen nog niet in een zodanig stadium zijn gekomen dat men deze te goeder trouw niet meer mag afbreken, maar reeds wel in een stadium dat zulk afbreken een partij in de gegeven omstandigheden niet vrijstaat zonder de door de wederpartij gemaakte kosten geheel of gedeeltelijk voor zijn rekening te brengen.

Leerstuk/conclusie

Een overeenkomst komt tot stand door aanbod en aanvaarding (art. 6:217). Ingewikkelde contracten komen vaak tot stand als resultaat van een onderhandelingsproces, waarin telkens op bepaalde onderdelen overeenstemming wordt bereikt. Uit de overwegingen van de HR zijn drie stadia af te leiden waarin onderhandelingen kunnen verkeren.
· In het eerste stadium is het afbreken van onderhandelingen nog geoorloofd. Het beginsel van contractsvrijheid brengt met zich mee dat partijen de vrijheid hebben om met elkaar te onderhandelen, als ook om de onderhandelingen af te breken.
· In het tweede stadium zijn partijen al zo ver in hun onderhandelingen gevorderd, dat afbreking tot schade zal leiden voor een van de partijen. Bij het verbreken van de onderhandelingen kan dan een schadevergoedingsplicht bestaan op grond van de redelijkheid en billijkheid. Gekeken moet worden naar de omstandigheden van het geval.
· In het derde stadium mochten de partijen er op vertrouwen dat uit de onderhandelingen een contract zou voort vloeien. Het afbreken is dan in strijd met de goede trouw. De afbrekende partij moet de gemaakte kosten van de wederpartij vergoeden en in sommige gevallen zelfs gederfde winst.

Afhankelijk van de gegeven omstandigheden, kan er dus een schadevergoedingsplicht bestaan in de precontractuele fase.